• Nem Talált Eredményt

V o n d e r N a t u r b e i d e r F a c l o r c u m u s s e s a b e r a u c h a h h a n ­ g e n , z u w e l c h c m R e s u l t a t e d i e B i l d u n g k o m m e n w i r d , a l s o : v o n M a t e r i a l u n d b i l d e n d e m P r i n c i p hängt a u c h d i e G e ­ s t a l t a b . — D i e B i l d u n g i s t a b e r g l e i c h b e d e u t e n d m i t B e w e ­ g u n g , d e n n i n d e m s i c h e t w a s F o r m l o s e s z u r F o r m b i l d e t , m f e . s e i l s i c h d i e v o r h a n d e n e n , g e g e b e n e n A t o m e b e w e g e n , müsse«

d e n O r t i h r e r B e s t i m m u n g e r r e i c h e n u n d d a s b i l d e n d e P r i n c i p i s t d a h e r g l e i c h b e d e u t e n d m i t d e r b e w e g e n d e n K r a f t .

D i e b e w e g e n d e K r a f t k a n n i n i h r e r l e t z t e n U r s a c h e n i c h t v o m N a t u r f o r s c h e r e r k a n n t w e r d e n u n d g e h ö r t d a h e r d e n G e ­ genständen d e r P h i l o s o p h i e a n . I n s o f e r n d i e s e b e w e g e n d e K r a f t a b e r a u s i h r e n W i r k u n g e n u n d i h r e n b e s o n d e r e n T e n d e n z e n auf d i e S i n n e n w e l t e r k a n n t w e r d e n k a n n , i s t s i e O b j e c t d e r P h y s i o ­ l o g i e u n d w i r d s t e t s berücksichtigt w e r d e n müssen, w o e s A u f g a b e

d e r W i s s e n s c h a f t i s t , d i e körperliche F o r m z u e r k e u n e n . D a w i r a b e r d a s B i l d s a m e i m m e r n u r i n e i n e r F o r m z u e i n e r b e s t i m m t e n Z e i l ; e r k e n n e n k ö n n e n , d i e b e w e g e n d e K r a f t aber d a r i n g e r a d e e x i s t i r t , d a s s s i e d i e M a t e r i e b e w e g t , s o müssen w i r a u c h e i n e F o r m w a n d h i n g a n e r k e n n e n , d i e s i c h d a r i n d a r l h u t , d a s s e i n e R e i h e v e r s c h i e d e n e r G e s t a l l a n g e n a n e i n e i n Körper a l s e i n e G e s c h i c h t e d e r b e w e g e n d e n T e n d e n z r e a l i s i r t w i r d , u n d d e r N a t u r f o r s c h e r h a t d a h e r i n d e r E n t w i c k e l u n g s g e ­ s c h i e b t e e i n e s K ö r p e r s d e n M a a s s s l a b für b e i d e F a c t o r e n d e s s e l ­ b e n , i n s o f e r n b e i d e a u f E r s c h e i n u n g h i n z i e l e n , u n d d a r u m i s l d i e E n t w i c k e l u n g s b e o b a c h l u n g a u c h d i e e i n z i g w a h r e M e t h o d e ^ w e i l s i e d i e B e w e g u n g u n d s o m i t d a s „ L e b e n " e r f o r s c h t .

D i e U r z e l l e i s t e i n H a u p t g e g e n s l a n d d e r E n t w i c k e l u n g s g e ­ s c h i c h t e g e w o r d e n , u n d für d i e E r k e n n t n i s s d e r G e s t a l t u n g u n d i h r e r L e b e n s g e s e l z e v o n d e r e n t s c h i e d e n s t e n W i c h t i g k e i t . E s i s t d a b e i für d i e W i s s e n s e h a f t e i n e w i c h t i g e E r k e n n t n i s s a u f g e ­ g a n g e n , nämlich d a s s d e n E l e m e n t a r f o r m e n e i n e s O r g a n i s m u s s c h o n e b e n s o g u t d i e B e d e u t u n g e i n e s O r g a n i s m u s z u ­ k o m m e , w i e d e m a u s d i e s e n E l e m c n t a r f o r m e n g e b i l d e t e n G a n ­ z e n . — A b g e s e h e n d a v o n , d a s s o r g a n i s c h e F o r m e n a u c h i n d e r K r y s t a l l i s a t i o n a n o r g a n i s c h e r K ö r p e r a u f t r e t e n k ö n n e n , w i e z . B .

d e r Z u c k e r , h a t d i e Erkenntnis« v o n d e r o r g a n i s c h e n E l e m e n t a r ­

1 8 3

b e d e u t u n g n o c h m e h r d a z u b e i g e t r a g e n , d e n O r g a n i s m u s m i t d e m l i r v s t a l l z u p a r a l l e l i s i r e n , d e n n d e m m i k r o s k o p i s c h e n T h e i l c h c n e i n e s K r y s t a l l s kömmt d i e s e l b e E i g e n s c h a f t u n d B e d e u t u n g z u , w i e d e m g a n z e n K r y s t a l l e , v o n w e l c h e m d a s T h e i l c h e n g e n o m m e n u n d e b e n s o h a t s i c h e r g e b e n , d a s s d e m m i k r o s k o p i s c h e n U r z c l l -c h e n e b e n f a l l s , a l s O r g a n i s m u s a n s i e h , d i e j e n i g e p h y s i o l o g i s -c h e B e d e u t u n g u n d G r u n d e i g c n s c f i a f t z u k o m m e , w e l c h e d e m O r g a -n i s m u s i m G r o s s e -n , z u d e s s e -n F o r t b i l d u -n g d i e U r z e l l e d i e -n t , c i g e u t h i i m l i c h i s t . — U e b e r d i e s e n I i e g r i i l ' d e s O r g a n i s m u s w i r d i m z w e i t e n A b s c h n i t t e w e i l e r g e s p r o c h e n w e r d e n . —

E s w u r d e v o r h i n g e s a g t , d a s s d i e B i l d u n g e i n e s K ö r p e r s g l e i c h b e d e u t e n d s e i m i t d e r B e w e g u n g d e r A t o m e a u e i n e b e -s t i m m t e S t e l l e . E -s w i r d d a b e i v o r a u -s g e -s e t z t , d a -s -s d i e A t o m e i n j e d e r R i c h t u n g fähig s i n d , s i c h f o r t z u b e w e g e n ; — d i e s e F o r t b e w e g u n g i s t a b e r , o h n e d e n gänzlichen Z u s a m m e n h a n g d e r M a -t e r i e a u f z u h e b e n , n u r i n d e m f l ü s s i g e n Z u s -t a n d e möglich, i n d e m h i e r a l l e T h e i l e i n d e r a u s g e d e h n t e s t e n Qualität für B e w e g u n g s i c h b e f i n d e n u n d d i e s e B e w e g l i c h k e i t e i n H a u p l e r f o r d e r -n i s s d e r G e s t a l t u -n g i s t . — A u f diese, t h e o r e t i s c h e W e i s e , d e r übrigens d i e e m p i r i s c h e B e o b a c h t u n g g e n a u e n t s p r i c h t , b a t m a n d e n e r s t e n S a t z u n s e r e r m o r p h o l o g i s c h e n W i s s e n s c h a f t g e f u n d e n , nämlich: d a s s a l l e F o r m b i l d u u g n u r a l l e i n i n e i n e r F l ü s s i g k e i t g e s c h e h e n kann.»

U n s e r e m e t h o d o l o g i s c h e E r k e n n t n i s s i s t d e m n a c h g e z w u n g e n , v o n d e r E r f o r s c h u n g d e s Flüssigen a u s z u g e h e n u n d z u e r k e n -n e -n , w i e s i c h a u s d i e s e r m a t e r i e l l e -n I -n d i f f e r e -n z d e r K r y s t u l l u -n d d i e L i r z e l l e b i l d e t .

D i e Flüssigkeit, i n w e l c h e r d i e F o r m a t i o n d e s K r y s t a l l s g e s c h i e h t , h a b e n d i e C h e m i k e r „ M u t t e r l a u g e " g e n a n n t , e i n A u s -d r u c k , -d e r u n t e r g e w i s s e n C a u t e l e n a u c h v o n -d e r Flüssigkeit g e b r a u c h t w e r d e n könnle, a u s w e l c h e r d i e o r g a n i s c h e U r z e l l s h e r v o r g e h t . — D i e F o r m , w e l c h e a u s d e r Flüssigkeit h e r v o r -g e b i l d e t w i r d , i s t i m m e r d e r G e -g e n s a l z d e s Flüssi-gen u n d a l s s o l c h e r d a s F e s t e . — D i e s e s F e s t e b i l d e t s i c h n u n i m F l ü s s i g e n a u f z w e i W e i s e n . E i n m a l nämlich w i r d d u r c h e n t s p r e -c h e n d e A t o m e u b e w e g u H g d a s F e s t e s o a u s d e m - Flüssigen g e f o r m t ,

d a s s d i e A n r e g u n g d a z u v o n a l l e n S e i t e n h e r k o m m t u n d d i e F o r m n u r i n e i n e n r ä u m l i c h e n G e g e n s a t z z u m Flüssigen t r i t t . E i n räumlicher G e g e n s a l z i s t a h e r k e i n e D i l l e r e n z , a u s w e l c h e r eine W e c h s e l w i r k u n g h e r v o r g e h t u n d d a d i e s e d a h e r z w i s c h e n F e s t e m u n d Flüssigem n i c h t S t a t t f i n d e t , s o i s t a u c h d a s e i n m a l g e f o r m t e F e s t e k e i n e r w e i t e r e n F o r t b i l d u n g , s o n d e r n n u r , w i e u n s J o r -d a n ' s , i n M i i l l e r ' s A r c h i v m i t g e t h e i l l e E x p e r i m e n t e b e w e i s e n , e i n e r R c p r o d u c t i o n s o l a n g e fähig, a l s d i e a l l g e m e i n e n ma-t h e m a ma-t i s c h e n , c h e m i s c h - p h y s i k a l i s c h e n N a ma-t u r g e s e ma-t z e d a r a u f ein-w i r k e n . D i e s e s F e s t e i s t d e r K r y s t a l l .

