KRONOLÓGIA ATOMKI

(1)

ATO M KI

KRONOLÓGIA

1 9 5 4 -1 9 8 9

DEBRECEN, 1989

(2)

(3)

MAGYAR TUDOMÁNYOS AKADÉMIA

ATOMMAGKUTATÓ INTÉZETE

KRONOLÓGIA

1954-1989 Összeállította:

MEDVECZKY LÁSZLÓ

DEBRECEN, 1989

(4)

(5)

NEM INTÉZET-TÖRTÉNET, hanem KRONOLÓGIA

B E V E Z E T É S H E L Y E T T

A M i n i s z t e r T a n á c s 1954 j a n u á r 12-én k elt h a t á r o z a t a r e n d e l t e el eg y ö n á l l ó fizikai k u t a t ó i n t é z e t l é t e s í t é s é t D e b r e c e n b e n és az f o r m a i l a g u g y a n a z o n év j ú l i u s e lsején , t e h á t m i n t e g y h a r m i n c ö t évvel e z e l ő t t k e z d t e m e g m ű k ö d é s é t .

H a r m i n c ö t év! H o sszú id ő ez? H a g e o k r o n o ló g iá v a l f o g la lk o z ó k a t k é r d e z ü n k m e g , a k k o r ők b i z t o s a n m o s o ly o g n i f o g n a k , m e r t ők é v m i l l i ó k b a n g o n d o l k o z n a k . H a i n t é z m é n y e k r e g o n d o l u n k , a k k o r az j u t e s z ü n k b e , h o g y é p p e n D e b r e c e n b e n a R e f o r m á t u s K o llé g iu m t a v a l y ü n n e p e l t e m ű k ö d é s é n e k 45 0 -ik é v f o r d u l ó j á t . E h h e z v i s z o n y í t v a a 35 év m é g 10 % sin c s . D e t a l á l h a t u n k a m a g y a r k u t a t ó i n t é z e t e k k ö z ö t t o l y a t , a m e l y i k n e m e b b e n az é v s z á z a d b a n l é t e s ü l t ? A t u d o m á n y o s m u n k á l k o d á s t e r m é s z e t e s e n h o s s z a b b m ú l t r a t e k i n t h e t visz- s z a h a z á n k b a n , d e a fő fo g la lk o z á s ú k iz á r ó la g t e r m é s z e t t u d o m á n y o s k u t a t á s s a l v a g y k k á r c s a k fejle sz té sse l fo g la lk o z ó m u n k a h e l y e k lé t e s í té s e m é g n e m v o l t s z o k á s o s . K i v é t e l t c sa k a M a g y a r Á lla m i F ö l d t a n i I n t é z e t és a c s illa g v iz s g á ló k k é p e z t e k .

E g y e m b e r é l e t é b e n a z o n b a n 35 é v , k ü lö n ö s e n az első 35 év igen j e l e n t ő s k o r s z a k . A 35 éves s z e m é ly m á r t ú l van a c s e c s e m ő , a k isisk o lás á l t a l á b a n az i f j ú s á g o t j e l e n t ő id ő k ö n . L e h e t h o g y c s a l á d o t a l a p í t o t t és g y e r m e k e i is l e h e t n e k . A h á n y e m b e r , a n n y ifé le so rs , d e az b iz to s , h o g y egy 35 éves e g észség es ’’á t l a g e m b e r ” n e m c s a k e r e d m é n y e k e t , t e l j e s í t m é n y e k e t m o n d h a t m a g á é n a k , d e e lk é p z e lés ei, t e r v e i is v a n n a k m é g é le te t o v á b b i p e r i ó d u s á r a is. L e h e t, h o g y b i zo n y o s v o n a t k o z á s b a n m á r t ö b b r e v i t t e , m i n t a szülei. M ely ik s zü lő ne ö r ü l n e g y e r m e k e i s ik e r é n e k , b o l d o g u l á s á n a k ? A j ó g y e re k e k p e d ig b ü s z k é k s z ü le ik re és s e g ítik is ő k e t, h a a z o k r á s z o r u l n a k a r r a .

H a az u t ó b b i p é l d á n á l m a r a d v a , 35 éves f e l n ő t t h ö z h a s o n l í t j u k az A T O M K I - t , a k k o r t a g a d h a t a t l a n , h o g y az i n t é z e t é l e t é n e k is v a n n a k k o rsz a k a i. A k e z d e ti s z a k a s z b a n , az i n d u l á s n á l n e m c s a k m ű k ö d ő k é p e s é p ü l e t e , b e r e n d e z é s e i se v o l t a k , de a k u t a t á s o k a t t e k in tv e az e g y e t e m i i n t é z e t b e n m á r m e g k e z d e t t t é m á k m ű v e lé s e f o ly t a t ó d o t t . K é s ő b b az is b e k ö v e t k e z e t t , a m i k o r m á r ’’g y e r m e k e i ” l e t t e k az A T O M K I - n a k . E n n e k m i n ő s í t h e t j ü k a z t az e g y ü t t m ű k ö d é s t , a m i k o r az A T O M K I 19 6 2 -b en k é t é v re á t e n g e d e t t n é h á n y h e ly is é g e t az O p t i k a i és F i n o m m e c h a n i k a i K u t a t ó L a b o r a t ó r i u m D e b r e c e n b e n l é t e s ü l t V á k u u m f i z i k a i O s z t á l y a részére. Ez t u l a j d o n k é p p e n m á r az

(6)

A T O M K I e r e d m é n y e i n e k á t v é t e l é r e é p ü l ő f e jle s z tő e g y ség v o l t , és b e lő le l e t t k é s ő b b a M e d i c o r O rv o s i M ű s z e r g y á r d e b r e c e n i g y á r e g y s é ge k u t a t ó - f e j l e s z t ő o s z t á l y á n a k i n d u l ó m a g j a . M á s e l b í r á l á s a l á esik , a m i k o r az M T A C s illa g v iz s g á ló I n t é z e t N a p fizik ai O s z t á l y a D e b r e c e n b e t e l e p ü l t és ö n á l l ó N a p fiz ik a i O b s z e r v a t ó r i m m á s z e r v e z ő d ö t t , a k k o r h e ly is é g h i á n y m i a t t m i n t e g y k é t éven á t az O b s z e r v a t ó r i u m k u t a t ó i t b e f o g a d t a az A T O M K I és i t t v é g e z té k k u t a t ó m u n k á j u k a t . I n k á b b e b b e a k a t e g ó r i á b a t a r t o z i k a k é t éve l é t e s ü l t T u d o m á n y o s M ű s z a k i P a r k T á r s a s á g is.

N e f o l y t a s s u k a h a s o n l ó s á g k e r e s é s é t. A z t s z o k t á k m o n d a n i , h o g y m i n d e n h a s o n l a t s á n t í t . E z is. Az b i z t o s , h o g y n a g y u t a t t e t t m e g az A T O M K I a h a r m i n c ö t év a l a t t . Ig e n j e l e n t ő s a fejlődés és igen e r e d m é n y e s n e k m o n d h a t ó . Az egész p e r i ó d u s t , a h e l y z e t e t t ö m ö r e n f o g a l m a z t a m e g , és j ó l j e l l e m e z t e ö t évvel e z e l ő t t az i n t é z e t 30 éves f e n n á l l á s a k o r Pál Lénárd, az M T A a k k o r i f ő t i t k á r a . Az i n t é z e t h e z a k k o r i n t é z e t t le v e lé b ő l id é z e k :

”Ha visszatekintünk az elm últ három évtizedre, büszkék lehetünk arra az útra, am elyet az intézet m eg tett. Jelentősen m egváltoztak a kutatóm unka feltételei: korszerű eszközök, k ö ztü k nagyberendezések állnak a k u ta tó k ren

delkezésére, új épületeket em eltek, széleskörűvé váltak az intézet nem zetközi kapcsolatai. E zek m ind fontos tényezői a színvonalas m unkának. A z intézet leg

fontosabb és legnagyobb tőkéje azonban az ember, az a szellemi bázis, amely harminc esztendő alatt alakult ki, azok a ku ta tó k, akik alkotó m unkájukkal m egalapozták és gyarapítják az intézet hírnevét.

A z A to m m a g K u ta tó In tézet alapításától kezdve magas szellemi követel

m ényeket állított munkatársaival szemben, akik figyelemmel kísérték a mag

fizikai kutatások fejlődését a fejlettebb országokban és a belső lehetőségek, valamint a külső körülm ények által m eghatározott feltételek kö zö tt sikerrel kapcsolódtak be a kutatás nem zetközi vérkeringésébe.

M indezek eredm ényeként az intézet nemcsak hazánkban, hanem hatá

rainkon túl is jelentős elismerést vívott ki a magfizikai alapkutatások több te

rületén, valamint a magfizikai módszerek széleskörű alkalmazásában. E meg

állapítást kitű n ő publikációk, a nem zetközi szakirodalom hivatkozásai, a Deb

recenben rendezett n em zetközi tudományos tanácskozások, illetve a kutatások más területein, valamint az ipar, a mezőgazdaság és az egészségügy területén végzett kutatási eredm ények töltik m eg tartalommal.

Értékes tapasztalatokkal gazdagította az intézet a kutatás-szervezést is, elsősorban abból a szem pontból, hogy sikerrel kapcsolta össze az alap- és alkal

m a zo tt ku ta tá st a ku ta tó k szemléletében és konkrét tevékenységében egyaránt.

Sokra értékelhető az a tevékenység is, amelyet az intézet és munkatársai a közm űvelődésben vállaltak.

Külön is szeretnék szólni Szalay Sándor akadémikus kiemelkedő szere

(7)

péről, aki kezdem ényezője volt az intézet megalapításának és néhány - részben m a is i t t dolgozó - m unkatársával eg yü tt szervezte m eg a kutatásokat. Nevéhez fűződik annak az iskolának a m egterem tése, amelyet m a debreceni iskolának ism ernek és tisztelnek a m agfizikusok és m ás tudom ányterületek ku ta tó i bel

es külföldön egyaránt. Szalay akadémikus alapozta m eg az intézetben a zt a szem léletet, am ely az alapkutatást és a gyakorlat igényeit összekapcsolta és azt a következetes igényességet, am ely a jelenlegi vezetőket is jellem zi.

