H U N G Á R I Á É H I S T O R I C A .
DIPLOMAT ARI A.
XXI.
M o í í Í J J j . I1ÜNG. H I S T . - — D i P L O M , j t X t . a
MONUMENTA H U N G Á R I Á É H I S T O R I C A .
M A G Y A R
TÖRTÉNELMI EMLÉKEK.
K I A D J A
A MAGYAR TUDOMÁNYOS AKADÉMIA
TÖRTÉNELMI BIZOTTSÁGA.
ELSŐ OSZTÁLY : OKMÁNYTÁR.
HUSZOlSTEÍxYKDTK KÖTET.
BUDAPEST, 1 3 7 3 .
EGGENBERGER FERDINÁND M. AKADÉMIAI KÖNYVÁRUSNÁI"..
RÁKÓCZY GYÖRGY
SVÉD ES FEAECZIA SZÖVETKEZESEINEK
TÖRTENETÉHEZ.
A M . TUD. A K A D É M I A TÖRT. B I Z O T T S A G A
MEGBÍZÁSÁBÓL
S Z E M E S Z T É S JEGYZETEKKEL ELLÁTTA
S Z I L Á G Y I SÁNDOR,
K, T,
. . . . í o l a v k ö m y v t á r
BUDAPEST, 1873.
B G G E N B E R G E R F E R M X Á N D AKADÉMIAI KÖNYVÁRUSNÁL,
I. Rákóczy György fejedelem külföldi, jelesen a, svéd és franczia koronákkal kötött szövetkezéseinek még kiválóbb mozzanatait is
n e m c s a khijányosan, lia- nem hézagosan ismeri a magyar, úgy mint az európai történetírás. Nemcsak az alkudozások keletkezése s fo- lyama volt teljesen homályba burkolva, annyira, hogy egy pár vonatkozáson kivííl, melyek a gr. Mikó Imre Történelmi Emlékeiben s a Török-Magyarkori Állam- okmánytárban jelentek meg, mit sem tudtunk azok körülményeiről, hanem magának a szövetkezésnek pontozatait is csak részben és töredékesen ismertük.
A mit Duraont után Katona kiadott, az a munkácsi pontozatoknak csak egy részét foglalja magában : fö pedig, hogy a dobitschaui szerződés is elfogadtatott, s a munkácsi pontozatoklioz csatoltatott franczia részről.
Igaz, hogy e dobitschaui pontozatokat Katona Dumont közlései után História Critica-jába — a XXXlI-ik kötetbe — felvette, s hogy azok Németor- szágban, röpirat alakjában 1644 ben meg is jelen- tek,*) de a szerződésnek mint bevégzett ténynek köz-
*) E n n e k czime : »Vergleichung zwischen I h r königl. Mayest.
zu Schweden H e r r n General Feldinarschalln L e o n h a r d Torstensohn und I. F. G. Georg Ragoczky, F ü r s t e n in Siebenbürgen. Gedruckt ijn
VI
léséből, s pótczikkelyeinek, főként Rákóczy 1643.
nov. 16-kán kelt kötelezvényének nem ismeréséből származott mindazon tévedés, mely Rákóczynak a franczia és svéd udvarokkal feliforgó viszonyai s az 1645-iki munkácsi szerződés körül felmerült, s az európai történetírásban annyi bal véleménynek lett kútforrásává.
* Ugyancsak az európai történetírás részéről még sajnosabb félreértésekre adott alkalmat azon körül- mény, liogy magáról az alkudozásról, Rákóczynak Torstensonnal s a franczia követekkel folytatott le- velezéséből, ismét kivéve a Dumont által kijányosan és fordításban közlött két s Hormayr által kiadott egy levelet, semmisem volt napfényre bozva : mig másfelől a münsteri békealkudozó biztosoknak bizal- mas leveleiben foglalt gyanúsításai és a valót nélia el- ferdítő állításai*) — melyek kiáltó ellenmondásban állanak a Rákóczylioz intézett levelekkel — voltak a forrás, melyből mentették a német és franczia tudó- sok ítéleteiket Rákóczy jelleme és működése felett, valamint igen sokszor Rákóczy részvétének követ- kezményeiről. Ezen, nagyon is egy oldalú forrá- soknak használásából következett, hogy e tekintet- ben az előítéleteknek egész halmaza lett — bár jóhi- szemiileg — forgalomba hozva.
J a h r 1644.« 4-edr. 8 1. A nc'met es franczia p é l d á n y o k szövegei minden másban megegyeznek, c s a k keltök más : A n é m e t példányban az első okmány k e l t e : W e i s s e n b u r g den 2fi. Á p r i l i s 1643. — a másodiké Do- bitschau den 10. July 16i:5. A franczia p é l d á n y b a n az első o k m á n y keltő : »Weissembourg le 16. Septembre 1643.« A másodiknak keltő nincs kitéve.
*) Negotiations Secretes touchant la P a i x de Münster et D'Os- nabrug. H a g a 1725. fol. 4 k. első rangú és l e g t e r j e d e l m e s b f o r r á s azon m u n k á k és források közt, melyek c bókéról világot láttak,
Jelen Okmánytár az alkudozások keletkezését és folyamát, a szerződések megkötésének lefolyását, valamint annak felbomlását részletesen elönkbe ál- litja és tiszta világításba helyhezi. Bizonynyal né- hány okirat még most is hijányzik — de a meglevő válaszok vagy jelentések, legalább 1642 óta. még is képesek tisztába hozni az alkudozásnak történetét, s jelen gyűjtemény mint ilyen, a harmincz év
Tes há- ború egyik nevezetes episodjának első rangú forrása.
Ezen okmányok hitelességéhez legkisebb kétség sem férhet : alig van köztök egy pár egykorú máso- lat, a többi mind eredeti, vagy a fejedelmi irodában készült minuta, melyeknek tulnyomólag nagy, mond- hatni legnagyobb része az egykori Rákóczy-levéltár- ba tartozott.
E levéltárnak egyik nevezetes fele, mint tudva van, a vörös vári archívumban őriztetik, sgr. Erdödy István úr tulajdona, honnan, mint a nemes gróf libe- ralitásának, s a hazai történet iránti érdeklődésének bizonyítványait, Thaly Kálmán úr hozta el, sbocsátá az Akadémia történelmi bizottságának rendelkezése alá, lcmásoltatás végett. Egy másik része a m. k. ka- marai levéltárba van kebelezve. Az okmányok legna- gyobb contingensét az első gyűjtemény szolgáltatta;
de ennek adatait sokkép kiegészítette a másik levél- tár. Ezeken kívül néhány igen becses közleményt kaptam az erdélyi Muzeum-egylettől (Szabó Károly úr közléséből) s a berezeg Eszterházyak kismartoni gazdag levéltárából.
A vörösvári levéltár hijányait e három gyűjte-
ményből ekkép kiegészítvén, sikerűit egy, legalább
részben teljes, s ezen nevezetes eseményt egészen új
Vili
világításba helyező okmánytárt Összeállítanom, me- lyet, az Akadémia Történelmi Bizottságának rendel- kezése folytán, van szerencsém ezennel a közönség s a történetírók használatába bocsátni.
A mi magát a kiadást illeti : a liazai oklevelek közlésénél teljesen az Akadémia által követett rend- szert alkalmaztam : mely a szavaknak ú j ortograpIná- val, de a hangoztatás szerénti leírása. A külföldi ok- leveleknél, a latinoknál ugy mint németeknél s fran- cziáknál az azokban követett helyesírást, s a hely- és személyneveknél az eredeti ortographiát tartottam meg, — kivételt csak ez utóbbiaknál s csak azon esetben tettem, hol a magyar okiratok e részben va- lami különösebb sajátságot mutattak fel.
Es most bátran befejezhetném az „Előszót", ha az olvasót még egy pár körülményre nem kellene figyelmeztetnem.
A kötetben megjelenő rejtelmes levelek közül egyetlen egynek sem találtam meg a kulcsát, s meg- fejtve is csak egy volt, a XXVI-ik számú. Ezen rejtel- mesleveleket — egyetlennek a C C X I I I nak kivételé- vel — részben a néhai dr. Ötvös Ágoston által, részben az általam készített kulcsok segélyével megoldottam : ez egynek rejtelmes jegyeit litt másolatban közlöm.
Kulcsa, nem lelietlen, hogy a francziaországi állam- levéltárban feltalálható volna.
Sok nehézséggel j á r t a kelet nélküli levelek kel-
tének meghatározása, főként egyes nagyobb expedi-
tiók alkalmával, a kevésbbé nevezetes szereplökhöz
intézett leveleknél, hol a tárgy mellett a papir, tenta
s írás minőségét is figyelembe kellett vennem. S egy
rejtelmes keletű levélnek elhelyhezésénél támadt
hibára kell az olvasót figyelmeztetnem : a CLI-ik számú oklevél nem 1645. maj. 22-én, hanem 1644.
dec. 22-én kelt. Ennek tehát a rendben CXIV-nek kel- lene lenni. Tévedésbe Rakóczynak a levél boritékjára
r
irt következő jegyzete hozott: „2. Junii 1645.Ónod."
Rákóczy főként az ilyen hátjegyzeteket igen rosz, csaknem olvashatlan Írással jegyezte fel — e sorban
ra Junii, Januarii helyett áll, mert ő Ónodon január- ban s juniusban a táborban volt. Kérem tehát az ol- vasót, mielőtt a munka olvasásához fogna, ezen hibát kiigazitni.
Néhány hadi tudósítás is fordúl elő e gyűjte- ményben. Ilyenek nagy számmal vannak, de miután e kor hadászati történetének ismerete tisztába van hozva, nem találtam szükségesnek mind annyit közzé tenni. Mind a mellett lenyomattam néhányat, a meny- nyiből t. i. az olvasó Rákóczy összeköttetéseire nézve tájékozhatja magát.
