ARGVMEMTVM *).
Transyluania in Sigismundi ex Opulia refugi potes-tatem se conferente, praeter Keovár et Huzt finitimas arees, Varadienses quoque in fide Rodolphi Caesaris constanter perstiterunt. Missi nihilominus ad eos legati Pancratius Sennyeius, Stephanus Toldius, Petrus Giczius, et per vices alii, qui peterent ne Varadienses a reliquo corpore T r a n -syluaniae se divellerent: in eiusdem Principis Sigismundi, in cuius autea fuissent, impérium concederent. Sed Georgio Királ, praefecto arcis, et compluribus aliis pertinaciter re-nitentibus, operam legati luserunt. Haec dum fiunt, inte-rea Mellemet Passa, ad delendam Transyluaniam, uti
ius-sus fuerat, sensim appropinquat. Qua re Sigismundus et proceres, quando se impares illi viribus vident, tota mente consternati, legatos ad illum mittunt,Pancratium Sennyeium, Gagparem Kornis, et Georgium Palaticz, qui multo simula-tionis artificio et pollicitationibus ad Yaradinum obsiden-dum, a Transyluania amoverent. Quo dum ille pergit, Cia-nadum Transyluaniae ditionis opidum, frustra propugnante Francisco Lugasio, occupat. Orodium Ioannes Selestius incendit, ac se Yaradinum cum suis confert. Meliemed ubi Varadinum copias adinovit, etiamsi nihil sibi reliqui ad summum expugnandi conatum faceret, tarnen assidua plu-viarum tempestate impeditus, oleum et operam onmem per-didit. Quae res illi, sed potissimum quod a Transyluano se ludificari fuerit passus, in exitium postea vertit. Dum Meliemed apud Varadinum rerum satagit, sub idem omnino tempus Germanus et Vngarus Budam obsident, suburbia expilant, omnes ad expugnandam urbem virem explicant, sed idem exitus huius quoque oppugnationis, qui
Meheme-*) Az „Argumentum" — a XVII-ik század második felében íratott be a Codexbe.
ItEttVM TRANSYLV. P E N T A S V. LIB. XÍI. 139
danae ad Varadinam. Michael quoque Valachiae Princeps, occasione absentiae Turcicae uteadum ratus, Bulgáriám ad Haemum usquemontem ingentibus cladibus evertit. Haec gesta ad exitum anni millesimi quingentesimi nonagesimi octavi, mcusibus Scptembris, Octobris, Novembris et Decembris.
Posteaquam exOpulia inconsulte adita refugisset in Transyluaniam Sigismundus, ac denuo, velut excus-sus a foris Palinurus nondum convulsa penitus a nau-fragio cariua, ad eadem gubernaoula tractanda ín-auspicato admotus esset, omne statim Transyluanum nomen, partim voluntarium, partim invitum in eius fidem se contulit, sperans fore, ut a cuius temeritate in altum abre])ta esset navis, eiusdem sanioribus consiliis in salutarem aliquem et tranquillum portum appelleretur. Etsi atitem nemini erat obscurum, recenti adhuc earum rerum memoria in omnium animis hae-rente, quantis caedibus nobilitatem contaminasset, pro-fusionibus opes publicas profligasset, totam denique pá-triám gravissimis tempestatibus involuisset; ne tamen maioribus motibus ansam praeberent, singulari qua-dam e r g a illum cliaritate ducti, sed coelestibus iratis, génioque admodum sinistro 11011 denuo reciperent Princi-pem, confidebant aetatis inconsultae vitia in meliorem frugem illum revocaturum, ac quicquid antea deliquis-set, salutariore poenitentia correcturum. Verum enim-vero, quam fuerint opinione f'alsi, quamve inaestima-bili pretio spem eam Transyluani emerint, ingentium malorum moles, quibus postea ille ipse Transyluaniam obruit, satis demonstravit. Soli Yaradienses extitere, qui non tam lippi fuerint in eo pervidendo, quam
