utasítása.
Ferdinandus Secundus etc.
Instructio.
Pro fidelibus nostris E gregio Jacobo Szent tkereszti Camerae nostrae H ungaricae Consiliario, et Andrea Izdenczi de P ru zk y ad Illustrissim um Gábrielem Bethlen etc. ablegatis In ternuntiis.
Quoniam de sedulitate et dexteritate praefatorum E gregio
rum Jacobi Szenttkereszti et Andreae Izdenczi, hactenus variis
in negotiis et expeditionibus ipsorum curae commissis, declarata praelibata Sacra Caesarea R egiaque Maiestas n ih il dubitare digna
tur, hac quoque vice confidens de sufficientia ipsorum, ad m em o
ratum Principem ablegandos esse voluit.
D abunt operam dicti In tern u n tii u t quantocius sese exp e
d ia n t, et accincti ad iter profectionem sic in stitu a n t, ne non necessariam moram alicubi trahant, verum quantocius poterunt, ad dictum P rincipem pertingere contendant.
Inprim is itaque in omnibus suis actionibus et dictis prae
fati In tern u n tii Suae M aiestatis, eiusdem dignitatem et authori- tatem prae oculis habebunt, attendentque diligenter, ne quid contra easdem com m ittant.
Praesentatis postmodum eidem P rin cip i Credentionalibus Suae M aiestatis litteris, decenter salutabunt Principem , eidemqué Suae M aiestatis benignitatem et propensum erga ipsum affectum luculenter declarabunt, significabuntque condignum esse, ut idem quoque Princeps, Suae M aiestatis b enignitati et exspectationi de ipso conceptae, respondere eatagat.
Reuocabunt in memoriam praefati Principis in D iplom ate N ikolspurgensi mentionem fieri A ssecurationis Prouinciae Tran- syluaniae, quam ipsa Suae M aiestati Caesareae et successoribus eiusdem legitim is R egibus H ungáriáé dare debeat, quod ad septem Comitatus, dicto P rincipi ad dies vitae consessos, ac C iui- tatem Cassouiensem, n ih il iuris et successionis sibi vindicabit, neque in iis citra benignum Suae M aiestatis assensum delectum m ilitum faciet, N on dubitare Suam M aiestatem super tali asse- curatione ipsum Principem a Statibus et Ordinibus T ransylua- niae litteras Assecuratorias recepisse, pro quarum assignatione et receptione se tanquam peculiares Internuntios missos et desti
natos esse significabunt.
Ad haec habere se in mandatis et commissione speciali, siquidem occasione Tractatus N ikolspurgcnsis habeantur quaedam, quae complananda et dirim enda ipsi P rincipi repraesentari nomine Suae M aiestatis debuerunt. E a ut debitis rationibus coram P rincipe exponant, et ut vigore praedicti Tractatus ad
7*
100
debitam rationem quaeuis adducantur, ipsique Tractatui satisfiat, resolutionem et effectuationem sollicitabunt.
Prim o quidem in serie temporaneae concessionis septem Comitatuum Szendrő expresse ex cip itu r, quo nom ine quidquid eidem adiunctum est, una cum pertinentiis in telligi debet. D ictus autem Princeps non solum pertinentias occupauit, verum etiam contigua aedificia eiusdem Praesidii. Tricesim a etiam noua ibidem per P rincipem erecta e s t , cum tam en ad erigendam nouam Tricesimam nulla potestas data fuerit, sed d untaxat erectae, si quae antea fuissent, non autem denuo erigendae, prouentus con
cessi fuerunt.
Constat etiam liberum Catholicae R eligionis exercitium in absentia dicti Principis Cassouiae m inim e a d m itti, nobilesque contra eorundem praerogatiuas N obilitares, ac liberas Ciuitates ad solutionem Tricesim arum , de rebus non ad quaestum conuectis, sed ex propriis allodiaturis prouenientibus, aut ad usum pro
prium coemptis, adigi, contra praedictum Diplom a N ikolspurgense, cuius vigore in suis libertatibus conseruari debebunt.
Licet Capitanei et Castellani Confiniorum atque H aidonum , Iudexque et Senatores Ciuitatis Cassouiensis, pro term ino resigna- tionis R egni, Suae M aiestati coram Commissariis eiusdem iura- u erin t; quia tam en iu x ta vim conclusionis etiam futuri iurare teneantur, iam que personae antea iuram ento obligatae, aut amo- ueri, aut v ita fu n gi potuerunt, opere praetium est, u t eiusm odi personae succedentes coram praefatis In tern u n tiis Suae M aiestatis eidem Suae M aiestati iuram ento se deuinciant.