A kötet végéhez tartalom jegyzéket csatoltam.
Ezekben fel van sorolva az oklevelek rövid tartalma;
a kelet helye s az is meg van emlitve — a mennyiben biztosan meglehetett határozni, — hogy kihez van intézve.
E kötet létrejöttét első sorban gr. Erdődy István
t
liberálitásának köszönheti. Epen azért a nemes gróf, továbbá Gervay ür a m. kamarai levéltár igazgatója, s Szabó Károly úr kik szíves közléseikkel, és Thaly Kálmán úr, ki a vörösvári okmányok Budapestre szál- lításával segítették elé e gyűjtemény létrejöttét, fogad- j á k szíves köszönetemet.
Budapesten, 1873. nov. 10-én.
Szilágyi Sándor.
MONUM. HUNGt. HIST. DIPLOM, XXI.
R Á K Ó C Z Y G Y Ö R G Y
SVÉD ÉS FRANCZIA SZÖVETKEZÉSEINEK TÖRTÉNETÉHEZ.
1632 — 1648.
Sacra R e g i a Majestas Sueciae etc. Dominns mens cle- mentissimus., p r a e m i s s a gratia et Regii favoris sui delatione, Spectabiiibus et Magnificis Dominis Regni T r a n s s y l v a n i a e Consiliariis exponendum duxit, qualiter j a m pridem constitu- erit in U n g a r i a e et T r a n s y l v a n i a e Regna Legatura mittere, qui de statu Serenissimae Principis Dominae Catharinae, Viduae Principis T r a n s s y l v a n i a e; Marchionissae B r a n d e n b u r g e n s i s cognosceret, et S a c r a m Regiam Majestatem certiorem redderet.
Cum enim de Serenitatis Eins abdicatione g r a v e s et acerbis- simi minores a d nos delati sint, ut tali casu fieri consuevit, atrociore semper f a m a erga Principum a d v e r s a : Sacram Re- g i a m M a j e s t a t e m iis fidem adhibere nullo modo potuisse: sed missa legatione a Magnificis Dominis Consiliariis de rei ve- ritate informationem petendam existimasse. Dein ut Dominis Dominis Ordinibus ante oculos poneretur quali procedendi modo in causa Serenissimae Principis C a t h a r i n a e usi sint, dum prope- ratis comitiis et posthabito omni Consanguineorum Eius respe- ctu; a b d i c a t i o n e m praecipitarint. Quamvis enim Sacra Regia Majestas, Dominus mens clementissimus ea p r u d e n t i a et aequi- t a t e animi sit; ut facile d i j u d i c a r e posset T r a n s s y l v a n i a m inter duo Imperia tarn vicina et discordia sitam his t e m p o n b u s a Principe foemina recte diu a d m i n i s t r a t a m non i r i ; tameu fir- miter p e r s u a s u m habuisse Domini Domini ordines ea humani- t a t e et o b s e r v a n t i a futuros, ut de proposito, causis, et modo abdicationis saltern per litteras aliquid innuerent, a n t e q u a m negotium tarn grave et a r d u u m executioni d e m a n d a r e n t ; cum repentinae Principum mutationes discriminis et periculi plenae sint, nec ulla E u r o p a e provincia existat, q u a e duriora ob ejus-
MONUM. HUNG. HIST. DIPLOM. SSI.
1632.
febr.
12.
2
m o d i vicissitudines p a s s a sit; q u a m ipsa T r a n s y l v a n i a . U n d e S a c r a m Regiam M a j e s t a t e m mirari Domini Ordines absque omni p r a e v i a communicatione in causa tani dificili statuisse. N a m etsi Serenissima P r i n c e p s errores a l i q u o t commiserit; non ideo tarnen Dominis Ordinibus licuisse, ut in S e r e n i t a t e m Eins g r a v e quid decernerent. Nee o b s t a r e , quod Dominus Gu- b e r n á t o r , caeterique T r a n s y l v a n i a e Consiliarii affirment; Se- r e n i s s i m a m Principem Consensu P o r t a e et a u t h o r i t a t e publica Comitiorum ab adininistratione r e m o t a m; cum hoc casu nihil sit facilius, quam a s p e r i o r i informatione apud P o r t á m Ottoma- n i c a m , Vezeriorum a n i m o s p r a e o c c u p a r e et consensum a c m a n d a t a obtinere, donee rectius edocti fuerint. P r a e t e r e a pon- d e r a n d u m Serenissimae Principi perniciosa consilia non a b aliis, q u a m ex ipso Procerum o r d i n e turbulentis hominibus s u p p e d i t a t a , quos o b s e r v a r e et c o e r c e r e muneris illorum fuerit.
Ultra, quod imbecillitati sexus venia quodammodo debeatur, et commissi erroris culpa in d e f u n c t u m Principem ipsum m a g n a ex parte r e c i d a t , ut qui c o n t r a vigorem pactorum ma- trimonialium, ob e x i g u a s rationes S e r e n i s s i m a e Principis pru- d e n t e s ac fideles ministros ex Aula dimiserit; a n t e q u a m alii in ipsorum locum suffecti sint. Quo f a c t u m , ut in g r a t i a m Sere- n i s s i m a e Principis factiosi homines irrepserint, E a m q u e t u r . b a r e coeperint, liherrimo accessu s e m p e r gaudentes, donee tot secretis f r e q u e n t i b u s q u e colloquiis bonos in suspiciones abdu- cerent, optimae Principis a n i m u m e x a c e r b a r e n t , E i q u e perni- ciosa consilia u u n q u a m non s u g g e r e r e n t . De quibus omnibus per S a c r a e Regiae M a j e s t a t i s R e s i d e n t e m non tantuni felicis m e m o r i a e Principem, sed ipsum quoque Dominum Guberná- toréin, aliosque P r o c e r e s diligenter certiores factos esse. Unde consanguineos Reges cum dolore experiri Dilectissimae Soro- ris et Affinis Suae non aliter r a t i o n e m b a b i t a m , q u a m ut pru- dentibus viris et monitoribus o r b a t a eo deflexerit, ut de sta- tu et d i g n i t a t e sua p e r i c l i t a t a sit. Quibus perpensis in Sereni- tatem S u a m Dominos S t a t u s et Ordines discriminis R e g n o immi- nentis c u l p a m non o m n i n o reicere posse, cum ex praeterito- rum t e m p o r u m actis a b u n d e constet, T r a n s y l v a n i a m sub P r i n . cibus viris semper f e r e motibus obnoxiam, ne dum regente foemina pacis firmae f u t u r a m . Q u a p r o p t e r cum in abrogando
Serenissimae Principis regimine p a r u m ex dignitate actum sit, Serenitas Eius ex T r a n s y l v a n i a penitusdiscesserit. S a c r a m Be- g i a m Majestatem a Dominis Ordinibus serio contendere, u t e t i a m absentis condignum respectum et rationem habeant, me- mores Electorali Domo oriundam, totque Regum et Principum consanguineam e s s e ; qui Dilectissimae Sororis et Affinis S u a e Causam negligere non possint. Etenim p r a e c i p i t a t a m ab- dicationem illám non tantum a d Serenissimae Principis p r a e - judicium pertineri, sed etiam consanguineos R e g e s offendere ; quod suscepto abdicationis consilio Dominos S t a t u s et Or- dines ne quidem intimationis honorem iis d e t u l i s s e n t ; cum m a g n i momenti negotium sit de Principe foemina tot potenti- b u s amicitiis et propinquitatibus subnixa absolute statuere.
U n d e Sacram R e g i a Majestatem arbitrari tarn consaguineorum, q u a m ipsius T r a n s y l v a n i a e securitatem interesse, ut cum Se- r e n i t a t e Eius Domini Ordines s y n c e r e et ex animo reconcilien- t u r ; quod ut fiat, nihil operae studiique intermittura. Caetera, q u a e ex vicinitate et querelis Serenissimae Principis provenire q u a a t , Sacram R e g i a m Majestatem Dominorum Ordiuum pru- d e n t i a e altiorique considerationi relinquere, et Spectabiiibus a c Magnificis Dominis Consiliariis benevolentiani et favorem Regiam prolixe iterato deferre. Albae Juliae 12. F e b r . 1632.
Spectabilium et Magnificarum Dominationum Vestrarum amicus ad officia paratissimus
P a u l u s Strasburgh S a c r a e Regiae Majestatis Sueciae a Consiliis
Secretioribus.
Kivül: 12. f e b r . 1632. Summa Legationis P a u l i Strasburgh ad S t a t u s T r a n s s y l v a n i a e .
{Egykorú másolat az erdélyi muzeum-egykt irattárában.)
1*
4
1632 j u n . 2 5 .
I L
Gustayus Adolphus, Dei G r a t i a Suecorum, Gotthorum V a n d a l o r u m q u e R e x , Princeps m a g n u s F i n l a n d i a e , D u x E s t h o - n i a e atque Careliae nec non I n g r i a e Dominus etc.
Illnstrissime Princeps, Amice charissime. Diuersis cur- soribus Studium Dilectionis Vestrae de meliori causa, et nobis b e n e merendi, tum eiusdem petita intelleximus. Quanti et il- lucl aestimemus et in his Dilectioni Vestrae gratificari desi- d e r e m u s , cum illud publice saepius, tum u t r u m q u e postremis nostris Paulo G e r m a n o datis, contestati sumus. Praecipuum in eo consistere nobis v i d e t u r , ut cum Dilectio Vestra belio sese difficili implicare deliberate prius ipsa certa esse debere existimet, non t a t u m securitati suae, suorumque priuatim con- sultum iri, sed e t i a m bellum ita comune certum fore, ut moles belli nulli separatim sustinenda, coeterum a Dilectionis Ve- s t r a e copiis ad id destinatis, d i u e r t e n d a sit. Nos utro minime d u b i t a m n s , quin Dilectio Vestra uniuersa illo, quod nos h a c t e n u s agimus, accuratius considerato ipsa iudicatura sit,.