E i n e z w e i t e W e i s e d e r G e s t a l t u n g i s t d a r i n begründet, dass i n d e r Flüssigkeit e i n i n n e r e r P u n k t e n t s i e h t , d e r i d e a l u n d m a -t e r i e l l a l s G e g e n s a l z a u f d i e Flüssigkei-t h i n w i r k -t u n d z w a r auf d i e s e w i e a u f e i n A e u s s e r e s s i c h b e z i e h t . H i e r d u r c h w e r d e n d i e a l l g e m e i n e n m a t h e m a t i s c h e n u n d c h e m i s c h p h y s i k a l i s c h e n N a t u r g e s e t z e m o d i f i c i r t , d i e v o n a l l e n S e i t e n i m K r y s t a l l h e r v o r -s t e c h e n d e B e z i e h u n g w i r d h i e r n u r a u f d e n g e -s e t z t e n , i n n e r e n P u n k t b e z o g e n u n d e i n A e u s s e r e s , w e l c h e s s i c h i n B e -z u g a u f e i n e n i n n e r e n P u n k t b e w e g t , k a n n n u r i n s p h ä r i s c h e n L i n i e n s i c Y f o r t b i l d e n . —• D i e s e F o r m i s t d i e o r g a n i s c h e U r z e l l e . H i e r g e s t a l t e t s i c h das F e s t e z u F o r m u n d I n h a l t u n d h i e r i n i s t d a s M o t i v d e r a u f e i n a n d e r w i r k e n d e n , a l s o f o r t b i l d e n d e n Gegensätze g e g e b e n . D u r c h d i e Z e l l e n b i l d u n g w i r d a l s o möglich g e m a c h t , d a s s d i e a l l g e m e i -n e -n c h e m i s c h - p h y s i k a l i s c h e -n N a t u r g e s e t z e m o d i f i c i r t w e r d e -n u n d z w a r i n e i n e r W e i s e , d i e w i r F o r t b i l d e n —• L e b c n s p r o -c e s s n e n n e n . —• H i e r a u s f o l g t , d a s s d i e e r s t e B e d i n g u n g d e s L e b e n s p r o c e s s e s d a s V o r h a n d e n s e i n d e r Z e l l e i s t , u n d d a s s w i r a l l e m o r g a n i s c h e n L e b e n d i e Z e l l e a l s Urphän o m e Urphän v i Urphän d i c i r e Urphän m ü s s e Urphän , w a s d e Urphän Urphän a u c h d i e E r f a h r u Urphän g g l o r -r e i c h bestätigen k a n n .

S o w i e d e r a l s e i n I n n e r e s z u r Flüssigkeit s i c h v e r h a l t e n d e P u n k t e n t s t e h t , w i r d d i e m a t h e m a t i s c h e , c h e m i s c h e u n d p h y s i k a -l i s c h e G e s e -l z f o r m , w e -l c h e d i e F-lüssigkeit z e i t h e r b e h e r r s c h t e , m o d i f i c i r t , d i e n e u a l s f e s t s i c h d e r Flüssigkeit gegenübersetzen d e n A t o m e b l e i b e n n i c h t n u r räumliche G e g e n s ä t z e , s o n d e r n b c

1 8 5

z i e h e n s i e h j e t z t a u f e i n I n n e r e s u n d A e u s s e r e s , a u f I n h a l t u n d F o r m u n d n e h m e n während d i e s e r B e w e g u n g d i e sphärische F i ä -e h -e n g -e s t a l t a n . D i -e s -e s c h l i -e s s t a b -e r i m m -e r -e i n -e n T h -e i l d -e s F l ü s s i g e n m i t e i n ( w a s b e i m R r y s t a l l n i c h t d e r F a l l i s t ) , d a s Flüssige, w i r d d a d u r c h e i n I n n e r e s u n d A e u s s e r e s , w e l c h e s v o m sphärisch F e s t e n , d a s m a n M e m b r a n s t o f f n e n n t , g e t r e n n t w i r d , a b e r i m m e r d u r c h d e n s e l b e n n o c h w e c h s e l s e i t i g e T h ä t i g -k e i t e u ü b t , d i e a l s o r g a n i s c h e A c t i o n e n z u u n t e r s u c h e n s i n d . —

D e r T h e o r i e n a c h i s t a l s o d i e Z e l l e e i n U r s p r ü n g l i c h e s für j e g l i c h e o r g a n i s c h e B i l d u n g d e r F o r m a u s d e m a m o r p h e n Flüssigen. D a d e r K r y s t a l l für d e n a n o r g a n i s c h e n P r o c e s s a u c h das Ursprüngliche, a b e r a u c h z u g l e i c h d a s E n d e d e r B i l d u n g i s t , s o k a n n m a n n u r r e l a t i v m i t S c h w a n n u n d S c h l e i -d e n -d i e U r z e l l e a l s -d e n o r g a n i s c h e n K r y s t a l l , a l s -d a s A u s k r y s t u l l i s i r e n d e r o r g a n i s c h e n Flüssigkeit b e z e i c h n e n , d a a l l e o r g a n i s c h e n Körper n i c h t a u s s c h l i e s s l i c h a u s Z e l l e n g e b i l d e t s i n d , s o n d e r n m a n c h e o r g a n i s c h e S t o f f e i m m e r f o r m l o s b l e i b e n , w ä h r e n d d i e m e i s t e n d i e Z e l l e n u r a l s A n f a n g s u n d D u r c h g a n g s -p u n k t h a b e n u n d e i n e F o r t b i l d u n g d e r Z e l l e re-präsentiren. D e r B e g r i f f d e r o r g a n i s c h e n Z e l l e i s t d a h e r i n f o l g e n d e n Grundsätzen z u erklären:

1 ) A l l e o r g a n i s c h e f e s t e G r u n d l a g e , i n s o f e r n s i e a u s d e m Flüssigen g e b i l d e t u n d ^ s o d a n n i m Flüssigen r e l a t i v o d e r a b s o l u t u n l ö s l i c h e r s c h e i n t , s t e l l t s i c h primär a l s o r g a n i s c h e Z e l l e d a r .

2; A l l e o r g a n i s c h e M a t e r i e n , w e l c h e , t r o t z i h r e s E i n g e h e n s i n d i e B i l d u n g , f o r m l o s b l e i b e n , s i n d i m m e r v o n e i n e r o r g a n i s c h e n F o r m e i n g e s c h l o s s e n , s e t z e n a l s o d i e Z e l l e n r a e m -b r a n v o r a u s . —

3 ) A l l e o r g a n i s c h e n S t o f f e , w e l c h e i n o r g a n i s c h e r F l ü s s i g -k e i t löslich s i n d , o d e r K r y s t a l l f o r m e n h a b e n , -können n u r f e s t s e i n , i n s o f e r n s i e i n näherer B e z i e h u n g z u r Z e l l e n b i l d t i n g s t e -h e n u n d z u r F ^ r m d e s M e m b r a n s l o f f e s b e i l r a g e n . ( G u m m i u n d Z u c k e r a l s B e i s p i e l e . )

D i e s e a l l g e m e i n e n A n s c h a u u n g e n g l a u b t e i c h v o r a u s s c h i c k e n z u m ü s s e n , u m d i e a l l g e m e i n e n C h a r a k t e r e d e r Z e l l e n t h c o r i e a n -z u d e u t e n . —- M a n e r w a r t e n i c h t , d a s s d i e s e T h e o r i e , w i e s o

t t

m a n c h e a n d e r e , d i e M i s s g e b u r t e i n e r n a t u r p h i l o s o p h i s c h e n S p e c u . l a t i o n s e i ; h i e r I h u t u n s n u r r e i n e B e o b a c h t u n g N o t h u n d w a s d e r i n n e r e S i n n d e s F o r s c h e r s a l s G e s e t z i n e i n e r R e i h e v i e l durchprüfterThatsachen e r k e n n t , d i e s e s u n d n i c h t s A n d e r e s soll d i e Z c l l e n l h c o r i c begründen u u d a u s b i l d e n h e l f e n . —

E r s t e s K a p i t e l .

