potius.
2 6 . E u e n tu i: Híjában fruftra, io vanum.
§•
69-§. 69.
D e Aduerhiorum ab AdieSiiuis déri-uatorim formatione.
A. Quorum terminatio in I. Declina»
tiöne eft
I. Vocalis, haec adfcifcunt litteram « cum accentu acuto, qui imponitur Vocali olim finali, v t : drágá-n care , óltsó^n vili pretio; excepto jó bonus , quod facit jól bene, jobban melius, leg-jobban optime.
II. Confona , haec adfcifcunt terminatio
nem, vel
1. ŰW, v t: magai-an alte, tahiyos-an mu-cofe \ vel
2. OM , v t ; fiagy-on alte , valde, fzorgaU matofon diligenter, vak-on caece, Jlag-on crafle; vel
3. úl, v t : níí-ííí turpiter, bolond-úl flui
te , rofztil male.
B. Quorum terminatio in II. Declina
tione eft
I. Vocalis, haec adfcifcunt litteram n cum accentu acuto, qui imponitur Vocali olim finali, v t : gyengé-n tenere , górbé-n
cnrue.
D e Adiierbio. 159
II.
i( 5 o
II. Confooa nem >
v e i
De Aduerhio,
haec adfcifcunt terminatio.
I. en , v t: fzép-en pulchre, 'fzebhen pul
chrius, jelef-en praeclare, ditséretef-en laudabiliter, ékef-en eleganter.
t. ül, vt: fzenuűí fandte, vitéz-ül heroice, gorég-úl graece , német-íU teutonice, tórök-ül turcice.
O B S . Aduerbia quoque finnt ex Nominibus Poft- politione val , -vei Íuííixis , v t : ald%atnf\ággal iiumiUime, Jietséggei celeriter, hamarsággal f - ftinanter , q. d. cnm humihtate , feílíaatione, celeritate.
§. 70.
D e Aduerhiorum ab Adiedtiuis deriüa- torim Comparatione.
Q uae in Pofitiuo an vei on habent , illo
rum terminatio eft in Comparatiuo &
Superlatiuo Syllaba an 5 quae autem in Po- fitiuo habent terminationem úl aut ül, ean
dem quoque retinent & in reliquis Compa
rationis gradibus, vt:
Drdgd-n drdgdbb-an leg-drdgdbban öltsó-n 6Ui6bb-an leg-óUsóbban Gyengé-n gyengébb~en leg-gyengébben Magaf-an magafabb an leg-magafabban Nagy-on nagyobb-an leg-nagyobban
Vajtag-on vajtagabb-an leg-vajtagabban Rútúl
Rút-úl YÚtdhh ül lég rútablúl Ékef-en ékejebh-en lég éke!> b, en Szent-űl fzentebb úl kg-fzenteől űl
O B S . C a e te r a , qnac ab A d ie ft iu is non form an tor, com paran tu r iicu ti N o m in a A d ie flin a , v t : id -
fiel ^ kózeUehb , leg^kózelehb p r o p e , proprium ^ p r o x im e ; fnejzjze y mefifzebb^ leg mejzf ebb lon^
g e , lo n g iu s , lo n g iffim e.
D e PoflpoJítionihüS. i 6 i
§• 7
'-DE POSTPOSITIONIBUS
Q
uae diAiones Latinis dicuntur Prafpo- Jitiones, Hun garis funt Poftpofitiones.^tque hae diuiduncur in
I,
Separabiles, quae rurfus funt triplicis claflls, poffuntque methodi ergo hac terminológia infigniri:
I. Nexiles» quae non tantum Verbis prae
ponuntur, Nominibus autem poftponuntur;
fed etiam ipfae admittunt Suffixa primae ac fecundae Declinationi conformiter. Tales funt: ald fub, dltal per, trans, belé in , in
tro , ellen contra, elő, elól prae, fdlyitl fu- p ra , kornyiil circa, kotul circum, v t; ald- tnégyek fubeo, defcendo, az afztal alá fub menfám, a/á-m, ald-dy ald-ja, ald nk, aldtoky ald-jok fub me, te, illum, nos, vos, illos.
Al al iiUm transfigo, a* fzolga által per
fer-L num.
i6a De Toflpnfniowhm.
unna, által ám ^ általad y általa , általunk^
általatok , általak per me* te j illum , nos, v o s , illos.