Nos hoc ipsum, quod Dilectio Vestra ex r e r u m suarum com- modo a nobis flagitat, iam d u d u m d a r e effectui, a d Dilecti- o n i s Vestrae uoti sui a c desiderii non meliori ratione fieri posse compotem. Germanicum bellum u i n d i c a n d a post iniurias Religioni ac L i b e r t a t i solo Deo auctore, nec commodi spe i n d u c t i , nec discrirainis horroré territi suscepimus. Insigniorem
G e r m a n i a e p a r t e m nostrae feliciter adiecimus potestati, a d 4 0 0 et amplius Cohortes et 1 0 5 peditum legiones sub N r o v n i u s stipendio, vniversam hostium molem in Nos solos t r a h u n t , quicquid illi possunt a p u d nos r e t i n e n t , quin imo c u m nostris armis in ipsa Austriae Vicinia iam ultro consisti- mus, a c felici t r a n s i t u , si quaevis Dilectioni Vestrae metu- e n d a foret, eius conservationi possemus succurrere, et consu- lere. N o n fuit auspicacius liberiusque occasionis momentum, quo certiori, me v i n d i c a r e seipsam Dilec. Vestr. Rempubli- c a m i u u a n d o , immortalitatem c o m p á r a r e , iuratos ei pu- blice priuatimque hostes, ad o p t a t a m sui securitatem atterere:
possit. Praesertim cum a nobis ipsa metuere n e q u i d q u a m n e - cesse liabeat, siue bellum tautis commotionibus susceptum tam facile desinere; siue pacem non comprehensis, qui p r o r e c o m u n i steterunt compescere posse. Pro sua singulari p r u -
d e n t i a ipsa dijudicauit Dilectio Vestra hanc maximi a l i a s e m e n d a m commoditatem, tum i s t a q u a e nos concedente l a r g a D e j Victoris manu, longe m a x i m a praestamus, in t a n t u m plus rebus Dilec. V. expedire, quam si p a r a t a p e c u n i a necessitatibus nostris subtracta Dilectionem Vram quamuis noil inuiti instrueremus ut potius oneri nostro aliorum prorn- p t i t u d i n e subueniri d e b ere, quam causae aliquid a p u d nos a c c e d e r e videatur consultum. S e d etiam absque nostro iu- dicio non minus perspectum esse existimamus Dilectionem V e s t r a m , quam nobis apertioribus documentis innotuit causam hie quoque agi salutis Dilec. Vest, nee t a n t u m nunc in aula Caesarea inuitum esse ab illa Dilec. Vest, a l i e n u m ani- m u m atque consilia, sed iam d u d u m earn Dilec. Vest, e x fortunis suis exterminium voto irreuocabile d e t e r m i n a s s e , per d e l e c t a iam i n s t r u m e n t a , huic r e j solertissime incum- bere, totamque peculiarium consiliorum contra Dilec. Vestr.
m a c h i n a m ita iam esse instructam, ut nisi quo animo D i - lectio Vestra causam comunem a m p l e x a e s t , eodem rem v i r i b u s cunctis nobiscum capessat, neque ipsa alia r a t i o n e hoc u i t a t u r a sit incommodum. Quo magis hortari pergimus Dilectionem Vestram ut nisi quod f a m a apud nos asseruit, cum copiis suis iam progressa est, tempestiue cum exercitu, cum immortali sua gloria, bono et successu publico mouere, a e pro aflf'ectu, quo etiam ad nos respicit aliquid oneris a n o b i s d e u o l u e r e sibi curae esse patiatur. D u m interim rerum s u a r u m s t a t u m huic fundamento potest superstruere, nos non solum in correspondendo, cum Dilec. Vestr. juuando qua ratione possumus destinendo, qua nocere possit, hostis molem et consilia, succurrendo etiam Dilectionis Vestrae opus esset, et fieri p e r belli seriem et rationem possit, libentes promptos- que f u t u r o s , nec quidquam intermissuros, quod ad securitatem et i n c r e m e n t a tum P r i n c i p a t u s , tum domus, ac Dilectionis
quoque Vestrae, si infoelicius res succederet, sustentationem r e d u n d a r e , a c ei fidem facere possit, nos ei ex animo optime
6
v o l u i s s e , quae d o n e e Dilectio Vestra nobis cum pluribus a g e r e et Legátus noster P a u l u s Strosburgaeus mentis nostrae s e n s a accuratius Dilectioni V e s t r a e aperire poterit, Interim p e r Nobilem Boncidai hisce diebus apud nos appulsum signi- ficanda existimauimus. Dilectionem Yestram eiusque Conatus Divinae benedictioni commen. H e r s p u r g 25. J u n i i 1632.
Dilectionis Vestrae Bonus Amicus
G u s t a u u s Adolphus.
(Egykorú másolat a vörösvári levéltárban.)
1 6 3 2 . Oct.
12.
I I I .
Illustris et Magnifice Domine et Amice observandissime.
Illustris Magnificentiae Vestrae literas 2 8 . die Augusti datas, 16. Septembris Claudiopoli recte accepi, a e eiusdem af- fectum in me singularem ex illis deprehendi, simul, quae p o s t a b i t u m meum in A u l a Ottomannica evenerunt, summa j u c u n - d i t a t e intellexi. Caesareos T h r a s o n e s quod concernit, non mi- r o r antiquum illos obtinere, praesertim in a m p l i f i c a n d a Urbis P r a g a e recuperatione, q u a m victoriis i n g e n t i b u s; et nostrorum m a g n a clade o b t e n t a m procul dubio a s s e v e r a r u n t . Cum tarnen ex Consilio S a c r a e Regiae Maiestatis, Domini mei Clementis- simi, Serenissimus Elector Saxoniae, dictam U r b e m P r a g a m , ob illius vastitatem et situm, a d munimenta necessaria minus idoneum, s p o n t e d e s e r u e r i t j abductis o m n i b u s tormentis, et ne unico quidem komme d e s i d e r a t o ; ea intentione, ut exerci- tum florentem in Silesiam deducere, et provinciám exhaust©
Bohemiae r e g n o longe ditiorem a c firmiorem, in partes protra- here posset. I d , quod a n n u e n t e Divina b e n i g n i t a t e foeliciter in effectum deduxit, Don B a i d a s a r o de M a r r a d a s primum 29. die Augusti apud oppidum Stein, secundo j u x t a Oppaviam, 5. Sep- tembris tertio p r o p e Olomucium in Moravia, 12. eiusdem Men- sis die, tot profligato et deleto, ita quidem ut Wrati- slavia dedita, et universa Silesia Austriacis e r e p t a , miles noster a d Ungariae et Austriae fines j a m progrediatur. Augustissimum
R e g e m et Dominum meum quod attinet, profundis a d d u e t a ra- tionibus Maiestas eius, prope Noribergam, Germaniae totius centrum, castra metari aliquandiu statuit^. quae alto et inex- pugnabili munimento firmata, novo militi Valsteniano maximo impedimento et obstaculo fuerunt, adeo ut mora, taedio, et f a m e confectus, irritis laboribus ex vicina Urbe N e u m a r k , ubi aliquantisper liaeserat, discedere coactus sit. Inordinati rece- ptus causa, ex occupato destructoque Oppido Freistadt, ubi B a v a r i a e Dux et Generalis Valstein universi exercitus com- m e a t u m variis ex locis c u m u l a v e r u n t , quo intercepto, m a j u s hosti d a m n u m illatúm est, quam ulla victoria cruenta. Rei g e s t a e seriem Illustris Magnificentia Vestra ex adjunctis novis, ante p a u c o s dies hue Vienna missis, intelliget. Torquatus Conte acu r e m tetigit, utpote qui suo infortnnio prognosticandi a r t e m didicerit, prope Stetinum, P o m e r a n i a e Metropolim pari cuncta- tionis solertia f r a c t u s quondam et atfritus. Hi videlicet Valste- niani triumphi sunt, h a e excellentes victoriae, quae amissa fere t o t a Germania caput attollere a u d e n t , et ignaris rerum a p u d remotas gentes obtrudi solent. Nobis in mendaciis nulla spes est, nec vento brevi perituro gloriari animus. Desperan- tium h a e c a r g u m e n t a sunt, qui graves casus suos scenica ver- bositate excusari vel dissimulari posse a r b i t r a n t u r . S e p t u a g i n t a et aliquot armatorum millia, S a c r a Regia Majestas Sueciae q u a t u o r diversis castris effective p a r a t a habet, quae paucissi- m a r u m borarum spatio conjungi p o s s u n t ; his non ita p r i d e m hostes suis in castris fortissime a g r e s s a est, a c etiamnum ve- h e m e n t e r persequitur, p a r t e eopiarum seeundo Danubio flu- mine in Superiorem Austriam expedita. A n t e dies aliquot, Cae- s a r e a n i hie quoque infinita mendacia evulgarunt, quae t a m e n cito in f u m u m abierunt, subsecutoque alto silentio, cladis ipso- rum certo et infallibili nuncio, j a m v e r a et gratissima n o v a a d f e r u n t u r , Regiamque Majestatem Suaeciae victoria potitam publice asseritur, quamvis speciales litteras nondum receperi- mus. F e r d i n a n d u s Caesar febri simul et dissenteria l a b o r a t , summisque in angustiis Viennae constituti sunt, et m u l t a e sup- plicationes P a p i s t a r u m more fiunt, q u a s R e x U n g a r i a e et Leo- poldus Archidux devote frequentant, omnibusque et singulis serio iniunctum est Sanctorum n u m i n a precibus fatigare, ut
8