D i e U r z e l l e a n s i c h , a l s m i k r o s k o p i s c h e s O b j e c t . A V e n n d e r F o r s c h e r d i e Z e l l e a l s O b j e c t s t u d i r e u w i l l , s o k a n n d e r s e l b e für s e i n e n Z w e c k d r e i W e g e e i n s c h l a g e n . E n t w e d e r b i e t e n i h m g e w i s s e G e w e b e u n d Flüssigkeiten d e s f e r t i -g e n O r -g a n i s m u s d i e F o r m e n d e r U r z e l l e d a r , o d e r e s eröffnet s i c h i h m d e r i n d e r e r s t e n E n t w i c k e l u n g b e g r i f f e n e O r g a n i s m i i s o d e r e n d l i c h d a s i n d e r primären ( r e g e n e r a t i v e n ) B i l d u n g s i c h h e l i n d e n d e G e w e b e , a n d e m d i e U r z e l l e n - E n t s t e h u n g i m m e r als e r s t e r T y p u s d e r F o r m e r k a n n t w e r d e n k a n n . — I c h h a b e d a h e r a u f d e n d r e i W e g e n d i e s e n Z e l l e n p r o c e s s b e o b a c h t e n d v e r f o l g t u n d n a m e n t l i c h i n d e r E n t w i c k e l u n g s g o s c h i c h l e d e s O r g a n i s m u s u u d i m P r o c e s s e d e r R e g e n e r a t i o n d a s O b j e c t i n s e i n e r E r s c h e i -n u -n g k e -n -n e -n l e r -n e -n kö-n-ne-n. F ü r d i e s e U -n t e r s u c h u -n g e -n e i g -n e -n s i c h s o w o h l P f l a n z e n a l s T h i e r e , d e n n d i e Identität d e r e r s t e n G e s t a l t u n g i s t e i n e unumstössliche T h a t s ^ h e . —

B e i B e o b a c h t u n g d e r P f l a n z e w u r d e z u e r s t d e r F u n d g e -m a c h t , d a s s d e r U r b a n d e r s e l b e n d i e W i e d e r h o l u n g d e r Z e l l e d a r s t e l l e . S c h o n d e r Engländer H o o k e h a t t e d i e s e E n t d e c k u n g g e m a c h t , w e l c h e a b e r d u r c h M a l p i g h i e r s t i n d a s h e l l e r e L i c h t g e s e l z t u n d s e i t d i e s e r Z e i l v o n w e n i g e n P f l a l i z c n p h y s i o l o g e n , b a l d i n i r r i g e r A u f f a s s u n g , b a l d i n b e s t i m m l e r e r A n a l y s i -n i -n g , h i e r d u r c h W o l f f , M i r b e i , d o r t d u r c h M e y e -n , R o h , B r o w n , e n d l i c h a b e r i n näherer D u r c h f o r s c h u n g d e s G e g e n s t a n -d e s v o n S c h l e i -d e n z u m w i s s e n s c h a f t l i c h e n , f o l g e w i c h t i g e n F a c t u m g e b r a c h t w u r d e . —

E r s t i m J a h r e 1 8 3 9 w u r d e d u r c h S c h w a n n a u c h für d e n t h i e r i s c h e n O r g a n i s m u s d i e U r f o r m d e r Z e l l e n a c h g e w i e s e n ; o b -g l e i c h s c h o n m e h r e r e w i c h t i -g e V o r a r b e i t e n h i e r z u v o r h a n d e n

1 8 7

w a r e n , so h a t t e d o c h n o c h K e i n e r s o e n t s c h i e d e n d i e U e b e r e i n s t i m m n n g d e s Z e l l e n l e b e n s b e i P f l a n z e n u n d T h i e r e n n a c h g e w i e s e n , w i e S c h w a n n , u n d s e i n e T h e o r i e f a n d a n d e n E n t d e c k u n -g e n R e i c h a r t ' s i n B e t r e f f d e r Z e t l e u b e d o u t u n -g d e s E i e s u n d E m b r y o s e i n e g e w i c h t i g e Stütze.

E s e n t s t e h t a b e r für u n s e r e A u f g a b e n u n m e h r d i e F r a g e : w a s v e r s t e h t m a n u n t e r e i n e r o r g a n i s c h e n Z e i l e ? —

D a s m i k r o s k o p i s c h e O b j r c t , w e l c h e s Z e l l e g e n a n n t w u r d e , s t e l l t s i c h d e m g u t e n M i k r o s k o p e u n d geübten A u g e a l s e i n k l e i n e r , v e r s c h i e d e n i n s e i n e n D i m e n s i o n e n s i c h v e r h a l t e n d e n K ö r p e r d a r , w e l c h e r i m m e r i n e i n e m flüssigen M e d i u m s u s p e n d i r t e r s c h e i n t . D i e s e r Körper h a t e i n e sphärische G e s t a l t , o f t f a r b l o s , o f t g e färbt, z e i g t n a c h später z u e n t w i c k e l n d e n Umständen e i n e r e g e l -mässigerc o d e r unregel-mässigerc K u g e l f o r m u n d lässt d e u t l i c h m e h r e r e T h e i l e u n t e r s c h e i d e n , wre l c h e i h n z u s a m m e n s e t z e n . D i e s e T h e i l e s i n d : 1 ) d i e p e r i p h e r i s c h e Z e l l e n m e m b r á n ; ' 2 ) e i n f e s l e r , i m I n n e r e n d e s membránosén R a u m e s l i e g e n d e r Körper, Z e l l e n k e r n , N u c l e u s , C y t o b l a s t u s ; 3 ) i n n e r h a l b d e s N u c l e u s l i e g e n d e , k l e i n e r e K ö r p e r c h e n , Z e l l e n k e r n e , N u c l c o l i ; 4 ) e i n e f e i n gekörnte o d e r w a s s e r h e l l e Flüssigkeit, Z e l -l e n i n h a -l t , C y t o b -l a s t e m a . —

D i e a u s d i e s e n E l e m e n t e n g e b i l d e t e n Körperchen w e r d e n s c h l e c h t w e g Z e l l e , C f c l l u l a , g e n a n n t .

W a s 1 ) d i e Z e l l e n m e m b r a n a n b e t r i f f t , s o i s t d i e s e o f t v o n a u s s e r o r d e n t l i c h e r Z a r l h e i l u n d W e i c h h e i t , o f t v o n d i c k e r e r W a n -d u n g , b i s w e i l e n , n a m e n t l i c h b e i P f l a n z e n , m i t e i n e r s c h e i n b a r d e r M e m b r a n z u k o m m e n d e n S p i r a l s l r e i f u n g , w o r a u s M c y e n i r r -thümlich, w i e s c h o n G r c w 1 G 8 . 2 m e i n t e , a u f e i n e f a s e r i g e S t r u k t u r d e r Z e l l e n m e m b r a n s c h l o s s , w a s a b e r d u r c h d i e n e u e -s t e n B e o b a c h t u n g e n v o l l k o m m e n z u w i d e r l e g e n i -s t .

2 ) D e r Z e l l e n k e r n , N u c l e u s , gewöhnlich C y t o b l a s t u s , g e -n a -n -n t , s t e l l t s i c h m e i s t a l s e i -n li-nse-nförmiger o d e r p l a -n c o -n v e x e r Körper d a r , w e l c h e r d u r c h a u s s c h a r f u m g r e n z t i s t u n d i n a l l e n j u n g e n Z e l l e n m i t B e s t i m m t h e i t , i n älteren Z e l l e n a b e r o f t g a r n i c h t n a c h g e w i e s e n w e r d e n k a n n . D i e s e r K e r n l i e g t n i e m a l s i n

d e r M i t t e d e s Z e l l e n r a u r a e s , v i e l m e h r I m m e r a n e i n e m P u n k t e d e r i n n e r e n W a n d s e i l o u n d o f t v o n z w e i Blättern d e r W a n d gami e i n g e s c h l o s s e n . —• D i e s e r C y t o h l a s l u s i s t gewöhnlich durchsich-t i g , s e l durchsich-t e n g e l b l i c h e r s c h e i n e n d , o f durchsich-t e i n k l e i n e s d u r c h s i c h durchsich-t i g e s l i i i g e l c h e n , o f t e i n e granulöie M a s s e , m e i s t a b e r e i n e H o h l k u g e l m i t e i n e r P l a n s e i t c , v o n d e r Grösse e i n e s 0 , 0 0 0 0 9 P . Z . bis 0 , 0 0 2 2 P . Z . D u r c h m e s s e r d a r s t e l l e n d . I n d i e s e r G e s t a l t füllt e i o f t d i e Z e l l e g a n z a u s , o f t s c h w i n d e t s e i n e r e l a t i v e Grösse b i s z u m 4 — öhundertslen T h e i l e d e s Z e l l e n d u r c h m e s s e r s und s c h o n a u s d i e s e n Veränderungen müssen w i r s c h l i e s s e n , dass w i r e s h i e r m i t e i n e r R e i h e v o n E n t w i c k e l u n g s p h a s e n z u t h u n haben.

I m I n n e r e n d i e s e s C y t o b l a s t u s f i n d e n w i r n u n

3 ) d i e Z c l l e n k e r n e , N u c l e o l i , w e l c h e gewöhnlich a l s z w e i , oft. a u c h a l s d r e i s c h a r f b e g r e n z t e , d u r c h s i c h t i g e u n d h o h l e Kör-p e r c b e n g e s e h e n w e r d e n . D u r c h J o d t i n c t u r e r h a l l e n s i e m i t i h r e m C y t o b l a s t u s e i n e s e h w a c h g c l b l i c h e F ä r b u n g u n d w e r d e n u n t e r dem M i k r o s k o p e s e h r d e u t l i c h .