0 £ S . Kórnyítl & kóríil tautbm V erbis praepoai folent.
N Ó T A . Nomiili , quod «xcipit : dltal ^ % ki'viilytül^ adiicieada eft Poftpoíitio en^ on^
vt : a* 'vár9j on által nyargaléd ott ^ per vrbtai cquitauit. A* kezé-n által döftek az inasnak cf péterkéft, puero transíixeront manum pugione*
Minden emberi fejedelmien á tal-eftem in» omni ope humana deffituor. A golyóbis által ment n* ntellyemén ^ globus penetraüit ptftus ihcum.
Püfs isak friffen cC piatzon ^ d* méjzdr - jzeken által, curras tantum celeriter per fórum, per macellum» najy ^izózon még a!* lég maga*
fabh begyeken felíyil tizen ót /inggel nevekede^ty diiuuium ÍQperauit etiam altiíRmos montes quin
decim vinis. Hiifz efztendó-n Jellyil, fcpra viginti annos. gabonának ara fi khit még nagy ajándékoUis hozott maFaval a kere kedó-emi her, praeter frumenti pretium attulit fecum etiam magnum donum quaefior. A* Dura n túl
& tül d! Dana n , vitra Danubium A* Bo»
drogon tu! ^ vitra Hodrogum» kerten lül^
vitra hortum. A hdz-on tül y vitra domum ^
& tüí a' bdz.on, kertben.
2. Ancipitet , ouae & ipfae Nominibus ac Pronominibus fcffguntnr, & ipfae quo
que aflumunt Suffixa. Tales fu o t; aránt (erdnty tráht ) propter. Mól intus, intra, e x , befi in, dS:t ante , fhé verfus, fe ól fu- p e f, fle tt f pra, hdynt lo c o , p r o , btz^
hoz ad , kivul extra, kórá,ett circa. h‘z t , hozott
itózáíí közzé ÍDtra, inter, kózztil e x , me^é pone, megett poft, mellé, mellett, melíSl pe
nes, ad, mfaíí propter, nál, h^/apud, ra, re ad , fupra, rajta fuper, ról, ról de, tól- Jógva inde ab, en-fogva , on-fogva , nál-jogva^
nél-fogva per, apud, ( quafi diceres; capien
do vel apprehendendo pedem , capillos, manum, v e l, pede, manu, aure appre- henfa) után poft, valy vel cum, vt; vóUam a% Úr-nál ^ az Ur vélt nálam, fui apud do
minum ^ dominus fuit apud me Befzilltem fl’ vargd-val; 0’ varga befzéllt én velem ^ lo
cutus fum cum futore j futor eft locutus mecum. Ben cum Suffixo politum duplicat
«, v t ; bennem, benned in me, te &c,
3. Solitariae, quae nulla patiuntur Suffi
xa. Tales funt: hátúi pone retrorfum, innen^
innét cis, kórós, kórul circa, circum , kózel prope, közeleg intra, nélkül fine , onnan, on~
nat, onnét ifthinc, ófzve, ójze fimul, fzerint fecundum, túl vitra, trans , utói pone, vé
gett propter.
O BS. Ratio terminologiae hnjtis eft haec. Q.oaedain haram Poftpofitionum, & Nominibus, & Proc nominibus, & Verbis neftnntur: quaedam vero non modo Nominibus ac Pronominibus fuihgun- tur, Verum etiam ipfae quoque fortiuntur vSuthxa i quaedam antem , nec Nominibus, nec Pronomi
nibus , nec Verbis adneéluntnr. Hanc ob can.
fam priores nuncnpo VexiUs i medias vero An- cipites; pofteripres Solitarias e. g. által verem transfigo ^ a* Úr által per dominam ; által am
L a pes
D e Pqfipojítionibut. 1^3
i54 D e Pojlpojítionibm.
p e r me. A , apud domum. Nálam,
apud me. tén^- nélh)l, absque pecunia.
rét fzerirtt, fecundum pronaiiTum. (Sluam q i f non p r o b a t , fubU ituat , l i c c t , term inológiám a lia m , eamque clario rem .