progressus Regis Sueciae sistant. Caeterum P o r t a e lentas esse resolutiones intellexi, quas bisce loeis q u o q u e imitantur, a d e o ut expeditionis n u l l a spes supersit, T r a n s y l v a n i s liane oecasio- nem fataliter negligentibus, m a g n o unitorum bono, utpote, quo- rum foederi U n g a r i a quoque (exemplo D u e a t u s Silesiae) b r e v i aecessura est, cum illi exercitus partium n o s t r a r u m ex vicina Silesia, Moravia et Austria i m m i n e a n t , per I m p e r a t o r e m def'endi non possit, a T r a n s y l v a n o deseratur, et aut liostis, aut arnica no- bis esse, nolens volens d e b e a t . Haec omnino i t a se habere II- lustris Magnificentia Vestra s t a t u a t , quicquid adversarii in contrarium per artes et m e n d a c i a sueta e v u l g a r e nitantur. Se- renissimam Principem C a t h a r i n a m quod concernit, Celsitudo ejus per T r a n s y l v a n o s ad e x t r e m a m d e s p e r a t i o n e m adigitur, me praesente et f r u s t r a reclamante. Quippe non c o n t e n t f P r i n - cipatum dotaliaque bona extorsisse, et f a m a m lionoremque e j u s crudeliter lacerasse, ante mensem circiter t r a n s Tibiscum in ditione C a e s a r e a miseram a g g r e s s i sunt, p e c u n i a q u e supelle- ctile ac generosis equis spoliarunt, persequendi Csiaki prae- textu. Unde sibi f u g a consulere coacta fuit, literis ad me suis protestando, e x t r e m a m sibi vim fieri, nec Consanguineorum Regum aut Potentissimi I m p e r a t o r i s T u r c a r u m authoritate in- terposita sese quicquam p r o t e g i ; p a r a t a m tarnen in obsequio et fide erga illos perseverare, mihique (ut r e ipsa hoc testare- tur) Plenipotentiales transmittere, et amplissimam nomine suo agendi f a c u l t a t e m dare. L a t u i t per dies aliquot securitatis causa in Arce q u a d a m Koberetz, nec, ut T r a n s y l v a n i fingunt, V i e n n a m p r o f e c t a est, j a m q u e suasu meo T o k a i u m r e v e r s u r a , iter a g g r e d i t u r . Fidem p r o f e c t o superant, q u a e in conspectu meo fiunt. V e r b a dantur, f a c t a ex diametro r e p u g n a n t , omuis- que generis p r a e t e x t u s et effugia hinc inde q u a e r u n t u r . J u s s u f Aglia re i n f e c t a discessit, ego cum i n d i g n i t a t e et dedecore hic haereo. S u e c o r u m Regis Augustissiini, Victoris, et triumphantis autlioritas n u l l o loco e s t ; P o r t a e m a n d a t a fioccifiunt; u n d e quoque mihi h a e c ludibria t a n d e m a b r u m p e n d a . Verum reges potentissimos non impune provocatum iri, et hoc modo Chri- stianum Orbem cum Ottomannica gente facile committi posse, prudens quisque intelligit. D e reliquo literas furtim a d vos mit- timus, nec m i r u m si perscribere raro nobis contingat, ideoque
ut per latoréin praesentium Illustris Magnificentia Vestra respondere dignetur, peto. Ilisce Reverendissimum Domi- num P a t r i a r c h a m obsequiose salutans, et Magnifieentiam Ve- sti-am cum Illustri Domina conjuge t o t a q u e Aula s u a , ex animi s e n t e n t i a valere percupiens. D a b a n t u r Varadini 12.
die Mensis Octobris Anno Domini 1632.
Illustris Magnificentiae Vestrae
omni cultu observantissimus P a u l u s S t r a s b u r g h . P . S. D e oppressione et afflicto statu Serenissimae Prin- cipis C a t h a r i n a e , nee a d potentissimum Regem meum, nec a d Illustrissimum Dominum Supremum Vezirium (cui officia salu- temque a d s c r i b o , et pro benevola admonitione de transitu meo? g r a t i a s ago) quicquam a d h u c referendum d u x i ; an forte mobilis T r a n s y l v a n o r u m gens vicinitate et successu rerum Suae R e g i a e Majestatis Sueciae, flecti et pernio veri tandem posset? I d , quod etiam a b Illustrissimam Magnificentia Vestra fieri consultum puto, donee quid futurum s i t , dies aperiat.
Dominum Cromannum v a l e r e quoque cupio.
Hoc momento Illustris Dominus J o a n n e s Mohila me accessit, et in consequendo Valachiae P a l a t i n a t u Illustris Magnificentiae Vestrae openi promotionemque per me requirit;
faciat 111. Vestra pro illo officium amici etiam S a c r a e Regiae Majestatis.
E g y k o r ú másolat az erdélyi muzeum-egylet irattárában. (Mike Sándor gyűjt.)
IV.
Illustrissime Domine.
Quas a d nos Moguntia undecima Mensis Julii anni prae- sentis stylo veteri e x a r a t a s dedit, eas cum per proprium no- strum hominem, in itinere, quod hue susceperamus, obuium 21. Septembris aceepissemus, gratissimas h a b u i m u s ; eo prae- sertim nomine, quod nos de statu moderno rerum Germaniae,
1 6 3 2 .
oct.
2 0 .
*
10
Serenissimique Regis sui successibus, certiores r e d d e n d o s vo- l u e r a t ; q u a e uti beneuolentiae eius, singularisque e r g a n o s studii testes, omnino ex voluntate n o b i s a c e i d e r e ; ita D e u m immortalem sumrais desideriis v e n e r a r i h a u d intermittemus,, ut in posterum etiam ea nobis de s t a t u rerum earum audire contingat, q u a e ad p e r e n n e m nominis sui gloriam, Eeclesiae- que eins paeem et tranquillitatem, s u m m e proficua, m a x i m e q u e necessaria semper f u t u r a sunt.
Quo a u t e m ad p e r s o n a e n o s t r a e statum, Deo propitio hoc t e m p o r e , eo satis tranquillo f r u i m u r , p r a e t e r q u a m quod tot curis obnoxii, t a n t a q u e negotiorum mole pressi, fateri ne- cessario cogimur, inde etiam molestia nos affici, u n d e animi tranquillitas et non a l i q u a incommoda merito s p e r a n d a fuis- sent. E t quoniam inprimis etiam expostulandum nobis, quere- laeque coram Dominatione Vestra Illustrissima d e p o n e n d a e fuere : e a propter a n t e omnia a e q u u m illud arbitrati sumus, ut haec prudentis judicii sui rationibus subiicere, reique neces- sitatem sapienter considerare eo p a c t o velit, quo illud sibi certo p e r s u a s u m h a b e a t ; si non honoris et existimationis, per- sonaeque nostrae status, et P r i n c i p a t u s fastigii dignitas, ut haec f a c e r e m u s , coegissent tantas c u r a r u m molestias, quibus continue earn premi h a u d ignoramus, e x p a r t e nostra, nos m a - gi s subleuaturos, q u a m pluribus earn o n e r a t u r a fuisse.
Non igitur i g n o r a m u s Dominationi Vestrae lllustrissimae optime constare, quibus d e causis R e g i a Majestas S u a Domi- num Strasburgium a d nos L e g a t u m expediendum v o l u e r a t ; quem cum Munkacsiensi arci a p p r o p i n q u a n t e m accepissemus, non t a n t u m eo, quo p a r fuit honore eum expediendum voluimus, sed c a u s a securitatis eius, usque a d fines Regni Poloniae cer- tum ex nostris, tarn equitum quam peditum, praesidium obuiam ei mittendum duximus, eoque pacto in arcem Munkaciensem tutum securumque honorifice deduci m a n d a u i m u s . I n d e etiam cum a d nos in r e g n u m nostrum T r a n s y l u a n i a e proficisci vo- luisset, eo pacto a nobis securitati eins prouisum fuit, ut neque ulla infortunii alicuius a u r a eum m o l e s t a r e t , etsi plerique ad iter eius intercipiendum sedulo a n i m u m , voluntatemque adie- cissent, in ditionibus e t i a m nostris, eo honore et cultu ubique exceptus fuit, quo eum excipi oportuit, qui tanti Regis perso-
nam, dignitatemque suscepta legatione sustineret. Sed et postea in omnibus negotiis quae a g e n d a a b eo f u e r u n t , ex vo- luntate in effectum deducendis, qua ope, et quibus auxiliis eidem praesto fuimus, ipse eomitesque eius palam t e s t a r i pote- r u n t ; o m n i q u e eius, et totius comitatus necessitati, victuique q u a n t a eura a nobis prouisum fuit, ipsemet luculenti testes esse poterunt, qui in hoc Legationis eius m u n e r e lateri eius adhae- rendo praesentes f u e r e . Cum autem de S t a t u negotiisque Se—
renissimae Principissae C a t h a r i n a e B r a n d e n b u r g i c a e , Beatissimae memoriae quondam Principis Gr a b r i e 1 i s etc.
Relictae Yiduae nobiscum egisset, t r a c t a t u m q u e eius rei incho- asset, in eo etiam respectu personae Majestatis eius Regiae, quid egerimus, q u a n t u m q u e singularis, e r g a Majestatem eius, noster affectus nos ad b e n e rnerendum d e ea induxerit, ex re- sponso, quod eidem etiam Domino Strassburgio dedimus, et hisce nostris Dominationi Vestrae Illustrissimae transmissum adiunximus, clarius intelligere poterit. Quo in omni negotio quo iure subnixi filii nostri secundo geniti aequissimas prae- tensiones penes nos h a b uimus, ex Literis dictae Principissae, manu propria lingua Germanisa scriptis obligatoriis, quarum verissima p a r i a eidem transmisimus, p a l a m agnoscet. Quae omnia ut certius intelligat, non coactam, neque ulla ex parte ab aliis persuasam Principissam egisse, testimonii etiam authen- tici Conuentus Ecclesiae Sanctae Crucis d e Lelez, ubi v i u a voce illud e a d e m confessa est, paria hisce nostris adiunximus.