Fogadja jókívánságaim at Berényi Dénes akadémikus, az intézet igaz

gatója, aki szintén egyik alapító tagja az intézetnek, és aki ku ta tó k én t és vezetőként m éltó folytatója és továbbfejlesztője az intézet szép és nemes ha

gyományainak.

Ez v o lt 1 9 8 4 - b e n , ö t évvel e z e l ő t t . A k k o r m é g n e m m ű k ö d ö t t a c i k l o t r o n D e b r e c e n b e n . Az ö t év a l a t t n e m v á l t o z o t t az a s z e m l é l e t az i n t é z e t b e n , a m e ly az a l a p k u t a t á s t és a g y a k o r l a t ig é n y e it ö s s z e k a p c s o l j a és az ig é n y e ssé g sem c s ö k k e n t a b b a n a v o n a t k o z á s á b a n , h o g y c sa k a z t az e r e d m é n y t t a r t j a t u d o m á n y o s e r e d m é n y n e k , a m e l y i k a n e m z e t k ö z i t u d o m á n y o s m e g m é r e t t e t é s , p u b l i k á l á s k ö v e t e l m é n y e i n e k is e le g e t te s z . E z t az A T O M K I - b a n u r a l k o d ó s z e m lé le t e t e b é d k ö z b e n i b e s z é l g e t é s b e n az eg y ik m u n k a t á r s ú g y f o g a l m a z t a m e g , ho g y az az , a l a p k u t a t ó , aki n e m t u d o ly a n e r e d m é n y t f e l m u t a t n i , a m i t n e m z e t k ö z i f o l y ó i r a t kö zlésre e lfo g a d , a d i p l o m á j á n a k m e g s z e r z é s e u t á n m á r i s n y u g d í j a s n a k s z á m í t .

És mi v á l t o z o t t az e l m ú l t ö t é v b e n ? T e r m é s z e t e s e n t ö b b d o lg o t l e h e t n e fe ls o ro ln i, d e m i n d e z t ú g y l e h e t ö ssz e fo g la ln i, h o g y az i n t é z e t t o v á b b f e j l ő d ö t t a n e m z e t k ö z i t u d o m á n y o s é l e t b e való b e k a p c s o l ó d á s ú t j á n . E n n e k i l l u s z t r á l á s á r a csak az i n t é z e t p u b l i k á c i ó s t e v é k e n y s é g é n e k v á l t o z á s á t és a n e m z e tk ö z i k a p c s o l a t o k a l a k u l á s á t e m l í t e m m eg.

J ó l i s m e r t e k a z o k az e r ő f e s z íté s e k , a m e ly e k a l a p k u t a t á s t v é g z ő i n t é z m é n y e k p r o d u k t i v i t á s á t m e n n y is é g i m u t a t ó k a l a p j á n k í v á n j á k v iz s g á ln i. E z e k á l t a l á b a n a t u d o m á n y o s k ö z le m é n y e k s z á m á t veszik a d a t f o r r á s k é n t . N e m v é g z e m el az A T O M K I p u b l i k á c i ó s t e v é k e n y s é g é n e k t u d o m á n y m e t r i a i e l e m z é s é t, h a n e m csak a n y o m t a t á s b a n m e g j e l e n t t u d o m á n y o s k ö z le m é n y e k s z á m á n a k a l a k u l á s á t m u t a t o m b e , és f e l t ü n t e t e m h o g y a n v á l t o z o t t a m a g y a r - és id eg en n y e lv ű k ö z le m é n y e k s z á m a é v e n k é n t . Az i n t é z e t i k ö n y v t á r b a n lévő n y i l v á n t a r t á s a l a p j á n 1989 m á j u s 25-ig n y o m t a t á s b a n 2704 t u d o m á n y o s k ö z le m é nye j e l e n t m e g az i n t é z e t t a g j a i n a k . E b b e n a s z á m b a n n in c s e n e k b e n n e az i s m e r e t t e r j e s z t ő cik k ek , a p o s z t e r e k , a s z a b a d a l m i le írá so k v a l a m i n t a közel 300 k ü lö n b ö z ő fo k o z a t m e g s z e rz é s é h e z ír t é r te k e z é s sem .

(8)

A z A T O M K I tagjai által nyom tatásban 1989 m ájus 25-ig közölt tudom ányos publikációk szám a (U).

A magyar nyelvű (•) és az idegen nyelvű (o) tudom ányos közlem ények szám a évenként.

(9)

A p u b l i k á l á s s z a b á l y a i is v á l t o z t a k az i n t é z e t k e z d e ti évei ó t a , d e az á b r a e g y é r t e l m ű e n a z t a t e n d e n c i á t m u t a t j a , h o g y az A T O M K I e l s ő s o r b a n o ly a n e r e d m é n y e k p r o d u k á l á s á r a t ö r e k s z i k , a m i t id e g e n n y e lv e n n e v e s k ü lfö ld i f o l y ó i r a t b a n le h e t k ö zö ln i.

Az i n t é z e t n e m z e t k ö z i k a p c s o l a t a i n a k a l a k u l á s á t n e m ö sszesí

t e t t e m s z á m s z e r ű e n . H a á t t e k i n t j ü k ezek id ő b e li f e l s o r o l á s á t , a k k o r r ö v i d e n a z t l e h e t m o n d a n i , h o g y a k e z d e ti é v e k b e n az volt j e l l e m z ő , h o g y t á j é k o z ó d ó rö v id l á t o g a t á s r a j ö t t e k k u t a t ó k k ö rn y e z ő b a r á t i o r s z á g o k b ó l. Az A T O M K I t a g j a i n a k is c sa k h a s o n l ó le h e tő s é g e i v o l t a k b e l e s z á m í t v a e b b e eg y -e g y k ü lfö ld i t u d o m á n y o s k o n f e r e n c i á n való r é s z v é t e l t is. T ö b b é v m ú l t el a d d i g , a m i k o r az első n e m s z o c ia l i s t a o r s z á g b ó l é rk e z ő l á t o g a t ó m e g é r k e z e t t . K ö r ü l b e l ü l e k k o r sike

r ü l t e g y -e g y fő n e k h o s s z a b b t a n u l m á n y ú t r a k ü lfö ld i i n t é z e t b e k i j u t n i . L a s s a n i n d u l t a k a t é m a k o o p e r á c i ó k , m a j d m e g j e l e n t az első k ü lfö l

di a s p i r á n s . É s m i a h e ly z e t m a ? R e n d s z e r e s az e g y ü t t m ű k ö d é s a v ilá g k ü l ö n b ö z ő t á j a i n lé v ő k u t a t ó h e l y e k k e l , és az e s e t e k j e l e n t ő s h á n y a d á b a n e z t a k ü lfö ld ie k k e z d e m é n y e z ik . Az A T O M K I k u t a t ó i k ö z ü l t ö b b e n , é v e k ig d o l g o z n a k k ü lfö ld ö n . K is e b b k u t a t ó c s o p o r t o k n é h a s p e c iá lis b e r e n d e z é s t is v is z n e k m a g u k k a l k ü lfö ld re . N é h á n y a n e z t m á r t ö b b s z ö r is m e g i s m é t e l t é k . Az sem s z o k a t l a n m á r , h o g y k ü l földi k u t a t ó , p l. j a p á n v ag y a m e r ik a i t a l á l j a az A T O M K I - t a s p e c iá lis p r o b l é m á j á n a k m e g o l d á s á r a a lk a lm a s h e l y n e k , és ő jö n D e b r e c e n b e h u z a m o s a b b t a r t ó z k o d á s r a , közös m u n k á r a .

E g é s z e n m á s v o lt a bel- és a k ü l p o l i t i k a i h e ly z e t az i n d u l á s é v e ib e n és m o s t . T e r m é s z e t e s e n ez is k ö z r e j á t s z o t t a je le n le g i h e ly z e t k i a l a k u l á s á b a n . I n d u l ó i n t é z e t k e z d ő k u t a t ó i n a k s z ü k s é g ü k v o lt a r r a , h o g y t a p a s z t a l a t o k a t s z e r e z z e n e k , t a n u l j a n a k . E r r e m o s t is és m i n d i g is s z ü k s é g e lesz a f i a t a l k u t a t ó k n a k . M a a z o n b a n m á r n e m c s a k t a n u l n i , h a n e m t a n í t a n i is u t a z n a k k u t a t ó k az A T O M K I - b ó l k ü lf ö ld r e - f ő k é n t a N e m z e tk ö z i A t o m e n e r g i a ü g y n ö k s é g s z a k é r t ő j e k é n t . A n e m z e t k ö z i s z a k k ö r ö k e l i s m e r é s é t je l e n t i az is, a m i k o r a k o n f e r e n c iá k , s z i m p ó z i u m o k p r o g r a m - , t u d o m á n y o s b i z o t t s á g á b a v a g y r a p o r t ö r n e k k é r n e k fel k ü lfö ld rő l v a l a k i t . U g y a n i d e kell so ro ln i a s z e r k e s z tő b i z o t t s á g o k b a n való t a g s á g o t is. M in d e z m a m á r m e g s z o k o t t az i n t é z e t é l e t é b e n .

