Septembris 1763)
Augustissima imperatrix et regina apostolica domina dominarum nobis naturaliter clementissima, benignissima !
Benignum majestatis vestrae augustissimae expeditionem ejusdem cancellariam aulico-transylvanicuam die 9ma proxime praesenti mensis augusti expeditio solita cum veneratione venerabile suscepi intitulatum, vi cujus majestas vestrae clementissima posteaqum de summa hujus populi pastorali nostrae curae constiti, in rebus religionis sacrae, ignorantia informata fuisset, pro regia sua et apostolica pietate et plus quam matema solicitudine annuntiata tanto huic malo clementissime occurrere volens, qualiter nempe idem populus in scitu necessariis instrui posset, ex nobis quoque respective clementissime dignitate est imperare, cui benigni imperio dum devotum parere cupio, sequentia ferre summe referenda moenio, et quidem:
lmo modum commemoratis probatu, ac necessariu, quo haec quoque natio ex ignorantia tenebris (...) posset, illum invenio peroportunum, quo aliae quoque ubique terrarum, et hocce etiam haereditario majestatis vestrae clarissimae principatu suae ignorantiae expellint tenebras, quemque jam dudum ipse doctor Gensiu ad Romám 10:14 indicavit, et ad plebes 6:4 declaravit, et quem (...) tridentis synodum in qualibet aetate per episcopos religiosie ebservandum praecepit leges 29. de (...) videlicet doctrinam et disciplinam per quam alii ea, qua necessaria sunt, tradant, alii docentes audiant, et audita excipiant, ad quod functuose perficiendum.
2do Duó necessaria requisita vident, doctores videlicet et auditore, quemadmodum enim credere, audite et praedicare non poterunt, nisi mittantur ita nihilominus discere haud poterunt, qui audire noluerint, et disciplinam audiverint: Quantum disciplinam attinet. ea gratia dei, et clementissima piorum fundatorum, aevi et genitoris majestatis vestrae sanctissimae desideratur, úti et majestatis vestrae sanctissimae
munificentia iám ex parte hic loci non solum coepit, séd et fructuose profiéit, dum scholae, et scholarici aucti in ecclesiastica disciplina assidere et fructuose exercentur, populus in doctrina christiana constanter docetur, eidemque fidei principia, aliaque ad salutem necessaria traduntur, eumque in sinem libri utilissimi continuo typis adduntur. Nec hic solum, séd et alba carolina templum, monasterium dictum eum in finem restauratur, et residentia pro magistria, et discipulis constructa jam perfecta est, et magistri juxta praescriptum divi Paul: 12 domini Basilii magni sacri instituti professi formaliter hyeromonachi, cui residentia, dum juxta laudatum concilium tridentinum cassatorum nuper in Remete et Fel-Gyogy (!) monasterioprum reliquiae et appertinentiae fuerint aplicatae, fructuose pláne et docere poterunt, et docevi.
Similiter successu temporis fieri, necessarium foret (!), in aliis quoque locis a domino Leopoldo (...) memoriae Imperatoris majestatis vestrae sanctissimae avo desinuo (!) hinc in fine praescriptis. Similiter etiam in aliis fieri poterunt locis, quemadmodum alia quoque hic natione plures habent scholas, pluraesque gymnasia, per quae earum tollitur ignorantia. Verum.
3tio Ad tollendum penitentiis totius populi in rebus religionis non videt sufficiens sola scholarum exercitatio, nisi (...) etiam ejusdem ubique fiat aplicatio, qua quidem duplex etiam in aliis hic nationibus exerceri datur (?), alia ex parte clericorum, alia ex parte laicorum, ex parte clericorum necessariu főre videt, ut isti fundata habeant beneficia, ne assiduo laboré instar plebeorum suum quotidiam cognatur quarere pane. In hac quippe mea dioecesi, unó alterove excepto a majestate vestrae sanctissimae benignime pensionato, reliqui animarum curati veluti coloni, ut possint subsistere, proprius manibus terram labirare cogunt, imo colonis ipsis infeliciores, nam illi saltem terram, ubi laborare possint, a suis dominis habent isti autem plerique, et terram pecunia, vei laboré redimere, et de ejus fructibus decimas praestare, et contributionem solvere cogunt, ideoque cum nulla spe futuri beneficiis alliciant, scholastici, scholas, aut
penitus deferunt, aut alio tela vertunt, nec (...) amplectetur, statu rudiores rudis videlicet ad subditu plebis, aqua talia, qualia sperant, stipendia.