cae-140 STEP] 1A NI SZAMOSKÖZI
teri Transyluani, credo, quia cum ea urbe genitalem auram primum hauserit, initiumque vitae ceperit, po-puläres eius qualis intus et in eilte foret, acutius fuerint intuiti, tum vero ex praeteritis non absurde coniecturam fecerinteundemillum fore,quihactenus fuisset, necpilos, quos semel induisset, unquam mutaturum. Proinde fidem magis suam, quam ipso cogente Sigismundo Grermanis obstrinxerant, quam fallaciosam eius gratiam secuti, in officio constanter perstiterunt, idque stomaclio magis, rationibusque opportunis dederunt, quam novarum re-rum odio. Nam cum iniuriamob insertos urbi, Iesuitici ordinis sacerdotes, tum vero ablegatorum siiorum ig-nominiosam plagam, qua nuperrime a Sigismundo Al-bae erant affecti, nondum concoxissent, plane aversissi-mum ab eo recipiendo aniaversissi-mum gerebant, omnemque coniunctionem et necessitudinem, quam Sigismundus prius convellerat, repudiarunt. Nibilominus Sigismun-dus, ut illorum animos periclitaretur, atque in eandem cum Transyluanis societatem pertraheret, misit Vara-dinum ad eos pelliciendos Pancratium Sennyeium et Steplianum Toldium, senatorii ordinis liomines, et in primore nobilitate, virtute et prudentia excellentes, qui eos pristinae fidelitatis et coniunctionis admone-rent, neve committeadmone-rent, ut ipsi soli defeetionis a ge-nuino haereditarioque Principe authores essent, unde inter cognatos populos armis disceptandi occasio emer-geret. Principem Sigismundum, foederis cum Rodolpho Caesare initi pactum sartum tectumque habere vclle, iuramenti religio, qua obstricti essent, ne cui ea res fraudi esset, securaturum, utquamprimumadmodestio-res reducta eonditiones aut temperaretur, aut antiqua-retur. Petere itaque, ne reiecto populari Principe, ali-enigenae se applicarent, neve novos socios veteribus
Varartienses
Sigismun-dum non recipiunt.
Lppali Varadinum.
RERVM TRANSYLV. P E N T A S V. LI Ii. III. 1 4 1
praeferrent, neve tarn alieno tempore, cum Turca iam pene prae foribus baereret, ad occasionemque discor-diae advigilaret, seditionis autliores ipsi soli haberi velint, seque a Transyluanici imperii corpore reseca-rent, inter quos, eosdem onmino populos, dissidium ci-vileque ae intestinum malum oriri, non minus impium esset, quam calamitosum, Polliceri se de Sigismundo Principe, parem otficii gratiam relatum iri, nec eommis-surnm, ut ulla in re benignitatem eius et favorem es-sent nnquam desideraturi. Si quid Sigismundus Prin-ce])S opinionis errorc, publicique emolumenti fiducia 11011 satis prudenter fecisset, in quo spes eius delusa irritaque facta fuisset, nunc id aequum duxerit, patriae salute urgente, ipsaque adeo necessitate flagitante, corrigere. Nec dubium esset, quin ipse brevi ostende-ret, hoc vestrum obsequium honestuni vobis fore, mul-tisque de causis utile. Nam et immensas Turcarum vires, qui viam ad vos invadendos urbemque
expug-nandam aifectant, et iam pene prae postibus haererent, pacis conciliandae fiducia e cervicibus vestris alio es-set aversurus. Iam vero quid attinet Sigismundi Prin-eipis virtutem et felicitatem ob oculos vestros propo-ncre, quae duo nisi in illo iuvene opportune affuissent, satis exploratum est omnibus, 11011 de finitimis areibus duntaxat, sed de communi patria nos periclitaturos iam pridem fuisse. Nec sane cuiquam obscurum esse potest, quae in civitatem hanc merita Sigismundus contulerit.
