EGY ELHIBÁZOTT BIBLIOGRÁFIA ÉS TANULSÁGAI
Rózsa György
Magyar Tudományos Akadémia Könyvtára
H a p j a i n k b a n , amikor a t u d o m á n y s z e r v e z é s k é r d é s e i v e l mind t ö b ben f o g l a l k o z n a k M a g y a r ó r a z é g o n i s / l á s d p é l d á u l a Magyar T u d o m á n y 1966-os é v f o l y a m á t / , az é r d e k e l t szakemberek, k u t a t o k és k ö n y v t á r o sok e g y a r á n t ö r v e n d e z h e t n e k egy k u t a t á s s z e r v e z é s i b i b l i o g r á f i a meg
j e l e n é s é n e k , k ü l ö n ö s e n o l y a n v o n z ó c i m ü m u n k á n a k , mint a m i l y e n "A k u t a t á s s z e r v e z é s és t u d o m á n y e l m é l e t b i b l i o g r á f i á j a " , a m e l y e t e g y i k j e l e n t ő s kutató- i n t é z e t ü n k , az fcpitőanyagipari K ö z p o n t i K u t a t ó I n t é z e t f é m j e l e z s z e l l e m i k i a d ó k é n t .1
Az ö r v e n d e z é s s a j n o s oaak a d d i g t a r t azonban, amig a b i b l i o g r á f i á t k é z b e nem v e s s z ü k . Ez a b i b l i o g r á f i a u g y a n i s mind koncep
c i ó j á b a n , s z e r k e s z t é s é b e n , mind f e l d o l g o z á s i m ó d s z e r e i b e n e l h i b á z o t t , t á v o l á l l egy b i b l i o g r á f i á v a l szemben f e l á l l í t h a t ó k ö v e t e l m é n y e k t ő l . N e m k e l l e m e s e z t igy m e g á l l a p í t a n i egy l á t h a t ó a n sok i p a r k o d á s s a l k é s z ü l t m u n k á r ó l , m é g s e m l e h e t szó n é l k ü l elmenni m e l l e t t e , mert s z i n t e s ü r i t v e t a r t a l m a z z a a h a s o n l ó m ü f a j u m u n k á k k a l kap
c s o l a t b a n felvethető' k i f o g á s o k a t és e z á l t a l b i z o n y o s t a n u l s á g g a l i s s z o l g á l . É p p e n e z é r t e b l n l i o g r á f i á v a l nem egy k u r t a r e c e n z i ó k e r e t é b e n k e l l f o g l a l k o z n i , hanem egy k i s s é a l a p o s a b b a n m e g v i z s g á l n i k o n c e p c i ó j á t , f e l d o l g o z á s i m ó d s z e r e l t , t e c h n i k á j á t s t b . , l e g k e v é s b é sem b á n t ó c é l z a t t a l , hanem k i z á r ó l a g o k u l á s k é n t .
A b i b l i o g r á f i a p r o b l é m á i m i n d j á r t a t a r t a l o m j e g y z é k k e l k e z d ő d nek. A 7-24. o l d a l i g t a r t ó " B e v e z e t é s " X. r é s z e 11 f e j e z e t r e bont
j a m o n d a n i v a l ó j á t , ami e r ő s t ú l z á s ; a b e v e z e t é s n e k é p p e n az a l é n y e g e , hogy a munka e g é s z é r ő l t á j é k o z t a s s o n , ne p e d i g a t a r t a l o m j e g y z é k 85 íí-át f o g l a l j a e l . M e g l e p ő a I I . r é s z cime: " A j á n l ó b i b l i o g r á f i a " . E r r ő l a t é m á r ó l a j á n l ó b i b l i o g r á f i a ? E i n e k ? Mi c é l b ó l ?