4 ) D i e Keimflüssigkeit, d e r Z e l l e n i n h a l t o d e r d a s C y t o b l a -s t e m a z e i g t -s i c h a l -s e i n e o f t w ä -s -s e r i g e , e i -s t o f f i g e , o f t f e i n ge-körnte M a s s e , d i e s i c h s c h e i n b a r d u r c h N i c h t s v o n d e r ausser-h a l b d e r Z e l l e b e f i n d l i c ausser-h e n Flüssigkeit u n t e r s c ausser-h e i d e t . B e i d e n P f l a n z e n e r w e i s e t s i e s i c h a l s e i n e a u s Z u c k e r , G u m m i u n d S c h l e i m b e s t e h e n d e , b e i d e n T h i e r e n e i n e a u s A l b u i n e n u n d auf-gelöstem F e i t g e b i l d e t e M a t e r i e , u n d e s i s t w i c h t i g , d a s s i n j e d e r Flüssigkeit, d i e für Z e l l e n b i l d u r i g fähig i s t , d e r S t i c k s t o f f ( S c h l e i m ) v o r h a n d e n s e i n m u s s . — D i e s e r S t i c k s t o f f i s t das i n d e r Flüssigkeit unlösliche u n d d a h e r f e s t e . A u s d i e s e r Flüssig-k e i t g e h t d i e B i l d u n g d e s M e m b r a n s t o f l e s v o r s i c h , d e n m a n als z ä h e n , e l a s t i s c h e n , i n a l l e n b e k a n n t e n Lösungsmitteln unauflösb a r e n F a s e r s t o f f a n s e h e n k a n n , w e l c h e r d u r c h e i n e R e i h e c h e -m i s c h e r u n d p h y s i k a l i s c h e r M e t a -m o r p h o s e n h i n d u r c h z u g e h e n fähig s c h e i n t .

H a b e n w i r d i e U r z e l l e n u n a l s w i r k l i c h e s m i k r o s k o p i s c h e s O b j e c t a u f g e f a s s t , s o w i r d e s n o c h w i c h t i g , i h r e G e s c h i c h t e a u s d e r M a u u i c h f a l l i g k e i l d e r F o r m e n z u s l u d i r e n .

1 8 9

Z w e i t e s K a p i t e l ,

D i e U r z e l l e i n E n t s t e h u n g u n d F o r t b i l d u n g , i n n e r h a l b d e r G r e n z e s p h ä r i s c h e r F o r m .

D a d u r c h , d a s s d i e U r z e l l e i n i h r e r P o r t b i l d u n g zunächst i n -n e r h a l b d e r G r e -n z e sphärischer F o r m b e t r a c h t e t w e r d e -n s o l l , f o l g t , dass s i e a u c h darüber h i n a u s g e h e n k ö n n e , w a s s c h o n e r w a r t e t w e r d e n m u s s , w e i l d i e Z e l l e d e r e r s t e A n f a n g für j e d e o r g a n i -sche F o r m a b g i b t . Natürlich i s t d i e s e s . H i n a u s g e h e n d e r F o r m über d i e sphärische P e r i p h e r i e b e i d e n p f l a n z l i c h e n O r g a n i s m e n k e i n s e h r w e i t g r e i f e n d e s , i n d e m d i e g a n z e P f l a n z e m e h r a l s I n -b e g r i f f e i u e r m a n n i c h f a l t i g e u W i e d e r h o l u n g d e r Z e l l e B e d e u t u n g b a t ; während b e i d e m t h i e r i s c h e n O r g a n i s m u s d i e Z e l l e grössten-t e i l s i n d e r F o r m l i n i a r e r G e w e b e a u f g e h grössten-t u n d d a z u s i c h a u c h v o r b e r e i t e n d verändern m u s s . B e i d e n P f l a n z e n b l e i b t d i e N a t u r a u f d e r S t u f e d e r F o r m e n t w i c k e l u n g s t e h e n u n d e s g e h t d e r P r o -cess d e r G e s t a l t u n g n i c h t über d i e v e r s c h i e d e n e C o m b i n a t i o n d e r E l e m e n t a r f o r m h i n a u s , während b e i d e n T h i e r c n d i e F o r m k e i n e s w e g s H a u p t z w e c k d e s L e b e n s i s t , s o n d e r n i n d e m d i e T e n -d e n z -d i e G r e n z e -d e r r e i n e n E l e m e n t a r f o r m überschreitet, s o l l d a d u r c h d a s L e b e n i n a l l e n s e i n e n E r s c h e i n u n g s f o r m e n v e r m i t t e l t w e r d e n . B e i d e n P f l a n z e n i s t d e s w e g e n d i e Z e l l e n u r S e l b s t -z w e c k u n d s i e g e h t n i c h t i m G a n -z e n d e s i n d i v i d u e l l e n L e b e n s a u f , b e i d e n T h i e r e n a b e r h a t d a s L e b e n d e r Z e l l e n u r d a r i i i B e d e u t u n g , d a s s e s i m Z u s a m m e n h a n g e m i t d e m g a n z e n O r g a -n i s m u s s t e h t u -n d d e m G a -n z e -n e i -n i -n t e g r i r e -n d e r T h e i l i s t * ) .

*) Den Unterschied zwischen T h i e r und Pflanze drückt auf eine poe-ti«ch-naturwissenschaftliche Weise S c h l e i d e n sehr schön ans (Vergl. G r u n d r i s s d e r B o t a n i k , S. 2!).): „ „ B e i der Schö,pfung der Mineralien ist der Bildungstrieb der Erde noch int E m -bryonenzustande, er folgt willenlos einem ihm fremden Gesetz, die vreltbeherrschenden Mächte der Natur, die physikalischen und chemischen Gewalten bedingen seine T h ä t i g k e i t und die Mathe-matik schreibt ihm ihre ausnahmlosen Hegeln vor. Bei der Pflanze tritt das Kindesalter des Bildungstriebea ein. Selbstständig geworden, erfindet die Natur sich eine eigene F o r m , die bei ihrer E i n -fachheit doch durch Combination die Möglichkeit einer grossen

D i e T h e o r i e , w e i c h e d i e E n t s t e h u n g a l l e r o r g a n i s c h e n P or. m e n a u s Z e l l e n a n e r k e n n t , k a m n i c h t u n v o r b e r e i t e t i n d i e W i s s e n s c h a f t . S c h w a n n ' s A n s c h a u u n g e n i m t h i e r i s c h e n O r g a n i s -m u s w a r e n n i c h t a l l e i n v o n S c h l e i d e n d u r c h d i e E n t d e c k u n g

d e r P f l a n z e n H i s l i o G e n e s i s e i n g e l e i t e t . D i e B i l d u n g d e s E p i -t h e l i o m h a l -t e b e r e i -t s i n J l e n l e ' s , P u r k i n j e ' s , I l n s c h k o w ' s , M ü l l e r s u . s . w . A r b e i t e n a u f d i e U r z e l l e h i n g e w i e s e n , e i n G l e i c h e s g e s c h a h d u r c h d i e M i i l l e r ' s c h e B e o b a c h t u n g d e r C h o r -d a -d o r s a l i s ; -d i e S t r u k t u r -d e r K n o r p e l h a l t e b e r e i t s M ü l l e r M e c k a u e r , M i e s c h e r u n d P u r k i n j e , d i e F o r m d e r B l u t körperchen h a l t e b e r e i t s S c h u l t z a u f d i e B e d e u t u n g e i n e r P r i m o r d i a l z e l l c hingeführt, während ü u i n o r t i e r a n d e r E n t w i c k e -l u n g d e r S c h n e c k e n e i e r d i e Z e -l -l e s -l u d i r t e u n d Y a -l e n t i n a u f h i s t i o g e n e t i s c h e m W e g e z u e i n e r Z e l l e n t h e o r i e g e l a n g t e , für w e l c h e S c h l e i d e n u n d S c h w a n n d e n a l l g e m e i n e n G e d a n k e n f a n d e n . —

D i e Z e l l e n h a b e n i h r e n e i g e n e n E n t w i c k e l u n g s g a n g , w e l -c h e r b i s z u r V o l l e n d u n g i h r e r sphäris-chen F o r m z i e m l i -c h g e n a u e r k a n n t w o r d e n i s t , a h e r i m t h i e r i s c h e n O r g a n i s m u s , i n s o f e r n d i e E n t w i c k e l u n g ü b e r d i e sphärische G r e n z e h i n a u s g r e i f t , n o c h k e i n e a l l g e m e i n gültige A n s c h a u u n g e r l a u b t h a t . H i e r d e h n e n s i e s i c h e n t w e d e r v o n a l l e n S e i t e n gleichmässig a u s u n d b l e i b e n

Jlannichfnltigkcit g e w ä h r t und in voller Freude über den Fund kann sie nicht a u f h ö r e n , immer neu zu bilden. In der Lust de«

Spiels seheint sie alles Andere zu vergessen^ mit kindlichem Stolze trägt sie die wechselnden bunten Gestalten zur S c h a u , die sie ge-schaffen, sie kennt kein Verheimlichen , Verslecken, denn ihr sind Zwecke noch fremd, nur die reine Lust am Schönen leitet ihr Be-streben und höchstens lässt sie wie ein rauthwilliges K i n d zuwei-len ihren bizarren Launen den Zügel schiessen. Aber die Kind-heit geht vorüber und sie lernt nach Zwecken handeln , jetzt wird Form und Schönheit nicht mehr h ö c h s t e s , allein bedingende»

Princip, sondern dem Nutzen Untergeordnet, zugleich aber ver-hüllt sie leise die Mittel, wodurch sie ihre Zwecke evreicht. Wns früher offen und frei sich den Blicken gezeigt, wird jetzt ver-borgen und das T h i e r «chliesut sich über seinen Organen zu-sammen."" —•

1 9 1

d a b e i sphärisch, o d e r s i e p l a t t e n s i c h g e g e n e i n a n d e r p o l y e d r i s c h a b , o d e r d e h n e n s i c h n a c h e i n e r S e i l e a u s , g e h e n i n A e s t e , F a s e r n o d e r p l a t t e ßäudchen u n d Blätter ü b e r , o d e r d i e Z e l l e n wände v e r d i c k e n s i c h , e s g e s c h e h e n A b l a g e r u n g e n , V e r s c h m e l z u n g e n m i t o d e r o h n e R e s o r p t i o n d e r Scheidewände u n d h i e r -d u r c h e n t s t e h e n b e i p f l a n z l i c h e n u n -d t h i e r i s c h e u O r g a n i s a t i o n e n d i e v e r s c h i e d e n e n G e w e b e . — D a v o n später.