Huius Principis, patris, fratrum, patruique diligentia cum summa sapientia coniuncta, arx Varadiensis, im-mensis sumptibus, diversis temporibus exstrueta, fir-mata, munita, feliciter gúbernata, <j[uietem vobis et otium peperit. Hie Jenő, Lippam, aliaque Turcarum castella cervicibus vestris detraxit, suoque imperio adiecit. Hic
142 STEP] 1A NI SZAMOSKÖZI
Turearum copias, quae vobis imminebant, exitiumque meditabantur, saepius caecidit. fudit, fugavit. Hie tot annos praesidium Yaradiense suo stipendio aluit, rem-publicam benefieiis ditavit, omnes omni genere liber-tatis sibi devinxit. Imminebat iam tot annos non ca-pitibus duntaxat vestris sed universae Transylua-niae, Yalacliiae, atque Vngariae saevissimus hostis;
quis eommuni omnium diserimini sese opposuit ? Sigismundus. Quis fortissima dextera de omnibus pene orbis terrarum plagis triumpbantem Sinanem fugere coegit? Sigismundus. Quis denique Mehemc-dem Turearum Imperatorem, dubiam ancipitemque vietoriam ex Agriano praelio domum reportare coe-git? Sigismundus. Quis Turearum Hanem sub Te-mesvaro vinci posse docuit? Sigismundus. Quis ab Euxino ponto ad Tibiscum usque tot terras tot-que populos ditioni subiunxit? Sigismundus. E t huic parere vos recusatis, qui tam ingentibus meritis non vos modo et Transyluaniam, sed universum Christia-num orbem affecit. GenuiChristia-num domiChristia-num ferre 11011 sus-tinetis, ut alienigenam feratis. Submiserunt se huius fascibus utraeque Yalacliiae: extero Principi extera regna : vos domesticum Principem inhac urbe natum, in crepundiis vestris enutritum, populärem, ac plus quam civem vestrum excludere patria, loco natali ex-turbare, cunis suis spoliare non abliorretis, non pium ac seditiosum esse ducitis ? Defendit vos ab im-manissimis bostibus, ut defensori vestro liaec prae-mia referretis? Aediíicavit vobis arcem, ut ille suis acdificiis excluderetur ? Clientelam vestri suis stipendiis fovit, benefieiis ornavit, ut sint a quibus desereretur ? In-cunabula originis suae hic statuit, utca convelleretis?
Quod hoc ingrati animi argumentum, quod illiberalis
RERVM TRANSYLV. P E N T A S V. LI Ii. III. 143 ingenii documentum est! viventem Sigismundum et spirantem ab iis deseri, a quibus ne sepulerum quidem mortui fuerat deserendum. Quapropter vos, viri Vara-dienses, per Dei hominumque fidem, per omnia officia, quae homines hominibus eoniungunt, per quicquid vo-bis sanctum est, hortamur, petimusque, ne a partibus Transyluanorum, Principisque Sigismundi secessionem faciatis; sed potius bene meritum Principem omnibus obsequiis et necessitudinis officiis vobis adiungere pergatis, quod si feceritis, iam sentietis fidelis animi uberrimum vos praemium reportaturos. Haee et talia Pancratius et Toldius ad Varadienses; sed frustra omnia. Erant siquidem Varadini complures praecipuae authoritatis viri, quorum nutum eaeteri intuebantur, qui Sigismundi domiiiationem ob immoderatum eius impérium iusto ac debito odio aversarentur. In his Georgius cognomento Királ, id est rex, praefectus arcis, qui obscuro quidem loco, tenuique sorté, e pago Gijagy vei inquam Gagy Sixoviensis tractus in Vngaria orinndus, Batoriorum Principum munifi-centia, suaque industria et virtute adiutus in splendo-rem domesticum fortunasque non exiguas una cum fratre germano Alberto fuerat provectus. Secundum liunc publici nuncii (munere) fnngebantur Stephanus Stephan et Georgius Korlattuith, portarum custodiae praepo-siti, Fränciscus Maxai et Bartholomaeus Somogyi, cohortium ductorcs, non ignobiles, et Caspar Diacus, id est Literátor, vir quaestorius, et stipendiis militum persoluendis praefectus, itemque praetor urbánus Geor-gius Sartor, quem legatum nuper Sigismundus clavis et fustibus male mulctandum, ut diximus, Albae cura-verat, ac summa cum ignominia ad Varadienses remi-serat. I l i non minus privata quam publica iniuria
ex-fieorjíius
Királ.
144 S T E P ] 1A NI SZAMOSKÖZI
asperati, quemvis malebant, quam Sigismundum Prin-cipem pati 5 quo circa Georgias Rex etalii negarunt se ullo modo commissuros, ut solemni iuramento ictae fir-mataeque cum Rodolplio Caesare foederis tabulae a se violentur, unde sibi sempiternum perfidiae crimen inuri posset; pluris sibi suam fidem et existimationem esse, quam Sigismundi gratiam et favorem. Quamob-rem se in Rodolphi Caesaris potestatem, cuius esset, arcem tradituros, in cuius verba ipso impellente gismundo paueis ante mensibus iurassent. Ageret Si-gismundus cum Caesare de restituenda illa: sibi in animo non esse, existimationem fidelibus ofiiciis, mul-toque labore ab initio collectam, eius gratia in discri-men adducere, fideique iacturam facere, quae semel
amissa, sicut anima, nunquam eo postea rediret, unde semel discessisset. Sigismundum dubiis suis multa polliceri, atque etiam iureiurando promissa, modo sua interesset, solenne haberet in speciem constabilire.