REICHARD E r n ő : A k u t a t á s s z e r v e z é s és t u d o m á n y e l m é l e t b i b l i o g r á f i á j a . Bp. 1965. É M É p í t é s ü g y i D o k u m e n t á c i ó s I r o d a . S z á m o z a t l a n . /EM É p l t ő a n y a g i p a r i K ö z p o n t i K u t a t ó I n t é z e t /
1A9
R Ú Z S A Gy.i Egy e l h i b á z o t t b i b l i o g r á f i a
A t a r t a l o m j e g y z é k k ö v e t k e z ő m e g l e p e t é s e , hogy az e g é s z anyagot egy
s z e r ű e n " K ö n y v e k , b r o s ú r á k , m o n o g r á f i á k e t b . " ö m l e s z t v e t á l a l j a , majd a * 7 o l y ó i r a t c i k k e k " s z e r e p e l n e k . Az i g a z i " m e g l e p e t á s akkor é r i a k u t a t ó t , amikor a t a r t a l o m j e g y z é k b e n megadott s z á m o k u t á n k e r e s i , hogy a " F o l y ó i r a t c i k k e k " u n . s z a k b a n a 6 3 . o l d a l t ó l kezdve ml i s t a l á l h a t ó t u l a j d o n k é p p e n . Az o l d a l a k u g y a n i s s z á m o z a t l a n o k , t e h á t 6 3 . o l d a l n i n c s . A s z ö v e g e s r é s z t á l e l t e k i n t v e / 2 7 . o l d a l i g / egyeze- r ü e n n i n c s o l d a l s z á m o z á s . E z t az sem m a n t i , hogy egy-egy o l d a l o n b e k e r e t e z v e 8 t é t e l t a l á l h a t ó k i v á g á s c é l j a i r a k u r r e n s s z á m o z á s s a l 1 - t Ö l 7 2 3 - i g . M i f é l e f o r m a b o n t á s a l a p s z á m o z á s m e l l ő z é s e ?
A k u t a t ó t e r m é s z e t e s e n ezek u t á n k e r e s i az i g a z i t a r t a l o m j e g y z é k e t /nem a b e v e z e t é s é t / , a b i b l i o g r á f i a s z a k b e o s z t á e á t , a t á r g y ¬ / ó s e s e t l e g f ö l d r a j z i - és n é v - / m u t a t ó t , de semmit sem t a l á l , Í g y k é n y t e l e n a B e v e z e t é s - h e z f o r d u l n i , h á t h a o t t e l i g a z í t á s t n y e r . O t t azonban r ö g t ö n m e g t u d h a t j a , hogy "A k u t a t á s s z e r v e z é s i i r o d a l o m k ü l f ö l d i anyaga f e l d o l g o z á s á n á l e l s ő s o r b a n a MTA " T á j é k o z t a t ó " - J á t v e t t ü k a l a p u l " /8.p./. Én v a l ó b a n , a f e l d o l g o z o t t t é t e l e k t ö b b e é g e a T u d o m á n y s z e r v e z é s i T á j é k o z t a t o - b ó l v a l ó . Mi s z ü k s é g van azonban egy o l y a n b i b l i o g r á f i á r a , amely egy d o k u m e n t á c i ó é f o l y ó i r a t b ó l me
r í t i a n y a g á t a n é l k ü l , hogy ahhoz h o z z á t e n n e v a l a m i t , e ő t m e g t a l á l - h a t a t l a n n á t e s z i a f o l y ó i r a t b a n s z a k o s o p o r t o s i t á e b a n t a l á l h a t ó t é t e l e k e t ? '
V i s s z a t é r v e a B e v e z e t á s - r e , a k u t a t ó a 11 f e j e z e t e n b e l ü l v a l ó b a n h i v a t k o z á s o k a t t a l á l t é t e l s z á m o k r a , de c s a k p é l d a a z e r ü e n , t e h á t a B e v e z e t é s gondos á t t a n u l m á n y o z á s a u t á n i s t e l j e s e n t a n á c s t a l a n , hogy m i t , h o l l e h e t m e g t a l á l n i és e g y á l t a l á n mit i s t a r t a l m a z a b i b l i o g r á f i a .
