EOCÉN
RÉTEGTANI KOLLOKVIUM BUDAPEST 1969 IX. 6 -8
KIRÁNDULÁSVEZETŐ
A DUNÁNTÚLI-KÖZÉPHEGYSÉG EOCÉNJE
tíHri
3fffí-rűt fa i f l f l o a f l
tűi
1869-1969
MAGYAR ÁLLAMI FÖLDTANI INTÉZET BUDAPEST 1969
A k ir á n d u lá s v e z e tő ö s s z e á llító i:
I. Á L T A L Á N O S R É S Z : Dr. F Ü L Ö P J Ó Z S E F ,
a M a g y a r Á lla m i F öldtan i In tézet ig a z g a tó ja
II. R É S Z , A Z Ú T V O N A L L E Í R Á S A : E ls ő nap:
G ID A I L., J Á M B O R N É K N E S S M „ R Á K O S I L.,
Báldin é B e k e M., K e c s k e m é tin é K ö rm e n d y A ., M untyán I., S á r k ö z in é F a r k a s E., V itálisn é Z ila h y L.
k ö z re m ű k ö d é s é v e l.
M á s o d ik nap:
K O P E K G „ DUDICH E „ K E C S K E M É T I T „
Báldin é B e k e M., C sán k n é O s z v a ld E., D etre Cs.,
K e c s k e m é tin é K ö rm e n d y A ., K e r n e m é Süm egi K ., R a d ó c z n é Kom árom i E., R a v a s z n é B a ran ya i L.
k ö z re m ű k ö d é s é v e l.
S z e r k e s z t e t t e :
Dudich E.
K é s z ü lt a M A G Y A R Á L L A M I F Ö L D T A N I IN T É Z E T B E N
T A R T A L O M
O ldal I. Á L T A L Á N O S R É S Z ... ... . 5
1. A D u n á n tú li-k ö z é p h e g y s é g n a g y s z e r k e z e t i h e l y z e t e ... 5 2. A D u n á n tú li-k ö zép h eg y ség földtani k ép ző d m én y ei . . . 7 3. A z e o c é n k é p ző d m é n y e k g a z d a s á g fö ld ta n i je le n t ő s é g e . . . 15
II. R É S Z . A Z Ú T V O N A L L E Í R Á S A ... 17 E l s ő n a p
U tvon alvázJat B u dapest—T o k o d a ltá ró k ö z ö t t ... 17 A d o ro g i terü let e o c é n jé n e k ré te g ta n a é s k ife jlő d é s e i . . . . 17 A z ótokodi k ü lfe jté s k ö rn y é k é n e k e o c é n feltá rá sa i ( A - F ) . . 22 U tv o n a lv á zla t T o k o d a ltá r ó -N y e r g e s ú jfa lu — B a jét k ö z ö tt . . . . 32 A N y e rg e s ú jfa lu — B ajót-i e o c é n fe ltá rá s o k ( G - H ) ... 32 U tvo n a lvá zla t B a jét é s G én t k ö z ö t t ... 37 A G ánt k ö rn y é k i e o c é n fe ltá rá s o k ( i ) ... .... . . 3 7 U tv o n a lv á zla t Gánt— S z é k e s fe h é r v á r k ö z ö t t ... 41
M á s o d i k n a p
A B a k on y h e g y s é g e o c é n jé n e k rétegta n a é s k ife jlő d é s e i . . . 42 U tv o n a lv á zla t S z é k e s fe h é r v á r é s N a g y e s z te r g á r —W eim -
p u szta k ö z ö t t ... 50
1. s z . a la p s z e lv é n y : a N a g y e s z t e r g á r m elletti W eim pu szta
e o c é n f e l t á r á s a ... 51 U tv o n a lv á z la t N a g y e s z t e r g á r é s P é n z e s g y ő r k ö z ö tt . . . . . 55 2. s z . a la p s z e lv é n y : a P é n z e s g y ő r melletti R e e - h e g y e o c é n
f e l t á r á s a ... ... 56 U tv o n a lv á zla t P é n z e s g y ő r — V eszp rém — S z ő c k ö z ö t t ... 59 3. s z . a la p s z e lv é n y : a S z ő c m elletti B a la to n h egy e o c é n
f e l t á r á s a i ... 60
3
Oldal U tv o n a lv á z la t S z ő c é s D a rva stó k ö z ö t t ... 68 4. s z . a la p s z e lv é n y : a Süm eg m elletti D a rva stó VI. le n c s e
bau xitk ü lfejtésén ek s z e l v é n y e ... 68 Ú tvon al v á z la t D a rva stó — T a p o lc a — B a d a c s o n y —T ih a n y k ö z ö tt 71
V álogatott i r o d a l o m ... 73
In memóriám
M . H A N T K E N
I. Á L T A L Á N O S R É S Z
1. A D u n á n tú li-k ö zé p h e g y s é g n a g y s z e r k e z e t i h e ly z e te
A D u n á n tú li-k ö zép h eg y ség a z A lp o k , K á rp á to k é s Dinaridák k ö zötti, v á lto z a to s k e le tk e z é s ű é s s z e r k e z e t i felép ítésű , 'k ö z t e s _terű let"
r é s z e , a m ely re a c s e k é ly k é r e g v a s ta g s á g , a z á tla g o s n á l jó v a l k is e b b ge o term ik u s g r a d ie n s é s a tö r é s e s , tö ré s e s -g y ü rt, valam int p ik k e ly e s h e g y s é g s z e r k e z e t je lle m z ő . E lein te a k o rá b b i h e g y s é g k é p z ő d é s i fá z is o k so rá n k o n s zo lid á ló d o tt e g y s é g e s töm egként érte lm ezték ( 'in tornida", 'Tisia/', 'M e d ia n J M a s s "), am elynek a k tív s z e r e p e v o lt a K á rp á to k lét
rejöttéb en . J e le n le g i ism eretein k ala p já n a zo n b a n felteh ető, h o g y a K á r pátok e lő te ré b e n h e ly e t fo g la ló k r is tá ly o s töm egek k ö zötti "nyom á s-á r
n y é k " já ts z o tt döntő s z e r e p e t s a já to s é s v á lto z a to s s z e r k e z e t i je lle g e i
n ek k ia la k u lá sá b a n ( 1. á b r a ).
[á S á x l Kristályos előtér | | "Köztes terület'
1. á b r a A D u n á n tú li-k ö z é p h e g y s é g , a M e c s e k é s a V illán yi h e g y s é g n a g y s z e r k e z e t i h e ly z e t e
5
A D u n á n tú li-k ö z é p h e g y s é g a Dunántúl 1000— 4000 m v a s t a g n e o - g é n ü le d é k e s k é p z ő d m é n y e k k e l kitöltött m e d en céin ek 100— 200 m ten ger
s z in t feletti m a g a s s á g ú s ik - é s domb-vidéki té rs z ín é b ő l n é h á n y s z á z mé
te rre kiem elked ő, h e g y s é g k ö z i m e d e n c é k k e l tagolt, n a g y o b b r é s z t raezo- z ó o s k é p ző d m é n y e k b ő l á lló k ö z é p h e g y s é g . S z e r k e z e ti v is z o n y a it illető en h e ly z e té t autochtonnak, fe lé p íté s é t ré s z a rá n y ta la n szinklinórium je lle gű n ek é s torlód ásb ól, valam int s z é td a ra b o ló d á s b ó l e r e d ő t ö r é s e s s z e r k e ze tű n e k ism erjük, a lá ren d elten je le n t k e z ő h a jlitá so s form aelem ek k el
( 2. á b r a ).
2. á b r a A D u n á n t ú li-k ö z é p h e g y s é g föld ta n i fe lé p ít é s é n e k v á z la t a
A szinklinórium délk eleti szá rn yá n , többnyire m on oklin ális h e ly z e tű jDaJteozóos é s t r iá s z id ő s z a k i k é p ző d m é n y e k e t ism erünk, te n g e ly é b e n jú ra - é s k r é ta id ő s z a k i k ép ző d m é n y e k találhatók, mig a k e s k e n y e lle n - s z á rn y a t ism ét t r iá s z id ő s z a k i k é p ző d m é n y e k alkotják. A té rs z ü k ü lé s s e l já r ó s z e r k e z e ta la k u lá s a szinklinórium je lle g k ia la k ítá sa m ellett rö g to r
ló d á sok b a n , p ik k e ly e s fö ltoló d á so k b a n , k u lis s z a s z e r ü h o rizo n tá lis elto
ló d á so k b a n is m egn yilván u lt. H a tása a z ü le d é k e s k é p ző d m é n y e k fá c ie s - ö v e ib e n ma is felism erh ető . A h a r m a d M ^ z a k b a n fo k o z a to s a n tú lsú lyra ju tó s z é tla z u ló , s z é td a ra b o ló d ó ten d en ciá k alakították ki a n a g y h o s s z a n
ti é s h arán ttörések et, a fiatal b e ls ő m e d en cék et é s a s z a b á ly ta la n r ö g - b ille n é s e k e t. E z e k a t ö r é s e k nyitottak utat a z a n d ezit-, rio lit- é s bazalt
v u lk á n o s s á g m egn yilvá n u lá sa in a k is.
6
2. A D u n á n tú li-k ö z é p h e g y s é g földtani k é p ző d m é n y e i
A z É K — D N y -i c s a p á s ú h e g y s é g D K -i perem én, a B alaton é s a V e le n c e i- h e g y s é g vo n a lá b a n ism erjük a le g id ő s e b b k é p ző d m én y ek e t.