Caeterum ubi res tranquillae essent, tam nihil eorum praestare, quam diis atque liominibus contestatis iu-rasset, quam quae nihil ad se pertinerent. Plura eius inconstantiae, impotentisque animi experimenta se ha-bere, quam timere unquam potuerint. In eundem lapi-dem toties offendere ingenii esset lapi-dementis, et ab omni rerum usu derelicti. Non est igiturcur cumulatis aliis supra alias cladibus fidem eius amplius periolite-mur. Sat patientiae datum est, sat exhaustum publice privatimque miseriarum. Iret, ubi res humanas pro libidine Sigismundus turbare, opes publicas contur-bare, divina humanaque omnia miscere, promptUm ha-beret ; hic nihil esset quod amplius speraret. Cum in Regis liaec dicentis sententiam omnes Varadienses urbis primores omnesque Ordines discessissent,
Pan-RERVM TRANSYLV. PENTAS V. LI Ii. I I I . 1 4 5
cratius et Toldius irriti legationis paucis post diebus domos redierunt, et Varadinum munitissima urbs, totusque ille partis Vngariae tractus Krasznensis, Bi-harién sis, et Zolnok mediocris comitatuum nomine eelebratns, qui pene dimidium Transyluaniae aequat.
frequens populis, über agris, erebris mimitus eastellis, Sigismundi turbulentis temerariisque artibus a corpore Transyluaniae abscissus, atque in Rodolphi Caesaris potestatem rcdactus est. Ne vero Sigismundus tanti rem momenti intentatam adhuc relinqueret, legátus est iterum eodem Stephanus Toldius et Petrus Gi-czius, per quos totam molem Turcicarum copiarum, quas Mehemed ductaret, ad Varadinum expugnan-dum intentam nunciavit. Cum itaque vix spes esset Vara-dienses sustinendis illis pares esse, salutarius fore, si urbem in potestatem Sigismundi committent. Id si
fa-cerent, Sigismundum, sicut a Transyluania, ita a Va-radino alio vires barbarorum omni studio et conatu diversurum. Hoc si tarn praesens ad salutem consi-üum repudiarent, propediem experimento discerent, hanc obstinationem manifestam ad eorum exitium viam futurum. Ne vero quid ad arcem tutandam praesidii deesset, missurum extemplo ad eos Stephanum Csa-kium cum validissima peditum equitumque manu et Moisem Szekelem, cum duobus Siculorum millibus, aliosque itidem militaribus laudibus claros duces, qui etiamsi quid a Turca immineret discriminis, ab omni parte incolumitati urbis providerent. Si vero se in fidem Germanorum contulerint, sciant se eosdem exi-tiales eventus habituros quos Agria, Zigetum, Gyula, Canisa, aliaeque arces habuissent. Nec sperarent Ma-ximilianum Archiducem ulla ope eos sublevaturum, qui destinatam quoque eius tutelae Transyluaniam,
MONVM. H V N Q . HIST. — SCRIPT. X X V I I I . I Q
1 4 6 STEP] 1A NI SZAMOSKÖZI
maluerit a Turcarum crudelitate prius obrutam videre, eminusque exitium eius contemplari, quam valido praesidio, tempestivaque sua praesentia laboranti suc-currere. Toldius praefectus, nondum Varadinum appu-lerat, cum certa fama audit, Melcliiorem Rederum et Paulum Nyári um, Rodolphi Caesaris duces, viros domi iuxta ac militiae illustres, cum cataphractorum peditum duobus millibus, et quingentis equitibus, in arcem receptos, ac denuo omnes in verba Caesaris Rodolphi sacramento adactos esse. Hoc modo Toldius altera quoque legatione frustratus, postquam nec consilium, nec coeptum procedere posse videt, ne viso quidem Varadino, irritus spei, ad Sigismundum revertit. Prae-ter hos autem diversis antea temporibus praemissus erat eodem Stephanus quoque Bocskaius, ipsius Prin-cipis Sigismundi avunculus, summae authoritatis et prudentiae compos vir, cuius solertia et virtus totam rem Transyluanicam, ne rueret, per id tempus mode-rabatur, et qui praefectura Varadiensi superioribus an-nis multa cum laude functus erat. Sed eius quoque omnis opera ad irritum cecidit. Denique cum Sigis-mundus frenato furore Mehemedis Passae, delinitoque prece et muneribus illius impetu, omnem illam Turca-rum vim a Transyluania avertisset, ac Varadinum versus certo tendere cognovisset, ne quid ab officio et pietate christiana alienum faceret, novissime misit Melchiorem Bogathium, nobilissimum virum, qui Ger-manicis ducibus Reclero et Nyario renunciaret, Mehe-medem Passam omnem sui belli vim ad Varadinum expugnandum conversurum: curarent, quae ad pro-pulsandum bellum pertinerent, ne imparatos dirus hostis opprimeret. Se quiclem summo animi conatu ac christiano amore eniti velle, ne laborantibus