Az E l ő s z ó /5.p./' m á r f i g y e l m e z t e t a b i b l i o g r á f i a k o n c e p c i ó j á nak z a v a r a i r a . Az E l ő s z ó - m i u t á n l e í r j a a munka l é t r e j ö t t é n e k k ö r ü l m é n y e i t - / a z É M h a t ó s á g o k k s z d e m é n y e z é s e / , a z t Í r j a , hogy " r e m é l j ü k , hogy a k i a d v á n y m e g k ö n n y í t i a k u t a t á e s a l és k u t a t á s s z e r v e z é s s e l f o g l a l k o z ó k u t a t ó k ée az é r d e k e l t szakemberek t á j é k o z t a t á s á t majd - m e g á l l a p í t á s a s z e r i n t - e d o k u m e n t á c i ó s munka t u d o m á n y o s j e l l e g r e nem t a r t i g é n y t .
Ml 1B h á t akkor e b i b l i o g r á f i a : b i b l i o g r á f i a á l t a l á b a n , a j á n ló b i b l i o g r á f i a / l á e d t a r t a l o m j e g y z é k / , d o k u m e n t á c i ó s munka? Ha nem t a r t i g é n y t a t u d o m á n y o s b i b l i o g r á f i a j e l l e g é r e, hogyan a k a r j a a kutatásBal és k u t a t á s s z e r v e z é s s e l f o g l a l k o z ó k a t o r i e n t á l n i ? S a j n á l a t o s , hogy a c é l k i t ű z é s b e 1 1 á t g o n d o l a t l a n s á g a g y a k o r l a t i meg
v a l ó s u l á s s o r á n m i l y e n z ű r z a v a r b a t o r k o l l i k .
P e d i g a b i b l i o g r á f i a B e v e z e t é s - e , mint s z e r k e s z t é s i k o n c e p c i ó s o k a t Í g é r ő . V a l ó b a n k o r s z e r ű és t u d o m á n y o s i g é n y ű az az e l g o n d o l á s . a " k u t a t á s s z e r v e z é s és t u d o m á n y e l m é l e t " , ne c s a k a b i b l i o g r á f i a i t é t e l e k t á j é k o z t a s s a n a k , hanem m a g á b a a t é m a k ö r b e i s n y ú j t s o n s z ö veges b e v e z e t é s t . S a j n á l a t o s , hogy ez a h e l y e s e l g o n d o l á s c s a k i ¬ gen k i s m é r t é k b e n v a l ó s u l meg, i l l e t v e az i s , amit n y ú j t , t e l j e s e n h a t á s t a l a n n á v á l i k a b i b l i o g r á f i a z ű r z a v a r o s s á g a m i a t t .
mint a m i l y e n
A B e v e z e t é s több beoBléaen a l a p u l ó érdekes a d a t o t k ö z ö l a vo-
n a t k o z ó i r o d a l o m n y e l v i és t e m a t i k a i m e g o s z l á s á r ó l és h a f e l s z í n e s e n i s , n é m i l e g k é p e t i g y e k s z i k a d n i a k u t a t á s s z e r v e z é s t e m a t i k á j á r ó l . Ennek a B e v e z e t é a - n a k k r i t i k a i e l e m z é s e t ú l m e g y a b i b l i o g r á f i a k e r e t e i n , e z é r t e z z e l k a p c s o l a t b a n c s a k egy m e g j e g y z é s t t e s z e k . A s z e r z ő a h a z a i k u t a t á s s z e r v e z é s i m u n k á k , i l l e t v e i r o d a l o m e l m a r a d o t t s á g á r ó l i r . V a l ó b a n l e h e t n e éa k e l l e n e i s t ö b b e t és Jobbat e t é r e n n y ú j t a n i , de ha nem k o r l á t o z ó d o t t v o l n a i l y e n s o m m á s m e g á l l a p í t á s r a , hanem k o n k r é t a n bemutatta és l e g a l á b b b i b l l o g r á f l a i l a g e¬
lemezte v o l n a a v o n a t k o z ó magyar s z a k i r o d a l m a t - a T u d o m á n y s z e r v e z é s i T á j é k o z t a t ó b i b l i o g r á f i a i r o v a t a a l a p j á n e r r e megvan a m ó d - k i d e r ü l t v o l n a , hogy a h e l y z e t nem 1B o l y a n l e h a n g o l ó ) mindeneset
re egy e f a j t a b e m u t a t á s haeznoa l e t t v o l n a .