SZILU R^ A D u n á n tú li-k ö z é p h e g y s é g é s e g y b e n M a g y a r o r s z á g fa u n á va l ig a z o lh a tó a n le g id ő s e b b k é p ző d m é n y e a B alaton mentén é s a v e le n c e i grá n it k ö r n y e z e té b e n fe ls z ín e n lé v ő anchi-epim etam orf p a la s o ro z a t. E b ben a z e r e d e tile g ü le d é k e s hom ok- é s a g y a g k ő r é te g e k b ő l álló, n a g y v a s t a g s á g ú ö s s z le tb e n k ő zetta n i je lle g e k ala p já n három k ü lö n b ö z ő ki
fej lő d é s ü s o ro z a to t leh etett elkülöníteni:
Hom okkő-, v a g y k v a r c it é s k lo ritp a la ré te g e k b ő l álló, ő sm a ra d v á n y
m en tes ö s s z le t a p a la s o r o z a t le g id ő s e b b k ép ző d m én y e.
E z t s z e r ic it - é s h om okk őp ala k ö veti, k o v a p a la le n c s é k k e l, k v a r c - p o rfir- é s d ia b á z -k ö z b e te le p ü lé s e k k e l (fillito id ö s s z l e t ) . A fe k e te k o v a - p a la -le n c s é k ta rta lm a zzá k a p a la s o ro z a t s z ilú r k o rá t b izo n y ító M o n o - g ra p tid a e faunát, H y s tric h o s p h a e rid á k , C h itinozoák, R a d io la riá k é s S jficisp o rig iá k mellett.
V égü l m észtartalm ú s z e r ic it-, klorit-, h o m o k k ő p a la -s o ro z a t k ö v e tk e zik v é k o n y k v a rc p o rfir-, k va rcp o rfir-tu fa -, tufit k ö z b e te le p ü lé s e k k e l. E s z ilú r v é g in e k v a g y d e v o n e le jin e k m inősíthető k ép ző d m én y , metam orf je lle g é t tekintve, a le g k is e b b á talaku lást mutatja.
DEVONj. A már említett m észtartalm ú s z e r ic it-, klorit-, h om okkőpalán kí
vü l e g y e ls z ig e t e lt foltban fels zin re b u k k a n ó k r is tá ly o s m é s z k ő so ro lh a tó fe lté te le s e n a d e v o n id ő s z a k b a . F e ls z ín i fe ltá rá s á n á l jó v a l n a g y o b b m ély
s é g i e lt e r je d é s é t ig a z o lja e g y r é s z t a permi konglom érátum ban je le n lé v ő k a v ic s a n y a g a , m á s r é s z t a B a la to n -felv id ék i fe ls ő p lio c é n b a za ltv u lk a n iz- mus term ék eib en g y a k o r i z á rv á n y k é n t v a ló m e g je le n é s e .
K A R B O N ! U g y a n c s a k e ls z ig e t e lte n je le n tk e z ik , tektonikus, fe ls z in k ö z e li h e ly z e tb e n a z a ls ó k a rb o n v is é i em eletén ek k o ra llo s, b ra c h io p o d á s, s ö - tétszin ü m é szk ő - é s m e s z e s a g y a g p a la -k ife jlő d é s e .
A B alaton tól d élre, n e o g é n é s p a le o g é n k é p ző d m é n y e k alatt 956 m m é ly s é g b e n m é ly fú rá ss a l: S c h u b e rte lfa -, Clim acammina-tartalmú, fe ls ő k a r bon s á r g á s fe h é r m é s z k ö v e t é rte k el. A D u n á n tú li-k ö z é p h e g y s é g d é lk e leti perem én feltá rt m e s z e s a g y a g p a la é s s c h u b e rte llá s m é s z k ő m ellett 7
a V e le n c e i- h e g y s é g grán ittöm egét is a k a rb on id ő s z a k b a n k ele tk ezettn ek tartjuk ( a v a ris z tik u s g y ű r ő d é s _szudétei s z a k a s z á b a , ille s z t h e t ő e n ). F ő á s v á n y a i: o rto k lá s z, o lig o k lá s z , k v a rc , biotit, já ru lé k o s a k : apatit, cirkon, m agnetit é s ortit. A plutonizm us k is é r ő je le n s é g e ik é n t e g y r é s z t s z á m o s grá n itp o rfir-, aplit- é s k e rz a n tit-te lé rt ism erünk, m á s r é s z t pegm atitos, pneum atolitos é s h idroterm ális k é p ző d m é n y e k e t (fluorittal, P b -, Z n -é r c e - s e d é s s e l ) .
A fe ls o r o lt ó - é s ú jp a le o z ó o s ö s s z le t e k adják — a perm e le ji n a g y a rá n y ú lep u s z tu lá s b ó l m egm aradt anyagu kkal — a k ö z é p h e g y s é g p e r m -m e z o z ó o s szin klinóriu m ának v a r is z t id alépítm ényét.
P E R M : A perm id ő s z a k o t s z á r a z fö ld i eredetű , fels őp e rm i v ö r ö s hom ok- k ő - ö s s z le t k é p v is e li, a m e ly a k ö z é p h e g y s é g D K -i perem én ism ert feltá
r á s o k alapján, D N y fe lő l É K fe lé h a la d v a e g y r e te lje s e b b é s e g y r e na
g y o b b v a s ta g s á g ú (2 0 0 -tó l 700 m -ig t e r je d ő e n ). F e k v ő jé t a s z ilu r (a ls ó d e v o n ? ) a n chi-ep im etam orf p a la s o r o z a t k é p e z i, a m elyn ek letarolt, e g y e n etlen té rs z ín é n a perm i r é te g e k alatt v á lt o z ó v a s ta g s á g ú , sa já t a n ya gú törm eléktak aró található. A permi r é t e g ö s s z le t le g a ls ó r é s z é n 50— 150 m v a s t a g konglom erátum r é te g c s o p o rto t ism erünk. K a v ic s a n y a g a fő le g a g y a g pala, k v a r c , kva rcit, k v a r c p o rfir é s hom okkő. A konglom erátum ré te g c s o p o r t fele tt — fe lfe lé fo k o z a to s a n é s s z a k a s z o s a n finom odó, o s z tá ly o zott ré te g z e tts é g ü — v ö r ö s h o m o k k ő -ré te g s o r települ. V égü l finom szemü, szü rk e , tarka k ö z b e te le p ü lé s e k e t tartalm azó h o m o k k ő -ré te g c s o p o rt z á rja a permi r é te g ö s s z le te t.
A h o m o k k ő -ö s s z le t k ö tő a n y a g a d é le n k o vá s, é s z a k o n k o v á s é s k a rb on á to s, h elyen k én t a n k erites^d olom itos. A k ö tő a n y a g je lle g z e t e s a l
k o tó e le m e a kaolinit_ is. A v ö r ö s hom okkő ő séletm a ra d vá n y o k b a n ig e n s z e g é n y . K o v á s o d o tt é s s z e n e s e d e t t n ö v é n y i tö rm elé k a n y a g, is z a p e v ő fé r g e k já ra ta i é s e g y s z á r a z fö ld i hüllő ( C hirotheriu m ) lábnyom a v á lt ed d ig ism ertté. A r é t e g ö s s z le t s z á ra z fö ld i, fo ly ó v íz i ü le d é k k é p z ő d é s útján jö tt létre, fe lfe lé e g y r e je le n tő s e b b s z e r e p e t já t s z ó ártéri, tavi ü led ék k é p z ő d é s s e l. A r é t e g s o r n é h á n y m étertől 20— 30 m -ig te rje d ő v a s t a g s á g ú s z a k a s z o k r a bontható, am elyek h e ly e n k é n t e r ó z ió s d is z k o rd a n c iá v a l, a lu lró l fe lfe lé d u rvától e g é s z finom s z e m n a g y s á g ig terje d ő k ife jlő d é s s e l telep ü ln ek e g y m á s felett. A V é r t e s - h e g y s é g d élk eleti e lő te ré b e n a permi r é t e g ö s s z le t fe ls ő r é s z é b e n lagu nás, an h id rites—g ip s z e s ré te g c s o p o rto t, efö lö tt p e d ig ten geri ere d e tű m é s z k ő -, dolom it- é s m á rg a ré te g e k e t ism e
rünk.
8
T R I Á S Z : A D u n á n tú li-k ö zé p h e g y s é g fe ls z ín e n tanulm ányozható fő töme
g é t tr iá s z id ő s z a k i k é p ző d m é n y e k alkotják. L e g te lje s e b b so ro z a tu k a B a la to n -fe lv id é k e n é s a B a k on yb a n található. A d é l- é s k e le t-a lp i triá s z k ife jlő d é s e k k e l jó l azon osíth a tó, d e lé n y e g e s e n n yu godtabb s z e rk e z e tű , ősm a ra d ván yok b an g a z d a g , jó l tagolh ató r é te g ö s s z le t. A z A L S Ó T R I Á S Z r é t e g s o r a felsőp erm i r é t e g ö s s z le t felett d é le n ü le d é k h é z a g g a l, é s z a k a b b ra ü le d é k fo ly to n o s s á g g a l telepü l. A z 1000 m v a s ta g s á g o t m egh ala d ó WE_RFENI_ ü led ék ek fo lyam atosan s ü lly e d ő ü ledék gyü jtőben , s e k é ly v iz i, sikp arti k örü lm én yek k ö z ö tt k e le tk e z te k . A S Z E IZ I_ a lem e let 600 m v a s tag s z ü rk e é s v ö r ö s cs illá m o s hom okkő, le v e le s a g y a g -, h om okos m ár- g a - é s v é k o n y d o lom itréteg ek b ő l áll. A ré te g la p o k o n m e g fig y e lh e tő hul- lámfocirok, a z euriterm é s eu rihalin fauna, p a rtk ö zeli, s e k é ly v iz i ü led ék k é p z ő d é s r e utalnak. A K A M P I L I a lem elet ré te g s o rá b a n m e g je le n ő lem e
z e s , o o ü to s m é s z k ő ré te g e k , majd a homoktartalom fo k o z a to s kim aradása é s e z z e l együ tt a z A m m on ites fauna m e g je le n é s e , a te n g e r m é lyü lését é s a sótartalom á lla n d ó su lá sá t je lz ik ( tir o lite s z e s m á r g a ). A w erfen i em elet zá ró ta g já t k é p e z ő s e jt e s - lik a c s o s dolomit, — m e ly a dolom it ü re
g e it e g y k o r kitöltő Qjpsz-ajqhidrjt k io ld á s á v a l jö tt lé tre — é s a s e jt e s do
lomit fö lé telep ü lő le m e z e s m észk ő apróterm etü faunája: bep árlód ó, túl- s ó s t e n g e r v iz e t je le z n e k .
