1. A s o p ro n m e g y e i b re n n b e rg i b á n y a té rk é p e fö ld ta n i á tm e tsz e te k k e l.
2. A b re n n b e rg -a g g e n d o rf i s z é n v a sú t ra jz a . 3 K o c z k a a la k ú szé n p éld án y o k .
4. P e tro g ra fia i g y ű jte m é n y a b á n y á b a n fe ltá r t r é te g e k k ő ze te ib ő l.
A b re n n b e rg i sz é n k é p z ő d m é n y k iv á lt e g y 8 — 13 öl v a s t a g sz é n te le p b ő l áll, m ely b itu m e n ta rta lm ú p a la k ö zé v a n te le p ü lv e , s v é k o n y k ő z e tfe k v e te k á lta l 4 p a d r a o sz ta tik .
E ze n p a d o k a lsó ja és felsője k ö rü lb e lü l 1 - 1 öl v a s ta g o k ; a b e n ső p a d o k a le g v a s ta g a b b a k .
A sz é n p a d o k a t e g y m á s tó l e lv á la s z tó k ő z e te k a k ö v e t
k ező k :
1. H o m o k k ő a k é t a lsó sz é n p a d k ö z ö tt.
2. N ö v é n y m a ra d v á n y o k a t ta rta lm a z ó t á l y a g a k é t b első p a d k özött.
3 Tűzálló a g y a g , m e ly a k é t felső p a d o t v á la s z tja el e g y m á stó l.
A szé n te lep fe d ő jé t k é p e z ik :
1. A g y a g és b itu m e n ta rta lm ú p a la . 5 öl.
2. F in om szem ü h o m o k k ő . 15— 20 öl.
3. K o n g lo m e rá t, m ely fő leg je g e c z e s p a lá k h ö m p ö ly e ib ő l áll. E n n e k te lje s v a s ta g s á g a is m e re tle n , h e ly e n k é n t 70 ölnél tö b b e t tesz.
S z e rv e s m a ra d v á n y o k nem fo rd u ln a k elő a b re n n b e rg i ré te g e k b e n , k iv é v e a fő leg a sz é n p a d o k k ö z ö tt fellépő tá ly a g b a n elő fo rd u ló tö b b n y ire rósz fe n n ta rtá s ú n ö v é n y le n y o m a to k a t.
E n ö v é n y m a ra d v á n y o k k özöl f a ju k r a nézve m in d e d d ig m e g h a tá r o z ta tta k :
P lu m e ria a u s tria c a E tt.
G ly p to s tro b u s ö n in g e n s is B ra u n . C y p e rite s te rtia r iu s U n g .
M in th o g y p e d ig B r e n n b e r g k ö rn y é k é n az u. n. fö ld k ö zi (m e d ite rrá n ) e m e le th e z ta rto z ó r é te g e k e lő fo rd u ln a k , m e ly e k k é ts é g te le n ü l a b re n n b e rg i szé n k ép ző d m én y né! fia ta la b b a k , a b re n n b e rg i r é te g e k a le g a ls ó b b n e o g e n k é p z ő d m é n y h e z so ro lan d ó k .
A b re n n b e rg i s z é n b á n y a e g y ik e a le g r é g ie b b e k n e k M a g y a r o rs z á g b a n , és m á r a m ú lt sz á z a d b a n m iv e lte íe tt,
A szén m in ő sé g e k itű n ő . E g y 30 h ü v e ly k n y i b é c s i öl p u h a fá n a k á tla g o s a n 1 2 2 m ázsa szén fe le l m eg.
T e r m e lte te tt :
1871- b en 1,388.010 m ázsa szén.
1872- ben 1,200.480 „ r
27 B re n n b e rg k ö rn y é k é n n ev e zetese n R i e t z i n g , N e k e n m a rk és L a c k e n b a c h v id é k é n 2—4 öl v a s ta g lig n itte le p e k fo rd u ln a k elő, m e ly e k azo n b an m in d ed d ig ta rtó s k ia k n á z á s t á r g y á t nem k é p e z té k .