Significatum esse Suae M aiestati, P rincipem nunc labente anno in superscriptionibus quorundam num ism atum , titulum R egium R egni H ungáriáé, totaliter et sim pliciter in perpetuum abdicatum et depositum, usurpare caepisse. Quodsi ita esset, D iplom ati contrariaretur, et diuersas cogitationes ingerere posset.
Si quid itaque eiusmodi contra scitum et voluntatem P rin cip is contigisset, conueniens esse, ut idem P rinceps aduersus eosdem anim aduerti faciat. N eque in posterum tale quid com m itti perm ittat.
Bona im m obilia, quocunque nom ine nuncupata, tam E c c le siasticorum quam saecularium , per hosce motus ablata et occupata, prioribus eorum D om inis et possessoribus pro term ino resigna- tionis B egni, sine dilatione et ren iten tia omni, etiam in d ition i- . bus P rin cip i per Suam M aiestatem concessis, per Principem resti
tuenda fu issen t, cuius conclusionis v irtu te bona Széplakiana, D ócziana, Forgáchiana, Czoboriana et alia, per P rincipem ut restitui demandentur, instandum erit. Idem fieri postulabunt de litteris et litteralibus instrum entis, si quae nondum restituta essent.
D ecim as item Oppidi L iszka et nonnullorum Pagorum, ad E cclesiam A griensem pertinentes, per Cameram autem Scepu- siensem vacante Episcopatu praedictae Ecclesiae oppignoratas, a quondam Sigism undo Forgách de G hym es B egn i H ungáriáé P alatino, non solum e x benigna Im peratoris M atthiae, sanctae recordationis annuentia, verum etiam ex consensu sum m i P o n ti
ficis, et Episcopi A griensis, pro sex m illibus florenis hungaricis redem ptas, et Capitulo Ecclesiae M etropolitanae Strigoniensis pro intertentione A lum norum com m issas; quas quidem Decim as, in praeteritis hisce tum ultibus v iolen ter occupatas, licet P r in ceps, tempore Tractationis N ikolspurgensis per Egregium Stepha
num Kassai Legatum suum restituendas verbotenus prom iserit, et vigore Tractationis eiusdem (eo quod Decim ae illae nem ini a P rincipe inscriptae, vel oppignoratae, sed solum ad rationem eiusdem detentae fuerint) im m ediate post Tractatum illu m resti
tuendae erant, hactenus tam en, cum singulari miserorum A lu m norum defectu, contra expressum Pacificationis A rticu lu m , in quo bona a P rincipe non inscripta, non inpignorata, im m e
diate restituenda eran t, remissae et resignatae non fuerint, praefati In tern u n tii resignationem talium D ecim arum accurate et d iligenter sollicitare debebunt.
Idem ipsum facere contendendum erit in rem ittendis bonis et D ecim is C apituli A g rien sis, quorum possessionem, usum et adm inistrationem liberam hactenus Collegium istius C apituli plene et integre, iu x ta praedicti Tractatus Nikolspur-gensis pacta
102
et conuenta non habuit, u ti ea om nia quoque libera illis fieri per Principem concedantur, et ab impedimento im petitioneque quorumuis tu ti esse possint.
S im iliter et de restituendis bonis Episcopatus Varadiensis, utpote de quorum restitutione Princeps modernum Episcopum assecurauerit, apud ipsum Principem diligenti sollicitatione effec- tuationem eius rei sollicitare debebunt.
Bona Hom m onaiana, quamuis restituta fuerint, n ih ilo m i
nus post obitum D om inae relictae viduae, contra dispositionem quondam Comitis Georgii H om m onai, nescitur sub qua prae
sensione, idem Princeps in eadem se introm isisse dicitur; quamuis in Pacificatione N ikolspurgensi conclusum s it , u t si quid in praescriptis bonis disponendum erit, iu x ta B egn i iura dispona
tu r; constetque defunctum D om inum Comitem Georgium de Hommona testam entariam dispositionem de bonis suis fecisse, cuius vigore et continentiis inhaerere deceret.
P ost diploma com m utatum dictus Princeps cum captiuis, quales fuerunt: D om ini Moyses Cziráky, Joannes Darabos, et Paulus Z ichy de litro contraxit, illudque exegit, quod cautum erat in eodem D iplom ate. Eos itaque, ut a solutione litr i e x o neratos habeat, et ea in parte damnificatis restituantur, apud Principem sedulo laborandum erit.