A z A N IZ U S Z I_ em elet le g a ls ó ré te g c s o p o rtja , a k e v é s ő sm a ra d vá n yt tar
talm azó ''megyehegyi__do_lo_miL'. A z e felett telep ü lő m é s z k ő B ra ch io p o d a fau n ája alapján, a d éla lp i " r e c o a r o " szin ttel e g y e z te th e tő . F e le tte fo k o z a to s a n fejlő d ö tt ki a g a z d a g faunájú "P a ra c e r a tite s trin o d o s u s "- o s már
g a é s m é s z k ő szin tje, am ely a 'Veiflingi_" m é s z k ő v e l azon osíth a tó.
A LA D IN I_ em eletben a d éla lp i ’b u c h e n s te in i'1 r é te g e k k e l azon osíth a tó, k o v á s m é szk ő , tufás márga, tufit é s d ia báztu fa v á lta k o z á s á b ó l á lló
" P r o tr a c h y c e r a s r e it z i" s zin te t é s a w en g en i r é te g e k k e l párh u zam osi- tott v ö r ö s tü z k ö v e s '|tridentinusos_M m é s z k ő s zin te t kü lönböztetjük meg.
A B a la to n -fe lv id é k e n tu fa szó rá s sa l, v é k o n y h é jú k a gy lók k a l, Am m oni- te s e k k e l jellem zett, m é ly e b b v iz i ladini m é s z k ő k ife jlő d é s t a B a k o n y k ele ti r é s z é n d ip lo p ó rá s dolom it v á ltja fel. E z a n a g y v a s ta g s á g ú (9 0 0 m ), s e k é ly v iz i, v e g y i é s b io gén r é te g s o r k é p v is e li a ladini em eletet a Vértes, G e r e c s e é s a B u d a i-h e g y s é g terü letén is.
A K -A PN I_ em eletb en ism ét je le n t ő s fá c ie s k ü lö n b s é g e k ism erh etők fe l a k ö z é p h e g y s é g i triá s z ü led ék gyü jtő területén. A B a la to n -fe lv id é k e n a
O
'íüredi_ m é s z k ő ^ ré te g c s o p o rtta l folytatódott a z ü le d é k k é p z ő d é s . E rre n a g y v a s ta g s á g ú m á r g a s o ro z a t települ, majd v é k o n y m é s z k ő - r é t e g c s o - porttal z á ru l a z em elet ré te g s o r a . E z a m in tegy 700 m v a s ta g s á g ú ré - t e g ö s s z le t É K fe lé je le n tő s e n e lv é k o n y o d ik é s a fe ls o r o lt k é p ző d m é n y e k et dolomit, dolom itos m árga, m á rgá s dolomit, v é k o n y t ü z k ö v e s m é s z k ő é s t ü z k ö v e s dolom it v á ltja fel.
A N Ó R I_ em eletet a B a la to n -fe lv id é k e n é s a B a kon yban tetem es v a s ta g s á g ú é s n a g y fe ls z ín i e lte r je d é s ü 'főd olom it'' k é p v is e li, je lle g z e t e s nóri em eletb eli M e g a lo d u s fau n ával. A z É s z a k i-B a k o n y b a n , a V értes-, G e r e c s e é s B u d a i-h e g y s é g b e n d é lr ő l é s z a k fe lé h aladó s o rren d b en e g y r e k orá b b a n fe llé p ő ''dachj= teini_ m é s z k ő " h elyettesíti a fődolom itot.
JRAETL_ A B a la to n -fe lv id é k é s a D é li-B a k o n y terü letén , valam int a K e s z t h e ly i- h e g y s é g b e n a n óri fődolom it felett tü z k ö v e s dolomit, dolomit- m árga, "A y jc u la c o n to rtá s " k ö s s z e n i fá c ie s ü raeti ö s s z le t települ, am ely
n ek fe ls ő r é s z é t p a ch y o d o n tá s ( c o n c h o d u s o s ) m é s z k ő k é p v is e li. A nóri dolom itra telep ü lő m á rgá s k ö s s z e n i k ife jlő d é s É K - i irá n yb a n már a Ba
k o n y k ö z e p é n k iék elő d ik . A továb bi te rü le tr é s z e k e n a n óri em eletb ől fo lyta tód ó d a ch stein i m é s z k ő k é p v is e li a ra eti em eletet; s e k é ly v iz i, o o li- tos, a lg á s , foram in iferás, p a ra m eg a lo d u szo s, c o n c h o d u s z o s fá c ie s b e n . J U R A . A hettangi_ em elet ré te g c s o p o rtja a B a k o n y h e g y s é g terü letén ü le d é k fo ly to n o s s á g g a l é s a ra eti d a ch stein i m é s z k ő v e l m e g e g y e z ő kő
zettani je lle g e k k e l telepü l a triá s z ré te g e k r e . A V é rte s é s G e r e c s e • h e g y s é g terü letén a t r iá s z - é s jú ra id ő s z a k i k é p ző d m é n y e k k ö z ö tt üle
d é k h é z a g ta pasztalh ató. A k ö z é p h e g y s é g d élk eleti perem én a ju ra id ő s z a k i k é p ző d m é n y e k te lje s hiányából, é s a b e ls ő b b terü letek jú ra k ép - z ő d m én y ein ek fá c ie s v is z o n y a ib ó l, a triá s z v é g é n m e gszű n t ü le d é k k é p z ő d é s r e é s a jú ra id ő s z a k e g é s z é r e k ite rje d ő ü led ék h iá n yra követk eztetü n k . E bb en a beszűkült k ö z é p h e g y s é g i ü ledék gyü jtőben , a m ely et m e s s z e te r je - d ő tr iá s z m é s z k ő - é s dolom itpartok s z e g é ly e z t e k , a jú ra id ő s z a k folyam án a s e k é ly e b b te n g e r r é s z e k b e n b ra c h io p o d á s—k r in o id e á s m é szk ő , a mé
ly e b b m e d e n c e a ljz a to n v ö r ö s a g y a g o s a m m on iteszes é s plankton e r e d e tű m ikrofaunát tartalm azó m é szk ő , tüzkőgum ós, m é s z k ő é s ra d io la rit k e letk ezett. S a já to s h e ly i k ife jlő d é s k é n t m an gá n k a rb on átos é s m an gán oxi- d o s ré te g c s o p o rto t is feltártak, g y a k o rla ti je le n tő s é g ű m a n gá n ércfelh a l
m o z ó d á s s a l. A jú ra id ő s z a k i k ép ző d m é n y e k a liá s z tó l a d o g g e r v é g é ig fo k o z a to s a n m élyülő, m ajd a malm_ so rá n ism ét s e k é ly e b b é v á ló ü led ék - gy ű jtő lé t e z é s é r e utalnak, a partmenti ré te g s o ro k b a n m in d vé gig s e k é ly ,
10
m ozga tott t e n g e r v íz r e utaló, ü le d é k h é z a g o s , h elyi ere d e tű törm elék a n y ag ot tartalm azó k ép ző d m é n y e k k e l. A z ü le d é k fo ly to n o s s á g g a l k e le tk e z e tt r é te g so ro k b a n található, h elyen k én t g a z d a g A m m on ites fau na s e g ít s é g é v e l a jú - ra id ő s z a k ö s s z e s em elete kimutatható. A fauna n a g y o b b r é s z e m editerrán je lle g ű , d e k ö z é p -e u r ó p a i fa jok is k é p v is e lv e van n ak. A jú ra id ő s z a k i ré - t e g ö s s z le t a G e r e c s e é s V é rte s h e g y s é g terü letén m in d ö s s z e 50— 60 m v a s ta g s á g ú , d e a B akon yban sem h a la d ja m eg a 200 m-t. A perem i, ü led ék - h é z a g o s k ife jlő d é s ü terü letek en h ely en k én t csu pán n é h á n y m-t k ite v ő ö s s z - v a s t a g s á g g a l i s ism ert.
_KRETA_. Elkülönült ü led ék gyü jtő m ed en cék b en , e lté rő k ife jlő d é s ü é s üle
d é k h é z a g o k k a l e lv á la s z to tt k r é ta id ő s z a k i r é te g ö s s z le t e k k e le tk e z te k a k ö z é p h e g y s é g területén.
A N E O K O M _ folyam án ( a b erriá zitól_ a barrémi_ v é g é i g ) a G e r e c s e h e g y s é g b e n é s z a k a lp i—kárpáti kapcsolatú , b e r r iá z i a la p b r e c c s á v a l k e z d ő d ő , v a la n g in i m á rga - é s h au terivi— barrém i h o m o k k ő ré te g s o rra l fo lyta tód ó é s a barrém i em elet v é g é n r e g r e s s z ió s konglom erátum m al zá ru ló, s z a b á ly o s ü led ék cik lu st k é p e z ő , 2— 300 m v a s ta g s á g ú r é te g ö s s z le t e t ism erünk. A B a k o n y h e g y s é g b e n a neokom k e v é s b é tö rm elé k es je lle g ű , inkább tű zkő- gu m ós m é s z k ő (b ia n c o n e )- , m árga-, k r in o id e á s m é s z k ő -k ife jlő d é s ü , é s d é l-a lp i k a p csola tú . A b erriá zi, v a la n g in i é s h au terivi em elet id e jé n me
d e n c e b e li k ife jlő d é s k é n t 100— 200 m v a s ta g s á g ú , Tinntinnina- é s N an n o- plan kton -tartalmú tü zkőgum ós m é s z k ő -, a barrém i em eletb en p e d ig 20—
200 m v a s t a g h om okos m é s z k ő ö s s z le t k e le tk e ze tt. A p a rtk ö z e li terü lete
k en k r in o id e á s — b ra c h io p o d á s m é s z k ö v e t ism erünk. V a s ta g s á g a n éh á n y m -től 20— 30 m -ig terjed.