Vara-RERVM TRANSYLV. P E N T A S V. LI Ii. I I I . 147
diensium rebus deesset, sed in tarn eonvulso et labe-faetato mutuae eonventionis foedere non videre, qua ope, quibusve eonsiliis praesentem eorum statum snblevare posset. Melchior Varadinum ingressus, ac sub custo-dia habitus, omnique aliorum colloquio prohibitus, paucis post diebus ad Principem remissus est. Haec dum in hunc modum 11011 satis secunda Transyluano-rum f a m a atque fortuna administrantur, interea Za-tarci Mehemed P assa, innumerabili Tu rcarum multi-tudine, totiusque pene Orientis et Europae viribus succinctus, Danubium superaverat,"non minore omnium formidine, quam ille armatus esset miiitum multitu-dine. A d Panciovam citerioris ripae accolam pagum infra Belgradum, veteribus Taurinum, ubi utraque ripa a b altera 11011 totis senis stadiis distat, pontem partim ex navigiis tenaci catenarum et rudentum nodo connexis, partim sublicis, sieubi vortex earura patiens esset, in vado defixis, flumini imposuit. Nam iam toto ante anno materiam ad eum usum copiose congerendam curaverat. Centum viginti onerarii pon-tones molem pontis sustentabant, praeter sublicas quae a d utramque ripam fluminis vado per seriem in-cussae extabant. Inde codices ligonum, in grassos asses per quadrata dolati, ratiumque instar in latitu-dinem pontis adaequati, superne navibus instrati sunt.
Neve vacillarent, roboreis, aut ferreis clavis trabium subieetarum dorsis affixi sunt. Totum id tabulatum tiliaeeis axibus constabat, ne pontones gravarentur quernarum, aut aliarum solidiorum materiarum onere.
In extremo utrinque ponte, ad fluminis crepidinem, castrorum instar munitionem ex aggregata humo ac fossa constituit, quam vallo ac fluvialis undae circum-plexu eonfirmavit, ibique praesidium hinc atque illinc
10*
Mehemed Passa eo-pias
Danu-bium tra-iicit.
148 STEP] 1A NI SZAMOSKÖZI
ternorum armatorum millium tormentis probe instru-ctorum posuit: ne velitarii hostes, clandestina irrup-tione pontem vei incendio abolerent, vei ferro abrum-perent, vei carina pertusa in profimdum ingurgi-tarent, vei alia aliqua ealamitate affieerent. Nam per id tempus Deli Marco, magni animi iuvenis genere Thrax, et multorum praeliorum aneipiti fortuna exer-citatus, eolleeta voluntariorum, quos Haidones vocant, magna manu, totum illum traetum ad Danubium usque et ultra frequentissimis impressionibus vexabat, Tur-carumque, nihil adversi expeetantium, cohortes sae-pissime eeciderat, onerarias illorum naves in Danubio intereeperat, omnibusque belli cladibus clam palamque illis imminebat, quae res non parum Turcarum fortu-nam, animosque afílixit. Cuius audax excursio eo us-que diversis temporibus evagata fűit, ut ad Zaridalem usque montem, qui citerior Haemi appendix est, et Hebrum fluvium, qui nunc Morizza vulgo, omnia Turcis infesta fecerit, praesertim cum collectis undi-quc et castra conflatis praesidiis Turcarum vires per-egre in Vngariam abiisse acciperet. Sed dum Marco tam audacter Turcas infestat, fortunam, quam propi-tiam matrem esse putabat, adversam, tandem novercam expertus est. Sequenti enim anno, quam haec Zatarci Passae expeditio fuisset, Marco maioribus animis quam viribus Danubium praedatoria manu, quam ducta-bat, traiiciens ac in Bulgáriáé penitiora furtim insinua-tus, cladem, quam Turcis inferre parabat, ipse accepit:
ingenti praeda onustus dum reditum molitur, a Bego Cladovensi, quem antea expilaverat, vicissim supplan-tatur. Caesis omnibus commilitibus suis, ipse gra-viter saucius captus, ac Constantinopolim deductus est.