A possessoribus arcis Tokaij et pertinentiarum eius eandem et easdem redim endi facultas, deposita prius pecuniae summa, dicto P rin cip i concessa fu it; ad cuius redem ptionis succursum Sua Maiestas ex sua m unificentia centum m illia florenorum hungaricalium benigne ob tulerat, quam summam et deposuit relictae viduae quondam Comitis G eorgii Thurzo olim Kegni H ungáriáé P alatin i, restantis vero summae certam quantitatem ipsum P rincipem m inim e satisfecisse fertur, cui u t debita satis
factio im pendatur, D im plom atis contenta exigere.
Quae omnia praenotata, u t per eundem Principem debito modo effectuentur, praefati N u n tii pro sua d exteritate diligenter u rgebunt, eundemque inducere studebunt, exem plo Suae
Maie-statis Caesareae et Regiae, quae singulari studio non parcendo laboribus, cu ris, et sollicitu d in ib u s, etiam num sedulo in id incum bit, ut promissa quinquaginta m illia florenorum rhenen- sium pro conseruatione Confiniorum, in Comitatibus, praefato P rincipi concessis, m ilitum que praesidiariorum eorundem locorum exsolutione, subm inistrari faciet, dictamque summam per Commis- sarios suos ipsis praesidiariis persolui curabit. Sicut enim hactenus Sua Maiestas n ih il eorum in se desiderari passa e st, quae a parte sua requirebantur, ut com m uni saluti et publicae tran
qu illita ti consuleret, ita inposterum quoque, tanquam pacis amans M onarcha, pro conseruatione R egn i, et subleuatione misellae afflictaeque plebis paternum affectum clem enter declaratura est.
Quodsi in contrarium per Principem allegatum fuerit, contra D iplom a eidem datum reuisionem D onationum sim plicium , ac pro seruitiis factarum iu x ta praescriptam N ikolspurgensis transactionis norm am , m inim e fuisse adim pletam , bonaque per ipsum inpignorata, absque pecuniaria solutione et contentatione ab illis esse adempta, quibus ille inscripserat, eundem rationibus infrascriptis N u n tii Suae M aiestatis inducere debebunt ad 'depo
nendas cogitationes sinistras, si quas animo concepisset; ratio
nibus h is et sim ilibus utentes.
Quoad D onationes quidem sim plices et pro seruitiis factas, reuisionem illarum ad term inum duorum m ensium nullo modo inchoari potuisse; id autem ex eo m anifestum reddi, quod cum ipsius P rincipis requisita praem itti prim um debuerint, quoad resignationem confiniorum, arcium , ciuitatum , m ineralium ac reliquarum R egni partium, et quoad r e d u c t i o n e m S a c r a e C o r o n a e , q u a e m e n s e A p r i l i , h o c e s t t e r t i o m e n s e p o s t c o m m u t a t i o n e m D i p l o m a t u m i n C i u i t a t e m T h r e n e h i -n i e -n s e m r e p o s i t a e s t , huius morae tarditas -no-n Suae Ma- iestati, sed temporis in iuriae et m u ltitu d in i nogotiorum peragen
dorum tribui debere. Post reditum vero Commissariorum Suae M aiestatis propter maturatam D iaetam , ut D iplom ati Statibus conceáso satisfieret, tem pus locusque praefigi m inim e potuit. In qua quidem D iaeta praesentibus Statibus et Ordinibus, ac Ju d i
104
cibus R egni Ordinariis certi A rticu li constituti sunt, e x aequi
tatis et comm unis iu stitiae dictam ine. Neque vero inglorium sibi ducere debet P rin cep s, eiusm odi bonorum per Status et Ordines factam restitutionem , cum viceuersa et e x pari ratione in eadem D iaeta conclusum sit, u t per exercitum Suae M aiesta- tis occupata bona, vel per eandem, aut Plenipotentiaries eiusdem collata, qualia sunt D om inia Köszegh, Kabold, ac alia, prioribus suis possessoribus restituantur, quae et restituta sunt.
Quod ad inscriptiones bonorum attinet, et contentationem eorum, qui pecunias ad illa dederunt, declarabunt In tern u n tii, Status et Ordines tam clarum A rticulum super hoc puncto edidisse, rationesque assignasse, propter quas non productis in D iaeta litteris Inscriptionalibus eiusmodi tractatum et reuisionem differre oportuerit, ut in illis cuiusuis anim us conquiescere possit.
H is et aliis rationibus, ex litteris ad Principem per Suam M aiestatem nuper datis, quae per extractum hisce annexum ipsi In tern u n tii ad m anus habituri sunt, si Princeps m inim e adhuc difficilis foret, neque acquiesceret, dabunt operam ipsi In tern u n tii u t Princeps inducatur ad com planationem differen
tiarum ultro citroque em ergentium et negotiorum T ransyluani- corum, quoad foedera et restitutionem bonorum, per Commissa- rios utrinque denominandos T yrnauiae, ubi antea quoque tracta
tum fu it, instituendam .