A fejlő d és az i n d u l á s t ó l s z á m í t v a h a t a l m a s . P e r s z e n e m s z a b a d fig y e lm e n k ív ü l h a g y n i , h o g y m á s u t t sem á llt m eg a világ. H a csak D e b r e c e n b e n m a r a d u n k , és c sa k a k u t a t ó k , á l t a l á b a n a m u n k a e r ő k s z á m á t v e s s z ü k s z á m b a , a k k o r m o s t a K o s s u t h L a jo s T u d o m á n y - e g y e t e m K ís é rle ti F izik ai T a n s z é k e e g y e d ü l k é p v isel o ly a n l é t s z á m o t , m i n t i n d u l á s a k o r az a k a d é m i a i k u t a t ó i n t é z e t és az e g y e te m i t a n s z é k , a m ib ő l k i v á l t , e g y ü t t t e t t ki. A t e r m é s z e t t u d o m á n y o s k u t a t á s b a n és a n n a k te c h n ik a i a l a p j a i b a n óriási a v á l t o z á s v ilá g s z e r te . E rős s p e c i a l i z á l ó d á s és u g y a n a k k o r h a t á r o z o t t i n t e g r á l ó d á s illetv e m u n

5

(10)

k a m e g o s z t á s o n a l a p u l ó e g y ü t t m ű k ö d é s a je lle m z ő . L e h e t ő s é g e i n e k f ig y e le m b e v é t e lé v e l, a m ű k ö d é s i t e r ü l e t é n e b b e n k ív á n s z e r e p h e z j u t n i az A T O M K I , és a j e le k s z e r i n t a n e m z e t k ö z i s z a k m a i k ö r ö k is s z á m í t a n a k rá.

Az i n t e g r á l ó d á s hely i f o r m á l ó d á s á n a k kell m i n ő s í t e n i a D e b r e c e n i F iz ik a i C e n t r u m m e g a l a k u l á s á t . A f e lü le te s sz e m lé lő e n n e k u g y a n m é g c s a k a közös s z e m i n á r i u m i e l ő a d á s o k b a n , és a f o l y ó i r a t o k r e n d e l é s é n e k k o o r d i n á l á s á b a n , v a l a m i n t egyes f o l y ó i r a t o k r e n d s z e r e s c s e r é j é b e n l á t j a j e l é t , d e a tö r e k v é s e k és l e h e t ő s é g e k e n n é l sokkal n a g y o b b a k .

H a az A T O M K I t e v é k e n y s é g é n e k te lje s k é p é t a k a r j u k e lk é s z í

t e n i , a k k o r a t ö r t é n e t é t kell m e g ír n i. E g y k u t a t ó i n t é z e t t ö r t é n e t e , a k á r r ö v i d í t e t t f o r m á b a n s e m l e h e t h ü , h a n e m i s m e r t e t i a k u t a t á s i t e v é k e n y s é g t é m á i t és e r e d m é n y e i t . H a c sa k a n y o m t a t á s b a n m e g j e l e n t t u d o m á n y o s k ö z le m é n y e k e l ő b b m á r e m l í t e t t v is z o n y la g n a g y

s z á m á r a g o n d o l u n k , az is m u t a t j a , h o g y n e m kis f e l a d a t az A T O M K I t ö r t é n e t é n e k fe ld o lg o z á s a . T a p a s z t a l t a m v i s z o n t , h o g y a l a p í t ó t ö r z s g á r d a t a g o k n a k is p r o b l é m á t okoz f e lid é z n i, h o g y eg y ik v ag y m á s ik e s e m é n y m ik o r is t ö r t é n t . í g y m e r ü l t fel a n n a k ö t l e t e , h o g y j ó l e n n e ö s s z e g y ű j t e n i és r ö g z í t e n i az i n t é z e t é l e t é n e k f ő b b e s e m é n y e i t . Ezzel t a l á n a z o k n a k is s e g í t ü n k , a k ik e g y s z e r m a j d az A T O M K I t ö r t é n e t é t f o g já k m e g ír n i.

íg y t e h á t ez k ro n o ló g ia ! B iz o n y o s a d a t o k é v e n k é n t i ö s s z e á llí

t á s a . Az a d a t o k ö s s z e g y ű j t é s é t és v á l o g a t á s á t és c s o p o r t o s í t á s á t az a l á b b i s z e m p o n t o k s z e r in t v é g e z t ü k :

A ) az i n t é z e t m ű k ö d é s é t , f e jlő d é s é t j e l e n t ő s e n b e fo ly á s o ló h a t á r o z a t o k , d ö n t é s e k , b e r u h á z á s o k , b e s z e r z é s e k , illetv e ezekkel k a p c s o l a t o s e s e m é n y e k .

B ) r e n d e z v é n y e k , a m e ly e k az A T O M K I - b a n v o l t a k , v ag y s z e r v e z é s é b e n az A T O M K I j e l e n t ő s s z e r e p e t v á l l a l t .

C ) s z e rv e z e ti v á l t o z á s o k az i n t é z e t b e n . Az i n d u l á s k o r e g y e tle n o s z t á l y n y i e g y s é g k é n t m ű k ö d ö t t az i n t é z e t . Az ö n c é lú á t s z e r v e z é s n e m v o lt je l l e m z ő az A T O M K I - r a , de a fejlődés n é h á n y s z o r s z ü k s é g e s s é t e t t e , h o g y az i n t é z e t b e n k i s e b b - n a g y o b b s z e r v e z e ti m ó d o s í t á s o k is t ö r t é n j e n e k .

D ) sz e m é ly i h íre k . I t t e l s ő s o r b a n a z o k a t az a d a t o k a t k í v á n t a m ö s s z e g y ű j t e n i , a m e ly e k az A T O M K I illetv e t a g j a i k u t a t ó m u n k á j á n a k e r e d m é n y e s s é g é t t ü k r ö z i k . A k ü l ö n b ö z ő k i t ü n t e t é s e k , d í j a k , j u t a l m a k , s z a k é r t ő i m e g b í z á s o k , és c ím e k k ö z ü l a z o n b a n c sa k a k ü lső sz e rv e k

(11)

á l t a l a d o m á n y o z o t t a k a t e m l í t e m meg.

B i z o n y á r a n a g y o n sok a d a t h iá n y o z n i fog e b b ő l az ö s s z e á llí

t á s b ó l . N eves t u d ó s o k , v e z e tő á lla m f é r f ia k , p o l i t i k u s o k l á t o g a t á s a i , e l ő a d á s a i is f o n to s e s e m é n y s z á m b a m e n t e k az i n t é z e t é l e t é b e n , de ezek ö s s z e í r á s á b a n a te lje s s é g n e h e z e n v o l n a m e g v a l ó s í t h a t ó , a z é r t i n k á b b t e l je s e n k i h a g y t a m a z o k m e g e m l í t é s é t . A b e lfö ld i és k ü l földi e g y ü t t m ű k ö d é s e k e t sem je g y e z t e m fel, m e r t a z o k n a k a t u d o m á n y o s t é m á k n á l v a n j e l e n t ő s é g e . A k u t a t á s i t é m á k a t és a b b a n e l é r t e r e d m é n y e k e t p e d i g s z in té n n e m t a r t a l m a z z a ez a k r o n o ló g ia . E g y a l m a n a c h , e m l é k - k ö t e t v a g y i n t é z e t - t ö r t é n e t s z ü k s é g s z e r ü e n kell, h o g y t a r t a l m a z z a az i n t é z e t d o l g o z ó in a k n é v j e g y z é k é t is, l e g a l á b b e g y b iz o n y o s b e o s z t á s f e l e t t . E b b e n a f ü z e t b e n a z o n b a n c s a k az e l ő b b e m l í t e t t n é g y c s o p o r t b a s o r o l h a t ó é v e n k é n t i a d a t o k a t l e h e t m e g t a l á l n i .

V o lt az i n t é z e t n e k is egy p r e n a t á l i s k o rs z a k a . Az e l ő z m é n y e k e t , a m e l y e k l e h e t ő v é , t a l á n sz ü k s é g e s s é t e t t é k az e g y e t e m t ő l f ü g g e tle n k u t a t ó i n t é z e t m e g a l a p í t á s á t , egy k ü lö n f e j e z e t b e n fo g la lo m r ö v id e n össze.

(12)

AZ I N T E Z E T M E G A L A K U L A S A ES E L O Z M E N Y E I

Az a t o m m a g f i z i k a i k u t a t ó m u n k a D e b r e c e n b e n 1 9 3 6 -b a n i n d u l t m e g , a z u t á n , h o g y Szalay Sándor v i s s z a j ö t t C a m b r i d g e - b ó l a C a v e n - d is h i n t é z e t b e n t ö l t ö t t féléves ö s z t ö n d í j a s t a n u l m á n y ú t j á r ó l . H e r o i

k u s e l h a t á r o z á s v o lt ez. A z O r v o s k a r i F izik ai I n t é z e t a d e b r e c e n i e g y e t e m a k k o r e g y e t l e n fizikai t a n s z é k e v o lt, d e e l l á t o t t s á g , e sz k ö z fe l

s z e r e l t s é g s z e m p o n t j á b ó l az o r s z á g f e l s ő o k t a t á s i h a s o n l ó in t é z m é n y e i k ö z ö t t b i z t o s u t o l s ó h e ly e n á l l t . E r r ő l k é s ő b b , a m i k o r m á r m a g a m is az i n t é z e t t a g j a l e t t e m elég s o k a t h a l l h a t t a m az a s s z i s z t e n c i a i d ő s e b b t a g j a i t ó l , ső t m a g á t ó l Gyulai p ro f e s s z o r ú r t ó l is, d e v o lt e g y - k é t s a j á t é l m é n y e m is.