Quibus omnibus posthabitis, Dominus S t r a s b u r g i u s et immemor Officii sui, nostrique e r g a Regiam M a j e s t a t e m p r a e c l a r i studii, insignisque et propensissimae voluntatis, qua- les hisce diebus literas Constantinopolim dederit, earum quo- que verissima paria Dominationi V e s t r a e Illustrissimae trans- mittimus, singularique eius iudicio, et prudenti consilio ponde- r a n d u m relinquimus, a n decuerit cum hoc facto beneuolentiae nostrae, benignique affectus erga eum studio respondere. Iusu- per a e q u u m ne erat, eum personam nostram traducere, et adeo indignissimis modis insimulare, a n i m u m q u e nostrum talibus
tantisque perturbationibus hoc tempore molestare, et praeci- pue hie a p u d nos p r a e s e n t e m , falso nobis talia i n n r e r e ? Quae aliqua ex p a r t e etiam si eo pacto a c t a fuissent, uti in literis
12
ipse scribit; tarnen maioris a p u d eum ponderis nostra e r g a Serenissimum Regem officia, s u m m u m q u e benemerendi stúdium esse d e b u e r a n t , quam ut talibus tantisque iniuriis nos dignos esse iudicaret.
Quibus modis dicta Principissa fastigium Principatus sui resignarit, d e eo nihil hie acturi sumus, cum eo tempore pri- uati in R e g n o Hungáriáé, et bonis propriis manserimus : In negotio a u t e m Fogarasiensi et Munkacsiensi, si quid clarius - agere debuimus, hoc respectu fragilis eius n a t u r a e , cui eandem Principissam obnoxiam esse non i g n o r a b a m u s , et proprii eius- dem comniodi studio egimus ; insuper ut erga consanguineos Reges et Principes, s i n g u l a r e m affectum nostrum declarare- mus, quem in nobis, quam in ipsa Principissa uberius Maiestas eius Regia, caeterique Principes s a n g u i n e iuncti deprehendent, cum ultimam voluntatem Principissae, testamentumque a b ea conditum, quod in anno 1G31. die 12. Novembris in T h o k a j egit, cuiusque verissima p a r i a transmittimus, v i d e b u n t ; adeo ut earn in nobis voluntatem d e p r e h e n d e n t , qua maluimus ut e*>, elenodia, resque omnes m a g n i praetii mobiles, quas hacte- nus sub diligenti nostra cura retinuimus, Principibus consan- guineis c e d e r e n t , quum a l i e n o r u m facilitates indigiiissime auger ent.
Quo t e m p o r e C s y a k i u s in via spoliatus est, Princi- pissa in T h o k a j fuerat, q u a e r e s quatuor, aut quinque milli- . arium spatio longius a b eo l o c o a c t a est, n e q u e tunc ullani vo
luntatem, ut in viam se d a r e t , ea habuit, sed nec unquam audi- uimus res Principissae aliquas C s y a k i u m penes se h a - buisse, q u a n d o illud a c c i d e r e t ; cum iam a n t e a , quod a b ea idem non extorserat, Viennam Austriae transmissa fuissent : Quantum a u t e m damni farnae, nominisque eius existimationi attulerit, eontinua ipsius C s y a k i i lateri eius adhaesio, omni- bus illud notuni esse a r b i t r a m u s .
Quae cum ita sint dissimulare haud q u a q u a m possumus scriptum hoc S t r a s s b u r g i i nobis molestissimum accidisse, a d e o ut nisi Serenissimi R e g i s personam p r a e oculis habuis- semus, fateri cogimur modos eos a nobis h a c t e n u s initos fuisse, quibus dignitatis nostrae p r a e omnibus nos rationem habuisse is a g n o s c e r e t ; sed cum in tuenclo etiam p e r s o n a e nostrae sta-
tu a l i i s q u e rebus non ipsius factum (quod ex m a n d a t o Maje- statis S u a e Regiae eum haud q u a q u a m fecisse certo existima- mus) sed publici boni commodo s p e c t a r e debuerimus, illud in p o s t e r u m etiam f a c t u r i sumus, cum bactenus quoque si D E I optimi maximi gloriam et communis negotii statum p r a e oculis continuo non habuissemus, longe aliter omnia pro commodo nostro ex animi sententia euentura fuissent. P l u r a d e aliis etiam Strassburgii a c t i s eidem nobis referenda forent, si pro- lixiori e a m scripto detinere vellemus. E t in primis ea quae in Aula Ottomannica cum Domino Cornelio H a g a , Exeelsorum O r d i n u m Confoederatorum Belgii ibidem oratore et P a t r i a r - cha Graecorum Constantinopolitano tractanda s u s c e p e r a t : quae c u m Oratori R e g i s Christianissimi cognita fuissent, múl- túm a p u d nos de eo p e r continuum Oratorem nostrum ibidem r e s i d e n t e m conquestus est : quae si a d aures Christianissimi G a l l i a r u m Regis peruenerint, procul dubio maximum animo- rum alienationem sequi necesse esset. D e quibus nos eidem ora- tori Gallico cum responderimus, variis modis a n i m u m eius p l a c a n d u m suscepimus, hortatique sumus, ut illud factum Strasburgii, quo se lesutn existimasset, publicae c a u s a e con- d o n a r e t , Serenissimique Regis Sueciae personam consideraret, cum p r o comperto existimemus, non ex voluntate, m a n d a t i s q u e M a j e s t a t i s eius, eum talia molitum fuisse. Sed de his plura forsan a b aliis etiam intellectura erit.
H a e c omnia cum Dominatione Vestra Illustrissima in m a x i m a , qua erga e a m ducimur, confidentia, communicanda v o l u i m u s , eamque amice rogamus ut de his Serenissimum quoque Regem quam primum edocendum certioremque redden- dum h a u d q u a q u a m intermittat. E t si Dominus S t r a s b u r g e s ali- ter Majestatem eius Vel Dominationem Vestram Illustrissimam i n f o r m a n d a m susciperit, hoc pacto non ullo alio omnem rem a c t a m fuisse, certo intelligat, et ex ipsa rei veritate, omnia haec a nobis scripta sibi persvadeat. D e caetero, uti Dominotionis V e s t r a e Illustrissimae propensissimi studii nostri, fauorisque et beneuolentiae signa testata esse c u p i m u s ; ita vitam felicem prosperrimosque r e r u m omnium eventus, eidem comprecamur.
D a t u m in arce nostra Varadiensi die 20. Octobris Anno Do- mini 1 6 3 2 . Dom. Vestrae Illustrissimae bonus amicus.
14
Külczim : Illustrissimo Domino Alexio de Oxenstern , E q u i t i aurato, Serenissimi Regis R e g n i q u e Sueciae S e n a t o r i et Cancellario, partiumque eidem subiectarum in Borussia Gubeenatori Generali ac summo regionum Aquilenarium et L a p m a r c k i a e Praesidi, Libero Baroni in Kimitho, D o m i n o in Fiholmen et T y d v e n e t c .
Amico n o b i s observandissimo.
{Eredetije az erdélyi Mazeum-egylet birtokában.)
1 6 3 2 . o c t .
2 0 .
V.
Illustrissimus et Celsissimus T r a n s i l v a n i a e Princeps, Do- minus noster clementissimus, ea quae nomine Serenissimi et Potentissimi Principis, a e Domini Gustavi Adolphi, Dei g r a t i a Suecorum Gottorum et V a n d a l o r u m Regis, Magni P r i n c i p i s Finlandiae, D u c i s Estoniae et Careliae, Domini J a g e r m a n n i a e etc. legátus Nobilis et Generosus Dominus P a u l u s Strasburgb, in negocio Serenissimae Principissae; C a t h a r i n a e B r a n d e n b u r - gicae7 gloriosissimae m e m o r i a e quondam Principis T r a n s y l - vaniae Gabrielis etc. Relictae Viduae, tarn v e r b i s prolata, q u a m in scriptis etiam exhibita retulit, a b u n d e intellexit. E t impri- mis Majestatis eius p r o p e n s u m erga se R e g i a e voluntatis stu- dium; uti reciprocis gratissimi animi Officiis suscipit; ita illud testatum etiam esse cupit, se omni occasione praeclari affectus sui signa, e r g a Majestatem eius eo pacto d e c l a r a n d a velle, ut quicquid a sui studiosissimo Principe proficisci u n q u a m poterit, illud omne in Celsitudine S u a Majestas eius semper deprehen- dere possit : I n hoc etiam praesenti negotio illud sibi benigne persvasum h a b e a t , R e g i a e eius p e r s o n a e intercessionem ma- ximi apud Celsitudinem S u a m ponderis fuisse, acieo ut in po- st erum etiam liquido illud M a j e s t a s eius agnitura, humanis- simique affectus sui officia perspectura sit.
Cum igitur in negocio dictae Principissae et p r a e c i p u e statu Arcis Munkacsiensis cum Domino Legato, utrocitroque fusius Sua Celsitado egerit, rationesque s u a s validis innixas fundamentis, in iis manifeste declararit, n o n a r b i t r a t u r esse ne- cessarium, ut pluribus in iis allegandis M a j e s t a t i eius molesta
sit, hoc unum pro certo affirmare potest Principissam ne in mi- nimis quidem a se coactam fuisse, uti ipsamet post excessum suum e T r a n s y l v a n i a , et ditionibus Celsitudinis eius, in loco authentico et credibili, veluti in conventu S a n c t a e Crucis de Lelez, pal am confessa e s t ; Cuius rei testimonium, uti literae Conuentus eisdem hac de re extant a p u d Suam Celsitudinem, ex quibus illud p a l a m et manifeste omnibus c e r n e r e licet. E a p r o p t e r liic etiam tempore Celsitudo ipsius nihil aliud ab eo expetit, quam quod semel voluntatis propriae impulsu, neque a b ullis unquam p e r s u a s a egit, in posterum etiam constanti v o l u n t a t e agat. Licet autem dicta Prineipissa post excessum e viuis suum, defectumque seminis proprii, omnem summám qua A r x Munkacsiensis inscripta est, filio Celsissitudinis ipsius le- g a r i t ; tamen ut propensum affectus sui Studium e r g a Regiani M a j e s t a t e m eius caeterosque consanguineos Principes Celsitudo S u a declaret, complanatis et in effectum deductis rebus ex proprio etiam filii sui iure, modis condignis p a r a t a erit in Se- renissimos Principes consanguineos transferre.