W i r h a b e n e s h i e r zunächst m i t d e r E n t s t e h u n g d e r Z e l l e n u n d i h r e r A u s b i l d u n g i n n e r h a l b d e r G r e n z e sphärischer F o r m z u t h u r i , u n d d a s t o s s e n w i r b e i d e r B e o b a c h t u n g z u e r s t a n f d e n G r u n d s a t z : d a s s s i c h ü b e r a l l n u r d a Z e l l e n b i l d e n k ö n -n e -n , w o e i -n e o r g a -n i s c h e F l ü s s i g k e i t v o r h a -n d e -n i s t .

S o l l e n s i c h G e w e b e d u r c h Z e l l e n f o r t b i l d e n u n d e r s e t z e n , s o i s t es e r s t e B e d i n g u n g , d a s s d i e s e s G e w e b e v o n e i n e r o r g a n i s c h e n Flüssigkeit d u r c h d r u n g e n s e i , u n d d e r G r u n d d i e s e r e r s t e n B e -d i n g u n g w i r -d a u s -d e r E n t s t e h u n g -d e r Z e l l e n s e l b s t k l a r .

M a n h a t über d i e E n t s t e h u n g d e r Z e l l e n m e h r f a c h e f a l s c h e A n s i c h t e n v e r b r e i t e t . N a m c n t l i i h g a l l b e i P / l a n z c n p h y s i o l o g e n ( z . B . M i r b e l ) d i e A n s i c h t , d a s s s i c h P f l a n z e n z e l l e n i n e i n e r primären, s u l z i g e n M a s s e a l s b l o s s e H ö h l u n g e n , ungefähr w i e L u f t b l a s e n i m S c h a u m e , b i l d e t e n u n d e r s t später e i n e e i g e n e W a n d e r h i e l t e n . N i e m a n d h a t a b e r d i e s e G a l l e r t e o d e r s u l z i g e P r i m o r d i a l m a s s e n a c h g e w i e s e n u n d i n l e t z t e r Z e i t w u r d e s i e ü b e r h a u p t d u r c h d i r e c l e B e o b a c h t u n g a u c h a u s d e n Köpfen d e r F o r -s c h e r v e r w i e -s e n . M a n n a h m a u c h w o h l e i n e m e h r f a c h e A r t p f l a n z l i c h e r Z e l l e n e n l w i c k e l u n g a n , g l a u b t e a n e i n A n w a c h s e n n e u e r Z e i l e n u . d e r g l . m e h r , b i s S c h l e i d e n e n d l i c h thatsäoh-l i c h a thatsäoh-l thatsäoh-l e n Widersprüchen e i n Z i e thatsäoh-l s e t z t e u n d n a c h w i e s , d a s s n u r e i n e i n z i g e s P r i n c i p o b w a l t e u n d d i e s e s a u f h e t e r o g e n e U m l a g e r u n g gegründet s e i . D i e s e s P r i n c i p d e r h e t e r o g e -n e -n C i r c u m p o s i t i o -n h a t a u c h V a l e -n t i -n a -n e r k a -n -n t u -n d a l s ü r t y p u s a l l e r o r g a n i s c h e n B i l d u n g b e z e i c h n e t . (Repertórium 1 8 3 9 . B a n d 4 . A b t h . 2 . S . 2 8 5 . )

A u c h für d i e E n t s t e h u n g d e r t h i e r i s c h e n U r z e l l e h a t m a n A n s i c h t e n v e r s c h i e d e n e r A r t hören müssen. A s c h e r s o n , w e l -c h e r d u r -c h e m u l s i v e V e r b i n d u n g v o n O e l u n d E i w e i s s s a h , w i e

s i c h "die' Oeltr'öpfchen m i t e i n e r e i s t o f f l g e n M e m b r a n umhüllten u n d n e b e n e i n a n d e r w e g r o l l l e n , o h n e s i c h z u v e r b i n d e n , wölke d i e s e n P r o c e s s a u f d i e B i l d u n g d e r U r z e l l e erklärend a n w e n d e n , w a s a b e r m i t d e r B e o b a c h t u n g s t r e i t e t . I n d e r Z e l l e n b i l d u n g habeq w i r e i n e n moleculären, d u r c h a u s s e l b s t s t ä n d i g e n P r o c e s s v o r u n s , d e r , w e n n a u c h e i n e r s e i t s d e n p h y s i k a l i s c h - c h e m i s c h e n

G e s e t z e n e i n g e o r d n e t , d o c h n o c h d u r c h e i n eigentümliches B i l -d u n g s p r i n c i p b e -d i n g t w i r -d , -d u r c h e i n e o r -d n e n -d e I -d e e , -d i e w i r i n d e r F o r m e n t w i c k e l u n g i n c a r n i r t f i n d e n , n i e a b e r d u r c h die f o r s c h e n d e n S i n n e k l a r d a r l e g e n können.

I n P f l a n z e n u n d T h i e r e n g i b t e s e i n e n U r s t o f f , d e r , m a g e r U r s c h l e i m , E i s t o f f , B l a s t e m a g e n a n n t w e r d e n , i m m e r die s o g e n a n n t e M u t t e r l a u g e a b g i b t , i n w e l c h e r d i e G e r i n n u n g des F e s t e n , d i e o r g a n i s c h e K r y s t a l l i s a t i o n v o r s i c h g e h t .

I n d e n P f l a n z e n

g e h t d i e E n t s t e h u n g d e r Z e l l e n u n f o l g e n d e r m a a s s e n v o n S t a t t e n : — D a s Albumén v i e l e r P f l a n z e n ( i c h h a t t e n a c h S c h l e i d e n ' « E m p f e h l u n g C o l c h i c u m a u t u m n a l e , P a p i l i o n a c e e n , P h o r m i u m l e n a x u . s . w . v o r m i r ) i s t für d i e B e o b a c h t u n g d e r Z e l l e n e n t s t e h u n g s e h r p a s s e n d u u d i n s t r u e t i v . M a n b e m e r k t nämlich i m U r s c h l e i m e g a n z z u e r s t k l e i n e Körperchen o d e r K ö r n e r , w e l c h e d e n Z e l l e n -N u c l e o l i s e n t s p r e c h e n u n d d i e s i c h i m m e r m e h r z u e i n e m Kör-n e r h a u f e Kör-n v e r e i Kör-n i g e Kör-n . D i e s e r H a u f e Kör-n Kör-n i m m t s e h r b a l d e i Kör-n e schei-benförmige G e s t a l t a n u n d i n d e m s i c h z w e i b i s d r e i d i e s e r Häuf-c h e n v e r e i n i g e n , e n t s t e h t e i n linsenförmiger, p l a n Häuf-c o n v Häuf-c x e r Körp e r , d e r gewöhnlich 2 — 3 N u c l e o l i e i n s c h l i e s s t u n d d e r d e m Z e l -l e n k e r n e , C y t o b -l a s t u s , e n t s p r i c h t . D i e K ö r n e r c h e n , w e -l c h e den Z e l l e n k e r n b i l d e n , e r w e i s e n s i e h a l s Schleimkörner, d . h . a l s s t i c k s t o f f h a l t i g e O b j e c l e , d e n n c o n c e n t r i r t e Salpetersäure färbt s i e g o l d g e l b . —

I s t d i e B i l d u n g s o w e i t f o r t g e s c h r i t t e n , d a s s d e r C y t o b l a -s t u -s m i t -s e i n e n N u c l e o l i -s ( d i e i n d e -s -s e n o f t -s e h r u n d e u t l i c h , o f t u n d u r c h s i c h t i g s i n d o d e r g a n z f e h l e n * ) f e r t i g i s t , d a n n b e m e r k t

*) In Kryptogarnen ist der Cytoblastus selten, doch aber in allen Sporen der Farrenlcräuter, Moose, Lebermoose, Flechten und eini-ger Pilze; oft in Algen, dann aber auch in den Zellen von Spirogyra»

1 9 3

m a n u m d e n K e r n h e r u m e i n e n feinkörnigen, s c h l e i m i g e n N i e -d e r s c h l a g , w o -d u r c h b a l -d e i n e w e i c h e , z a r t e , membránosé Hülle u m d e n C y t o b l a s t u s g e b i l d e t w i r d . D i e s e z a r t e M e m b r a n u m -g i b t a n f a n -g s d e n C y t o b l a s t u s -g a n z -g e n a u , fän-gt a b e r b a l d a n , s i c h a n e i n e r S e i t e blasenförmig a u f z u h e b e n , s i c h m i t e i n e m flüs-s i g e n I n h a l t e füllend, i m m e r m e h r a u flüs-s z u d e h n e n , w o d u r c h d e r K e r n s e i n e L a g e i n d e r M i t t e v e r l i e r t u n d e i n e r s e i t s a n d i e W a n -d u n g -d e r a u f g e h o b e n e n M e m b r a n p a s s i v t r a n s l o c i r t w i r -d . D i e b l a s e n ( V i n n i g a u s g e d e h n t e , s e h r z a r t e , e i n e r S c h a u m b l a s e ähnli-che M e m b r a n n i m m t m i n a b e r b a l d a n M a s s e , F e s t i g k e i t u n d D i c k e z u , d e h n t s i c h a b e r n i c h t i m m e r gleichmässig n a c h a l l e m D i m e n s i o n e n a u s , w a s v o n e i n e r u n g l e i c h e n E r n ä h r u n g d e r W a n -d u n g abzuhängen s c h e i n t , u n -d -d i e sphärische r e i n e F o r m n i m m t d a d u r c h v e r s c h i e d e n e , unregelmässige C o n t o u r e n a n , d i e i n d e s s e n hünlig i m w e i t e r e n B i l d u n g s p r o c e s s e w i e d e r z u e i n e r o v a l e n o d e r k u g e l i g e n F o r m zurückkehren.