1935 s z e p t e m b e r é b e n m á r b e i r a t k o z t u n k , d e az e l ő a d á s o k m é g n e m k e z d ő d t e k m e g , a m i k o r n é h á n y a n ’’g ó l y á k ” ö s s z e j ö t t ü n k az i n t é z e t első e m e l e t i k ö n y v t á r á b a n . V a l a m e l y i k ü n k u g y a n is f e lf e d e z te , h o g y v a n o t t egy igen ke lle m e s h ely iség . E g y n é g y a b la k o s v ilá g o s s a r o k s z o b a , a m i b e n s z a b a d p o lc o s k ö n y v t á r v a n , és o t t te lje s f e lü g y e le t n é lk ü l v a d á s z h a t u n k a k ö n y v e k k ö z ö t t k u r i ó z u m o k r a . Alig f é l ó r á j a k e z d t ü k el a s z ó r a k o z á s u n k a t , a m i k o r k é t p ro fe s s z o r j ö t t b e . A n e m r é g k i n e v e z e t t új i g a z g a t ó Gyulai Zoltán p r o f e s s z o r j á r t a be a d é k á n n a l a h e ly is é g e k e t, és v a ló s z ín ű le g a k ö n y v t á r vo lt az u to ls ó s z o b a . M a is e l ő t t e m v a n a j e l e n e t , a m i k o r o d a b e l é p n e k , és Gyulai i n d u l a t o s a n , f e l h á b o r o d á s s a l k ije le n ti, h o g y l e l t á r i l a g a sz e g e d i és a d e b r e c e n i i n t é z e t k b . a z o n o s é r t é k ű , d e a d e b r e c e n i az ü r e s . ’’I t t n e m l e h e t d o l g o z n i, m e r t m é g az o k t a t á s h o z sz ü k s é g e s m i n i m á l i s fel

s zerelés is h i á n y z i k . É n v i s s z a m e g y e k S z e g e d r e a d j u n k t u s n a k ! ” A d é k á n c s i t í t o t t a és h ú z t a ki a f o ly o s ó r a , d e o n n a n is b e h a l l a t s z o t t a k s z a v a i, a m iv e l a z t b i z o n y g a t t a , h o g y k ö n n y e l m ű s é g v o l n a egy v é g r e e lé r t e g y e t e m i t a n á r i k in e v e z é s rő l l e m o n d a n i . B e l á t j a az i n t é z e t l e h e t e t l e n h e l y z e t é t , és a k a r m i n d e n t e lk ö v e t, h o g y ezen a h e l y z e t e n s e g íts e n .

M á s ik t a p a s z t a l a t o t a m á s o d é v e s e k t ő l s z e r e z t ü k . Ok c s o d á lk o z t a k , h o g y a h e ti ö t ó r á s elsőéves k ís é rle ti fizika e l ő a d á s o k o n m i n d i g v a n d e m o n s t r á c i ó . K o r á b b a n c sa k k é t h e t e n t e e g y s z e r d e m o n s t r á l t á k u t ó l a g a k í s é r l e t e k e t , a t ö b b i e l ő a d á s o n csak k r é ta f iz ik a v o lt. A m á s o d é v e s e k is j á r t a k elég s z o r g a l m a s a n az első év esek k ís é rle ti fi

z ik a e l ő a d á s a i r a , h is z e n t u d t á k , h o g y az é v f o ly a m j e l e n t ő s része G yu

lai p r o f e s s z o r n á l fog a l a p v i z s g á z n i a m á s o d i k év v é g é n . A r r a is jól e m l é k s z e m , h o g y a mi é v f o l y a m u n k n a k is f e l h í v t a Gyulai p r o fe s s z o r ú r a fig y e lm é t az első é v e s fő k o llé g iu m ú jb ó li l á t o g a t á s á r a a k ís é r

(13)

le te k m i a t t , m e r t a z o k m e n n y is é g e és m in ő s é g e - k ü l ö n ö s e n az első félévi a n y a g b a n - a d d i g r a n a g y o n s o k a t f e j l ő d ö t t . Mi t e r m é s z e t e s e n első év es k o r u n k b a n c s a k a t a n t e r m e t és az o d a b e h o z o t t e s z k ö z ö k e t i s m e r t ü k az i n t é z e t b ő l . Ez a l a p j á n o ly a n kép a l a k u l t ki b e n n e m , h o g y régi is k o lá m a D e b r e c e n i R e f o r m á t u s K o llé g iu m G i m n á z i u m a , ille tv e a n n a k fizika s z e r t á r a so k k al j o b b a n v o lt felszerelv e, m i n t az e g y e t e m i i n t é z e t . E z t m e g is m o n d t a m vo lt fizika t a n á r o m n a k , a m i k o r p á r h ó n a p o s h a l l g a t ó k é n t t a l á l k o z t a m vele.

E b b e n az i n t é z e t b e n k e z d e t t k ís é rle ti m ag fizik ai k u t a t ó m u n k á b a Szalay Sándor e g y - k é t s z a k d o lg o z ó e g y e t e m i h a l l g a t ó v a l s z in te m a g á b a n . H iszen a t a n s z é k v e z e t ő j é n e k és m u n k a t á r s a i n a k s z i l á r d te s t f i z i k a vo lt a k u t a t á s i t e r ü l e t e .

SzaJay a C a v e n d i s h i n t é z e t b e n W. Y. Chang-ge\ t á r s s z e r z ő k é n t m á r v é g z e t t o ly a n m é r é s e k e t , a m e l y n e k e r e d m é n y e a R o y al S o c ie ty - b e n is b e m u t a t á s r a k e r ü l t . (W. Y. Chang, A. Szalay: T h e F o r m a t i o n of R a d i o - A l u m i n i u m (>4/28) a n d t h e R e s o n a n c e Effect o f M g 25. P r o c . R oy. Soc. L o n d o n (A ) 157, 72 (19 3 7 ) .) E n n é l so k k al n a g y o b b j e le n tő s é g ű v o lt az az im p r e s s z i ó , a m i t az a n g lia i i n t é z e t lé g k ö re és m ó d s z e r e i t e t t e k a f i a ta l t a n á r s e g é d r e . S okkal t ö b b o p t i m i z m u s s a l t é r t h a z a D e b r e c e n b e , m e r t m e g t a n u l t a , h o g y s a j á t k e z ü l e g k é s z í t e t t s z e r é n y felszereléssel is l e h e t é r t é k e s , ú t t ö r ő t u d o m á n y o s m u n k á t v é g e z n i. De m e g t a n u l t a a z t is, h o g y a szellem i e r ő fe sz íté sse l sem le h e t t a k a r é k o s k o d n i . H a v a l a m ih e z n a g y o n kell a p é n z , a z t v a l a h o g y m é g is elő l e h e t t e r e m t e n i , de az e m b e r i a g y a t n e m p ó t o l h a t j á k a b á r m i l y e n d r á g a m ű s z e r e k s e m . I s k o la a l a p í t á s á h o z t e h á t a t e h e t s é g e k s z e le k c ió já n a l a p u l ó szellem i k o n c e n t r á c i ó t kell l é t r e h o z n i . E z t az e lv e t Szalay k é s ő b b a t a n s z é k e n is és a k u t a t ó b a n is n e m c s a k v a l l o t t a , d e v e z e té s i m ó d s z e r k é n t is g y a k o r o l t a .

A C a m b r i d g e - b e n v é g z e t t v iz s g á l a t o k a l a p j á n S z a la y f e l i s m e r te , h o g y az o t t m a g r e a k c i ó m é r é s e k b e n h a s z n á l t h e n g e r s z i m m e t r i k u s k ís é r le ti e lr e n d e z é s h e l y e t t a fe lo ld ó k é p e s s é g j a v í t á s h o z a g e o m e t r i a i e l r e n d e z é s t m ó d o s í t a n i kell. E l g o n d o l á s á t Rutherford e l ő t t is kifej

t e t t e , a k in e k b á t o r í t ó t a n á c s a i b i z t a t á s s a l v o l t a k a m e g v a l ó s í t á s h o z . A g ö m b s z i m m e t r i k u s m e g o ld á s és a n n a k c e n t r u m á b a n e lh e ly e z k e d ő p o n t s z e r ű s u g á r f o r r á s m e g v a l ó s í t á s á h o z a z o n b a n n a g y o n sok a k a d á l y t k e lle tt l e k ü z d e n i . A M a g y a r T u d o m á n y o s A k a d é m i á t ó l k a p o t t 1800 p e n g ő t , d e m é g n e m vo lt s u g á r f o r r á s a . E z é r t 1937 n y a r á n a bécsi R á d i u m I n t é z e t b e n , a n n a k az i n t é z e t n e k a p o l ó n i u m f o r r á s á v a l v é g e z te m é r é s e it. Stefan Meyer p ro fe s s z o r seg ítsé g é v e l s ik e r ü lt a c s e h  s z lo v á k ia i u r á n b á n y á s z a t t ó l ö n k ö lts é g i á r o n r á d i u m - D a n y a g o t b e s z e r e z n i, a m i t m á r a S zéch en y i a l a p t ó l k a p o t t t á m o g a t á s b ó l fize

t e t t ki. 1 9 3 8 -ra e g y ü t t v ö k m i n d e n , a p o n t s z e r ű s u g á r f o r r á s , a n n a k e lk é s z í t é s é h e z k i d o l g o z o t t e l j á r á s , a b e s u g á r z ó k a m r a a fé lg ö m b a l a k ú c é l t á r g g y a l és a v é k o n y a b l a k ú fé lg ö m b a la k ú s z á m l á l ó s t b . , és

(14)

m e g k e z d ő d h e t t e k m o s t m á r D e b r e c e n b e n is a m ag fiz ik a i v i z s g á l a t o k m é g p e d i g o ly a n j ó f e lb o n t ó k é p e s s é g g e l , a m i t a d d i g m é g s e h o l sem t u d t a k m e g v a l ó s í t a n i . A M T A I I I . o s z t á l y á n a k 1939. f e b r . 2 0 -á n t a r t o t t ü lé sé n Szalay e l ő a d á s t t a r t o t t ’’ M eg fig y elések a 15 P 31 és 7n 14 a t o m m a g o k g e r j e s z t e t t á l l a p o t a i n ” c im m e l, és u g y a n e z e n é v b e n j e l e n t m e g az első h a z á n k b a n k é s z í t e t t k ís é r le ti m ag fizik ai v i z s g á l a t e r e d m é n y é t kö zlő p u b l i k á c i ó is: A. Szalay: Die A n r e g u n g s f u n k t i o n e n d e r U m w a n d l u n g e n 1 3A I2 7 (a; n ) i s P 30 u n d 5Ő 10 ( a ; n ) 7N13, Z e i t s c h r i f t f ü r P h y s i k , 112, 2 9 -44 (1 9 3 9 ).