Caeterum Mehemedi Passae in transmittendo exercitu
Deli Mareo.
Prodigium.
RERVM TRANSYLV. P E N T A S V. LI Ii. III. 149 triste est oblatum prodigium. Quo viso liariolatores ostentorumque interpretes Tureae (ut est hoc homi-num genus supra modum superstitiosum ac vanis reli-gionibus deditum) nihil fausti de futuro belli eventu pro-nunciarunt. Repentinus turbo, sudo tranquilloque coelo
eoortus praetorium equitem, deeumane vexillo specta-bilem, in medium Danubii gurgitem e ponte deturbavit, qui subita fluvii voragine absorptus, nec vivus, nec mortuus amplius apparuit. Passa niliilominus, etiamsi eam rem in religionem apud Turcas vertisse sentiret, pergit exercitum porro agere. Copiae Turcarum uno omnium consensu, qui vel rem diligentius explorarunt, vel aliud negotium sequuti legati coniecturis numerum perscrutati sunt, supra ducenta millia fuisse feruntur.
Qua immensa belli opulentia Passa exultans, fertur ex primoribus Turcarum percontatus, an tota Christia-norum facultas esset tanti, ut tuto eam vim hominum expectare auderet: illorum quemdam respondisse:
Cbristianorum quidem quamlibet magnas copias se scire non expectaturas, sed paucas tarnen turmas, in-trepide tantae multitudini se obiecturas. Quod sermo-nis aenigma cum Passae ad intelligendum 11011 satis proclive esset, eundem Oedipum nodum explicasse»
ac dixisse: multas superesse Christianorum arces, quibus inclusae paucae cohortes universam huius belli molem sint excepturac. Quod verbum etiamsi vere, parum tarnen opportune de Turcarum virtute prolatum, non nihil Passae animum offendit. Nec vero dum haec ita geruntur, clausis quod ahmt oculis tan-tam belli procellam Transyluanus neglexit. Cum enim videret de Transyluaniae potissimum capite haec co-mitia agi7 quod viribus non poterat, astu perficere constitnit. Tecbnam, qua paulo ante Germanum
cir-150 S T E P ] 1A NI SZAMOSKÖZI
cumscripserat, in Turcam denuo explicare destinavit, ac tamquam laqueo mentem barbari et consilia irre-tivit. Periculi itaque magnitudini serio ut pareret ex-perrectus atque perculsus Sigismundus, cum videret alterutrum esse faciendum, ac aut pacificationis prae-textu hostem potentem deliniret, aut iis viribus adven-tantem exciperet, quae boni et facilis exitus spem praeberent — equidem ita utriusque effectus rei erat deploratus, ut neutrum cum certa fiducia spes esset perfici posse — nihilominus fortioribus consiliis super-sedens, consultius duxit, bellum trahendum, aut tan-tisper hostem detinendum, dum tempestas illa belli remitteret, temporisque opportunitas e manibus Passae eriperetur; aut si id non succederet, concordiae con-ciliandae praetextu barbarum alio amovendum, et si-mulationibus potius, quibus bella constant, vires eius enervandas, quam temere cum tam vasto hoste exi-guas vires provinciáé periclitari, quibus deletis (quod omen superi averterent!) tota protinus Transyluania hostilis victoriae praemium futura esset. Proinde cum a Caesare Rodolpho, ob turbatum sub reditu
cumscripserat, in Turcam denuo explicare destinavit, ac tamquam laqueo mentem barbari et consilia irre-tivit. Periculi itaque magnitudini serio ut pareret ex-perrectus atque perculsus Sigismundus, cum videret alterutrum esse faciendum, ac aut pacificationis prae-textu hostem potentem deliniret, aut iis viribus adven-tantem exciperet, quae boni et facilis exitus spem praeberent — equidem ita utriusque effectus rei erat deploratus, ut neutrum cum certa fiducia spes esset perfici posse — nihilominus fortioribus consiliis super-sedens, consultius duxit, bellum trahendum, aut tan-tisper hostem detinendum, dum tempestas illa belli remitteret, temporisque opportunitas e manibus Passae eriperetur; aut si id non succederet, concordiae con-ciliandae praetextu barbarum alio amovendum, et si-mulationibus potius, quibus bella constant, vires eius enervandas, quam temere cum tam vasto hoste exi-guas vires provinciáé periclitari, quibus deletis (quod omen superi averterent!) tota protinus Transyluania hostilis victoriae praemium futura esset. Proinde cum a Caesare Rodolpho, ob turbatum sub reditu