Ami a b i b l i o g r á f i a h a s z n á l a t á v a l k a p c s o l a t o s " Á l t a l á n o s t u d n i v a l ó k "-a t /25-26.p./ i l l e t i , i t t k í s é r l e t t ö r t é n i k annak a meg
m a g y a r á z á s á r a , hogy a t é t e l e k m i é r t k e r ü l t e k "a l a r i n f u a a " ö a s z e . Nem h e l y t á l l ó , boRY & k u t a t á s s z e r v e z é s I r o d a l m á t "nem l e h e t c s o p o r
tnál t a n i " , j ó n é h á n y munka megtette e z t - l e g f e l j e b b a r r ó l l e h e t s z ó , hogy ez n e h é z vagy az e d d i g i m e g o l d á a o k t ö k é l e t l e n e k . Az pe
d i g t e l j e s e n e l f o g a d h a t a t l a n , hogy a z é r t nem t ö r t é n t s z a k o s í t á s . ,
"mert i g e n sok i d o t v e t t v o l n a i g é n y b e" ; ez o l y a s m i , m i n t h a a meg
r e n d e l t b ú t o r t deszkadarabokban s z á l l í t a n á k l e , m o n d v á n , hogy az a s z t a l ö s s z e s z e r e l é s e i d ő i g é n y e s , a v e v ő maga b a r k á c s o l j a a z t ö a z - s z e . T e l j e s f é l r e é r t é s e a b i b l i o g r á f i a i m u n k á n a k az a k u t a t ó n a k BZÓIÓ h a s z n á l a t i t a n á c s , hogy " . . . a k ö n y v e k n é l a k é r d é s e k k e l r é s z l e t e s e n megismerkedni ó h a j t ó k u t a t ó n a k vagy szakembereknek f á r a d s á got k e l l v e n n i és a t a r t a l o m j e g y z é k á t n é z é s e u t á n m e g á l l a p í t a n i , hogy v a j o n a k ö n y v f o g l a l k o z i k - e a k u t a t ó t é r d e k l ő e p e c í á l l e proh- l é m ó v a l . " A b i b l i o g r á f u s vepye m a g á n a k a f á r a d s á g o t és c s o p o r t o s í t
s a a n y a g á t v a l a m i l y e n r e n d e z é s i e l v s z e r i n t , haaznál.lor. a tpbb t e - m a t l K á r a u t a l d m ü v e k n é l u t a l ó k a t és t á r g y m u t a t ó s e g í t s é g é v e l ope
r á l j o n , ne pedig a k u t a t ó n a k k í n a i j a f e l a f á r a d s á g o t , k b í r á l t h a s z n á l a t i t a n á c s , i l l e t v e s z e m l é l e t m é g akkor I s t e l j e s e n h e l y t e l e n , ha a k u t a t ó f á r a d s á g a n y o m á n v a l a m i l y e n é r t é k e s e b b anyaghoz J u t n a h o z z á , de i t t m é g e r r ő l s i n c s s z ó , a t e m a t i k a I r á n t i é r d e k l ő d ő k a b i b l i o g r á f i á b a n ú g y s z ó l v á n semmi u j a t nem kapnak a m á r i s mert d o k u m e n t á c i ó k h o z és b i b l i o g r á f i á k h o z k é p e s t .
A b i b l i o g r á f i a " t e c h n i k á b a " asm k ü l ö n b . A f o l y ó i r a t c i k k e k ó i m é i t c s a k magyarul a d j a meg, " m i v e l a f o l y ó i r a t c i n é b ő l k i t ű n i k , hogy a k é r d é s e s c i k k miben j e l e n t meg" /25.p./. Ml a h e l y z e t a t ö b b n y e l v ű f o l y ó i r a t o k k a l p é l d á u l ? A m a g y a r o r s z á g i " A c t á k " , a s v á j c i " K y k l o s " és s z á m o s m á s f o l y ó i r a t ?
Ezek u t á n í z e l í t ő k é n t , hogy m i l y e n k é p t e l e n s é g e k a d ó d n a k az
"a l a r i n f u a a " - m ó d 3 z e r b Ő l , hogyan k ö v e t k e z n e k e g y m á s u t á n a t é t e l e k / r ö v i d í t e t t c í m f e l v é t e l l e l / :
414. L A Z Á É : A f r a n c i a o r s z á g i m ű s z a k i - t u d o m á n y o s d o k u m e n t á c i ó . . 415. laSÍIIYELi A T u d . M u n k á s o k V i l á g a z ö v . ...