1 9 8 9 -b e n h á r o m é v f o r d u l ó r a e m l é k e z ü n k . M o s t le n n e n y o lc va n éves Szalay Sándor, az A T O M K I a l a p i t ó i g a z g a t ó j a , az A T O M K I h a r m i n c ö t éve l é t e s ü l t és ö t v e n éve j e l e n t m e g az első h a z a i m ag fiz ik a i p u b l i k á c i ó , az o ly a n t u d o m á n y o s k ö z le m é n y , a m i b e n k ö z ö lt m a g f iz i

kai e r e d m é n y e k e t i t t h o n k é s z í t e t t b e r e n d e z é s s e l és h a z a i l a b o r a t ó r i u m b a n v é g z e t t m é r é s e k a l a p j á n k ö z ö lte a szerző.

1940 ő sz é n Gyulai Zoltán u t ó d a Szalay Sándor l e t t a d e b r e c e n i O r  v o s k a ri F iz ik a i I n t é z e t é lé n . E zzel a s z ilá r d t e s t f i z i k a i t é m á k h e l y e t t a k u t a t á s b a n m i n d e n e r ő t a m a g f i z i k á r a k o n c e n t r á l t . P e r s z e a h á b o r ú n a g y o n a k a d á l y o z t a a s z é p e n b e i n d u l t m u n k á t , d e a p o n t s z e r ű Po- f o r r á s s a l v é g z e t t v i z s g á l a t o k igen szép e r e d m é n y e k e t h o z t a k . A kí

s é r le ti a d a t o k b ó l t ö b b új m a g a d a t o t s i k e r ü l t m e g á l l a p í t a n i . M a g r e a k c ió k v i z s g á l a t á r a m é g az A T O M K I l é t e s ü lé s e u t á n is m é g év ek ig ez v o lt az e g y e tle n l e h e t ő s é g a d e b r e c e n i fiz ik u s o k s z á m á r a , a m i a m a g u k i d e j é b e n a l e g k o r s z e r ű b b v o lt. A h a r m i n c n á l t ö b b a p o n t s z e r ű P o - f o r r á s a l k a l m a z á s á v a l v é g z e t t v i z s g á l a t e r e d m é n y e s s é g é t és elis

m e r é s é t i g a z o l j a a j e l e n t ő s s z á m ú k ü lfö ld i i r o d a l m i h i v a t k o z á s is.

E z e n k í v ü l t ö b b o ly a n p r o b l é m a is m e g é r e t t , a m e l y e k a m o s t o h a k ö r ü l m é n y e k m i a t t n e m k e r ü l h e t t e k k id o l g o z á s r a . T ö b b ezek kö zü l m á r c s a k a k u t a t ó i n t é z e t b e n r e a l i z á l ó d h a t o t t , d e m e g v a l ó s í t á s u k m é g a k k o r is n e m z e t k ö z i s ik e r t a r a t o t t .

Szalay Sándor, fe lis m e r v e az u r á n n a g y j e l e n t ő s é g é t a j ö v ő e- n e r g i a e l l á t á s a s z e m p o n t j á b ó l , k a p c s o l a t b a l é p e t t az Á lla m i F ö l d t a n i I n t é z e t t e l és 1947 t a v a s z á n k ő z e t r a d i o l ó g i a i v i z s g á l a t o k b a k e z d e t t . A g e o l ó g u s o k a k k o r i e g y ö n t e t ű v é le m é n y e s z e r i n t M a g y a r o r s z á g t e l j e sen r e m é n y t e l e n t e r ü l e t vo lt u r á n - e l ő f o r d u l á s s z e m p o n t j á b ó l . Szalay k é r é s é r e t u d o m á n y o s é r d e k l ő d é s b ő l a F ö l d t a n i I n t é z e t k ö l t s é g v e t é s é ből a n n y i a n y a g i t á m o g a t á s t a d o t t , a m ib ő l k ét h o r d o z h a t ó G eig er- M ü l l e r s z á m l á l ó t k é s z í t e t t e k h á z ila g és 1947 n y a r á n a F ö l d t a n i I n t é z e t a u t ó j á n e g y h ó n a p o s k u t a t ó e x p e d í c i ó t s z e r v e z te k Földvári Aladár fő g e o ló g u s s a l e g y ü t t . Az e sz k ö z ö k ö n kívül s z ü k s é g e s vo lt a m é ré si m ó d s z e r k i d o l g o z á s á r a ille tv e s z a b v á n y o s í t á s á r a is. (A. Szalay, Eve Csongor : D e t e r m i n a t i o n o f R a d i o a c t i v e C o n t e n t o f R o c k s by M e a n s o f G e i g e r - M ü l l e r C o u n t e r s , S c ien ce, 109, 146-147 (1 9 4 9 ); Szalay Sándor, Földvári Aladár: K ő z e t e k r a d i o l ó g i a i v i z s g á l a t a , M a g y a r T u d o m á n y o s

(15)

A k a d é m i a M a t e m a t i k a i és T e r m é s z e t t u d o m á n y i O s z t á l y á n a k K ö z l e m é n y e i, I. k ö t e t , l . s z á m , 60-72 o. 1951). Az e x p e d í c i ó a l a p j á n m e g á l l a p í t o t t á k , h o g y a V e le n c e i-h eg y sé g s a v a n y ú m a g m á s k ő z e t e i n e k u r á n t a r t a l m a a f ö ld k é r e g á t l a g á n á l k b . 2 -2 .5 -sz e r n a g y o b b a t ó r i u m t a r t a l m a v i s z o n t 3 -5 -sz ö r n a g y o b b a f ö ld k é r e g á t l a g á n á l . 1 9 4 9 -b e n a M e c s e k - h e g y s é g b e n v é g z e t t m é r é s e k h a s o n l ó e r e d m é n y t a d t a k . A v i z s g á l a t i e r e d m é n y b ő l a r r a l e h e t e t t k ö v e t k e z t e t n i , h o g y a D u n á n t ú l o n a f ö l d t ö r t é n e t f o l y a m á n f e l t e h e t ő e n a m a s s z í v u m o k b a n lév ő s a v a n y ú k ő z e t e k t e k i n t h e t ő k az u r á n és t ó r i u m ő s f o r r á s á n a k . E z e k l e p u s z t u l á s a ré v é n k e r ü l t e k e n y o m e l e m e k a t e r m é s z e t k ö r f o r g á s á b a . Szalay és Földvári e v á n d o r l á s t k í v á n t a n y o m o n k ö v e tn i és m e g á l l a p í t o t t á k , h o g y m i n d k é t h e g y s é g k ö r n y é k é n a l e g f i a t a l a b b ü l e d é k e s k ő z e t e k r a d i o a k t i v i t á s a a h e g y s é g tő l t á v o l o d v a h a t á r o z o t t a n csö k k e n .

A f e l h a l m o z ó d á s első n y o m á t 1949 a u g u s z t u s á b a n a m e c se k - sz a b o lc s i L a n t o s - v ö l g y b e n é s z le lté k , a h o l eg y liász sz e n e s a g y a g p a l a k i b ú v á s o n m i n d e n a z e l ő t t i v i z s g á l a t e r e d m é n y é n é l n a g y o b b r a d i o a k t i v i t á s t m é r t e k . Ez t e r e l t e a fig y e lm ü k e t a h a z a i k ő s z e n e k r e és a z o k a t k ís é r ő sz e n e s a g y a g p a l á k r a . Az ille té k e s m i n i s z t é r i u m t ó l e n g e d é l y t k é r t e k és k a p t a k a s z é n b á n y á k b a n v é g z e n d ő k u t a t ó m u n k á h o z , v a l a m i n t a r r a , h o g y f o n t o s a b b h a z a i s z é n b á n y á k b ó l l a b o r a t ó r i u m i v iz s

g á l a t r a k ö s z é n m i n t ^ k a t k a p h a s s a n a k . 1 9 5 0 -b e n a K o m ló i Á lla m i S z é n b á n y a r é s z le te s r a d io ló g ia i f e lv é te le z é s é t v é g e z té k el, m a j d m é g t o v á b b i b á n y á k b a n is v é g e z te k h a s o n ló m é r é s e k e t . 1950 és 1951 é v e k b e n Szalay Sándor f e l d e r í t e t t e a z t a g e o k é m ia i m e c h a n i z m u s t , a- m e ly az u r á n t k o r h a d ó szerves a n y a g o k b a n , t ő z e g b e n , s z é n b e n , s t b . f e l d ú s í t j a . E z é r t az e r e d m é n y é é r t k a p o t t K o s s u t h D í j a t 1 9 5 2 -b e n .

Az e g y e t e m i t a n s z é k k ő z e t r a d i o l ó g i a i t é m á j á n k iv ü l m á s t e r ü l e te n is t ö r t é n t s z á m o t t e v ő e lő re lé p é s e z e k b e n az é v e k b e n . 1 9 4 8 - b a n é p ü l t az a t o l d a l é k é p ü l e t , a m i egy V an d e G r a a f f t í p u s ú g e n e r á t o r e lh e ly e z é s é re s z o lg á lt. A n a g y o k t a t á s i e lfo g la lts á g , a s z a k e m b e r és a n y a g i e s z k ö z ö k h i á n y a m i a t t a z o n b a n c s a k 1952 t a v a s z á r a ké

s z ü l h e t e t t el a m a j d a n i g y o r s í t ó f e s z ü l t s é g f o r r á s a . U g y a n c s a k 1952 á p r i l i s á b a n k e z d ő d t e k a lég k ö ri a t o m b o m b a - r o b b a n t á s o k b ó l s z á r m a zó b e t a - a k t i v i t á s o k m é ré s e a c s a p a d é k b a n . A k a d é m ia i c é lh ite le k le h e t ő v é t e t t é k egy s z e ré n y kis u r á n - a n a l i t i k a i l a b o r a t ó r i u m és egy kis r a d i o a k t í v iz o t ó p n y o m je lz ő l a b o r a t ó r i u m fe ls z e re lés é t ille tv e m ű k ö d t e t é s é t , ez u t ó b b i l e h e t ő v é t e t t e o rv o s -b io ló g ia i e r e d m é n y e k e lé r é s é t.