X II. Salgó-Tarjiim kőszéu-részvénytársulat.
1. A s a lg ó ta rjá n i k ő s z é n te rü le t fö ld ta n i á tm e ts z e te k e le t
rő l n y u g a tn a k .
3. K o c z k a a la k u szé n p éld án y o k .
4 P e tro g ra fia i g y ű jte m é n y a sz é n te rü le tb ő l.
A s a lg o -ta r já n i k ő szé n - ré s z v é n y tá r s u la t sz é n b á n y á sz a ta e g y n é h á n y év ó ta re n d k ív ü li fe jlő d é sn e k in d ú lt , é s az o tta n i v id é k é n a le g je le n té k e n y e b b .
A tá r s u la t te rü le té b e n 2 s z é n te le p e t is m e rn e k , m e ly e k k ö zü l c s a k az alsó a k n á z ta tik ki. A n n a k v a s ta g s á g a 3 — 8 láb.
F e k ú jé b e n ig e n je lle m z ő k ő z e t lé p fel , m ely a m á tra i tra- ch y th e g \ sé g tő l é s z a k n a k eső s z é n te rü le te n m in d e n ü tt k é p e z i a sz é n k ép ző d m én y fe k ü jé t. E z tö b b é k e v é s b b é vastag- rh y o lith - tuff, m e ly so k h e ly e n m á r tá v o lró l e lá r u lja m a g á t k ré ta n e m ü fe h é r színével.
M ig a s a lg ó -tá rjá n i k ő s z é n tá rs u la t te r ü le t iben m int m ár en lítv e v o lt , c s a k 2 s z é n te le p e t is m e rn e k — e v id é k tö b b i ré sz é b e n 3 szén te le p vau k ik ép ző d v e , és e z e k közül a le g fe l
ső b b is k ia k u á z ta tik ném ely h e ly e n
A le g fe lső b b s z é n te le p fe d ü jé b e n v a n n a k e g y k ise b b a la k ú ca rd iu m fa j (card iu m cfr. e d u la L ám .) á lta l je lle g z e tt r é te g e k , m e ly e k k u ta tá s o k n á l b izto s v e z é rfo n a la t s z o lg á lta t
n ak , m in th o g y e ré te g e k nem m essze a felső sz é n te le p tő l t e rü ln e k el. M ég fe lje b b ig e n v a s t a g , tö b b n y ire d u rv a szem ü h o m o k k ő t é te g e k v a n n a k k ik é p z ő d v e . m e ly e k b e n pectcn Mal- vinae n a g y o b b m e n n y isé g b e n fo rd u l elő.
A szén k ép ző d m én y fék üj éb en a rh y o lith tu ffo k a l a t t ig en v a s ta g h e ly e n k é n t so k g la u k o n itsz e m e t ta rta lm a z ó h o m o k k ő ré te g e k lé p n e k fel. s ezek h e ly e n k é n t ig e n g a z d a g fa u n á t t a r ta lm a z n a k , m ely n ém i ro k o n s á g o t m u ta t az u. n. h o rn e ri ré te g e k fa u n á já v a l. M in d e n e se tre a sa lg ó -L lrjá n i v id é k sz é n te lep ei a n e o g e n k é p z ő d m é n y le g a ls ó b b em ele té h e z so ro lan d ó k . A s z é n te le p e k tisz ta szén - és tö b b é k e v é s b b é v a s ta g p a lá s s z é n p a d o k b ó l á lla n a k . A tis z ta szén k itű n ő m in ő sé g ű és á tla g o s a n 11 • 2 m ázsa felel m e g e g y 3 0 -h ü v e ly k n y i b écsi öl p u h a fá n a k .