A ten g eri ere d e tű k r é ta id ő s z a k i k é p ző d m é n y e k k e l e g y id e jű le g a k ö z é p h e g y s é g c s a p á s v o n a lá b a n h ú zó d ó s z á r a z fö ld m é s z k ő - é s dolomit
tér s z in é n (ten germ en ti ún. k ú p k a rs z t-te rü le te n ) b a u xlttelep ek k e le tk e z te k . E z e k e g y r é s z é t apti, je le n tő s e b b r é s z ü k e t k é s ő b b i (s z e n o n ill. e o c é n ) k é p ző d m é n y e k fed té k le. A z e g y k o ri ba u xita n ya g je le n t ő s r é s z e a k é ső b b i e r ó z ió s id ő s z a k o k folyam án lepu sztu lt, m ás r é s z ü k s z á r a z fö ld i át- h o r d ó d á s után, m á s o d la g o s (á tte le p ü lt) h e ly z e tb e n is m e g ő riz te ba u xiljel- le g é t.
K O k É P S Ő K R É T A . A z apti em elet id e jé n a k ö z é p h e g y s é g e g é s z h o s s z á ban v é g ig h ú z ó d ó , 20— 80 m v a s ta g s á g ú s z ü rk e k rin o id e á s m é s z k ő ö s s z le t k e le tk e z e tt. A s z ü rk e k rin o id e á s m é s z k ő felett é s a z o n tú lterjed ő módon, e r ó z ió s d is z k o rd a n c iá v a l telep ü lő — a fe ls ő a p tib a n 5— 100 m v a s ta g s á g ú
11
t a r k a a g y a g -ö s s z le tte l k e z d ő d ő (n a g y o b b r é s z t c s ö k k e n t s ó s v iz i faunát tar
ta lm a zó ) — majd albai_ em eletb eli pa ch yod on tá s, o rbitolin ás, mikrofaunás, m o llu s z k á s é s e c h in o id e á s m é s z k ő (2 0 — 50 m ), valam int gla u k o n ito s már- g a ( 0— 10 m ) r é te g c s o p o rto k egym á su tá n já b ól á lló r é te g s o rt ismerünk, a m ely re a cenom án tu rrilite s z e s m á rga 50— 500 m v a s t a g s á g ú ö s s z le t e települ.
K E L S O K R É T A _ (_SZENON_ e m e le tb e li) k é p ző d m én y ek a D é li-B a k o n y te
rü letén találhatók. A cen o m á n v é g i p r e g o z a u i m o z g á s o k h a tá sá ra kiem el
k e d ő é s a turoni em eletben fe ld a ra b o ló d ó k ö z é p h e g y s é g i terü let déli ré szé n , a s z e n o n k e z d e ti im m erzió s c ik lu s s a l induló ü le d é k k é p z ő d é s , a m aestrich ti a lem e let v é g é n a larami m o z g á s o k h a tá sá ra k e z d ő d ő em erzi- ó s c ik lu s s a l zárult. A fe k v ő b e n s z á r a z fö ld i ered etű t a r k a a g y a g - ö s s z le - tet ism erünk: m e z o z o ó s m é szk ő -, tű zkő-, dolom it- é s b a u x it-k a vic so k k a l.
V a s ta g s á g a a 100 m étert is e lé r i. F e le tte é d e s v íz i m é s z k ő , m észm árga, a g y a g m á rg a található; é d e s v íz i csig a fa u n á va l, valam int g a z d a g s p o ro - m orpha tartalommal. V a s ta g s á g a 40— 100 m. K o r a a szá n ta n i alem eletben rö g zíth ető . E rre a r é te g c s o p o r tr a a k ő s z é n te le p e s ö s s z le t települ, am ely a ls ó s z a k a s z á b a n limnikus, ‘a fe ls ő b e n para lik u s je lle g ű . V a s ta g s á g a 20— 120 m. K o r a fe ls ő s z a n to n i— alsókam páni. A s z á r a z fö ld i—é d e s v íz i je l
le g ű s o r o z a t fe d ő jé b e n te n g e ri ered etű k é p ző d m é n y e k e t ism erünk; kam- páni a g y a g m á rg a é s s z ir tfá c ie s ü m é szk ő , je lle g z e t e s k ora ll-, M o llu s c a -, F o ra m in ife ra - é s sp o ro m o rp h a -e g y ü tte s s e l. V a sta gsá gu k 100— 200 m kö
zött v á lto zik .
A m aestrichti r é te g s o r t m észm á rga-, m é s z k ő - é s a g y a g m á r g a ö s s z - le t k é p v is e li, je lle g z e t e s In o cera m u s é s G lobotru n can a fau nával, valam int P s e u d o p a p illo p o llis sp o ro m o rp h a -e g y ü tte s s e l. V a s ta g s á g a 400 m -nek v e hető.
EOCÉNk A k ö z é p h e g y s é g terü letén h a h é z a g o s á n is, d e e g y a rá n t m eg
találhatók a z a ls ó -, k ö z é p s ő - iil. fe ls ő e o c é n k ép ző d m é n y e k . K ife jlő d é s i v is z o n y a ik ep ik on tin en tá lis je lle g ű ü le d é k k é p z ő d é s r e utalnak. K ife jlő d é s i je lle g ü k e t tekin tve p a r t s z e g é ly i ( m e s z e s —tö r m e lé k e s ), s z ig e tte n g e ri é s m e d e n c e b e li k é p z ő d m é n y e k r e o szth a tó k . A tagolt térs zín , a v á lto z a to s é le tle h e tő s é g e k é s ü le d é k k é p z ő d é s i v is z o n y o k a fő típu sokon k ívü l m ég s z á m o s k ő z e tv á lto z a to t ere d m é n y e z te k . A z e o c é n -k o ri k é p ző d m é n y e k e t három n a g y o b b k ie m e lk e d é s i é s e g y b e n e r ó z ió s p e rió d u s ta golja; a z al
s ó - é s k ö z é p s ő e o c é n határán, a k ö z é p s ő e o c é n e n belül, v é g ü l a k ö z é p s ő - é s fe ls ő e o c é n között. R étegtan i ta go lásu k a n a g y F o ram in iferákon 12
alapul. F e jlő d é s tö rté n e ti szem p on tb ól je lle m z ő a k ö z é p h e g y s é g É K - i é s D N y -i v é g e in e k e lle n té te s elő je lű s ü lly e d é s e , ill. e m e lk e d é s e . E z a j e le n s é g c s a k a k o n tin en tális m éretű fe ls ő lu té c ia i é s felsőeoceén tra n s z - g r e s s z ió k id ején szű n t m eg. A z e o c é n ü le d é k k é p z ő d é s t a n d ezit-, ill.
d á cit- é s riolit-vu lk a n izm u s k isé rte, tú ln yom órészt tu fa s z ó rá s s a l, tufa- é s tu fitrétegek k e le tk e z é s é v e l. A z e o c é n r é t e g ö s s z le t b á z is á n je le n t ő s g a z d a s á g i érték ű bamakö_sz_éntej_epek_ k e le tk e z te k .
O I^ G O C É N . A, k ö z é p h e g y s é g terü lete a z o lig o c é n e le jé n kiem elk ed ett é s ig e n je le n tő s le p u s z tu lá s s z in te r é v é vált. A z ü led ék felh a lm o zó d á s a ru-_
£>éii em eletben k ezd ő d ö tt, s z á r a z fö ld i ta rk a a g y a g -, é s h o m o k k ő -ré te g s o r k e le tk e z é s é v e l, a z e g y k o ri ö b lö z e te k b e n 1— 2 m v a s ta g s á g ú b a rn a k ő s z é n te le p e k k e l. A s z á r a z fö ld i ö s s z le tb e n B odajkn ál g e r in c e s fau na v á lt is m e re te s s é . A r é te g s o r v a s t a g s á g a e lé r i a 400 m-t. A te n g e r a ru péli folyam án É K - i irá n y b ó l nyomult e lő r e a k ö z é p h e g y s é g terü letére.
C yren á s, mela n o p s is o s , p o ta m id ese s é s agglutinált Fora m in iférá k a t tartal
m azó k é p ző d m én y ei a B u dapest é s E s z te rg o m közötti terü leten találha
tók. L e g n a g y o b b v a s t a g s á g a 600 m. ( A G e r e c s e é s V é rte s terü letén már c s a k e le g y e s v iz i, a B akon yban p e d ig c s a k s z á r a z fö ld i— é d e s v íz i k é p ző d m é n y e k ta lá lh a tók .) A C la vu lin o id es s z a b ó i-it tartalm azó ún.
k is c e lli_ a g y a g k is e b b e lte rje d é s ü . V a s ta g s á g a m egh ala d ja a 200 m-t. A katti em eletet r e g r e s s z ió s je lle g ű h o m o k k ő ö s s z le t k é p v is e li. V a s ta g s á g a e lé r i a 400 m-t. E g y id e jű k é r e g m o z g á s o k h a tá sá ra a k ö z é p h e g y s é g É - i r é s z é n e k e g y e s terü letei c s a li eb b en a p eriód u sb a n kerü ln ek rö v id id ő r e ten geri e lb o ritá s alá.