D e r C y t o b l a s t u s b l e i b t a b e r d a b e i n i c h t g a n z p a s s i v . S o w i e d u r c h d i e E n t w i c k l u n g d e r Z e l l e n m e m b r a n e i n G e g e n s a t z z w i s c h e n C e n t r u i n u n d P e r i p h e r i e g e g e b e n i s t , b e g i n n t i n d e n m e i s t e n Fällen e i n e F o r t b i l d u n g d e s K e r n s b i s a u f e i n e n g e w i s -s e n , d e r M e m b r a n v o l l e n d u n g e n t -s p r e c h e n d e n G r a d , e r vergrö-s- vergrös-s e r t vergrös-s i c h m i t e i n e m d e u t l i c h w a h r z u n e h m e n d e n R a n d e u n d i m m e r schärfer w e r d e n d e n C o n t o u r e n , während i n s e i n e m I n n e r e n d i e N u c l e o l i e b e n f a l l s s i c h m e h r h e r v o r b i l d e n , s i c h präeiser s e p a r i r e n u n d d a b e i i h r e d e u t l i c h e H o h l h e i t v e r r a t h e n . I s t d i e E n t -w i c k e l u n g s o -w e i t g e d i e h e n , d a n n i s t d i e p f l a n z l i c h e U r z e l l e f e r t i g .

S e h r o f t a b e r g e b t i n d e r Z e l l e n o c h e i n e n e u e E n t w i c k e -l u n g v o r s i c h . E s g e r i n n t a u s d e m I n h a -l t e d e r Z e -l -l e a u f d e r f r e i l i e g e n d e n Fläche d e s C y t o b l a s t u s e i n n e u e r , membranöser N i e d e r s c h l a g , w e l c h e r w i e e i n e D u p l i c a l u r d e r M e m b r a n , w o r i n d e r K e r n e i n g e s c h l o s s e n l i e g t , s i c h verhält u n d a u c h m i t d e r äus-s e r e n Z e l l e n w a n d r i n g äus-s a m R a n d e d e äus-s K e r n äus-s v e r äus-s c h m i l z t . W i r f i n d e n d e s h a l b i n d e n U r z e l l e n s o w o h l f r e i l i e g e n d e a l s u m s c h l o s -s e n e K e r n e . M i t d e m u m -s c h l o -s -s e n e n K e r n e g e h t n u n m e i -s t k e i n e Veränderung m e h r v o r , häufig findet a b e r e i n e R e s o r p t i o n d e s K e r n s S t a t t , i n d e m m a n b e o b a c h t e t , d a s s d e r s e l b e i m m e r k l e i n e r

1 3

• w i r d , o f t s i c h i n e i n e körnige M a s s e v e r w a n d e l t , d a s s d i e N t i c l e o l i o f t a n f a n g e n z u s c h w i n d e n u n d e n d l i c h d e r g a n z e C y t o b l a -s t u -s -s p u r l o -s v e r l o r e n g e h t .

A u c h i n d e r c h e m i s c h e n B e s c h a f f e n h e i t d e r Z e l l e scheint, s o w e i t d i e B e o b a c h t u n g e s v e r m u t h e n l ä s s t , e i n e Veränderung v o r s i c h z u g e h e n . — W e n n nämlich d i e Z e l l e n o c h s e h r j u n g i s t , d a n n w i r d s i e i n W a s s e r s c h e i n b a r aufgelöst, w a h r s c h e i n -l i c h a b e r n u r z e r t h e i -l t , w a s a u g e n b -l i c k -l i c h g e s c h i e h t . Dieses f i n d e t b e i älteren Z e l l e n n i c h t m e h r S t a t t , w o r a u s d o c h h e r v o r -g e h t , d a s s d i e j u n -g e n Z e l l e n n u r a u s G a l l e r t e b e s t e h e n (also a u s e i n e r V e r b i n d u n g v o n C a r b o n , I l y d r o g c n u n d O x y g c n , bald a l s P e c t i n , P e c t i n s ä u r e , B a s s o r i n u . s . w . e r s c h e i n t ) , während i n d e n a l t e n Z e l l e n d i e äussere W a n d u n g n i c h t m e h r G a l l e r t e g e n a n n t w e r d e n k a n n u n d s i c h z u e i n e m eigenthümlichen „Mem-b r a n s t o f f " c h e m i s c h u m w a n d e l t , e i n S t o f f , w e l c h e r i n a l l e n Flüss i g k e i t e n u n a u f l ö Flüss b a r , für a l l e a b e r p e r m e a b e l i Flüss t u n d i n w e l c h e m d i e E l e m e n t e , w e l c h e e b e n g e n a n n t w u r d e n , i n e i n e r a n -nährungsweisen Z a h l s i c h w a h r s c h e i n l i c h w i e C . 1 2 . H . 2 0 . 0 . 9 , v e r h a l t e n .

I n d e m V o r s t e h e n d e n h a b e i c h d i e g a n z n o r m a l e B i l d u n g d e r P f l a n z e n z e l l e b e s c h r i e b e n . S c h l e i d e n , d e m w i r hierüber v i e l e aufklärende F i n g e r z e i g e v e r d a n k e n , b e o b a c h t e t e d e n ge-s c h i l d e r t e n P r o c e ge-s ge-s i m A l b u i n e n d e r v e r ge-s c h i e d e n ge-s t e n P f l a n z e n , o h n e d a s s s e i n e r B e o b a c h t u n g i r g e n d e i n e Z w i s c h e n s t u f e d e r E n t w i c k e l u n g v e r l o r e n g e g a n g e n w ä r e ; — i c h v e r f o l g t e d i e s e n P r o -c e s s , a u s s e r a n d e n b e r e i t s früher g e n a n n t e n E x e m p l a r e n , sehr d e u t l i c h b e i O e n o t h e r e n , m e h r e r e M a l e b e i P e d i c u l a r i s , b e i der S p o r e n b i l d u n g v i e l e r K r y p t o g a r n e n u n d b e i d i v e r s e n E m b r y o n a l -Bläschen*). —

*) In ganz neuer Zeit hat Forstrath H a r t i g eine abweichende Zel-lenbildung hCBchriehcn und mir an seinem Mikroskope in vielen Ilcbergaiigsstufen dcmonslrirt. Nach ihm bildet sich anfangs eine zellige Membran, die aber nun nach Aussen verschiedene TJinta-gerungsformen geschehen l ä s s t , wodurch alsdann eine feinkörnige Materie und eine abermalige äussere Begrenzungshaut geformt

1 9 5

D e r F o r s c h e r fühlt s i c h b e i s o l c h e n B e o b a c h t u n g e n l e b h a f t z u d e r F r a g e g e d r ä n g t : i s t d i e s e , k e i n e m Z w e i f e l m e h r u n t e r -l i e g e n d e Z e -l -l e n b i -l d u n g d i e d e m A u g e zugäng-liche O f f e n b a r u n g e i n e s r e i n e n c h e m i s c h e n o d e r e i n e s d y n a m i s c h e n P r o c e s s e s ?

I c h g l a u b e , d a s s m a n n i c h t g u t b e i d e P r o c e s s e i m N a t u r l e -b e n v o n e i n a n d e r t r e n n e n k a n n , w e n n m a n u n t e r s e i n e n Händen e i n e s o merkwürdige G e s t a l t u n g w e r d e n s i e h t . I c h g l a u b e a b e r a u c h b e h a u p t e n z u müssen, d a s s i m B i l d u n g s a c l e d e r U r z e l l e d e r c h e m i s c h e P r o c e s s a l s d e r v o r h e r r s c h e n d e , ü b e r w i e -g e n d e b e z e i c h n e t w e r d e n m u s s . D i e s e r c h e m i s c h e P r o c e s s würde a b e r n i c h t d i e o r g a n i s c h e F o r m r e a l i s i r e n k ö n n e n , w e n n e r n i c h t v o n d e r l e i t e n d e n B i l d u n g s i d e e d e s N a t u r l e b e n s , g l e i c h e i n e m d y n a m i s c h e n p o t e n t i e l l e n L e b e n s o d e m , d u r c h h a u c h t würde.