I I . JnfepaYalihs y quarum quaedam fuffi*
gua.ur
I. Nominibus^ cuiusmodi fant:
íg
. ighn^i^len^ vsque ad, hol ^ bői e x , en ^ on fuper, irt (etiam érett) ob, p ro, iíf, ül in , val^
vei cum, vá, vé in.
N Ó T A I, GLnando Nomen deíinit in Vocalem, ex Poílpoíition bús en, on folum n fuftigitur, per Aphaereün , v t : Sok ^arju ül a* fd -n , multae cornices fedent in arbore.
N Ő T A II. Littera V in pofterioribns duabus Pofi- poíitiouibns mutatur propter euphoniam in con-^
íonam eandem , quae diftionem tinit, v t : a*
Mofes páltzáfa kígyóid le tt, és e* kígyó ifmét lett houtá ^ pro bot-vá, Mofis baculus com
mutatus fuit in ferpentem, & ifte ferpens rur- fus commutatus tűit in baculum. lég-gé 'vdlii
4* jég "^diik 'viz-zé^ pro /Vf-W, véz %é, aqua comicrtitur in glaciem ; glacies conuerti.
túr in aquam. A* Kri/ius vdltórtatta Kdna vd*
rosdban a* ^lizet bor-rd , pro hor-vd, Chriftua conuertit in oppido Cana aquam in vinum Bot^
taly kéz-zel, korbdts->tsal, pro bot 'val, Téz ^el, korbdt:-val meg - űzötten az ind főm a t , baculo , mauu , fcutica, cxdebam ephebum meum.
N O 1 A III. GLuodfiY claudit Nomen, confona illud praecedens gcninatur, elifo V vt : d ^Zidók felkenték Ijdvtdot Kirduya , pro Kirdly-vd,
lu-De rojlpojitionlhuu
Indáéi vnxerunt Oauidem in Regem, farkat Jo a ntm válik hdrdnnyd ^ pro bdrinjf^vd, luput
nunquam triusformabitur in agiiam.
2. Verbis^ quae autem nullum certum fignificatum per fe habeoc, nifi in orationis nexu 5 cuiusmodi funt; í’é , el^ feU ki ^ le, me^ , vt : hé^tartm , eUartom , fel-tartom, kt tartom^ meg-tartom ; quae iingula fignifi- eant feruo, fed fenfa diuerfo, quem folus vfus, optimus hac in re magiller, perdo
cere vaiec.
N O T A I infeparabiles Poilpofitiones, vt plurim’-m, poilponuntur Verbo, in primis in Praefenti C'on«
iundtini, cum quo funt compoiitae, vt : Mondjad»
meg az Úrnak ^ dicas Domino. k^uUd-ki ^ con
fitearis. Me nj - eL, abeas. Vesd - U , deiicias.
Tnldm nem vjyzúnk^ójhve, fortaffe non jurga«
biinur.
N O T A II. Eaedem quoque dirimuntur a Verbo per Aduerbium N E , N E M , ant Verbum A uxi, liare, vel etiam per aliud Verbum, vt; Meg»
nem mondanám Jokert, non dicerem propter multa, (magnum prccmium fi acciperem,) Hd eL/ogna menni , fi abiret. A ' nép ójzve Jzom kott vala gyiilni cC templomban az IJiennek tif%»
teleiére^ populus folebat conuenire in templo ad diuinum cultum, ^dfefhé Jzokta vala mondani azd attydnak (C bdtyjdinak gonofzságokat és vétkeiket^
lofephus folitus fűit prodere patri fuo fuorum fratrum malitiam & peccata. Meg - kell lenni^
debet fieri.
N O Ta III. Eaedem ipfae qooque adhibentur, omiffb Verbo, cum quo fant compoiitae, vbi^ refponíio locum habet^ v t: Feiment-é már az Úr n’ f é lt i
L 2 házba.
166 D e ConinnSlione,]
hd?,haj{fzoháha^P F e l {ment i^en^is") Adfcen- ditne jam Dominus in fuperius hypocauftnm >
Ad. (fcendit omnino) El • menUé már az inas borért P EL Abiuitne jam puer pro vino ? Ab.
(init) Ktfizetted~é az adófsáf^odatP Ki, ExfoU uiftne tus debita? Ex. (foíoi)
§•