A M IO C É N k ép ző d m é n y e k a k ö z é p h e g y s é g terü letén három r é t e g ö s s z le t - r e tago Ih atok:
A felteh ető en 'B l ^ D I G Á L A I — A L S Ó H E L V É T I" ü led ék cik lu st s z á r a z fö ld i— fo ly ó v íz i ere d e tű konglom erátum, hom okkő é s tarka a le u ritré te g e k k é p v is e lik . K a v ic s a n y a g u k je le n tő s r é s z e a k ö z é p h e g y s é g e t fe lé p ítő id ő s e b b k é p ző d m é n y e k b ő l szá rm a zik . F e d ő jü k b en é d e s v íz i—m o csá ri e r e d e tű ü le d é k e k telepü ln ek a lloch ton je lle g ű b a rn a k ő szén te le p ek k el.
F E L S O H E L V É T I te n g e ri k é p ző d m é n y e k :s lirje lle g ü finom hom okos a g y a g , a g y a g m á rg a , a perem i, p a rtk ö z e li terü letek en e le g y e s v iz i é s la g u n á s j e l le g ű a g y a g m á rg a ( C o n g e ria böckhi, B rotia e s c h e r i) ré te g e k k e le tk e z te k . A h e lv é ti emelet fe ls ő r é s z é b e n m e gk ezd ő d ö tt a z a lsó to rto n a ib a n k itelje
s e d ő vu lkán i m űködés, a m e ly a D u n á n tú li-k ö zép h eg y ség É K - i r é s z é n a S z e n te n d re —V is e g rá d i a n d e z ith e g y s é g e t h ozta létre.
1 T
T O R T O N A I— S ^ R M A T A . A tortonai em elet id e jé n a te n g e r je le n tő s e n előren yom u lt. A partmenti s e k é ly v iz i terü letek en d u rva konglomerátum, p e c te n e s , lithothamniumos m é s z k ő (la jt a i_ m é s z k ő ), h e te ro s te g in á s m é sz
k ő é s hom okkő k e le tk e z e tt. V árpalota k ö rn y é k é n a partmenti, m o llu szk á s hom ok fele tt autochton je lle g ű b a r n a k ő s z é n ö s s z le t telepü l. A z ü led ék - g y ű jtő parttól tá vola b b i r é s z e in m o llu s z k á s a g y a g m á rg a fejlő d ö tt ki. A sza rm a ta em elet k ép ző d m é n y e i a torton aiban k e z d ő d ő ü le d é k c ik lu s z á ró ta gjá t alkotják. A k ö z é p h e g y s é g terü letén a szarm ata ö s s z le t e t m ollu sz
k á s d u rv a m é s z k ő é s a gy a g m á rg a , valam int é d e s v íz i m é s z k ő k é p v is e li.
A vu lk á n i m ű ködés fo lyta tód á sá t v é k o n y dácittufa b e te le p ü lé s e k b iz o nyítják.
A P A N N Ó N [A .I_ (PLIO C É N _) em elet k é p ző d m é n y e i a D u n án tú li-k özép h egy
s é g perem én, to v á b b á a B a la to n -felv id ék é s a B a k o n y terü letén h e g y s é g k ö z i b e ls ő m e d en cék b e n fejlő d tek ki. Partmenti é s p a rtk ö z e li s e k é ly v i z i tö rm e lé k e s je lle g ű k é p ző d m én y ek alkotják. U led ék a n y a g u k é s ő s é - letm a ra d vá n y a ik alapján jó l k ö v e th e tő a Pan non beltó r é s z e k r e ta goló
d á sa , fo k o z a to s fe ltö ltő d é s e é s te lje s k ié d e s e d é s e . A z alsóp a n n ón ia i j e lle g z e t e s k é p ző d m é n y e a M e la n o p s is - o s homok.
A z a ls ó ta g o za tra d is z k o rd á n s a n telep ü lő fels.Ő£annóniai_ k é p z ő d m é n y e k e t a C o n g e ria ungula c a p r a e - s szin t a g y a g -, a g y a g m á rg a -, é s h om ok o s a g y a g - ö s s z le t e é s a C o n g e ria b a la ton ica - s szin t h om okos—a- g y a g o s ü le d é k e i k é p v is e lik , k ö z b e te le p ü lő m o csá ri ü le d é k e k k e l é s é d e s v í z i m é s z k ő r é te g e k k e l. A k ö z é p h e g y s é g nyugati perem én a z a g y a g o s k i- fe jlő d é s ü a lsó p a n n on fele tt fo k o z a to s a n fejlődött ki a h om okos fá cies ü fels ő p a n n o n . A felsőp a n n ó n ia i a lem e let v é g é n je le n t ő s bazaltvulkan izm u s alaku lt ki a D u n á n tú li-k ö zé p h e g y s é g d éli feléb en , a B a la to n -felv id ék en é s a K is a lfö ld területén.
A p lio c é n v é g é n te lje s e n s z á ra z u la ttá v á ló té rs z ín e n n a gya rá n yú le p u s z tu lá s kezd őd ött, fo ly ó v íz i é s é d e s v íz i ü led ék felh a lm o zó d á ssa l.
N E G Y E p r o O S Z / ^ K ^ P e r ig la c iá lis je lle g ű s z á ra z fö ld i, tavi, fo ly ó v íz i é s e o lik u s k ép ző d m é n y e k ( l ö s z ) k é p v is e lik a D u n á n tú li-k ö zép h eg ység b en a n e g y e d id ő s z a k o t. A z é d e s v íz i m é s z k ő k e le t k e z é s e m ár a pliocén b en m egk ezd ő d ö tt; tavi é s fo rr á s m é s z k ő je lle g ű . A z e g y r e ta golta b b á vá ló h e g y s é g r é s z e k b e ls ő r é s z e in á lta lá n o s e lte r je d é s ü a lejtőtörm elék, e lő terü kb en n a g y k ite rje d é s ű törm elékkúpok k e le tk e z te k . A jé g k o r s z a k i k lím a v á lto z á s o k é s a s z e r k e z e t i m o z g á s o k h atá sá ra a fo ly ó k é s pata
k o k mentén te r a s z o k jö ttek létre. H ely en k én t fu tóhom ok-terü letek is ki
14
alaku ltak. Igen e lterjed t k é p ző d m é n y a lö s z , g y a k o r i fo s s z ilis ta la js zin t- é s tö rm elé k b etelep ü lé sek k e l, je le n tő s homoktartalommal.
J e le n tő s p a leo lit- é s n eolitk o ri ő s e m b e ri ta n y a h ely ek et é s tü zk ő fe j- tők m a rad vá n yait is feltárták a D u n á n tú li-k ö zép h eg y ség b en . L e g je le n tő s e b b e k e z e k k ö z ü l a v é r t e s s z ö llő s i, a tatai é s a z érd i ta n y a h ely ek , g a z d a g ő s r é g é s z e t i le le te k k e l.
3. A z e o c é n k é p ző d m é n y e k g a z d a s á g fö ld ta n i je le n t ő s é g e
A dunántúli e o c é n le g n a g y o b b g a z d a s á g i je le n tő s é g ű k é p ző d m é n y e i a több szin tb en elő fo rd u ló b a rn a k ő s z é n te le p e k . A dunántúli e o c é n n ek n é g y o ly a n s z é n k é p z ő d é s i p e rió d u s á t ism erjük, am ikor m ü reva ló b a rn a k ő s z é n te le p e k k e le tk e z te k .
1. A szu b p la n u la tu szo s—o p e rk u lin á s ten geri k é p z ő d m é n y c s o p o rt alatt te
le p ü l a z a ls ó te le p ö s s z le t. E lte r je d é s e : b u d a — p i l i s i , d o r o g i é s t a t a b á n y a i k ő s z é n te rü le te k . A b a rn a k ő - s z é n ö s s z le t m axim ális v a s t a g s á g a 50 m- körüli, h elyen k én t több ( 3 — 7 d b ) b a rn a k ő s z é n te le p p e l. A t e le p v a s ta g s á g v á lto z ó , 1— 20 m k ö zö tti. Fű tőértékü k általában 4500— 5500 kg/cal. G y e n g é b b m in őségű te le p e k e t (3 0 0 0 — 3500 k g / ca l) c s a k D o r o g — E b s z ő n y - b á n y á n m ű velnek.
2. A V é rte s é s B u d a i-h e g y s é g k ö zötti ( N a g y e g y h á z a , C s o r d a k ú t — M á n y ) k ö z é p s ő e o c é n alji b a rn a k ő s z é n te rü le t N y -i fe lé n a b a r n a k ő s z é n ö s s z le t 10— 15 m ö s s z v a s t a g s á g ú , több, 1— 3 m v a s t a g 3000— 4000 kg/cal fű tőértékű b a rn a k ő s z é n te le p p e l. K e leti fe lé n a b a r n a k ő s z é n ö s s z le t e lé r i a 40— 50 m -es v a s t a g s á g o t is ; a te le p e k szám a é s v a s t a g s á g a itt is v á lto z ó , d e je lle m z ő e g y v i
s z o n y la g v a s t a g (1 5 — 38 m ) k ő s z é n te le p állan dó je le n lé te . A te le p e k m in ő s é g e itt lé n y e g e s e n jobb, e lé rik a z 5000— 6000 kg/cal k özötti fü tőértéket. A b a rn a k ő s z é n te le p e k e t e terü leten m ég nem m űvelik.
3. A fe ls ő lu té c ia i t e le p ö s s z le t a N. p e r fo ra tu s z o s szin t r é te g e i alatt te
lep ü l a V é rte s é s a B a k o n y É N y -i e lő te ré b e n . 2— 4 fe jt é s r e é r d e m e s k ő s z é n te le p e t tartalmaz, te lep e n k é n t 2 m á t la g v a s ta g s á g g a l é s 4000
kg/cal fü tőértékkel.