Szalay Sándor t ö b b s z ö r k é r t e k ü lö n b ö z ő f ó r u m o k o n a h a z a i u r á n  k u t a t á s és á l t a l á b a n a h a z a i ,a t o m m a g k u t a t á s fe jle sz té se é r d e k é b e n az e g y e t e m i t a n s z é k k o m o l y a b b t á m o g a t á s á t , vagy m á s f o r m á b a n a k u t a t á s f e j le s z té s é n e k b i z t o s í t á s á t , d e e r e d m é n y t e l e n ü l . T ö b b s z ö r f e l h í v t a az ille té k e s sz e rv e k f ig y e lm é t az u r á n k u t a t á s f o n t o s s á g á r a , a

(16)

M e c s e k és a V elen cei h e g y s é g e k r e m é n y t e l j e s s z e re p é re .

1952 ő sz é n s z o v je t k u t a t ó k k e r e s té k fel a k o r m á n y m e g b í z á s á b ó l a t a n s z é k e t , és ré s z b e n D e b r e c e n b e n ré s z b e n a t e r e p e n is f e lü lv iz s g á l

t á k a s z e n e k e n m é r t r a d i o l ó g i a i m é r é s e k e r e d m é n y é t . E z u t á n n o v e m b e r b e n az O r s z á g o s T e r v h i v a t a l a k k o r i e ln ö k e (Vas Zoltán) l á t o g a t t a m e g a t a n s z é k e t és k ö z ö l t e Szalay Sándorral, h o g y u r á n k u t a t á s a i t sz o v j e t s z a k e m b e r e k k e l b í r á l t a t t a el, és a z o k n a g y o n e lis m e r ő e n n y i l a t k o z t a k , t o v á b b á , k í v á n a t o s n a k t a r t j a , h o g y D e b r e c e n b e n v e z e té s e a l a t t k u t a t ó i n t é z e t l é t e s ü l j ö n . F e l s z ó l í t o t t a egy ilyen i n t é z e t l é t e s í t é s é r e v o n a t k o z ó t e r v b e n y ú j t á s á r a .

Vas Zoltán 1952 n o v e m b e r i l á t o g a t á s a f o r d u l ó p o n t o t j e l e n t e t t a Szalay Sándor á l t a l v e z e t e t t kis t a n s z é k i c s o p o r t t á m o g a t á s á b a n . 1953. m á r c i u s 1-től egy 24 f ő n y i s t á t u s z h e l y b ő l álló k u t a t ó c s o p o r t o t b o c s á t o t t a k a K o s s u t h L a j o s T u d o m á n y e g y e t e m e n k e r e s z t ü l Szalay r e n d e l k e z é s é r e . Ez j e l e n t ő s s e g íts é g v o lt m u n k a e r ő k s z e m p o n t j á b ó l , d e u g y a n a k k o r f o k o z t a a p r o b l é m á k a t is. A t a n s z é k n e k n a g y v o lt a h a l l g a t ó i l é t s z á m a , a m i t m é g t o v á b b k o m p l i k á l t az is, h o g y k ü l ö n ö sen az a l s ó b b é v f o l y a m o k e l ő a d á s a i t , g y a k o r l a t a i t a k ü l ö n b ö z ő h e t i ó r a s z á m o k m i a t t m i n d k ü lö n k e l l e t t s z e r v e z n i. T á m o g a t á s t j e l e n t e t t e b b e n a h e l y z e t b e n , h o g y a t a n s z é k m e g k a p t a a B e m t é r 1 8 / C a l a t t i a k k o r m é g s z a k é r e t t s é g i s k o llé g iu m n é h á n y h e ly is é g é t. E n n e k az é p ü l e t n e k , a m e l y az A T O M K I je le n le g i I. sz. é p ü l e t e , f ö l d s z in tjé n az e g y ik a b l a k h e l y é n b e j á r a t o t l é t e s í t e t t ü n k , a fo ly o s ó t p e d i g fallal l e v á l a s z t o t t á k , és i t t h a l l g a t ó i d e m o n s t r á c i ó s l a b o r a t ó r i u m o k v a l a m i n t eg y kis t a n t e r e m k a p o t t h e ly e t.

A P á r t v e z e t ő s é g Á g i t . P r o p . O s z t á l y a 1953 őszén k ö z ö lte Szalay p r o f e s s z o r r a l , h o g y a p á r t v e z e t ő s é g az i n t é z e t - t e r v e t e l f o g a d t a , és t á m o g a t j a a k u t a t ó i n t é z e t f e l á l l í t á s á t . T á j é k o z t a t t á k , h o g y r é s z le te s e l k é p z e l é s e i t , m i n t egy a k a d é m i a i k u t a t ó i n t é z e t t e r v é t d o lg o z z a ki és n y ú j t s a b e az A k a d é m i a E ln ö k s é g é h e z . Ez e l k é s z ü l t , m a j d j ó v á h a g y á s a m e g t ö r t é n t . Az i n t é z e t l é te s íté s é r ő l in t é z k e d ő M i n i s z t e r t a n á c s i h a t á r o z a t ( lá s d a k ö v e tk e z ő o l d a l o n ) 1954 j a n u á r j á b a n s z ü l e t e t t m e g , és t o v á b b i m a j d n e m félév t e l t el a d d i g , a m í g az ö n á l l ó k ö l t s é g v e t é s sel b ír ó , d e s a j á t h e ly isé g e k k e l n e m r e n d e lk e z ő i n t é z m é n y m ű k ö d é s é t m e g k e z d h e t t e .

(17)

M á s o l a t .

MIHISZfERTAHÁCS TITkXb sXga T i t k o n !

A H a T á ro z ato k I á r a n e a k ö z l i . K é s z ü l t 36 p é ld á n y b a n .

2 0 . számú p é l d á n y .

K a p ja : S e r í E rnő e l v t á r » /z p l d / Hegedű* András / 2 p l d / Apró A n t a l e l v t á r a S z á l a i B é la / 6 p l d /

? r l s s I s t v á n e l v t á r a O l t K á r o ly e l v t á r s / 2 p l d / H á z i Árpád e l r t á r a

Csonka T i b o r e l v t á r a P é t e r György e l v t á r a Husznyák I s t v á n e l v t á r s S z á s z M árton e l v t á r s G e rg e ly M iklós e l v t á l r a E r d e i J á n o s e l v t á r a A Magyar N é p k ö z t á r s a s á g M i n i s z t e r t a n á c s á n a k

5 f t 0 1 2 6 / l / l 9 5 4 . s z . h a t á r o z a t a .

a D e b re o e n l f i z i k a i K u ta tó I n t é z e t l é t e s í t é s é r ő l .

1 . / A k í s é r l e t i a t o m r a g f l z i k a l k u t a t á s f e j l e s z t é s e é rd e k é b e n k í s é r l e t i atom m agkutató i n t é z e t e t / t o v á b b i a k b a n : I n t é z e t / k e l l s z e r v e z n i . Az I n t é z e t e l n e v e z é s e : Magyar Tudományos Akadémia D e b r e c e n i f i z i k a i K u ta tó I n t é z e t e .

S z é k h e ly e : D e b re c e n . 2 . / Az I n t é z e t f e l a d a t a :

a . / k í s é r l e t i atom m agkutatás á t í v e l é s e a Magyar Tudományos Akadémia e ln ö k e á l t a l m e g á l l a p í t o t t k e r e t b e n ,

b . / a k i a é r l e t l ato m m ag k u tatásh o z s z ü k s é g é é l e g f o n t o s a b b a n y a g o k ra vonatkozqíudom ányos é s t e c h n o l ó g i a i k u t a t á s é s a k a p c s o l a t o s problém ák m eg o ld á sa ,

o . / az I n t é z e t m u n k a t e r ü l e t é n szakem berek k é p z é s e .

3 . / As I n t é z e t é l é n a z i g a z g a t ó á l l , a k i t a Magyar Tudományos Akadémia e ln ö k é n e k e l ő t e r j e s z t é s é r e a M i n i s z t e r t a n á c s ne

v e s k i . Az I n t é z e t egyéb t a g j a i t a Magyar Tudományos Akadé

mia eln ö k e n e v e z i k i , / : a l k a l m a z z a : / i l l e t ő l e g m eg b ízza.

Az I n t é z e t s z e m é l y i é s d o l o g i s z ü k s é g l e t e i n e k f e d e z é s é r ő l a Magyar Tudományos Akadémia k ö l t s é g v e t é s é b e n k e l l gondos

k o d n i .

• . / Az I n t é z e t s z e r v e z e t é t é s f e l a d a t k ö r é n e k r é s z l e t e s s z a b á l y o z á s á t a Magyar Tudományos Akadémia e l n ö k e á l l a p í t j a meg.

5 . / A> I n t é z e t f e l e t t a f e l ü g y e l e t e t a Magyar Tudományos Akadé

mia e ln ö k e g y a k o r o l j a .

B u d a p e s t , 196 4 . j a n u á r 1 2 . Nagy Imra a . k . A M i n i s z t e r t a n á o a e l n ő i t

(18)

- Az első ’’h o s s z a b b ” t a n u l m á n y ú t r a é rk e z ő N. V. C vetkova, a szófiai e g y e t e m t a n á r s e g é d e , a k i egy h ó n a p i g t a r t ó z k o d o t t i t t , és a f u n d a m e n t á l i s a t o m m a g k u t a t á s m ó d s z e r e i t és e s z k ö z e it t a n u l m á n y o z t a .