Si aliquas querelas, de quibus Suae M aiestati non constat, Princeps recensuerit, utpote de interdicto eorum, qui seruiendi causa ad ditiones Principis proficisci niterentur, item de capti- uatione Praefecti O puliensis, d e i n t e r f e c t i o n e q u o r u n d a m s t u d i o s o r u m , W i t t e m b e r g a m c a u s a s t u d i o r u m p r o f i c i s c e n t i u m , a c d e p i c t u r i s i u x t a s u a m p r a e t e n s i o n e m i p s u m d e h o n e s t a n t i b u s , r e s p o n s i o n e m i n p r o m p t u habebunt: Suae M aiestati n ih il certi de his constare, daturam autem operam , ut iu x ta tenorem D ip lom atis, obseruatis obser- uandis, transm igratio ad seruiendum m inim e im pediatur. In q u i
situram etiam Suam M aiestatem de statu et causa praetensae captiuitatis Praefecti O puliensis, et curaturam ne quid sine
praehabita causa alicui accidat, quod tamen m inim e factum fuisse Sua Maiestas e x Legatis Serenissim i A rchiducis Caroli, iam hic Pragae in A u la Suae M aiestatis praesentibus, benigne in te lle x e r it. Studiosorum necem aut fictam esse, aut per eos accidisse, qui v iis ac viatoribus insidiantur, neque Suae M aiestati adscribi posse. C om m entitiis quoque picturis generosos P rincipum animos m inim e conturbari debere omnibus notum est, praesertim quod authores habeant occultos et viles, quorum delicta inpunita non manerent, si comprehenderentur.
Dem um , cum m inim e constare possit de particularibus per Principem proponendis allegationibus, illas In tern u n tii Suae M aiestatis pro ipsorum prudentia et discretione, ac re nata diluere scient, n ih il Suam M aiestatem com m ittere velle, u t vel leuiter in contrarium Tractatui N ikolspurgensi fiat; idem ipsum per P rincipem praestandum esse, rationem eandem suadere. Cum tam en aduertat Sua M aiestas in aduersum com m itti, quod cum expresse cautum habeatur, in serie Tractatus N ikolspurgensis, nihilom inus Suae M aiestatis aem uli et rebelles, qui desperata consilia sequuntur, ad latus ipsius, per quos varie fouentur hostiles practicae apud Portam Ottomanicam, et alibi passim non solum in detrim entum R eipublicae Christianae, sed et inclytae domus Suae M aiestatis elim inationem sollicitan tu r: talibusque Princeps seiender ac m anifeste refugium praestet, iliisque sub
sidio et a u x ilio sit.
Commonebunt etiam ipsum Principem ad fouendam bonam et m utuam cum Sua M aiestate in tellig en tia m , ne falsis rumo
ribus et in an i v u lg i sermoni fidem fa cia t, m aiorisque reputet authoritatem et dignitatem Suae M aiestatis, quam inanes rumores, per leues et van itati deditos hom ines suscitata figm enta; unde fiet, u t m era rei veritate perspecta, magis debito affectu erga Suam M aiestatem feretur, deque Suae M aiestatis gratiosa ac benigna erga se inclinatione magis atque magis certus et securus efficietur.
Curabunt vero, ne duriori serm onis structura in decursu propositionum et tractationum aliquid com m ittatur, quod v el
106
existim ationem , statum ac gradum, conuenientem que personae suae respectum merito laedere posset, verum quaeuis pro industria et dexteritate ipsorum, proque tem poris ratione dirigant, ut placide et cum debito effectu quaeuis expediantur, et utrinque bona in telligen tia in posterum etiam conseruetur et perduret.
Quodsi durante tempore Comitiorum Prouinciae T ransyl- uaniae eos isth ic cum Principe contigerit esse, pro re nata ib i quoque coram Statibus Prouinciae sese gerent, ut Status de Suae Maieetatis inclinatione et affectu quam optim e sperare dispositi esse possint.
D e iis, quae necessario Suae M aiestatis ulteriorem resolu
tionem requisitura sunt, ipsique Suae M aiestati necessario inno
tescere debere cognouerint, per litteras siquidem ita oportebit, siue autem ratio negotiorum et arduitas efflagitauerit, etiam cursorie alter ipsorum Internuntiorum oretenus Suam M aiesta- tem informare debebunt.