B á n ya k ö zp on tja i: O r o s z l á n y , B a l i n k a , D u d a r .
A N . s z tr ia tu s z o s r é te g ö s s z le tb e n lé v ő b a rn a k ő s z é n te le p e k a d o ro g i b a rn a k ő s z é n te rü le t d éli é s k ele ti r é s z é n é s a d o ro g i terület
től E K - r e lé v ő le n c s e h e g y i terü leten ism e re te s e k . A b a r n a k ő s z é n - ö s s z le t m axim ális v a s t a g s á g a 20 m körüli, n é g y 1— 4 m v a s ta g s á g ú k ő s z é n te le p p e l. A D o r o g k ö rn y é k i k ő s z é n kátránytartalm a 14— 16 % k özötti, e z é r t v e g y ip a r i n y e r s a n y a g k é n t a lk a lm a zzá k . A fe l
tá rá s alatt lé v ő le n c s e h e g y i telep kátránytartalm a jó v a l n a g yo b b : 30— 40 % k ö z ö tt va n .
E g y é b n y e r s a n y a g o k : A z e o c é n ré te g s o rb a n g y a k o r i m é s z k ö v e k e t töb b n yire . id ő s z a k o s a n működő kőb á n yá k b a n é p ít k e z é s i é s ki
s e b b m e n n yisé gb en m é s z é g e t é s i c é lo k r a m űvelik. A n um m u liteszes—
o p e rk u lin á s a g y a g m á rg á t k orá b b a n c e m e n tk é s z íté s h e z h aszn á lták . U v e g g y á r tá s i n y e r s a n y a g k é n t alkalm azták a t o k o d i homokot.
A fe k v ő ré te g c s o p o rtb a n lé v ő tű z á lló a g y a g -le n c s é k e t a k o rá b b i é v ti
z e d e k b e n k is e b b bán yákban m űvelték. A v e l e n c e i - h e g y - s é g i e o c é n a n d e z ite t ú ta la p o zá si c é lr a fejtik.
16
II. R É S Z . A Z Ú T V O N A L L E Í R Á S A
E l s ő _ n a p
U typ n a lyá zla t J3udapest— T o k o d a U á ró Jcozött
A B u d a p e s t é s T o k o d a l t á r ó k ö zötti út h o s s z a 43 km. B u d a p estet E N y -i irán yban h agyju k el. Utunk á z óbu dai o lig o c é n terü leten v e z e t k e resztü l, a z itteni té g la g y á ra k b a n a k ö - z é p s ő o l i g o c é n k is c e lli a g y a g o t d o lg o z z á k fel. B a lold a lon h ú zódik a R ó zsa d om b —M á ty á s h e g y —H á rm ash a tá rh egy kiem elt t r i á s z s a s b é r c vonulata, am elynek típ u sos k é p ző d m é n y e a 300 m maxi m ális v a s ta g s á g ú , a triá s z dolom itra k ö z v e tle n ü l telep ü lő f e l s ő - e o c é n n u m m u liteszes-d iszk o c ik lin á s m é szk ő , é s a z úri. b r io z o á s é s budai márga.
P i l i s b o r o s j e n ő n é l é rk ezü n k a P ilis v ö r ö s v á r — P ilis s z e n tiv á n — S olym á r-i sü lly e d ék terü letére, a h o l több é v t iz e d e m űve
lik a z a l s ó e o c é n b a rn a k ő s z é n te le p e k e t. Jobbról a f e l s ő t r i á s z dolomitból' á lló K e v é l y h e g y c s o p o rt, ba lról a z u g y a n c s a k tr iá s z dolom itból á lló N a g y s z é n á s látható.
Utunk P i l i s v ö r ö s v á r — P i l i s c s a b a — L e á n y v á r k ö z ö tt t r i á s z , ille tv e ó l i g o c é n n e l fed ett t r i á s z terü leten h alad k e re s z tü l. L e á n y v á rt e lh a g y v a tűn
nek fe l a több mint m á sfél é v s z á z a d o s múltra v is s z a te k in tő d o r o g i b á n y a v i d é k ipari objektumai. A b á n y á s z a t a z 180 0-as é v e k e le jé n a z o lig o c é n s z é n te le p e k b e n indult m eg. J e le n le g túlnyom ó- r é s z t a z a ls ó e o c é n b a rn a k ő s z é n te le p e k e t m űvelik.
A d o ro g i terü let e o c é n jé n e k ré te g ta n a —k ife jlő d é s e i
A D o r o g i - m e d e n c e e o c é n r é te g ö s s z le t é t h ét r é te g c s o p o r tr a tagoljuk.
1./ T a rk a a g y a g , é d e s v íz i m é szk ő , hom okkő. A z a 1 s ó e o - c é n b a r n a k ő s z é n ö s s z le t fe k v ő ré te g c s o p o rtja s z á r a z fö ld i k ife jlő d é sü , fő le g h o m o k k ő ré te g e k k e l tagolt tarka a g y a g ré te g e k b ő l é s é d e s v íz i m é s z - 17
II.
I. R é te g so r Homok
Homokkő
Homokos agyag
[= = = ! Agyag T-j-T^r | Tarkaagyag
Agyagmárga
| • Homokos márga
r v / \ A A
Mészkő Barnakőszén
Konkréció Diszkordancia
Valószínűsített diszkordancia
P = PRIABON Al L= LUTÉCIAI C = C U ISI S = SZ P A R N Á K U M I
II. K ife jlőd é s 1. Szárazföldi 2. Édesvízi 3. Csökkentsósvizi 4. Tengeri
3. á b r a A d o r o g i e o c é n r é te g ta n a é s k ife jlő d é s e i
18
k ő b ő l áll, h ely en k én t v é k o n y , p a lá s b a rn a k ő s z é n te le p e k k e l. A tarka a - g y a g r é te g e k fau nam entesek, a z é d e s v íz i m é s z k ő M o llu s c a fau nája pe
d ig csu p á n fá c ie s t, s nem k o rt j e le z . A z a ls ó e o c é n b a r n a k ő s z é n ö s s z le t fe k v ő jé t k o r je lz ő fauna hiányában, te le p ü lé s i h e ly z e t e a la p já n soroltuk a s z p a r n a k u m i em eletbe. M a x im á lis v a s t a g s á g a 120 m.
2./ B a r n a k ő s z e n e s ré te g c s o p o rt. A z é d e s v íz i m é s z k ő - é s csö k k e n t- s ó s v iz i m á r g a -b e te le p ü lé s e k e t tartalm azó b a r n a k ő s z é n te le p e s r é t e g c s o port s z á m o s k ife jlő d é s i terü letre o s z th a tó fe l. V a s ta g s á g a le g g y a k ra b b a n 10— 20 m k ö z ö tt vá lto z ik , 3— 7 k ő s z é n te le p e t tartalmaz. A b a rn a k ő s z é n te le p e k k ö z b e te le p ü lé s e ib e n h e ly e n k é n t tö m e g e s m ódon lé p fe l a Bithynia c a rb o n a ria M unier^C halm as c s ig a faj.
3.1 S zu b p la n u la tu s zo s—o p e rk u lin á s a g y a g m á rg a . A z u ra lk o d ó an . a g y a g m á rg á b ó l á lló ö s s z le t a ls ó harm adában c s ö k k e n ts ó s v iz i é s ten geri ré te g e k v á lta k o zn a k ; szá m os, 10— 20 cm v a s t a g lu m a sella p ad je lle m z i.
F e ls ő kétharm ada s e k é ly te n g e r i k ife jlő d é sü . N a g y fa j- é s e g y e d g a z d a g - sá g b a n tartalm az k is-F ora m in iferá k a t, M ollu scá ka t, n a g y -F o ra m in iferá k a t é s plankton Foram in iferákat. A lá b b i fau nája ala p já n a z ö s s z le t e t a cu isi em eletb e h e ly e z z ü k : G lobanom alin a p se u d o io ta (H o r n ib r o o k ), G. o v á lis Haque, G . sim p lex Haque, G lo b ig e rin a c o m p ressa fo rm is C h alilov, G lo b o - ro ta lia (A c a r in in a ) d a r a C h alilov, G. (A c a r in in a ) su binterm edia Chali
lov, G . (A c a r in in a ) pen tacam erata Subbotina v a r. ca m erata Chalilov, G.
(A c a r in in a ) in te rp o sita Subbotina, G. (A c a r in in a ) in a e q u is p ira Subboti
na, Nummulites subplanulatus H antken et M a d a rá s z , N. p ra e lu c a s i D ou ville, N. subram ondi Schaub, N. nitidus d e la H arpe, N. planulatus Lam arck, A s s ilin a la x is p ira d e la H arpe, D is c o c y c lin a d o u villei
( S ch lu m b erg er ).
Optim ális e s e tb e n a z a g y a g m á r g a ö s s z le t e lé r i a 120 m -e s v a s t a g ságot.
4./ P e r fo r a tu s z o s r é te g c s o p o r t . K ő z e tta n i k ife jlő d é s e vá lto z a to s , le g g y a k o rib b k é p ző d m é n y a h om okos a g y a g , m árga é s m é s z k ő . M axim á
lis v a s t a g s á g a 20, le g g y a k o r ib b v a s t a g s á g a 8— 10 m k ö rü l van . A th a l- m ozott a l s ó e o c é n fa u n a elem ek et is tartalm az. A Dunántúli
k ö z é p h e g y s é g É K - i r é s z é n e k je le n t ő s r é s z é n d iszk o rd á n sa n , ü led ék h é
z a g g a l ( a l s ó — k ö z é p s ő l u t é c i a i ) telep ü l a fő le g a l s ó e o c é n k é p ző d m é n y e k b ő l á lló fe k v ő r e . A z ö s s z le t 1 u - t é c i a i k o rá t j e lz ő le g fo n to s a b b alakok : Nummulites p e rfo ra tu s (M o n tfo rt), N. bron gn iarti d’ A r c h ia c , N. cfr. d isc o rb in u s Schlotheim .