4 1 6 . IENSDEN: K u t a t á s a t é g l a i p a r b a n . . .
4 1 7 . LEWIS-WECKS: P e r e m l y u k a a z t á s o s k á r t y á k . . .
/ k i e m e l é s e k H.Oy./ ; .'
R Ú Z S A Gy.i Egy e l h i b á z o t t b i b l i o g r á f i a
Egy m á s i k p é l d a / u g y a n c s a k r ö v i d í t e t t e i m f e I v ó t e l e k k e l / 5 2 6 . ZVZGIHTZOVi I g a z g a t á s . . .
5 2 7 . EVCaUKlM: A t u d o m á n y ás t e r m e l é s . . . 5 2 8 . K o m p i é i e g y ü t t m ű k ö d é s . . .
5 2 9 . A t u d o m á n y o s I s m e r e t özöne . . . d o k u m e n t á c i ó .
Az 527. t é t e l n é l f e l t e h e t ő e n b e f e j e z ő d n e egy " a z a k " . e z u t á n minden á t m e n e t n é l k ü l k ö v e t k e z i k a "Komplex e g y ü t t m ü k ö d é e . . . " , majd a a j á t o a b e t ü r e n d e z é s s e l "A t u d o m á n y o s i s m e r e t e z u t á n j ö n az 5 3 0 . s z . t é t e l "A k u t a t á s és a v e z e t é s . . . " , - a s z a k - és be- t ü r e n d e z ó s t e l j o o k ü s m e r h e t e t l e n s é g é v e l .
Se a c í m f e l v é t e l e k k e l sem jobb a h e l y z e t . Az, hogy a magyar s z e r z ő k n e v e t és k e r e s z t n e v é t k ö v e t k e z e t e s e n v e s s z ő v á l a s z t j a e l , - ami c s a k az i d e g e n s z e r z ő k e s e t é b e n s z ü k s é g é é - m é g h a g y j á n . De a l t l e h e t k e z d e n i egy i l y e n f e l v é t e l l e l :
400
KORACH, M.:
A matematika s z e r e p e a t e c h n o l ó g i a i t u d o m á n y o k b a n . BaKKX I d e g e n n y e l v ü k i a d v á n y , l . k ö t . p, 21-33-
E a K K I
M i l y e n cim a z , hogy " I d e g e n n y e l v ü k i a d v á n y " ? S z á l a i S á n d o r n a k , az MTA l e v . t a g j á n a k neve l e g a l á b b i s h á r o m f é l e k é p p e n e z e r e p e i : S Z Á L A I S á n d o r , SZALAY S á n d o r , D r . S Z Á L A I S á n d o r ; H e g e d ü a A. és nem A n d r á s , u t á n a H o v á n y i G á b o r . T o v á b b á ml é r t e l m e van a K ö z g a z d a s á g i Szemle l e l ő h e l y e k é n t megadni az BaKKI-t / p l . 3 2 4 . s z . t é t e l / , ami
kor s z á m o s h e l y e n m e g t a l á l h a t ó ? Ha e l v , hogy a f o l y ó i r a t o k k i a d á s i h e l y é t f e l t ü n t e t i k , a k k o r m i é r t nem t ö r t é n i k ez k ö v e t k e z e t e s e n / p l . 3 0 6 .s z . t é t e l n é l R e s e a r c h Management, 3 1 1 .a z . t é t e l n é l m á r s z e r e p e l a k i a d á s h e l y e i s , New York - London/.
Mindezek e g y ü t t v é v e és e g y é b h a s o n l ó fogyatékoBségok a m i n i m á l j a szsrkeBztésl g o n d o e s á g h i á n y á r ó l v a l l a n a k .
A 300 p é l d á n y b a n , s o k s z o r o s í t á s b a n m e g j e l e n t k ö t e t b e n h i á b a k e r e s s ü k a l e k t o r / o k / n e v é t , ez i s a r r a f i g y e l m e z t e t , hogy a b i b l i o g r á f i a i k i a d v á n y o k a t i e l e k t o r á l n i k e l l .