Quoad s t a t u m Arcis ipsius Munkács : dum modo videat Celsitudo Sua qualis securitas a p a r t e Majestatis S u a e Serenis- simorumque Principum Consanguineorum in eo promittatur, quod neque Celsitudo Sua, neque Praefeetus, caeterique Arcis officiales, uti a n t e a factum est, l u d i f i c a b u n t u r ; et inde in fu- t u r u m etiam certa spe securitatis expectari poterit, tam quoad p e r s o n a m Cels. ipsius, quam etiam iuris et successionis filii adeptionem, a t q u e officialium et praesidiariorum Arcis per- mansionem commoda ac h o n o r e m ; ita ut nullo u n q u a m tem- p o r e inde neque persona Celsitudinis ipsius. n e q u e ditiones, ulla molestia, incommodis, aut danmo aliquo, vel caeteris qui- b u s c u q u e iniuriis afficientur. His inquam et aliis bonis modis, et conditionibus, in ipsam etiam Arcem intromitti a Celsitudine ipsius dicta Principissa poterit : Onmes insuper res mobiles ejus, eidem r e d d i t u r a sua Celsitudo erit, quas h a e t e n u s etiam testem Deum ipsum inuocat, non pro commodo suo, vel alia d e c a u s a detinuit, quam ne in m a n u s alienorum, quorum per- uersissimis artibus haetenus Principissa circumacta est, per- uenirent, sed m a g i s Principibus consanguineis cederent : quo in negotio erga Majestatem eius, Serenissimosque Principes
16
p r a e c l a r i affectus sui studia, insignemque b e n e merendi vo- l n n t a t e m Celsitud. ipsius p a l a m et re ipsa t e s t a r i voluit.
Sin autem Majestati eius c a e t e r i s q u e s a n g v i n e iunctis Principibus i t a visum fuerit, ut d e statu p r a e d i c t a e Arcis Mun- kacsiensis, alius aliquis t r a c t a t u s ineatur, et velint etiam ali- t e r super eo concludi, non recusabit Sua Celsitudo quin du- centa millia florenorum certis a n n u i s pensionibus pro eadem a r c e persoluat, quod grauissimis de causis, rationibusque e x p a r t e Majestatis eius P r i n c i p u m q u e consanguineorum, longe commodius f u t u r u m sua Celsitudo existimaret.
Et quoniam propter temporum S t a t u u m q u e conditiones, custodiamque Arcis, numerosum inibi p r a e s i d i u m interteneri, r e l i q u a e q u e e x p e n s a e necessario fieri d e b u e r u n t , utpote con- trariis aliorum c o n a t i b u s inuigilando, et a d longinquas regio- n e s homines suos mittendo Capitaneus indemnitati Arcis, suo- r u m q u e consuiere d e b u e r i t : idcirco cum ius et aequum illud requirant, ut e x p e n s a e eae defalcentur, c o n d o n e n t u r q u e : si quid ex reditibus arcis residuum s u p e r f u e r i t , restitui Principis- s a e debebit.
Denique quod ad statum F o g a r a s i e n s i s a r c i s attinet, et si j u r e merito Celsitudo Sua Illustrissima in controversiam to- tius rei negotium deducere posset, validissimis rationibus in- nixa, cum j u x t a fassiones et obligationes, a Principissa viola- t a s , et normám aequitatis legumque P a t r i a r u m consuetudinem, merito jus suum in ea a r b i t r a r e t u r ; tarnen cum longe p l u r i s aestimet multis millibus florenorum S u a e M a j e s t a t i s dignita- tem, Serenissimique Electoris B r a n d e n b u r g i é i et caeterorum Principum p r o p i n q u o r u m p e r s o n a m et e r g a se beneuolentiam j perfecto prius negotio Munkacsiensi, illius e t i a m rei, ex p a r t e sua, ita modum statuet, quo a b s q u e graui praeiudicio et d a m n o fisci sui, consultis regni sui fidelibus Consiliariis, secundum iustitiae et aequitatis modum illud quoque c o m p l a n e t .
Atque h a e c sunt quae S u a Cels. Illustrissima dicto Do- m i n o Legato, a d proposita M a j e s t a t i s Suae n o m i n e puncta re- sponderi voluit. Vti igitur Majestati eius Regiae omnem felici- tatem, secundissimosqüe rerum a d vota, successus e x o p t a t j
Ita Domino L e g a t o faixoris sui signa benignissime deiert, pro- sperumque a d suos reditum comprecatur.
P e r Illustrissimum et Celsissi- raiim P r i n c i p e m Dominum no- strum Clementissimum, in Arce Varadiensi 20. Oct. Anno 1632-
Stephanus Kowáczoczy 111. p.
Cancellarius.
{Eredetije az erdélyi Muzeumegylet birtokában.)
VI.
Serenissimae R e g i a e Majestatis Regnique Sueciae Sena- tores et Consiliarii, Illustrissimi, Illustres, Magnifici et Gene-
rosi Domini, Amici Observandissimi.
GLoriosissimus ille nostrique seeuli laudatissimus Rex felicissimae r e m i n i s c e n t i a e , quibus r a t i o n i b u s Magnificmn Dominum Pauluin S t r a s s b u r g ad nos delegatum voluerit, de eo suis Dominationibus constare optime nihil dubita- mus. N o s a b ingressu ipsius statim Sacratissimam ejus M a j e s t a t e m causa eorum negotiorum r e q u i r e n t e s , etsi relatio- nern ipsius d e iis vita sua comite h a b e r e uequivimus, nihil ta- rnen nobis ipsis parcendo i t a de institutis nostris disposuimus, ut omnes n o s t r i conatus a d cultum d i v i n a e benignitatis com- munisque negotii promotionem et emolumentum cederent, quod item Illustrissimo Domino Axelio Oxenstierna, dictae R e g i a e Majestatis Regnique S v e c i a e Senatori et Magno Cancellario etc. per l i t t e r a s Nostras cum alias et a l i u n d e , maximé a u t e m ex confmibus nostris Varadiensibus et S z a m o s u j v á r i e n s i b u s intimavimus, nihilominus tarnen nullám S u a e Illustritatis reso lutionem plenariam accepimus. I n t e r e a v e r a Serenissima Do- mina P r i n c i p i s s a C a t h a r i n a patrocinio Sacratissimae Romano- rum I m p e r a t o r i a e M a j e s t a t i s se concredens, tertius j a m fere exiit mensis, a quo inter S u a e M a j e s t a t i s et nostros in Civita*
tem E p e r j esiensem d e l e g a t e s Commissarios cum de aliis tum
MQNUM, HUNG. HIST. — DirLOM, Xxi, 2 1633.
m a j . 20.
18
maximé d e negotiorum d i c t a e Serenissimae Principissae dif- ferentiis a g i t u r . Universas siclicet et q n a s l i b e t res mobiles ju- raque et b o n a possessionaria Dominae P r i n c i p i s s a e Sua Impe- ratoria M a j e s t a t e e m a n i b u s Nostris e f f l a g i t a n t e , q u a e certe
ex animi nostri sententia non in alienig enorum, sed cognato- rum ipsius manibus c e d e r e deberent, ob eamque causam Kos intra d e c u r s u m ferme d u o r u m annorum b o n a illa conservavi- mus, talique freti f u i m u s fiducia; ut a b illis, quos successio eorum tarn divinis q u a m bumanis l e g i b u s ita requirentibus concern it, a l i q u a consiliis et aliis modis sineeritatem nostram requirendi j u v a n d i q u e h a b e r e t u r ratio. S e d posteaquam n e Ii teras ullas ulliusue de eo nancisci potuimus, merito nobis in- putari nequit, si bona i l i a c omnibus f e r m e aliis g r a v a m i n i b u s et differentiis praeter negotium eorum c o m p l a n a t i s et sopitis, totiusque t r a c t a t u s cursu c u m ultimo c a r d i n e et finali fine v e r - sante) in m a n u s alienorum incidant. Q u i a vero Magnificus Dominus S t r a s b u r g a n i m u m ulterius liic m a n e n d i non h a b e t , eundem N o s bonis a v i b u s et honore c o n d i g n o dimisimus qui uti(nam) Illustrissimas, Magnificas et Generosas Dominatio- nes Vestras felices florentesque videat, D e u m optimum maxi- mum v e n e r a m u r ; nos h a b i t a Sacratissimi Regis summa r a - tione, ipsum ita ut deeuit honore c u m u l a t u m voluimus, auxilio;
rebus ipsius ita exigentibus, juvimus, a c omni benevolentia prosecuti s u m u s ; quantum penes nos fuerit, quantum ve loci permittet distantia, et in posterum (citra praejudicium tarnen foederis i n t e r Suam M a j e s t a t e m C a e s a r e a m et Regiam a c nos concludendi) nostra in Suceessores augustissimae memoriae Regis r e g n u m v e Sueciae a t q u e adeo negotium publicum studia ex sincerifcate declarare non intermittemus. Easdem de eaetero divinae protectione commenclamus, utque d e prosperimis ipso- rum successibus optatissima quaeque a u d i r e nobis contingat, animitus conprecamur. D a t u m in Civitate nostra Alba-Julia, die 20. Maji Anno Domini 1G33.