T e r m e lte te tt :
1871- b en 5,584.407 m ázsa szén 1872- b en 5,869.292 „ „
28
XIII. Ma<*;y. ktr. bánya hivatal Diósgyőrött.
x. A d ió s g y ő ri b á n y á k té r k é p e f ö ld ta n i á tm e ts z e te k k e l és s ta tís tik a i a d a to k k a l.
2. S z é n p é ld á n y o k .
3. P e tro g ra fia i g y ű jte m é n y a d ió sg y ő ri s z é n te rü le tb ő l, m ég p e d i g :
a) szé n p éld án y o k v a la m in t fekü- é s fe d ü k ő z e te k a M á ty á s , B e rth a , S c h e u e n stu e l, W ie sn e r, A d ria n y , F e re n c z és J á n o s b á n y a te lk e k b ő l.
b) A P é c h n ev e z e tű a k n á b a n f e ltá r t rétegei? k ő z e te i, m ég p e d ig :
1. T e l e v é n y ... O * 20 Öl v a s ta g
2. F in o m s á rg a h om ok . i - 5o T
3. F e h é re s tá l y a g . . . . 2 -3 0
4. S á r g a h o m o k . 6 • 60 »•
5. M á r g a p a l a ... 0 14
6. T á ly a g k a g y ló k k a l . 0 27 r>
7. K é k e s t á l y a g ... 0 -5 8 r M 8. T ö m ö tt tá l y a g k a g y ló k k a l 0 9 6 *? „
9. K é k e s tá ly a g . . . . 1-05 T n
10. T á ly a g k a g y ló k k a l . o '4& T » 11 . A z 1-sö telep kőszene 0*12 ..
12. Z öldes tá ly a g . . . . o- 5 5 V
13. D u rv a sz e m ü hom ok o ‘ 7i
14. F e k e te tá ly a g . . . . o' 78 „ 15. S á r g a t á l y a g ... 0 -1 5
16. T ö m ö tt tá ly a g k a g y ló k k a l . 1 ’ 07 17. S z ü rk e h om ok k a g y ló k k a l . 1 ' 4 7
18. H o m o k o s tá ly a g o s z trig á k k a l 0 3 0 ff r
19. H o m o k o s tá ly a g 1 -09 »
20. H o m o k o s tá ly a g o s z trig á k k a l 0-67 r 21. S z ü rk e h o m o k k a g y ló k k a l 2 '0 2 11 fi 22. K é k tá ly a g k a g y ló k k a l 0-7 2 1? r>
23. A 2-ik telep kőszene 0 -3 0 r 24. Z öldes sz ilá rd tá ly a g 0 -6 5 25. S z ü rk e h om ok . . . . 4*00
26. S z ilá rd tá ly a g . . . . 1 • 02 5) r 27. S z ü rk e h om ok . . . . 1 *90 28. S z ilá rd tá ly a g . . . . 1 • 80 29. S z ü rk e h om ok . . . . 2 .2 4
^o. T á ly a g k a g y ló k k a l . 0 -0 5 V .1. S á r g a h o m o k . . . . 2*02
3 7 9 0 Öl.
n
'S z á m o s fú rá s á lta l k id e r ítte te tt , h o g y D ió sg y ő r v id ék én 5 szén telep v an k ik ép ző d v e , m e ly e k n e k v a s ta g s á g a 3— 12 láb.