A z intézet I. épületének Bem téri hom lokzata. (1956)

1956

A)- Az M T A E ln ö k s é g e az i n t é z e t n e v é t M T A A t o m m a g K u t a t ó I n t é z e t e - r e v á l t o z t a t t a

- J a n u á r b a n m e g k e z d ő d i k az I. é p ü l e t m ű s z a k i á t v é t e l e . N a g y o n sok a f o g y a t é k o s s á g . A k ö z p o n t i f ű t é s k a z á n h á z á n a k h i á n y a m i a t t a f ű t é s k á l y h á k b e á l l í t á s á v a l l e t t m e g o ld v a . Az á t a l a k í t á s i m u n k á k c s a k j ú n i u s r a fe je z ő d te k b e . Az é p ü l e t b e t ö r t é n ő részleges b e k ö l t ö z é s a z o n b a n á p r ilis , m á j u s h ó n a p o k b a n m á r m e g k e z d ő d ö t t .

(19)

A Magyar T u dom án yos Akadém ia elnökének 8/1956. MTA (A. K. 13.) számú

u t a s í t á s a

a Debreceni Fizikai Kutató Intézet elnevezésének megváltoztatásáról

A Magyar T u dom án yos Akadémia Elnöksége határozata értelmében a Debreceni Fizikai K u tató In tézet továb b i m űködését a „M agyar Tudom ányos A kadém ia Atommag Kutató Intézete Debrecen”

elnevezéssel folytatja.

Jelen utasítás kihirdetése napján lép h atályb a.

Bu dap est, 1956. június 26.

R usz nyák István elnök h e l y e t t :

Ligeti L ajos s. k.

a lcln ö k

»

A z Akadém iai Közlöny 1956. é viju liu s 12. számából.

- Az é p í t k e z é s m ű s z a k i e l l e n ő r z é s é t az M T A m ű s z a k i e l l e n ő r e itő l az év f o l y a m á n á tv e s z i az i n t é z e t és a t o v á b b i a k b a n a z t m a g a l á t j a el.

- M e g k e z d ő d ik a l a k ó é p ü l e t (IV . é p ü l e t ) é p íté s e . - M e g k e z d ik a f ö l d m u n k á k a t a II. é p ü l e t é p íté s é h e z .

- Az i n t é z e t b e n t e r v e z e t t e x p a n z ió s k ö d k a m r a é p í t é s e j ú n i u s b a n b e f e je z é s t n yer.

I

- Az 1 9 5 5 -b e n k e z d ő d ö t t i z o t ó p t a n f o l y a m f o l y t a t ó d i k , m a j d b e f e j e z é s e u t á n á p r ilis 18-án 9 r é s z tv e v ő e r e d m é n y e s v iz s g á t te s z . - ” Az a t o m m a g f i z i k a k ís é rle ti e s z k ö z e i” c. k o llo k v iu m ( D e b r e c e n ,

á p r ilis 9-13) s z e rv e z é s é t az in t é z e t t a g j a i v é g e z té k és o t t 5 e l ő a d á s t is t a r t o t t a k . A k o llo k v iu m id e jé re az eg y ik l a b o r a t ó r i u m b a n az i n t é z e t b e n k é s z ü l t m ű s z e r e k és k u t a t á s i b e re n d e z é s e k b ő l k i á l l í t á s t s z e r v e z te k .

- Az V. M a g y a r F iz ik u s V á n d o r g y ű l é s e n ( V e s z p r é m , a u g u s z t u s ) az i n t é z e t b ő l 2 e l ő a d á s h a n g z o t t el.

- Az i n t é z e t ö s s z l é t s z á m a 57 fő.

(20)

— Orbán György t u d o m á n y o s o s z t á l y v e z e t ő i s t á t u s z o n j u n i u s 16-án k e z d e t t d o lg o z n i az i n t é z e t b e n .

- Straub János p r o f e s s z o r , ak i m e llé k f o g la k o z á s ú t u d o m á n y o s o s z tá ly - v e z e t ő k é n t m ű k ö d ö t t az i n t é z e t b e n , o k t ó b e r 9-én e l h u n y t .

D ) A d u b n a i E A I t u d o m á n y o s t a n á c s á n a k t a g j a l e t t Szalay Sándor.

1957

A ) - TT .

- E l k é s z ü l és ü z e m b e lép a m é g é p í t é s a l a t t lév ő II. é p ü l e t a l a g s o r á b a n a k ö z p o n t i f ű t é s h ő k ö z p o n t j a .

- M e g k e z d ő d i k a l a k ó é p ü l e t ( I V . é p ü l e t ) m ű s z a k i á t a d á s a d e c e m b e r b e n .

- A h i d e g l a b o r a t ó r i u m t ű z - és r o b b a n á s b i z t o s é p ü l e t é n e k t e r v e z é s e . - B e fe je z ik a 100 k V ü z e m f e s z ü l t s é g ű n e u t r o n - g e n e r á t o r é p í t é s é t , és

m e g k e z d i r e n d s z e r e s ü z e m e lé s é t.

B )

- A M e g y e i L é g o l t a l m i K i á l l í t á s o n ( s z e p t . 22 - o k t . 6 ) b e m u t a t á s r a k e r ü l t e k az A T O M K I - b a n k é s z ü l t s u g á r z á s és d ó z i s m é r ő m ű s z e r e k . C )

- M e g k e z d ő d i k 8 fős l é t s z á m m a l az i p a r i t a n u l ó k k é p z é se az i n t é z e t b e n .

D )

- K a n d i d á t u s i f o k o z a t o t s z e r z e t t 1 fő (Csikai G yula).

A )

D )

1958

S z e p t e m b e r b e n k e z d ő d i k a h i d e g l a b o r a t ó r i u m fe lé p íté se . II. é p ü l e t m ű s z a k i á t a d á s a ( n o v e m b e r ) .

E g y h o m o g é n v í z f o r r a ló k ís é rle ti r e a k t o r te rv e z é s é v e l k a p c s o l a t o s v i z s g á l a t o k i n d í t á s a .

E g y e t e m i d o k t o r i c í m e t szerez az i n t é z e t b e n k é s z í t e t t é r te k e z é s a l a p j á n 1 fő ( Bujdosó Ernő).

(21)

A z A T O M K I épületei a Poroszlay út felöl (1958).

1959 A )

- A II. é p ü l e t b e j a n u á r , f e b r u á r f o l y a m á n k ö l t ö z t e k be.

- A h i d e g l a b o r a t ó r i u m é p í t é s e az év k ö z e p é n f e je z ő d ik be.

- M e g é rk e z ik a S z o v j e t u n i ó b ó l r e n d e l t Z sak -8 0 t í p u s ú levegő c s e p p f o ly ó s ító és d e c e m b e r b e n m e g k e z d ő d i k az ö sszeszerelés e.

- M e g je le n ik az A T O M K I K ö z le m é n y e k 1. é v f o l y a m á n a k 1. s z á m a . - Ö ssz e fo g la ló b e s z á m o l ó k észü l az M T A ré sz é re az i n t é z e t 1954-58

é v e k b e n v é g z e t t m ű k ö d é s é r ő l (74 o ld a l t e r j e d e l e m b e n ) . C )

- S z e m é ly z e ti e lő a d ó i á llá s b e t ö l t é s e ( m á r c i u s 1) a V á ro s i P á r t b i z o t t s á g j a v a s l a t á r a , az M T A á l t a l a d o t t á llá s t e r h é r e .

D )

- E g y e t e m i d o k t o r á t u s t te s z 3 fő (Berényi Dénes, Nagy János, Újhelyi Csaba.).

- Az első h o s s z ú (féléves)^ k ülföldi t a n u l m á n y ú t az i n t é z e t b ő l (Berényi Dénes, M o s z k v a , L o m o n o s z o v E g y e t e m M agfizikai K u t a t ó I n t é z e t e ) .

(22)

A z intézet tagjai két csoportban (az I. ill. a II. épületben dolgozók) 1959 márciusában.

(23)

A z A T O M K I épületei m adártávlatból (1959) 1960

A )

- A Z sa k -8 0 t í p u s ú lev eg ő c s e p p f o ly ó s ító ü z e m b e h e ly e z é s e b e fe je z é s t n y e r és m e g k e z d i r e n d s z e r e s ü z e m e lé s é t.

- E g y k i s e b b t e l j e s í t m é n y ű P h i l i p s lev eg ő c s e p p f o l y ó s í t ó t is ü z e m b e h e ly e z te k .

- A S z o v j e t u n i ó b ó l b e s z e r z e t t M I 1305 t i p u s ú t ö m e g s p e k t r o g r á f o t ü z e m b e h e l y e z t é k a b s z o l ú t geológiai k o r m e g h a t á r o z á s h o z s z ü k s é ges i z o t ó p a n a l i t i k a i m u n k á k h o z .

- B e fe je z és t n y e r t a 300 kV ü z e m f e s z ü lts é g ü g y o r s í t ó m e c h a n ik a i fe lé p íté s e .

- A 800 k V ü z e m f e s z ü l t s é g ű g e n e r á t o r m a g a s f e s z ü l t s é g ű t á p e g y s é g e és n a g y v á k u u m r e n d s z e r e e lk é s z ü lt.

- J e l e n t ő s s e g íts é g e t n y ú j t o t t az A T O M K I a ta n s z é k i V an de G r a a f f g e n e r á t o r é p í t é s é h e z .

C )

- T u d o m á n y o s b i z o t t s á g a l a k u l az i n t é z e t f e j l e t t e b b k u t a t ó i b ó l . - M ű s z a k i b i z o t t s á g a l a k u l t az i n t é z e t m ű s z a k i d o lg o z ó ib ó l és k u

t a t ó i b ó l .

(24)

A z A T O M K I tagjainak csoportképe 1960 márciusában. (A z egyet,

(25)

- M ű s z a k i i g a z g a t ó h e l y e t t e s t ( Kálmán Iván) á l l í t a n a k be.

- Az i n t é z e t T u d o m á n y o s T a n á c s á t á ts z e r v e z t é k .

M ó d o s í t j á k az i n t é z e t a l a p s z a b á l y á t és m i n t lé n y e g é b e n l e z á r t t é m á t t ö r l i k a n y e r s a n y a g k u t a t á s t ( lá s d az a l a p í t ó h a t á r o z a t 2 .b.

p o n t j a ) .