W i r A l l e k e n n e n d i e T h a t s a c h e , d a s s s i c h S t o f f e , w e l c h e i n e i n e r a s s i m i l i r l e n , o r g a n i s c h e n M a s s e s i c h b e f i n d e n , a u s s e r -o r d e n t l i c h l e i c h t q u a n t i t a t i v verändern u n d d a s M i k r -o s k -o p h a t u n s i n n e u e s t e r Z e i t ü b e r z e u g t , d a s s j e d e r q u a l i t a t i v e n V e r ä n d e r u n g a u c h e i n e f o r m e l l e V e r w a n d l u n g a d ä -q u a t l a u f e . — D a s C y l o b l a s t e m a b e s t e h t b e i d e n P f l a n z e n

wird. E s wäre also folgendes Schema d a f ü r : Innere Membran, ZwischenBubstanz und Begrenzungs-haut nennt er Ptyehode, Eustathe und Astathe und

namentlich die i nn e r e Membran soll die S JJ i r a l f a s c r durch Faltung und bis auf die Faltung erfolgende Resorption darstel-len. — Ich habe diese innere Membran bei Pflanzen, so z. B . Taxus, selbst geseiien und auch den Demonstrationen H a r t i g ' s beigewohnt, werde mich später bei der Spiralfascr wieder darauf zurückkommen. Durch diese 3fache Bildung der Zelle erklärt H a r t i g auch das Verhältniss der Zellen bei Bildung yon Pflan-zengewebe, indem sich die Zellen mit ihrer äusseren Membran an einander legen und hiermit verwachsen, während nun die innere Membran verschiedenartige Metamorphosen eingeht. — I c h kann hier diesen höchst interessanten Gegenstand nicht weiter verfol-gen und muss auf H a r t i g ' s W e r k verweisen, welches, wie ich h«re, alsbald bei Forstner in Berlin erscheinen wird U n d auch den Gegenstand bildlich darstellen soll, —

1 3 '

a u s Z u c k e r , G u m m i u n d S c h l e i m . I n l e t z l e r e m i s t d e r S t i c k -s t o f f g e g e b e n , w e l c h e r , w i e d u r c h R e a g e n t i e n n a c h w e i -s b a r i-st, d e n C y t o b l a s t u s b i l d e t , w o b e i Z u c k e r u n d G u m m i e i n e chemische V e r w a n d l u n g i n G a l l e r t e e r f a h r e n , i n d e m s i e , i h r e g r o s s e A u f -löslichkeit v e r l i e r e n d , h e i g l e i c h b l e i b e n d e r Wasserquantität a l s C y t o h l a s t e m a n i e d e r g e s c h l a g e n u n d i n M e m b r a n s L o f f verändert w e r d e n . D a s s a b e r n u n g e r a d e a u s d e m k ö r n i g e n , s t i c k s l o f f i g e n S c h l e i m e e i n C y t o b l a s t u s u n d k e i n a n d e r e r K r y s t a l l g e b i l d e t w i r d , d i e s e s k a n n n u r e i n e m d y n a m i s c h e n Einflüsse z u g e s c h r i e b e n w e r d e n , e i n e r I d e e , w e l c h e s i c h d u r c h d e n c i i e i n i s c h - plasti-s c h e n P r o c e plasti-s plasti-s verkörpert. —

D i e e i n f a c h s t e n P f l a n z e n repräsentiren n u r e i n e e i n z i g e Z e l l e u n d esverhält s i c h h i e r d i e s e l b e a l s v o l l k o m m e n s e i n e L e b e n s b e d i n g u n g e n erfüllender O r g a n i s m u s , z . B . b e i P r o t o c o c -c u s ; — d i e s e s b e w e i s t m i t h i n , d a s s w i r d e n B e g r i f f d e s O r g a n i s m u s i n d e r U r z e l l e z u n ä c h s t u n d u n m i t t e l -b a r v e r k ö r p e r t s e h e n u n d d i e m e i s t e n P f l a n z e n -bestehen w e s e n t l i c h a u s e i n e r Z u s a m m e n s e t z u n g v i e l e r s o l c h e r Z e l l e n , also a u s e i n e m C o n g l o m e r a t gleichförmiger Z e l l e n - O r g a n i s m e n , w a s für d e n B e g r i f f d e r P f l a n z e s e h r b e d e u t u n g s v o l l w i r d .

E s w u r d e früher d i e k u r z e B e m e r k u n g g e m a c h t , dass die e r s t e E n t s t e h u n g d e r Z e l l e n o c h n i c h t überall e i n e k l a r e E i n -s i c h t g e -s t a t t e t h a b e . — I c h e r i n n e r e a n M i r b e l , d e r i n e i n e r h o m o g e n e n , C a m b i u m g e n a n n t e n M a s s e b l a s e n a r t i g e Höhlungen für e r s t e Z e l l e n f o r m a t i o n c n erklärt u n d w o g e g e n m i t G e i s t sich b e r e i t s S c h l e i d e n i n s e i n e r . . w i s s e n s c h a f t l i c h e n B o t a n i k "

( S . 1 9 9 ) a u s g e s p r o c h e n h a t u n d w o a u c h S p r e n g c l ' s Irrthü-m e r i n B e z u g a u f Z e l l e n e n t s t e h u n g a n s S t ä r k e Irrthü-m e h l , w i e e s ähn-l i c h R a s p a i ähn-l , D u p e t i t T h o u a r s a n n e h m e n , u n d T u r p i n ' s A n s i c h t über G l o b u l i n e i h r e A b f e r t i g u n g f i n d e n . N a c h d e m L i n k s e i n e T h e o r i e d e r K r y s t a l l i s a t i o n a u f s t e l l t e , d i e a b e r i n B e t r e f f i h r e s R e s u l t a t e s , d a s s a l l e K r y s l a l l e a u s k l e i n e n Kügelchen z u sammenflössen, s c h o n d a d u r c h M i s s t r a u e n e r r e g t , d a s s e r a u t u -m u l t u a r i s c h e n Präcipitationen b e o b a c h t e t e , — w o l l t e -m a n a u c h a u f d i e Z e l l e n b i l d u n g e i n e n ähnlichen Präcipitationsprocess a n w e n -d e n , w a s a b e r -d e r h e u t i g e n m i k r o s k o p i s c h e n T h a t s a c h e g e r a -d e

1 9 7

z u w i d e r läuft. - ~ F r e i l i c h h a t H a r t i n g ( T y d s c h r . v . v a n d e r H o e v c n e u d e W i e s e B d . I I I . S . 1 7 9 ) M u t h m a a s s u n g e n über d i e e r s t e B i l d u n g d e r Z e l l e n u n d i h r e r K e r n e i n p f l a n z l i c h e n u n d t h i e r i s c h e n G e w e b e n a u f d i e U n t e r s u c h u n g a n o r g a n i s c h e r Präcipilate gegründet, i n d e m d i e s e s i c h u n t e r d e m M i k r o s k o p e i n í H a u p t f o r m e n d a r s t e l l e n , nämlich a l s k r y s t a l l i n i s e h e , g a l l e r t a r t i g e , m o l e c u l ä r e u n d d u r c h s c h e i n e n d h ä u t i g e . D i e b e i d e n e r s t e n F o r m e n s o l l e n k e i n e w e i -t e r e n Veränderungen e r l e i d e n , d a g e g e n z e i g e n d i e b e i d e n l e -t z -t e r e n e i n e secundäre V e r ä n d e r u n g , nämlich d i e F o r m d e s z u s a m -m e n h ä n g e n d M o 1 e c u I a r e n , d e s M o 1 e c u 1 a r - F1 o c k i -g e n , d e s M o 1 e c u l a r - I I ä u t i -g e n u n d d e s K ö r n i -g e n . •—

D i e l e t z t e G e s t a l t u n g , a l s E n d r e s u l t a t d i e s e r R e i h e «pn M e t a m o r -p h o s e n , w e l c h e b e i e i n i g e n Präci-pilaten v o r k o m m t , w i r d v o n H a r t i n g a l s t e r t i ä r b e z e i c h n e t , während d i e h ä u t i g e F o r -m a t i o n d e r A u f -m e r k s a -m k e i t d e r P h y s i o l o g e n z u g e w i e s e n w i r d . S i c s o l l s e h r häufig S t a t t l i n d e n u n d d i e Präcipitale v o n E i s e n - , K u p f e r - , Q u e c k s i l b e r - , N i c k e l - , K o b a l t - u n d U r a n s a l z e u s o l l e n u n m i t t e l b a r n a c h d e r V e r m i s c h u n g d e r Lösungen m i t K a l i u m u n d Eisencyanüren ( b e i E i s e n s a l z e u m i t b e r n s t e i n s a u r e m A m m o -n i u m ) a u s g r o s s e -n , f a l t i g e -n , d u r c h s c h e i -n e -n d e -n Häutche-n b e s t e h e -n . A u s c o n e e n t r i r t e n Lösungen v o n C b l o r c a l e i u m u n d u n t e r k o h l e n -s a u r e m K a l i -sohlägt -s i c h k o h l e n -s a u r e r K a l k i n e i n e m Häutchen n i e d e r , w e l c h e s s o d u r c h s i c h t i g i s t , d a s s m a n e s n u r a n d e n F a l t e n e r k e n n t u n d d a b e i s e h r w e i c h u n d b i e g s a m i s t . N a c h e i n e r g e w i s s e n Z e i t , d i e v o m T e m p a r a t u r g r a d e U n d v o n d e r C o n -c e n l r a l i o n d e r Flüssigkeit abhängt, b e d e -c k t s i -c h d a s Häut-cheh m i t z a h l r e i c h e n , äusserst f e i n e n K ö r p e r c h e n , e s v e r l i e r t s e i n e D u r c h s i c h t i g k e i t u n d B i e g s a m k e i t u n d z e r r e i s s l b e i d e r l e i s e s t e n Berührung. A n d i e S t e l l e d i e s e r Häutchen t r e t e n d a n n F l o c k e n , i m m e r z a h l r e i c h e r w e r d e n d u n d a u s k l e i n e n Molcciüen b e s t e h e n d , : d i e d u r c h i h r e Anhäufung g r ö s s e r e , r u n d l i c h e , d u n k l e F l e c k e n b i l d e n , w e l c h e , allmählig a n Grösse z u n e h m e n d , schärfere C o n -t o u r e n e r h a l -t e n , i m m e r m e h r d u r c h s c h e i n e n d s i c h v e r h a l l e n u n d e n d l i c h b e i allmähligem V e r s c h w i n d e n d e r übrigen F l o c k e n t h e i l e e n t w e d e r i s o l i r t o d e r zusammenhängend g e f u n d e n w e r d e n . M i t