29 A z o n b a n nem m in d en te le p v an fe ltá rv a . h a n e m c s a k a z o n - te le p e k e t tá r tá k fel és a k n á z z á k k i, m e ly e k n e k k ib ú v á s a it o ly h e ly e k e n é s á r k o k b a n ta lá ltá k , a h o l a te le p h e z rö v id t á r n á k á lta l és k e v e se b b k ö lts é g g e l le h e te tt ju tn i. A m é ly e b b e n fe k v ő s z é n te le p e k fe ltá rá s a m in d e d d ig azon o k n á l fo g v a m a ra d el, m in th o g y a szén k e le n d é s ö g e m é g el nem é r te azon m é rté k e t, h o g y a z t az e d d ig fe ltá r t szén te le p e k b ő l nem le h e tn e fedezni te te m e s id ő ig , és m in th o g y m á sré sz t a s z é n te le p e k n e k a k n á k b a n való m iv elése a re n d k ív ü li v íz m e n n y isé g k is z iv a tty u z á s á ra m u lh a tla n u l s z ü k s é g e s g ő z g é p e k a lk a lm a z á s á n á l fo g v a ig en k ö ltsé g e s .
A d ió sg y ő ri te rü le tsz e n e n a g y o b b ré s z t lignitből á lló b a r naszén, m ely tisz ta á lla p o tb a n szoba- és k a tla n f ü té s re v a la m in t k o h á sz a ti c z é lo k ra jó l h a sz n á lh a tó .
E sz é n n e k fü tő e re jé re nézve a d ió sg y ő ri v a s g y á rn á l t a p a s z ta lt e re d m é n y e k a z t m u ta tjá k , h o g y m in él k ö z e le b b esn e k az a la p h e g y s é g h e z (mészkő) é s az a b b a n fellépő e r u p tív k ő ze
te k h e z a sz é n te le p e k , a n n á l jo b b a z o k n a k k ő sze n e é s az e te k in te tb e n t e tt ta p a s z ta la to k s z e rin t k ö v e tk e z ő le g osztály o zzák az o tta n i szenet.
1. Pcrecsi v a g y Mátyás.szén ,a le g s ilá n y a b b m in ő ség ű és a v a s k a v a rá s á n á l c sa k jo b b m in ő ség ű szénnel k e v e rv e h a sz n á lh a tó .
2. P alinkási v a g y Wiesnerszén az e lő b b in é l jo b b , é s e g y m a g á b a n is h a s z n á lh a tó a k a v a rá s i fo ly a m a tn á l.
3. Csányiki v a g y Berthaszén m in d a k é t e lő b b i szén n el m é g jo b b , a k a v a r á s n á l jó l h a s z n á lh a tó , a v as-h e g e sz té sn é l az o n b an a fo ly a m a t v é g é n jo b b m in ő ség ű szén h o z z á a d á sá t ig én y li.
4. Gyertyánvölgyi v a g y Schauenstnelszén a le g jo b b m inő
sé g ű s n e m c sa k a v a s k a v a rá s á n á l , h a n e m h e g e s z té s é n é l is e g y m a g á b a n m in d en h á tr á n y n é lk ü l a lk a lm a z h a tó .
E szén fajo k elem z ésén e k e re d m é n y e a k ö v e tk e z ő :
I. II. III. IV .
P e re c si P á lin k á s i C sán y ik i G y e rty á n v ö lg y i 1 0 0 s ú l y r é s z b e n.
1. S z é n e n y 2. V e g y ile g k ö
.35 • 7' 4 4 3 6 46-42 4 7-66
t ö tt víz i6 ' 5 4 18-03 18-40 i8 - 3 5
3. H a m u 4. H y d ro sk o p
i-15-62 9-46 5 ‘ 3 4 11-92
viz 32' i3 00Cvl 29-84 22-07
E sz e ré n t a sz é n y e n t ezen szénfajok e g y e n é rté k é n e k m eg, á lla p ítá s á n á l a la p u l vévén, a k ö v etk ez ő e g y e n é rté k e t ta lá lju k ;
1. P e re c si szén == 1 • o 2. P á lin k á s i „ = 1 . 2 4
3. C sán y ik i == 1 • 30
4. G y e rty á n v ö lg y i , = 1 - 3 3
30
Á tla g o s a n eg y 30 liü v e ly k n y i b éc si öl p u h a fá n a k 1 4 '6 4 m ázsa szén felel m eg.