5.1 M o llu s z k á s — s z tr iá tu s z o s r é te g e söpört. Hom ok-, a g y a g -, homo
k o s m á rga - é s m á rg a ré te g e k b ő l áll, g a z d a g M o llu s c a é s n a g y -F o ra m in i- fe r a faunát tartalmaz. Á th a lm o zo tt a ls ó e o c é n fau naelem ek eb b ő l a z ö s s z - letb ő l is kimutathatók. J ellem ző a z in te n z ív fá c ie s in g a d o z á s a z é d e s v í
z i— c s ö k k e n t s ó s v iz i é s ten geri k ife jlő d é s e k között.
6.1 A z "ő s m a ra d vá n ym en tes" ö s s z le t, a N. s z tr iá tu s z o s homok, ho
m okkő, ( "to k o d i" h om ok k ő) é s a b a r n a k ő s z é n te le p e s r é te g c s o p o r t a 1 u t é c i a i em elet zá ró ta g ja . J e lle g z e t e s r e g r e s s z ió s ré te g s o r.
K ő z e t ta n ila g a k a r b o n á ts z e g é n y s é g , s ő t k a rb on á tm en tesség , ő slén yta n i szem p on tb ó l p e d ig a fau n aelem ek szám án ak e r ő s c s ö k k e n é s e jellem zi.
7./ N u m m u liteszes— d is z k o c ik lin á s m é s z k ő —m árga, fo ra m in iferá s m e s z e s a le u ritré te g e k v á lta k o z á s á b ó l á ll a p r i a b o n a i ö s s z le t.
L e g n a g y o b b v a s t a g s á g a m e g k ö z e líti a 250 m-t.
E z a k é p z ő d m é n y c s o p o rt b ő s é g e s e n tartalm az te n g e ri m ikroplank- tont. E z e k k ö z ü l a le g je lle m z ő b b e k : H y s tric h o s p h a e ra fu rcata (E h r .) W etz., H. ra m osa (E h r .) O. W etz., H ystrich osp h a erid iu m recurvatum (W h it e ) L ejeu n e-C a rp ., C ord osp haeridiu m tiara (K lu m p ) M orgen roth , M icrh ystridiu m stellatum Defl., P te r o s p e rm o p s is m ic ro p tera Defl. et C o o k s., P. h e lio s S arjean t.
E z e k m ellett g a z d a g plankton F o ra m in ifera faunát tartalmaz, m ely
n ek a la p já n a z ö s s z le tb e n a
G -lo b igera p sis sem iin volu ta K e ijz e r é s a
G-lobo rotálj a ( T u rb o r o ta lia ) c o c o a e n s is Cushman et B e rmud e z ö v é k kü löníth etők el. A D o ro g i-m e d e n c e N y - i r é s z é n m élyített m élyfú rá s (N y e r g e s ú jfa lu 29. s z . ) a " c o c o a e n s is " - e s ö v b e n több mint 20 m v a s ta g Num m ulites m illeca p u t-o s m é s z k ö v e t harántolt.
A le g g y a k o r ib b n a g y-F o ra m in iferá k : Nummulites m illecapu t B o u b ée, A — B forma, tö m eg e s-k ő ze ta lk o tó , N. in c ra s s a tu s d e la H arpe, N.
c h a v a n n e s i d e la H arpe, D is c o c y c lin a pratti (M ic h e lin ), D. p a p y ra c e a B o u b ée, O p ercu lin a am m onea Ley m erie, O. alpina D o u v illé. A M o llu scá k k ö z ü l a C hlam ys b ia rr itz ie n s is d’ A r c h ia c gy a k o ri.
Vulkáni tu fa s z ó r á s nyom át a l u t é c i a i é s p r i a b ó - n a i k é p ző d m é n y e k b e n eg y a rá n t m egtalálju k. A d o ro g i terü let E K - i s z o m s z é d s á g á b a n a z e o c é n b e n é s a z o l i g o c é n e l e j é n m űködött vu lk á n ok term ékei (d á c it, d á cittu fa ) n a g y o b b ö s s z e - 20
Kőhegy
fü gg ő terü leten n yom ozh atok.
A z a l s ó o l i g o c é n b e n ten geri ü le d é k k é p z ő d é s nem volt. A r u p é I i em elet a ls ó r é s z é t agglu tin ált F ó ra m in iférá k a t tar
talm azó é d e s v íz i— c s ö k k e n t s ó s v iz i— ten g eri k ife jlő d é s ü ( 'V e g y e s fá c ie s ü " ) ö s s z le t, f e l s ő r é s z é t g a z d a g F o ra m in ifera faunát tartalm azó a g y a g m á rg a r é te g c s o p o r t alkotja. A k a t t i k ép ző d m én y ek fa u n a s z e g é n y homo
k o s a g y a g b ó l, hom okból állnak.
A terü let s z e r k e z e t é t a tö r é s e k je lle m zik . E g y m á s h o z s z e r k e z e t i r ö g lé p c s ő k r é v é n c s a tla k o z ó tektonikai á rk o k é s s a s b é r c e k vá ltjá k e g y mást. A terü let le g n a g y o b b r é s z é n f e l s ő t r i á s z d a ch stein i m é s z k ő a lk o tja a z e o c é n s o r o z a t aljzatát. H ely en k én t j u r a m é szk ő é s tű zkő v a g y a l s ó k r é t a m á r g a ré te g s o r találh ató a z e o c é n k é p ző d m é n y e k alatt.
A z ótokodi k ü lfe jté s k ö rn y é k é n e k e o c é n fe ltá rá s a i (5 . á b r a ) A./ A z ótokodi g é p h á z mögötti fe ltá rá s ( 6. á b r a )
A p riab on ai em elet le g a ls ó r é te g e i láthatók e z e n a h elyen . ( N é h á n y é v v e l e z e lő tt itt a l u t é c i a i em elet z á ró ta g ja , a z "ősm a
ra d v á n y m e n te s " h o m o k ö s s z le t n a g y o b b r é s z e is fe l v o lt t á r v a .) A 15 m v a s ta g s á g ú r é te g c s o p o r t a ls ó kétharm ada m e s z e s hom okkő ré te gek b ő l, fe ls ő harm ada m árgás, k ő z e t lis z te s hom okkőből, m e s z e s hom okkőből, m árgás, h om okos aleu ritból, hom okos, a leu rito s m á rgá b ó l é s a g y a g o s m é s z k ő r é te g e k b ő l áll.
B áldin é B e k e M . v é le m é n y e s z e r in t a s z e lv é n y b e n feltárt k é p z ő d m én yek a m egh atá ro zott nannoplankton alapján a D is c o a s te r tani Br. et Ried, C oC colithu s p s e u d o c a rte ri H a y et al.,. C y c lo c o c c o lith u s neogam m a- tion Br. et W ilco x o n fa jo k je le n lé te , ill. a rá n y la g n a g y o b b g y a k o r is á g a miatt a f e l s ő e o c é n a l s ó r é s z é b e , a C o cco lith u s p s e u d o c a rte ri— C orannu lu s germ a n icu s nannoplankton s z in tb e h e ly e z h e tők.
G a z d a g n a g y -F o ra m in ife ra faunát is tartalmaz. A 2 -e s é s 3 -a s szin tb en s o k Nummulites aff. striatus B ru gu iére é s n é h á n y Nummulites v a r io la r iu s (L a ra a rc k ), N. in c ra s s a tu s d e la H arpe, N. sp., D is c o c y c lin a sp., O p ercu lin a sp. v o lt felism erh ető . A 4 -e s szin ttől le fe lé a fau nakép
ben a Nummulites ch a v a n n e s i d e la H a rp e form a uralkodik. E z e n kívül n é h á n y péld án yb an található m ég: Nummulites in c ra s s a tu s d e la Harpe,
22
L.CN \
_ Lf I L .
Nummuliteszes-diszkociklinás meszes homokkő 'Ósmaradványmentes' homok, homokkő
Molluszkás-N. sztriátuszos homokos agyag, márga, homok Perforátuszos homokos agyag, márga
Szubplanulátuszos-operkulinás agyagmárga Barnakőszénösszlet
Brachiopodás-ammoniteszes, gyéren krinoideás mészkő /LIÁSZ/
8
A feltárás ábraszámaÚt Fejtés
5. á b r a A z ó to k o d i k ü lfe jté s k ö r n y é k i e o c é n fe ltá r á s o k
23
ábraAzótokodi gépházmögötti priabonai feltárás
N. v a rio la riu s (L a m a r c k ), A , B form a is. A tö r e d é k e s Nummulites a n o - m alus d e la H a rp e p éld á n yo k v a ló s z ín ű le g i d ő s e b b e o c é n k é p ző d m é n y e k b ő l kerü ltek a p r i a b o n a i r é te g s o rb a . A z O p er- cu lina amm onea Ley m erie, O. aff. alpin a D ou villé, D is c o c y c lin a aff. pratti (M ic h e lin ), D. a ff. v a r iá n s (K a u fm a n n ), A c t in o c y c lin a aff. ra d ia n s ( d ’ A r c h ia c ) formák a z e g é s z ré te g s o rb a n m egtalálhatók, v á lt o z ó — k e v é s - k ö z é p e s — m en n yiségb en .
B . / Ó tokod-i k ü lfe jté s (k ő s z e n e s r é t e g c s o p o r t )
A z e g y k o ri k ü lfe jté s s e l feltárt b a rn a k ő s z é n te le p e s r é te g c s o p o r t k ő s z é n r é t e g e i é s a k ö z b e te le p ü lő m é s z k ő r é te g e k h ely en k én t m ég látha
tók. A z é d e s v íz i m é s z k ő r é te g e k b e n tö m e g e s e n található a Bithynia c a r- b o n a ria M u nier-C halm as. O t ö k o d o n a b a r n a k ő s z é n ö s s z le t v a s ta g s á g a 4,7— 17,5 m között, a bitum enes a g y a g b ó l é s é d e s v íz i m é s z k ő ből á lló k ö z b e te le p ü lé s e k ö s s z v a s t a g s á g a 0,8 é s 2,2 m k ö z ö tt vá ltozott.