4to Ex parte autem laicorum etiam requirenda videret, aplicatio, quemadmodum desuper savra indicant diplomata, diaetales articuli, et repetita eatenus benigna rescripta: Quae in rescripto de 15 mensis április 1746 benigne emanato celemente recapitulant [: qua utinam aliquando suum etiam sortirentur effectu:] aequm etenim intimque főre (!) videtur, ut qui aequis numeri publicant, sustinent onera, ii pariter publica participent commoda: cum enim (...) nationis juventus nullám sui ad publica beneficia experiantur aplicationem , nullo efficari (...) motivo ad continuanda (...).
5to Ubi ad praescriptum laudati concilii tridentinum formati, et laudati constituerunt animarum curati, necessum esset etiam ex parte auditorum aliqua fieri dispositio, qua sive svaviter, sive etiam compulsivis mediis ad audendam doctrinam et disciplinam etiam nolentes statuo tempores, dierumque horis ad praelationem curati intrare, salutariter pellantur, quemadmodum in aliis quoque regnis fieri sólet per hanc quippe schismaticae gravitatis confusionem, et desolutionem illum huic populo audisse videtur, quod 3 reg. 12. recenter, quemadmodum enim tunc recedentibus a domo Dávid Decemtribubus (!) Feroboam (!) diós erexit in Bethel et Dán aureos vitulos (!), excussisque legitimus sacerdotibus extremos quoque populi eorum loco construit, populique hyerosolimam Salomonis templum adire prohibitur, ne eo conversus saniora (!) legis aud(..) ad domum Dávid revertatur. Ita hi quoque repudiatis eisque oprobriose (?) expulsis legitimis sacerdotibus, qui aliquid scire videbant, collectios quoque ad suum genium ignorantes conduxerint mercennarios, qui ad subitum plebis incantantes, conversationem cum doctoribus, et disciplinae auditionem per omnia vetant. Utque majorem erga sanctam religionem catholicam populo ingenorent honorem, pro vitulis aureis infanes quosdam libros, qui etiam ab ipsis modema ecclesia graecae libris, ut apo(...) rejeci possunt, opus prorsus haereticus per vicinos procul dubio schismaticos in liguam hujus gentis versos, typisque in Rimnik (!)
nuper editos, per vias veritas, defraudata etiam tricesima huc invidere, imprimeque per principatu disseminare non reformidarunt, qui libri non solum a sana doctrina, séd et quoniam eruditionis disciplinam cum catholicas trattare verant. Tales proinde infanes, saendalososi (!), populique sana doctrina impediri, et pemitiosi libri tolli omnino deberent ex regno catholico, nominatus autem non unitis episcopus ad tenorem salutaris Leopoldine constitutionis de anno 1701. die 8a mensis octobris Buda apud sancti Andreae, hinc remotius locatus fortassis utilius maneret, taliter quoque remotis impedimentis populus quoque ad auditionem veritatis facilius disponi posset. caeterum:
6to Qui inter frequentes hujusmodi schismaticae pravitatis tentationes, aut constanter perseverunt, aut ad eam gratia dei convertunt, statibus ad audiendam, et percipiendam religionis sanctissimam disciplinam nuspiam melius allici poterunt, quam per eum, quem majestas vestra sanctissima pro securitate, et custodia hujus hereditariis principatus confiniorum clemne (!) aeque, atque utiliter institui ordinavit militarem statum, quo, úti coepit consistente, ad tenorem sancti Leopoldi diplomatis de anno 1699 die 16 mensis februarii, a majestate vestra sanctissima anno 1743 die 9a septembris benigne confirmati, et hic nemine contradicente recepti suum hac natio ad generalatu habere possit recursum tales quippe in tali statu constituti, et suas proles alicuius ad studia dare ipsi etiam adultiores per frequentem ad suis officialibus, et animarum curatis conversionem sese magis, magisque excolere consueverunt.
Et haec sunt majestas sanctissima, quae ego ad benigne jussa hinc nunc humillime referre possim, deus (...) T. O. M. Qui hanc piám intentionem majestati vestrae caelius inspiravit, média quoque efficacia eandem in optatu finem perducendi praeveniat, et (...) prosequet. Nos verő officibus ad arces precibus pro longova majestatis vestrae sanctissimae totius a. a. dominus incolumnitate eundem (...) non intermittemus emoriturus Balássfalva 12 septembris 1763. — majestatis vestrae sanctissimae - Humillimus perpetuoque fidelis servus et capellanus Petrus Paulus Áron episcopus fogarasiensis.
IV. Reflexiones super ortu, religione et habitationis stativis