A d ió s g y ő ri szé n k ép ző d m én y a k ö zé p n e o g e n id ő sz a k b a , az u. n. földközi (m e d ite rrá n ) e m e le tb e ta rto z ik . Á ll v á lta k o z ó t á l y a g , hom ok és h o m o k k ö ré te g e k b ő l s e ré te g e k fa u n á ja fé lig só sv izi je lle g g e l b ir. A k ö v ü le te k k ö z ö l, m e ly e k n é m e ly r é te g b e n n a g y m e n n y isé g b e n fo rd u ln a k e l ő : eytherea sp., car- dium cdule I.a m ., centhium picttim Bast., nerita pieta Fér., melanopsís imprcssa K rauss. u ra lk o d n a k .
A sz é n te le p e k e t ta rta lm a z ó r é te g c s o p o r t fe k ű jé b e n n e h á n y h e ly e n a lsó o lig o cen o rb ito id m é sz k ő és fo ra m in ife rá k b a n b ő v e lk e d ő m á rg a fo rd u ln a k elő, m e ly u tó b b i ú g y lá ts z ik h y - d ra u li m ész e lő á llítá s á ra ig e n a lk a lm a s. E z e n r é te g e k tö b b h e ly e n az A d ria n y és S c h e u e n s tu e l b á n y a te lk e k k ö z ö tti v ö l
g y ö n b u k k a n k i a felszínre.
A szé n k ép ző d m én y fe d ü jé b e n ig e n h a ta lm a s tra c h y ttu f f- r é te g e k v a n n a k k ik ép ző d v e .
A s z é n te rm e lé s év rő l é v re te te m e s e n n ö v e k e d ik . T e r m e lte te tt : 1868-ben 130'937 m ázsa szén
1869- b e n 220-833 „ 1870- b e n 330-632
1871- b en 417-382 „ 1872- b e n 593 727
A d ió sg y ő ri te rü le t te le p e i m ég s o k h e ly e n fo rd u ln a k elő az alsó S a jó te rü le té n , m in t N á d a sd , D isz n ó h o rv á th , P u s z ta C sásztk a, E d e lé n y sat. h a tá r á b a n és e t e r ü l e t szene ig e n n a g y fo n to s s á g g a l b ir a fe lső -m a g y a ro rsz á g i v a s ip a r fe jlő d é se t e k in te té b e n .
A z e lő b b ie k b e n fe lh o z o tt c z é g e k a tu la jd o n k é p i ré sz tv e v ő k a re n d szere s, fö ld ta n i és ő s lé n y ta n i g y ű jte m é n y e k á lta l illu s- tr á l t s z é n k iá llitá sb a n . A z o n k ív ü l m é g k ü lö n b ö ző h e ly e k rő l k ü ld e tte k s z é n p é ld á n y o k a k iá llítá s r a , m é g p e d i g :
X IV . G róf P d lfy János bajmóczi uradalma.
B a rn a s z é n H a n d lo v á ró l B a rs m e g y é b e n . X V . G róf K dlnoky Dénes,
b a r n a s z é n O k lá n d é s A ls ó -R á k o s v id é k é rő l E rd é ly b e n . X V I . Grófnő Bathyány Antónia.
B a rn a sz é n É le s é rő l B ih a r m e g y é b e n . X V I I. Hírig Eberhard.
B a rn a sz é n B a k o c z á ró l B a ra n y a m e g y é b e n .
X V III. Lovag Haratta-Dragano Alajos.
L ig n itsz é n P o ltá rró l N o g rá d m eg y éb en . X I X . Hofmann Ernő.
L ig n its z é n A rm ö n isc h rő l a v o lt ro m á n b á n s á g i h a tá rő rv id é k e n . X X . Mescha András.
L ig n itsz é n K ü r tö s r ő l N o g rá d m e g y é b e n .
H a n t l s e n . H N Ü H ssa,,
a magy. kir. földtani intézet igazgatója.