C. / A z O tokod-i k ü lfe jté s D K -i r é z s ű je (7 . á b r a )
Itt a " B " - s z e lv é n y három k é p ző d m é n y c s o p o rto t tár fel, felü lrő l le fe lé :
a/ 1— 3 szin t: m o llu s z k á s — s z t r ia t u s z o s k ép ző d m é n y c s o p o rt; 2, 2 m b/ 4— 10 szin t: p e r fo ra tu s z o s k ép ző d m é n y c s o p o rt; 4,55 m
c/ 10— 11 szin t: szu b p la n u la tu szo s—o p e rc u lin á s ré te g c s o p o rt; mint
e g y 2 m -es v a s ta g s á g b a n v a n feltá rva.
A z " A " - s z e l v é n y a z e lő b b ie k n é l fiatalab b ré te g e k e t tár fel, a m elyek m eg
fe le ln e k a f e l s ő l u t é c i ' a i m o llu szk á s— s z tr ia tu s z o s ö s s z le t m a g a s a b b r é s z é n e k .
Innen é s a " r é z s ű " fölötti K e r e k h e g _ y r ő l É N y -i irá n yb a n jó l láthatók a róm ai katonai erődítm én y utóbbi é v e k b e n feltárt fa lm arad ván yai. A római birodalom É -i határát alkotó Duna m entén ha
so n ló erődítm én yek e g é s z s o r a ism eretes .
}
0
|zsso sozsnieujzs-s^zsnnowi v i d p í m
W fO ‘f in (D oO ó i ° ^
1 : ?i l
<U NIfl
Oj al á
:3
'•Bo -S'O N
<
S Í'<Ö
1 1 F i i H í rrm /N\x !l! i|i
ü l
D./ A z Ó tokod-i k ü lfe jté s D K - i old a lán a k r é z s ű je fölött
a k ö z é p s ő e o c é n l e g f e l s ő r é s z é b e ta rtozó s z tr ia tu s z o s —m o llu szk á s m á rga - é s h om o k k ő rétegek k is e b b fe ltá rá s a it találjuk.
A z e g y k o ri k ő fejtő a ls ó r é s z é n a töb b n y ire c s ö k k e n t s ó s v iz i k ife j
lő d ést!, lu m a s e ila -s z e rü ré te g e k b e n a z alábbi M o llu s c a fa jo k találhatók:
Tym pan oton u s c a lc a ra tu s (B r o n g n .), T . dia b o li ( B ro n g n .) sok, A m pu lli- na sp., P y r a z u s fp cillatu s (d e G r e g o r io ) töm eges, O stre a supranummu- litica Zittel töm eges, M e r e trix h u n ga rica (H a n tk e n ), M. v ila n o v a e
( D e s h a y e s ) M. sp., B ra c h y o d o n te s co rru g a tu s ( B ro n g n .) A n o m ia g r e g a - ria B a y a n töm eges, Cardium sp., P h a c o id e s sp.
A felü l le v ő ré te g e k b e n so k Nummulites striatus (B r u g u ié r e ) va r.
in flatu s ( R o z i . ) A forma, valam int Num mulites striatus (B r u g u ié r e ) A , B forma, N. v a rio la riu s (L a m a r c k ) A forma, N. sp., B r y o z o a - é s k o ra ll- m arad ván yok , valam int E c h in o id e a tü sk e tö re d é k e k találhatók. E z e n kívü l A m p u llin a p eru sta D e fra n ce p éld á n y a i é s C la vilith es n o a e (C h e m n itz ), Strom bus tournoueri B ayan , Rim ella fis s u r e lla (L in n é ), A n o m ia sp., C hlam ys sp., O s tre a sp. találhatók.
A s z tria tu s z o s —m o llu s z k á s m á rga é s hom okkő fe ltá rá s b ó l a z ó to - k odi h om okbán ya bejá ratá n ál lé v ő k ö v e t k e z ő fe ltá rá s h o z a p r ó k a v ic s o s d u rva hom ok- é s h o m o k k ő réteg ek b e b e v á g o tt úton jutunk el.
A z ú tb evá gá sb a n feltá rt ré te g e k b e n : Nummulites ex . gr. ch a va n n esi d e la H a rp e A forma, N. aff. o rb ig n y i d’ A r c h ia c , N. v a rio la riu s (L a m a rc k ) A forma, N. aff. w em m elen sis d e la H a rp e A forma, é s E ch in o id e a tüske v o lt felism erh ető.
A M o llu s c á k k ö z ü l C la vilith es n o a e Cheran., V e la te s sch m ied elia n u s Chemn., C r a s s a te lla subtumida Bell., T e liin a cf. b ia n gu la ris Desh., T. c f.
e r y c in o id e s Desh., S p on d y lu s cf. cis a lp in u s Brongn., Chlam ys sp. formák gyű jth etők.
E./ A z Ó tok od-i hom okbán ya b ejá ra tá n á l lé v ő fe ltá rá s ( 8 . á b r a ) A s z e lv é n y a l u t é c i a i em elet z á ró ré te g s o ro z a tá n a k m in tegy 12 m v a s t a g ré te g s o r á t tárja fel. K v a r c k a v ic s - , k va rch o m o k -, hom okkő- é s k o n glom erátu m rétegek vá ltjá k egym ást.
A 10. é s 12. s z . ré te g e k b e n s o k Nummulites striatu s (B r u g u ié r e ), N. c h a v a n n e s i d e la H arpe, N. sp. tö re d é k e k é s n éh á n y Nummulites g a r n ie r i d e la H a rp e A form a található. A r é te g e k a Num m uliteszek é s te le p ü lé s i h e ly z e tü k alapján inkább a k ö z é p s ő -, mint a fe ls ő e o c é n b e
2?
Kavicsos kvarchomokkő-konglomerátum ábraAzótokodi homokbányabejáratánál levőfeltárás
tartozn ak. A le g fe ls ő (1 2 . s z . ) ré te g b e n k e v é s O s tre a sp. h éjtöred ék , M o llu s c a héj len yom at é s S ig a re tu s sp. található.
E fe ltá rá s t e lh a g y v a , k ö z e le d v e a z ún. "tokodi h o m o k k ő " k la s s z i
ku s fe ltá rá s á h o z, a domb lá b á n á l szin té n fe ls z ín r e bukkannak a z a p ró k v a r c k a v ic s o s durva, k va rch o m o k k ő ré te g e k .
Itt e lé g s o k Nummulites ex . gr. ch a v a n n e s i d e la H a rp e, valam int Am pu llin a cfr. p eru sta D efra n ce, Tym pan o tónus sp., T e re b e llu m sopitum 501., V e la te s sch m ied elia n u s (C h e m n itz ), A r c a sp., C o rb u la e x a ra ta Desh., Chlam ys cf. m ulticarinata Lám. található; a M o llu s c á k csu p á n k ő b ele k form ájában fordu lnak elő .
K ö z v e t le n ü l a "tokodi h om ok k ő" fe ltá rá s a m ellett a k v a r c k a v ic s o s d u rva k v a rch o m o k k ő r é te g e k a fe ls z ín r e bukkannak.
E z e n a h e ly e n a Nummulites ex . gr. ch a v a n n e s i d e la H a rp e faj b ő s é g e s m en n yiségű ; e z e n kívü l V e la te s sch m ied elia n u s (C h e m n itz ) (h é ja s p é ld á n y ), A m pu llin a cf. p eru sta D efra n ce , T e re b e llu m sopitum
r
501., Tym pan oton u s sp., A r c a sp., C o rb icu la e x a ra ta D esh ., Chlam ys cf.
m ulticarinata Lám. p éld á n yo k gyű jth etők.
F./ A "tokodi h om ok k ő" s z e lv é n y e (9 . á b r a )
A r é g i O tok od -i h om okbán ya a 1 u t é c i a i em elet fe ls ő s z a k a s z á t k é p v is e lő , kb. 30 m v a s ta g s á g ú ré te g c s o p o rto t tár fel. A l s ó r é s z é b e n a h om okkő-, fe ls ő r é s z é b e n a h om ok rétegek va n n a k túlsúlyban.
N a g y F ora m in iferá k a ré te g c s o p o r t k ét s z a k a s z á b a n találhatók.
A 2., 3., 4 .-e s ré te g e k b e n n éh á n y Nummulites aff. c h a v a n n e s i d e la H arpe, N. sp. é s A s s ilin a sp. tö re d é k fordu lt elő . A 16., 17., 18., 1 9 -e s r é te g e k so k Nummulites striatus (B r u g u ié r e ), A , B form át é s a Nummulites g a r n ie r i d e la H a rp e faj s z á m o s p éld án yá t tarta lm a zzá k . A fe n tie k e n . k ívü l találhatók m ég: Nummulites v a rio la riu s (L á m .) A form a é s N. sp. (t ö r e d é k ). E bb en a ré te g b e n : ? M u scu lu s sp., ? N a tic a sp.
k is é r i a Foram in iferákat. A 18. s z . ré te g b e n P y r a z u s sp., A r c a cf.
v é r t e s e n s is S ző ts , P h a c o id e s sp. é s e g y é b m e g h a tá ro z á s ra alkalm atlan M o llu sca -len y o m a to k fordultak elő.
29
I V D 3 i m O S 1 3 d cncotN & lo >4-
O lO lO i OJ C\l ( S
---
-roE
£
c
'2 g 50x
0
£0
v0
X
í
<
jac 'Ö oí