Iilustrissimarum, lilustrium, Magnificarum et Generosa- rum Dominationum V e s t r a r u m bcnevolus Amicus ad oificia paratus Georgius R a k c c z y .
(Jzim : Sercuis3imao R e g i a o Majostatis R e ^ n i q u c ^'ucciao Sena-
t o r i b u s et Consíliaríis Illustrissimis, Illustribus, Magniíicis et Genero- sis Dominis Amicis Observandissimis.
Eredetije az erdélyi Muzeum kézirattárában (Gr. Kemény
József,
Erd. tört.ered. lev. V. kötet.)
VII.
Mi cognate, vidi cum oblectatione propositiones, quas Dominus Bisterfeldius mihi nomine vestro proposuit j u x t a Hie- ras fidu ciarias, quas mihi de hoc negotio scripsistis. Atque ut vobis demonstrem, quod et personam v e s t r a m , et res a dicto Bisterfeldio nomine vestro propositas m a g n i faciam, consultum judicavi ad vos mittere Dominum Dubois D'Avaugour m e a e Camerae Nobilem ordinarium, qui vobis specialius intentiones meas e x p o n e t ; rogo vos ut et ipsi, t a n q u a m liomini cui confido, plenam fidem detis, in iis, quae vobis dicet, et ut certi sitis de bono meo affectu erga vos, bonaque voluntate, cujus expe- rimenta vobis dabo, praesertim in praesenti negotio, Deum ro- gans, ut vos, mi Cognate, liabeat in sancta Sua tutela. Scri- ptum A m b i a n i 20. Julii 1638.
Ludovicus. Bouthillier.
A lap alján D. Rakoci.
Tit. Meo Cognato Gcorgio Rákóczy Principi Transylvaniae.
(.Egykorú másolat egy kis darab papíron Bisterfeld kezével; a vörös vári le- véltárban.)
1638.
jul.
29.
VIIF.
E g o testőr, quod Gcnerosits Dominus Du Bois d'Avau- gour a R e g e suo ad Serenitatcm Vestram cum plenipotentia missus sit, quodque ei fidem h a b e r e queat. Parisiis 2. August!
1638. J o h a n n e s Henricus Bisterfeldius m. p.
(P. H.)
2*
1638.
jul.
29.
20
Jegyzet. K e s k e n y ke't u j j n y i szelleségií p a p i r s z e l e t r e irva, mely- hez van mellekelve egy k ü l ü n s z a l a g r a n y o m v a a franczia k i r á l y i pecsét.
(Biatefreld kezével; eredetije a vörös vári levéltárból.)
1638 oct.
28.
I X .
Ego Nicolaus D. B r a g u e vir a s e c r e t i s Illustrissimi et Excellentissimi Domini du Hoursay Consiliarii Suae Majesta- tis Christianissimae, suique legati apud Serenissimam Rempu- blicam Yenetorum Vniuersis praesentes i i t t e r a s Inspecturis certum facio, quod hodierna die Micliael Reoti T r a n s y l u a n u s , agens Serenissimi Principis T r a n s y l v a n i a e d u a s Iitteras mihi dedit a s s e r u a n d a s , a l t e r a m r e s i g n a n d a m viro clarissimo et doctissimo Domino J o a n n i Henrico Bisterfeldio Professori Plii- losopho solertissimo genero m e o , alteram eidern clarissimo Joanni H. Bisterfeldio Philosophiae in Collegio nostro Albensi Professori, fideli nobis Dilecto. In cuius rei testimonium Sigil- lum supradicti Illustrissimi Excellentissimi Domini legati I p - sius m a n d a t o apponi curavi. D a t u m Venetiis Anno Domini mil- lesimo sexcentesinio tricesimo octauo Die Octobris vicesima octaua. N . D . B r a g u e m. p.
(P. H.) (Eredetije a vörösvári levéltárban.)
1638.
X.
Rex me ad Serenitatem Vestram liisce Uteris misit, V.
S. indicans, quod lubens ea resolutione q u a m a Domino Bis- terfeldio intellexit, quae a d inimicos l i b e r t a t i s publicae r e p r i - mendos facit, sit contentus ; In qua S. V. dignissimus est suc- cessor generositatis d e f u n c t i Bethleni, et q u a m benevolentiam S. Majestas in persona et populo ipsius habuit, in posterum
libenter continuabit. E t in liac occasione, ad mala, q u a e Do- rnas Austriaca omnibus intendit vicinis, r e p r i m e n d a magis fa- vorabilis, quam p r a e s e n s V. S. non se potest offerre, in qua ma- jor poteutissimorum Christianitatis principum pars, arma contra dictam Dornum A u s t r i a c a m summere obligati sunt. Quod si V. S. se cum iis coniungat, modiun ad statum suum stabili- endum inveniet, et kostem aut felici bello aut bona pace pu- blica generali impediet. Existimans esse impossibile, ut Rex Hungáriáé potentiae n u n c Regis ej usque confoederatoruni possit re sis tere, cum non pridem duorum Generáliam scilicet J o h a n de W e r t et Götz clades insignis ilium a b s t r a b a t ; V. S.
assecurans, quod octo Exercitus, quos S. M. in terris hostiuiu nunc tenet, ejusmodi quid boni sint effecturi. E t quod genera- lis Bannier maximé in hoc negotio Voluntati V. S. possit suc- currere, in quibus quoque Legati S. M. aliique apud B a n n i e r u m suis servitiis non deerunt, ut quoque in S. M. reliquis confoe- deratis faciunt, p r o u t ipsis expresse in praesenti negotio in mandatis datum est.
Interim ne mora T r a c t a t u u m a p u d t a m longinquos prin- cipes aliquem bonum effectum impediat, S. M. secundum 14 Avticulos prudentissime ordinatos, mihi ut omni studio V. S.
assecurem, in m a n d a t i s dedit, quod eo modo cum V. S. tra- ctare velit, ut ipsius confoederati sint futuri c o n t e n t i : seque pro sua p a r t e primoque anno (si V. S. sumserit a r m a ) centum et quinquaginta millia l m periali um, et sequentibus annis centum millia Imperialium, sit solutura, quam diu bellum V. S. con- tinuaverit, quod intentum si V. S. persequi suscipiat, Constan- tinopoliin versus (si vestra Serenitas consultum judieaverit) q u a m citissime literis a d Legatum Regis a d obtinendum id quod V. S. desiderat, ire in m a n d a t i s h a b e o , quales quoque j a m d u d u m ad p r a e p a r a n d u m negotium p r a e m i s s a e sunt.
E r i t itaque V. S. in hoc negotio, ut bona et secura ali- qua exercitus p a r t e hostem clam obruat, ut ita metum et ma- lum simul ipsi incutiat, quod meo judicio est id, quod summi capitanei pro maximo subsidio judicarunt.
Ultra haec Eminentissimus Cardinalis V. S. manus osculatur.
22
Jegyzet: E z e n beszédet mondotta el d ' A v a u g o u r franczia k ö v e t Rákóczy G y ö r g y előtt Besztercze'n 1G38. nov. közepén, s azt í r á s b a n b e is n y ú j t o t t a neki.
(Eredetije, mely valószínűleg magának d' Avaugournák irása a vörösvári le- véltárban.)
1538.
X I .
Resolutio ad Dominum Legatum Christianissimi Regis.
A quo tempore, D i v i n a sic disponente dementia, in lioc Principatus officium, Regnique regimen s u m u s collocati et pro- moti, fuimus semper propensiores ad promovendum commune bonum Cliristianitatis, q u a m a d consulendum privati boni, et quicquid efficere potuimus absque laesione conscientiaenostrae, nullo modo praetermisimus, ac si mors Regis Sueciae tracta- tum nobiscum inclioatum lion interrupisset, eo majori cum emolumento affectum nostrum declarare potuissemus. (Oldalt irva : Mortuo autem Rege Sueciae) Quamvis nos pacem con- foeclerationemque nostram cum Imperatore R o m a n o , facile intra duos menses concludere et confirmare potuissemus, sed ob postulatum legati Suecici (Oldalt, I. Rákóczy Gy. kezével : Pauli Strasburgii) non exiguo cum commodo confoederatorum exercituumque tunc temporis in partibus Imperii degentium, tractatum nostrum prolongavimus ad novem Menses usque, nullám ob causam aliam, v e r u m ad requisitionem praenomi- nati obiti Regis, factam per legatum P a u l u m Strasburgium, qua tractus prolongatione (quoniam aliter in promovendo ne- gotio publico occasiones d e e r a n t ) magnam Imperátori Roma- norum intuleramus distractionem. Tandem (quia sccus fieri non poterat) conclusa pace cum (Imperatore Rákóczy Gy. kezé- vel fölé irva: Caesare) Romanorum, eam (uti decet Christianos principes) confoederationem totis viribus defendere, et conser- vare tenebamur. Interim cum in anno 1636. contra diplomata omnia, articulosque omues R e g n i e ditionibus Imperatoris a r - mis invasi e s s e n u s; nec ullam satlsfactionem se datis etiam bei-
lórum tiimultibus a d hoc usque tempus habuissemus in punien- (lis nimirum illis, a quibus iöta erant patrata, et qui eos invaso- res nostros fovebant, facile salva conscientia de rebus nostris providere dcbebamus. Et cum in anno 1637. nos accersisset, quidam Henrich Merboltt nomine vir, cum Legatione defuncti Langravii Hassiae, uti nobis constabat cum scitu etiam Chri- stiair'ssimi Regis, ilium dim itt ens (Oldalt jegyezve I. Rákóczy Gy. kézéi el: eodem anno, postea praesenti anno) expedivera- mus CJarissimurn Dnum Bisterfeldium ad Regem Christianis- simum, VOICDS primum omnium satisfacere et consulere reputa- tioni Majestatique Regis, cum his punctis. 1. Ut ante omnia velit nos ccrtioies reddere num tractatus ille nobiscum inclio- atus sit cum tci'u et volimtate, consensuque Regis. Deinde, si i t a : ut certum aliquem commissarium velit Christianissimus R e x ad cos expedire et transmittere cum sufficienti assecura- tione et plenipotentia tarn ad tractandum quam etiam ad con- c l u d e n d u m ; si a u t e m hoc fieri non posset (Oldaljegyzet I.