~ A T u d o m á n y o s T a n á c s j a v a s l a t á r a l e z á r j á k a n e u t r o n g á z fizikai t é m á t , és t ö r l i k az i n t é z e t t é m a t e r v é b ö l .

- K a n d i d á t u s i f o k o z a t o t s z e r z e t t az A T O M K I - b a n v é g z e t t v i z s g á l a t o k r a é p ü l ő é rte k e z é s s e l 1 fő ( Szalayné Csongor Éva).

- Az első n e m s z o c i a l i s t a o r s z á g b ó l é r k e z e t t l á t o g a t ó és e l ő a d ó az i n t é z e t b e n (Ziro Koba K y o to -i p ro fe s s z o r).

1961

— A 800 kV k a s z k á d r e n d s z e r ű g y o r s ító ü z e m b e h e ly e z é s e m á j u s b a n . - A 300 kV n e u t r o n g e n e r á t o r ü z e m b e h e ly e z é s e .

— A W ils o n k a m r á t te lje s a u t o m a t i z á l á s s a l s z e re lté k fel.

— B e f e j e z ő d ö t t a s á v - e l e k t r o n s p e k t r o g r á f fizikai és m ű s z a k i t e r vezése.

- M e g k e z d ő d ö t t a s u g á rv e s z é ly e s m u n k a k ö r b e n do lg o zó k film d o z i

m é t e r r e l v aló e l l á t á s a a K F K I á l t a l r e n d e lk e z é s r e b o c s á t o t t és h a v o n k é n t k i é r t é k e l t d o z im é te r e k k e l.

B )

— Az A T O M K I ré s z t v e t t a ta v a s z i B N V - n k o m p l e t t v á k u u m t e c h nik ai s z i v a t t y ú r e n d s z e r , m é r ő r e n d s z e r , a u t o m a t i k u s p r e p a r á t u m v á l t ó - és m é r ő b e r e n d e z é s , s z i n t s z á m l á l ó és G. M. s z á m lá ló c s ö v e k k iá l l í t á s á v a l .

C )

- H á r o m t u d o m á n y o s o s z t á l y b a t a g o z ó d o t t a k u t a t á s t k ö z v e t l e n ü l v ég ző s z e m é l y z e t . E z e k : n e u tr o n f iz ik a i o s z tá ly , m a g s p e k t r o s z k ó p ia i o s z tá ly , m a g r e a k c i ó k és t u d o m á n y o s a l k a l m a z á s a i k o s z tá ly . Ez u t ó b b i n b e lü l r a d i o k é m i a i , t ö m e g s p e k t r o m e t r i a i , b iológiai izo

t ó p a l k a l m a z á s i és rö n tg e n fiz ik a i c s o p o r t o k m ű k ö d t e k . D )

- A K L T E Id e g e n n y e lv i L e k t o r á t u s a seg ítség év el az i n t é z e t n y e lv v i z s g á t s z e r v e z e t t a k u t a t ó k n y e lv i s m e r e t é n e k f e lm é ré s é re . A 28 k u t a t ó m i n d r e n d e l k e z e t t l e g a l á b b egy id e g e n n y e lv b ő l s z a k s z ö v e g f o r d í t á s á h o z s z ü k s é g e s n y e l v t u d á s s a l , d e 23 fő 2-4 n y e lv b ő l r e n d e lk e z ik m eg felelő i s m e r e t t e l .

(26)

- Az első m u n k a v á l l a l ó az A T O M K I - b ó l D u b n á b a n (Schlenk Bálint, o k t . 17 -tő l eg y é v r e ) .

1962

A )- M e g k e z d ő d t e k eg y 5 M V -o s e l e k t r o s z t a t i k u s g y o r s í t ó b e r e n d e z é s ( t a n k - g e n e r á t o r ) e lő t e r v e i n e k k é s z íté s é h e z s z ü k s é g e s m u n k á l a t o k . - F e l á l l í t á s r a k e r ü l t F . J o l i o t - C u r i e m e l l s z o b r a , Makrisz Agam em non

s z o b r á s z m ű v é s z a l k o t á s a .

- N y o m t a t o t t á r a m k ö r ö k t e c h n o l ó g i á j á n a k b e v e z e té s e az e l e k t r o n i k u s m ű s z e r e k k é s z íté s é h e z .

- Az O p t i k a i K u t a t ó L a b o r a t ó r i u m eg y részlege az A T O M K I t e l e p é n b e l ü l ez év ele jé n k e z d t e m e g m ű k ö d é s é t . E részleg l é t r e h o z á s a k a p c s o l a t b a n v a n a G a m m a F i n o m m e c h a n i k a i V á l l a l a t és az O p t i k a i K u t a t ó L a b o r a t ó r i u m k ö z ö t t i s z o ro s e g y ü t t m ű k ö d é s s e l , és az A T O M K I k e z d e m é n y e z é s é r e j ö t t l é t r e . Az O K L k is e b b k u t a t ó és t e r m e l ő ré s z le g é n e k f e l a d a t a az A T O M K I - b a n k id o lg o z o t t m ű s z e r e k és k u t a t á s i b e r e n d e z é s e k k is ü z e m i g y á r t á s a illetv e n a g y ü z e m i g y á r t á s r a t ö r t é n ő e lő k é s z íté s e .

B )

- Az A T O M K I m u n k a t á r s a i ré s z t v e t t e k az E ö t v ö s L o r á n d F izik ai T á r s u l a t D e b r e c e n b e n t a r t o t t v á n d o r g y ű l é s é n e k e lő k é s z íté s é b e n és l e b o n y o l í t á s á b a n , o t t 4 e l ő a d é s t t a r t o t t a k .

- Az i n t é z e t k i á l l í t o t t a B N V - n az M T A k i á l l í t á s a k e r e t é b e n . C)- Az i g a z g a t ó t e h e r m e n t e s í t é s é r e t u d o m á n y o s t i t k á r i b e o s z t á s t h o z

t a k l é t r e j a n u á r elsejév el. M edveczky László k e r ü l t e b b e a b e o s z t á s  b a .

- A m ű s z a k i i g a z g a t ó h e l y e t t e s az i n t é z e t b ő l e l t á v o z o t t és s t á t u s z á t m e g s z ü n t e t t é k ( m á r c i u s 1.)

- A M a r x i s t a - L e n i n i s t a E s t i E g y e t e m k i h e l y e z e t t 21 fős o s z t á l y a k e z d t e m e g m ű k ö d é s é t ősszel az i n t é z e t b e n .

D )

- K a n d i d á t u s i f o k o z a t o t s z e r z e t t 1 fő (K oltay Ede).

- A N u c l e a r D a t a S h e e t s s z e r k e s z t é s é b e n való k ö z r e m ű k ö d é s r e k é r t é k fel Berényi Dénest.

(27)

1963 A )

- M e g k e z d ő d ö t t egy 1 M V névleges f e s z ü lts é g ű t a n k g e n e r á t o r t u d o m á n y o s és m ű s z a k i te r v e z é s e és é p íté s e .

- R a d i o i z o t ó p o k o r v o s b io ló g ia i a l k a l m a z á s á v a l k a p c s o l a t o s m u n k á k a D O T E iz o t ó p l a b o r a t ó r i u m á n a k l é t r e h o z á s á v a l m e g s z ű n t e k ( j ú n i u s 30).

- Az O p t i k a i és F i n o m m e c h a n i k a i K u t a t ó L a b o r a t ó r i u m D e b r e c e n b e n l é t e s ü l t v á k u u m t e c h n i k a i o s z t á l y a m ű k ö d é s é t az A T O M K I á l t a l i d e ig le n e s e n á t e n g e d e t t h e ly is é g e k b e n d e c e m b e r 3 1-én m e g s z ü n t e t t e .

- N á t r i u m j o d i d k r i s t á l y o k f e l b o n t ó k é p e s s é g e i n e k n ö v e lé s é re v o n a t kozó e r e d m é n y e i n k e t s z a b a d a l o m f o r m á j á b a n á t v e t t e és i p a r i g y á r t á s r a a l k a l m a z z a a G A M M A O p t i k a i M ü v e k .

B )

- A M agfizikai K o ll o k v i u m o n ( T i h a n y , s z e p t e m b e r 16-21) az i n t é z e t b ő l 13 fő v e t t ré s z t és 7 e l ő a d á s t t a r t o t t a k .

C )

- A t u d o m á n y o s t i t k á r i b e o s z t á s b a Csíkai Gyula k e r ü l t ( j ú l i u s 1.).

D )

- Serényi Dénes a k a d é m i a i díj I I I f o k o z a t á b a n r é s z e s ü lt a r a d i o a k t í v a n y a g o k m a g s p e k t r o s z k ó p i a i k u t a t á s á b a n e l é r t e r e d m é n y e k é r t . - K oltay Ede az E L F T B r ó d y I m r e d í j á t n y e r t e el.

- A K L T E f e l t e r j e s z t é s é r e az o k t a t á s ü g y i m i n i s z t é r i u m c ím z e t e s e- g y e te m i d o c e n s c í m e t a d o m á n y o z o t t Csikai Gyulának, Fényes Tibor

nak és K oltay Edének.

- K a n d i d á t u s i f o k o z a t o t s z e r z e t t 3 k u t a t ó (Berényi Dénes, M edveczky László, N agy János).

- E g y e t e m i d o k t o r i c í m e t s z e r z e t t 3 fő (Kovách A dám , Bornemisza György né, Szilágyi Mária ).

1964 A )

- 400 c s a t o r n á s T M C g y á r t m á n y ú a m p l i t ú d ó a n a l i z á t o r b e sz e rz é s e . B )

- Az i n t é z e t 10 éves f e n n á l l á s á n a k a lk a l m á b ó l az M T A III. o s z t á l y a k i b ő v í t e t t v e z e tő s é g i ü lé s t t a r t o t t az A T O M K I - b á n .