z u n e h m e n d e r Schärfe d e r C o n t o u r e n w i r d d i e G e s t a l t k u g e l i r e l l i p s o i d i s c b o d e r a u c h z u w e i l e n unregelmässig. S e l t e n , a b e r doch v o r k o m m e n d e n t d e c k t m a n a u c h e i n d e m Z e l l e n k e r n ähnliches K i i g e l c h e n i n d e r Z e l l e , o f t b i l d e n d i e Z e l l e n m a u l b e e r a r t i g e F o r -m e n u n d d e n g a n z e n , h i e r b e s c h r i e b e n e n P r o c e s s k a n n -m a n d u r c h Erhöhung d e r T e m p a r a t u r b e s c h l e u n i g e n . —

I m H i n b l i c k a u f S c, h 1 e i d e n ' s u n d S c h w a n n ' s E n t d e c k u n -g e n w i r d n u n v o n H a r t i n -g d i e M u t h m a a s s u n -g a u s -g e s p r o c h e n , d a s s v i e l l e i c h t d i e B i l d u n g o r g a n i s c h e r M e m b r a n e n überall m i t Präcipitalion e i n e s Iläutchens v o n a n o r g a n i s c h e r M a t e r i e , als G r u n d l a g e d e r o r g a n i s c h e n , b e g i n n e u n d e s w i r d z u m B e w e i s e , d a s s s i c h a u s j e n e n Häutchen Zellenwände b i l d e n k ö n n e n , f o l -g e n d e r V e r s u c h e m p f o h l e n : „ M a n b r i n -g t e i n e n T r o p f e n einer Lösung v o n D e u t o c h l o r u r e t u m f e r r i m i t e i n e m T r o p f e n e i n e r Lös u n g e i n e Lös T h e i l e Lös u n t e r k o b l e n Lös a u r e n K a l i i n d r e i T h e i l e n W a Lös -s e r a u f d e n Objectträger. W o b e i d e T r o p f e n e i n a n d e r berühren, e n t s t e h t e i n b r a u n g e l b e s , d u r c h s c h e i n e n d e s , häutiges Präcipilat.

Z u g l e i c h e n t w i c k e l n s i c h Gasbläschen, d e r e n j e d e s s i c h m i t einer Hülle a u s d e m Präcipitat u m g i b t . T r e i b t e i n s d e r s e l b e n i n die Kalilösung, s o e n t w e i c h t n a c h w e n i g e n S e c u n d e n d a s k o h l e n s a u r e

G a s u n d lässt d i e z u s a m m e n g e f a l l e n e Hülle z u r ü c k , i n w e l c h e r d a n n e i n e grössere o d e r k l e i n e r e O e f f n u n g m i t g e z a c k t e n Rän-d e r n , i n F o l g e Rän-d e r G a s e n t w e i c h u n g , b e m e r k b a r i s t . " -—

D i e s e B e o b a c h t u n g e n , d i e höchst i n t e r e s s a n t s i n d , h a b e i c h g e n a u r e p e t i r t u n d m u s s d i e W a h r h e i t d e r s e l b e n d u r c h eigene A n s c h a u u n g bestätigen. D e r j e n i g e P h y s i o l o g e , w e l c h e r d i e w i r k -l i c h e , o r g a n i s c h e Z e -l -l e n b i -l d u n g n i c h t m i t e i g e n e n A u g e n z u v e r f o l g e n G e l e g e n h e i t f a n d , w i r d a l l e r d i n g s , v o n d i e s e r A n a l o g i e b e s t o c h e n , g e n e i g t s e i n , d i e Möglichkeit d e r o r g a n i s c h e n Z e l l e n e n t s t e h u n g a u s d e m a n o r g a n i s c h e n H ä u t c h e n , d i e i n d e r t h i e r i -s c h e n W ä r m e n o c h p o t e n z i r t w e r d e n m ü -s -s t e , a n z u e r k e n n e n , d e n n o c h a b e r l e h r t d i e d i r e e t e B e o b a c h t u n g d a s G c g e n t b e i l . M a n v e r g l e i c h e j e n e H a r t i n g ' s o h e A n g a b e m i t d e m G a n g e d e r Z e l l e n e n t w i c k e l u n g i n l e b e n d e n P f l a n z e n u n d T h i e r e n , w i e i c h s i e v o r h i n n a c h e i g e n e n u n d a n d e r n B e o b a c h t u n g e n m i l g e t h e i l t h a b e , u n d m a n w i r d d i e g r o s s e n A b w e i c h u n g e n i n b e i d e n E n t

-1 9 9

w i c k e l u n g s f b n i i e n m i i L e i c h t i g k e i t a u f f i n d e n . — J e n e n a n o r g a -n i s c h e -n F o r m a l io-né-n f e h l t d a s W e s e -n t l i c h e d e r l e h e -n d i g e -n ( i e n e s i s , d e r C y t o b l a s t u s , d a s I n n e r e , w e l c h e s s i c h e i n e m A e u s s e r e n gegenüberstellt u n d d a d u r c h d e n B e g r i f f e i n e s P r o t -o r g a n i s m u s v e r m i t t e l t .

W e i t w i c h t i g e r für d i e G e n e s i s d e r Z e l l e i s t d i e A n a l o g i e der g e i s t i g e n G ä h r u n g . D u r c h d i e s e l e r n e n w i r n o c h a m Nächsten d e n g e h e i m n i s s v o l l e n P r o c e s s erklären. A u c h h i e r i s t die Grundflüssigkeit, d i e M u t t e r l a u g e , b e s t e h e n d a u s Z u c k e r , G u m m i u u d e i n e r s t i c k s t o f f h a l t i g e n M a t e r i e , g a n z a n a l o g d e m C v t o b h i s l e m a . Z u j e d e r c h e m i s c h e n E r r e g u n g d e r s t i c k s t o f f h a l -t i g e n M a -t e r i e e r w e i s -t s i c h a l s d u r c h a u s n o -t h w e n d i g e i n g e w i s s e r W ä r m e g r a d , d e r d i e M a t e r i e g a n z selbslständig, n i c h t d u r c h G e g e n w a r t s c h o n v o r h a n d e n e r , h i n g e f l o g e n e r Z e l l e n , zur B i l d u n g d e r o r g a n i s c h e n Z e l l e n s o l l i c i l i r t . M i t d e r V e g e t a t i o n d i e -s e r k l e i n e n Z e l l e n o r g a n i -s m e n w i r d a u c h d i e Flü-s-sigkeit verändert, die s i e g e b o r e n h a t . I c h h a b e s c h o n a n a n d e r n O r t e n über d i e -s e n P r o c e -s -s au-sführlicher g e -s p r o c h e n , a b e r -s o l a n g e i c h a u -s e i n e r gährruden, m i k r o s k o p i s c h v o r h e r r e i n b e f u n d e n e n Flüssigkeit

j l i i t z l i c h nur d u r c h c h e m i s c h e A c t i o u e n s o g e n a n n t e Gährungspilze a u f t a u c h e n s e h e — s o l a n g e w e n d e i c h m i c h n i c h t , t r o t z d e r M o d e d e r Z e i t , v o n d e m G r u n d s a t z e e i n e r G e n e r a l i o p r i r n i t i v a a b , d i e i m Gährungspilze s e i n e n täglichen B e w e i s f i n d e n k a n n * ) . Können h i e r Z e l l e n ( P f l a n z e n ) e n t s t e h e n , s o können s i e e s u n t e r ähnlichen, g e g e b e n e n B e d i n g u n g e n überall und i c h l a s s e es d a h i n g e s t e l l t s e i n , o b s o l c h e Gährungszelien n i c h t a u c h T h i e r e i e r w e r d e n können, o d e r o h nur b i s z u r P f l a n z e d i e U r -z e u g u n g u n s e r e r j e t -z i g e n N a t u r n o c h i h r e . B e d i n g u n g e n f i n d e t . |

D i e P f l a n z e n z e l l e , d e r e n E n t s t e h u n g u n d F o r t b i l d u n g i n n e r -h a l b e i n e r sp-härisc-hen F o r m u u s -h i e r vorläufig s p e c i e l l besc-häf- beschäft i g beschäft , n i m m beschäft n u n , n a c h d e m s i e auf a n g e b e n e W e i s e e n beschäft s beschäft a n

-*) Dnss ich Jieiu blinder Anhänger einer Generalio prirnitiva bin, beweiset meine Abhandlung über die Helminthiasis als Cuntagium, wo ich den Anhängern der primitiven Generation eine der Wich-tigsten Grundstfitzen rnubo, indem ich das t i v u M c x o v o fac-tiueh nachgewiesen habe. —