Confectis demum et requisitis praemissis litterarum instru
m entis ad se receptis, regressum m aturare debebunt, et rela
tionem expeditae huius Commissionis seriatim Suae M aiestati repraesentare et exhibere non om ittent. Quibus in reliquo prae
fata Sua Maiestas Caesarea et R egia clem entia sua benigne pro
pensa m anet. D atum in Arce R egia Pragensi, die prim a m ensis Maji A nno D om ini, M. DC. X X I I I 0.
Ferdinandus mp.
Stephanus Sennyey Electus.
Episcopus Bosnensis mp.
L aurentius F erenczffy mp.
(Eredetiből.)
XV.
(1623.)
Melléklet a (XIV. szám alatti) k. utasításhoz.
In puncto restitutionis bonorum P rin cip i Transyluaniae per Suam M aiestatem , medio Georgii H orw áth, In tern u n tii P rin cip is scriptum est uti infra.
Caeterum quod punctum restitutionis bonorum attinet, de quibus Status et Ordines R egni publico statuto A rticulum ediderunt, non videm us cur nam tantopere D om inationem Vestram D ecretum hoc R egni mouere debeat, utpote quod firmis ratio
nibus inductum , et diu m ultum que negotio tractato et deliberato, tandem communi censura et voto conuentum est, ad vindicandam a laesione et damnificatione quarumuis partium , ad term inum futurae D ietae differendum esse, ita nim irum , u t denuo uniuersis Statibus et Ordinibus in forma generalis D ietae congregatis, qui Conuentus alia occasione et commoditate fieri haud quaquam potest, per fidelem Nostrum R egni N ostri H ungáriáé Palatinum , acceptis docum entis et cognitis legitim is ac vigorosis productio
nibus ac probationibus, qui nim irum ad bona eiusmodi interessé praetenderent, relatione facta, tandem de contentatione decerne
rent. Quod quidem D ecretum Regnicolarum una cum recupe
ratis constitutionibus per M aiestatem Nostram ritu consueto confirm atum cum sit, citra eorundem R egnicolarum consensum, quonam pacto fructuose et cum effectu rescindi v el mutari possit medio tempore, non videm us qualiter nobis suggeri q ueat;
cum N ikolspurgensis Tractatus habeat: R egnicolis incum bere de contentationis modo et m ediis sollicitos esse, et modum adinuenire debere, neque vero sin gillatim C om itatus, vel vero reliqui R egnicolae Sacrae Coronae subiecti requiri u lla ratione possent, qui tam en utpote, quibus incum bere deberet onus contentationis certificandi conuocandique forent, et cum iis de contentationis modo conueniendum esset. Quod tam en
108
N os eo nim irum pacto, si aequas documentorum et probationum rationes R egnicolae perspicerent, non futuros existim am us eo co n silio , u t aequa ratione Inscriptionis vel C ollationis per D om inationem Vestram factae perspecta, ad contentationis, vel vero quauis commoda alia ratione, ad satisfactionis aliqua media, ipsis pro occasione temporum m agis idonea, non in clin a
rentur. M axim e vero cum non inconsulto et praecipiti consilio ad decretum huiusm odi sanciendum Status et Ordines deuenerint, sed lim itationem de eiusmodi bonorum ratione, ad relationem et recognitionem prim ariorum virorum pacis et honoris am a
torum , quibus fidem m erito dandam ex istim a u eru n t; quo nim irum sensu et consideratione verba de bonis inscriptis D iplom ati inserta fuerint, sufficientem inform ationem , se habuisse
♦
censuerit. Sed et secuta iam constitutione D ietali, et u t medio tempore ante recursum term ini pro celebratione D ietae com
modi, remedium aliquod adhibeatur, neque e x defectu et dila
tione contentationis paucorum priuatorum, quos moram aliquam tolerare et statuto R e g n i, tanquam conciues et commembra R egni, sese accomodare nefas non esset, tractatus et pactorum iura dispendium sentiant, et tranquillitatis ac pacis publicae commoda convellantur, motuumque et calam itosi status sem ina in C hristianitatis ruinam denuo excitentur, benigne eo in c li
namur et consentim us, u t de Commissione, ad hoc dirigendum et complanandum, instituenda conveniatur, et illico post regres
sum a D om inatione Vestra Internuntiorum Nostrorum, quos ad Eandem expedituri sumus, de hoc bonorum negotio certi quid decernatur, quo et partes ab in iuriis vindicentur et R eipublicae salus ac permansio ex hac causa non titubet.
(K iv ü l: „Pro E gregio Dom ino Jacobo Szenttkereszti et Andrea Iz d e n c z i.“ és „P ertinet ad In structionis locum hoc signo signatum .)
(Egykorú másolatból.)
XV L
(1623 aug. 15.)