Rákóczy Gy. kezével : nulla ratione) literas assecuratorias su- per omnibus illis punctis necessariis transmittat; quibus visis nos etiam de praepa(ra)tione expensaque possimus providere esseque securi. Verum quidem, quod nos facilius cum Svecis (Oldalt I. Rákóczy Gy. kezével : corona Sueciae) caeterisque confoederatis potuissemus tractare et convenire tam ratione propinquitatis, q u a m etiam quia j a m ante h a c tractatus iste ipsis non solum bene constabat, sed etiam authentice super il- lis punctis imo etiam majori bus per le^atos ipsorum eramus assecurati, ct a n i m a t i ; diligenti etiam resolvimus animo, quam sit dubium, quam tardum, quamque saepe periculosum, cuique t r a c t a r e et confoederarc cum Regibus et Principibus, longe a b illis distantibus, sed aífectus syncerus noster erga Regem Christianissimum Majestatemque et reputationem ipsius, bo- n u m q u e commune, praevalens, praerecensitis omnibus dilficul- tatibus, direximus immediate nostrum legatum ad ipsum Re- g e m Christianissimum.
Non inconvenientibus, sed necessariis omnino ad bonum commune promovendum justissimisque articulis et punctis, imo talibus, quae j a m antehac etiam vivente Rege Sueciae, et post, sed etiam praesenti hoc anno Hamburgi, per ipsos etiam lega-
24
tos Regis m a j o r i ex parte fuerant o b l a t a ; nihil dubitanß p l a n e Vestr. Dn. a t a n t o Rege, tarn in m a g n i momenti negotio, prae- sertim cum j a m per legatum nostrum omnia Suae Majestati b e n e constiterant, absque sufficient plenipotentia fuisse expe- ditum. Quod a n t e m haetenus in arm is reperti 11011 simus raa- g n a e admodum extantrationes ; nam juxta illud, q u i c q u i d a g i s p r u d e n t e r a g e , e t r e s p i c e f i n e m , absque fundamento pacem et securitatem certam in incertum trans- m u t a r e minime esset consultum, quod fundamentum consistit in sufficient assecuratione, articulorum effectuatione, portae- que annuentia et consensu. H a e c autem differri vel dirigi H a m b u r g a m u r (sic) nos in aliud i n t e r p r e t a r e minime possu- mus, quam quod velint prolongare n e g o t i u m ; cum jam res istae Hamburgé b i n a etiam vice sint ventilatae, praesertim vero, cum Rex ipse, cui j a m constant articuli omnes quanto
sit praeferendus, legatis vel Plenipotentiaries a persona Regis in praesentiam legatorum transferee, videtur quasi esse incon- venientem. Idem arbitramur etiam de eo, quod nimirum pri- inum consensus Portae sit explorandus, cum quamvis, vide- a m u r aliqua ex p a r t e ipsis Tributarii, tarnen non ita subjecti, ut mancipes, vel vero, ut nobis t a l e aliquid p r a e t e r voluntatem nostram, velit imponere. His itaque sic se habitis, vel sine fundamento rem agredi, vel vero iam diu in suspenso tenere, cum periculo tarn proprio nostro, familiae, ditionumque tarn in Transylvania, quam etiam H u n g a r i a existentium minime pos- s u m u s ; nam ipse Romanorum Imperator p e r intimationes quam plurimas nobis videtur quasi se se offerre ; neutralem itaque esse et bonam ab eodemque lmperatore oblatam occa- sionem praetermittere utrum sit consultum, committimus rationi Dni Legati; nihil etiam dubitantes de co, quod facilc omnes difficultates ex p a r t e (I. Rákóczy kezével : Caesaris) Impera- toris Romnorum non possint complanari. Si igitur Rex Chri- stianissimus (I. Rákóczy Gy, kezével : Galliae) caeterique Dni Conioederati, velint tempestive officiis nostris uti, requiritur, ut Dnus Legátus solide aliquid velit nobis, p e n e s literas Regis deelarare, et deinonstrare, quibus visis nos etiam contenti, possimus Deo auxiliante rem a g g r e d i ; nosque praeparare et accomodare. Nos omnino, affectusque noster a d promovendum
commune bonum s u m m a cum animi constantia et synceritate sumus p a r a t i , praerecensitis conditionibus; alioquin nos pro- t e s t a m u r coram Deo, eius Angelis, et tota Christianitate, nos non esse in causa, si affectum nostrum declarare minime pote- rimus et si pacem n o s t r a m confirmare debebimus cum Impe- ratore (Caesare) R o m a n o r u m ; nam j u x t a illud : m u l t a c a - d u n t i n t e r c a 1 i c e s s u p r e m a q u e I a b r a , inter spem et dubium r e s nostras familiae ditionumque teuere, ne- quaquam possumus. P u n c t a quod a t t i n e t ilia etc.
(Minuta a. vörösvári levéltárban.)
XII.
Requisita pacis ex parte Serenissimi T r a n s y l v a n i a e Prin- cipis c u m Rege Christianissimo coeterisque Dominis Confoede- ratis ineundae.
P r i m u m omnium, Animus T u r c a r u m I m p e r a t o r i s , certo certius explorandus est num in bellum, contra Imperatorem Fer- d i n a n d u m , in H u n g a r i a per Serenissimum T r a n s y l v a n i a e Princi- pem movendum consentiat, ita ut p e r s o n a m illius, uxorem et li- beros, onmiaque b o n a , ubivis existentia, in protectionem suam accipiat, promo veat, et auxilia illi T u r c i c a s scilicet, et T a r t u - ricas copias, et alios populos sibi subjectos necessitate postu- l a t e sibi submittat, t a m contra Imperatorem F e r d i n a n d u m quam alios etiam hostes sibi adhaerentes, etiam contra Polonos si se se contra P r i ü c i p e m T r a n s y l v a n i a e statusque H u n g á r i á é et T r a n s i l v a n i a e o p p o n e r e n t; bellum moverent, a u t liostilitates exercerent. Et, si f o r t e (quod t a m e n Deus propitius avertere dignetur) dictus P r i n c e p s T r a n s y l v a n i a e per liostes suos ex p r o v i n c i a et bonis s u i s armis excluderetur, e x t u r b a r e t u r , Im- p e r a t o r Turcarum a d amissa omnia r e c u p e r a n d a Principi suis viribus et armis a s s i s t a t .
Secuudo. Ad m a j o r e m P r i n c i p i s liberorumque sccurita- tem a^quc etiam, ut ineunda confoederatio co magis continuari possit, Rex Christianissimus, Dominique Coufoederati, apud
• 1638.
26
Imperatorem Tarcarum efficiant, ut cx Filiid, Prineipis T r a n - sylvaniae a l t e r a m , quem scilicet status T r a n s y l v a n i a e , secun- dum liberam eorum electionem in Principem sibi elegerint, in Principatu confirmare, conservare, et c o n t r a quosvis hostes defendere velit.
Tertio. Efficiant etiam, Rex Christianissimus, coeterique Domini confoederati, a p u d I m p e r a t o r e m T u r c a r u m ut Moyses Székely in T r a n s y l v a n i a m s u b fidelitatem ct obedientiam, Se- renissimi T r a n s y l v a n i a e P r i n e i p i s bona s u b cautione remitta- tur, cui ob respectum P o r t a e , a c etiam intercedentium confoe- deratorum g r a t i a a P r i n c i p e T r a n s y l v a n i a e super excessibus cum restitutione bonorum, q u a e profugiens ex T r a n s y l v a n i a possidebat, concedetur, i t a tarnen ut P r i n c i p i T r a n s y l v a n i a e , et successoribus suis fidelis sit, et p e r m a n e a t . * )
Praemissos omnes a r t i c u l o s Rex Christianissimus caete- rique Domini Confoederati a b Imperatore T u r c a r u m debebunt impetrare, a t q u e super illis omnibus ab ipsomet Imperatore, diploma a u t h e n t i c u m obtinere, et ad m a n u s ipsius Prineipis, quo citius transmittere. Articulos vero, qni sequuntur Christi- anissimus R e x , et eoeteri D o m i n i Confoederati praestandos Of- ferent P r i n c i p i Transylvaniae.
Primo. R e x Christianissimus, Corona Svetiae, coeterique Domini Confoederati P r i n c i p e m T r a n s y l v a n i a e , Conjugem ejus, liberosque ejusdem, et successores, cum universis ditionibus et bonis e o r u n d e m ubivis existentibus, item Regnum H u n g á - riáé, et T r a n s y l v a n i a e , universosque et singulos eorundem status et o r d i n e s in ipsorum pro'ectionem recipient, contra uni- versos et quosvis hostes, et aemulos eorundem, remotiores et vi- cinos, cujuscunque nationis et gentis, conditionisque et p r a e - eminentiae exstiterint, apertos et clandestinos,ita, ut, si Princeps praedictus supradictique o m n e s cum P r i n c i p e nominati, a qui- buscunque hostibus, clam vel aperte, sive in personis, dignita- tibus, bonis, ditionibus, s a c r a e et profanae pacis libertatibus, vi, et armis, aliaque hostilitate impetirentur, i n v a d e r e n t u r , et infestarentur, per se, vel p e r alios, P r a e í a t i , Christianissi-
*) Ezen második es l i a r m a a i k pont a f o g a l m a z v á n y b a n keresz- t ü l vannak b ú z v a .