Mindent Egybevéve, ez a b i b l i o g r á f i a k o n c e p c i ó j a , a n y a g g y ű j t é s e és f e l d o l g o z á s a , t e c h n i k á j a éa s z e r k e s z t é s e t e k i n t e t é b e n egy
a r á n t e l h i b á z o t t munka. S i t t s z a b a d j o n egy s z u b j e k t í v j e l l e g ű meg- j e g y z é e t : e c i k k s z e r z ő j e több mint f é l é v t i z e d e f o g l a l k o z i k a b i b l i o g r á f i a p r o b l é m a k ö r é n e k b i z o n y o s e l m é l e t i k é r d é s e i v e l , k ü l ö n ö s e n pedig e t e m a t i k a i n f o r m á c i ó s k é r d é s e i v e l és - ha e l f o g u l t s á g r ó l l e h e t s z ó - J ó i n d u l a t ú a n e l f o g u l t a t u d o m á n y s z e r v e z é s s z a k i r o d a l m á v a l , I l l e t v e a k a p c s o l a t o s i n f o r m á c i ó s m u n k á k k a l , ős nagyon s z í v e s e n m é l t a t t a v o l n a , emelte v o l n a k i e b i b l i o g r á f i a p o z i t í v o l d a l a - 152
i t , e r r e azonban e b i b l i o g r á f i a a legnagyobb J ó a k a r a t t a l sem n y ú j t m ó d o t .
V é g ü l néhány k ö v e t k e z t e t é s t
1. S z ü k s é g e s v o l n a i n t é z m é n y e s e n biztosítani a d o k u m e n t á c i ó s ás b i b l i o g r á f i a i m u n k á k l e k t o r á l á s á t, t á j é k o z t a t á é i szakirodalmunk- n'ak a a z ó b a n f o r g ó b i b l i o g r á f i a nem e g y e d ü l i nagyon s i k e r ü l e t l e n t e r m é k e . V a l a m i l y e n f o r m á b a n m e g o l d á s t k e l l e n e t a l á l n i u k a z illeté
k é é s z e r v e k n e k a z i n t é z m é n y e s l e k t o r á l á s r a / a k é p z ő m ű v é s z e t i . Ipar
m ű v é s z e t i a l k o t á s o k n á l i l y e e m i m á r v a n / .
2 . Amig a z i n t é z m é n y é é l e k t o r á l á s t s i k e r ü l m e g o l d a n i , a nem h á z i h a s z n á l a t r a s z á n t b i b l i o g r á f i á k a t a k i a d ó s z e r v e k l e k t o r á l t á é - a á k .
3 . a z i l l e t é k e s s z e r v e k n e k f e l k e l l e n e h í v n i u k a b i b l i o g r á f i á k Előállításával f o g l a l k o z ó s z e r v e k f i g y e l m é t , hogy a b i b l i o g r á f i
ák t e r v é t k o n z u l t á l j á k meg / e r r e t a l á n a EXE s z e r v e z e t é b e n l e h e t n e m e g o l d á s t t a l á l n i és e z v o n a t k o z i k a z 1. a l a t t i a k r a i s / .
4 . A t á j é k o z t a t á s i s z a k s a j t ó e l s ő s o r b a n, de a t u d o m á n y o s f o lyó i r a t ok~"IsrögTainiöi"zaliak~Tc^^ a d o k u m e n t á c i ó s - b i b l i o g r á f i a i k i a d v á n y o k k a l .
5. S z á m b a k e l l e n e v é g r e v e n n i - e l e m z ő é n - a m a g y a r o r s z á g i do
k u m e n t á c i ó é - b i b l i o g r á f i a i t e r m é s t, m i e l ő t t m é g nemcaak a " s z a k i r o d a l m i á r a d a t " , hanem a " d o k u m e n t á c i ó é á r a d a t " i s e l ö n t é s s e l f e n y e getne .
Mindezek j á m b o r s z á n d é k o k maradnak mindaddig, amig i n t é z m é n y e sen e k é r d é e e k k e l nem f o g l a l k o z n a k .
o§o
153
