! ¿ t u s ^ ^ V K *
Chronologie^ propoßt2,
Honöribu? ' 4 t 1 •
| l ü u f l r i l ß m o r u M , P r # - nobihum , Reverendorum, p Nobilmm^ ac Etudkorum Do-
/»inorum, Dominornm
k 0 C T O R U M
vi a L C.vw
In Societitis
J E S i i ; ; U n Wf i t a t. e C d i T o v i e n i i
J S a p M AA." I © rhiloib.
' R F . V F R E N DÜM P A T R E M
3TEPHANUM
I S 2 A B O
; ¿ S . J . A A . L L . & P h i f . D o a . e j u f . d e m q ; P r o f c i T o r e n i c m e r i t u i n »
ac pro tempore Senioreiu / T " ' " \ <
o.natentur, § AI lHuflrißmn Cnjj'ovtcvijt Fhetoürg^tog
Anno I73J- Menf« Tuho, die XXIX, iriQ$»fta. «
A m i c o L e £ t o r i . On er Aettr, Candid^ L e & o r ,
qua r Ityofque firiptorum, quibut AmpliJJiuta CaJJooienfium Urbis Fa- ciei mandare Uteris propofitum fit*
it, nos premit conditio. Nam cum ¡Hit li*
terariorum defe&u monumentorum ariolan*
dum in multis , in non paueis parum cob,t*
rentibus wo jorum narrationibus infiendum, in quibufdam tout ho non anilibus fabellir ajjertiones fir more necejfe fuerit; nobis pa*
tente efingulari GonfultiUimi Senotii r indul*
to locuplete ciaitatis tabulario , quid quidpt*
nc ditfuri fttmus, fide pubhed, vel minimi dubiis rob or are Uteris litelit. Cujus qui*
dew Amptijfiwnrum Virorum coHati in nor beneficii grdtijjtmd memorid duo fie Ham us:
alter ton, ut quid quid hoc in opufculo ad It*
gentium erit palatum , id omne in acceptir referendum norint Us, quorum fiaoore fit«
titi ut ilia in lut em proferremus; alter urn, ut finifir* H!i minus xquoru n in eruditionit amantes derogemus opinioni, qua pcrditum exijiimant, quod publico do return luce a.
bhtttarum »1 or fib us uindicatur, Sapiemior multb Vobis . Confultijfimi Viri ( quidni enim V o s alloqui hoc diilione liceat, qui cum omnibus poginis Vobis non deberi non
£
W poteb\)de rebus opinio ; dum,\qub rent to torum in de/igenda fcriptionis Materia not jet eri'tts, tabular-a nobis W f t r a refevare no t dubitdjtis, imo manum comodaviHis. I j t profellb.quod nobis aque, ¿cVobis Veftrum
J.oc in nos ttudium gratulemur •• Vobis qui' dene, quod ea in majoribus patraJJ'e Vos femora non ignovetis , qua \lucetn ejflidim
rmbiant: nobis verb, qubd qualilibet opella lute naftra non mediocrem confdamus acm lejjurnm ajtimdtionem , cujus pretio Vefter ellaboYaverit favor. De rel quo ut Vtilrae plurimum debemus faci/itati , ita quod ma«
jorum J'uicenfeamus negligenti'ar, habemus 0«
mnino. £runt &•' in nojiro non pauca opw Jculo, qua eruditus rcquirat ted07 , hed qua putas ilia 1 Nimirttm in quoruminveJlU gatiene, nifi tut fint partus tngenii, ope•
ram ludas. Quiaporro vetufijjima Regum diplomat a gsmina ftpenumero Cajjovia men*, tionem fatiunt; bifariam opufculum partiri libuit, Et priore quidem parte perfeque- mur ea, qua fuperiori, utpote vetu'iiori funt propria 1 altera verb, quidquid ad be
dierna notitiam facit; prima in omnibus Chronologize habit a rations. T u u m erit, Lefior B e n c v o l e , in quibus jejune digejiis, nut penitus prateritis defiderium non exple«
veris 1 non tarn nodro ad/cribere negieftui, quctm ferrets ibis Patrum, Superiorum Jeculis, quorum bibliothecam extra vagi'
nam reperias nufquam. Vale, &', ft mi' nus opeyam, Jiudtum in Te no'trum proba.
fc,
wrí ßt * ¿x ^ JX ^ jx /X ¿z . ^ JJ» i?» & i y<
f f f f : - f f f f f f f f í f t i f » f "
P A R S PRI O
C A P U T U N I C U M .
De Veiere^feti Superiore Caffovi
On infrequens
Topogra- pborum-LXXOX e f t q u i u t l o - éis, quorum fa&a ad pofte- r o u i m . memoriam transmitrunt» ve»tiiftateni, dignitatémque ä c o n d i t o - ribus adftruant, mira quandoque vo- cum flexione uti coguntur Sed q u o putas operas fru&uy Nempe ut d e - lufís fpeciofo illo verborum fuco le- ftoribus, in animara hiftorias, veri- t a t e m , peccent. Vulgaris hic error ad illosquoque pertinuit,quiCaíTo- viam annis abhinc niille quingentis celebrem c o n t e n d u n t , indició ( üc n o s quidem exiftimamus ) nominis delufi. Ajunt quippe ä CaíHo, fí- a i eujufpiam Antonii exercituum_«
p r s f e f t o conftruäam, conditoris no- men Callioniam retinúifle, quod la- píu tcmporum unius litera; commu-
m ( l o ) m
t a t î o n e , deletione alterius in Caflo- viam dcfiêrit. Authori opinionis hu- jus Bonfinio Libró primó, Decade prima, nobis f o l i ô ï V , verfn X L I X hoc proniùs affensére plurimi, quôd,
qui aliter fcnfiflet, repertus fit ( quod feiamus ) nemo. Verum pace viri, optimè de rebus Ungaricis m e r i t i , vero propius efie p u t a m u s , neutram CaíToviam fuarn Caifio originem de- bere. Et quod florentem quidfju at-, t i n e t , perlpicuum cil c vetuftis jux- t à , ac recentiorum feriptis, eam fe- cutis Cailii témpora feculis numerum aliquera in villis obfcuri nominis fe- eifie. Ncc levior pro vetere, quam fuperiorem dicimus, conjeftura eft-, tardîus excitatam; à Caifio verô ne quidem potuiife ; ùt qui has in par- tes delatus nufquatn iegatur. Argu- mentum ex origine vocis p e t î t u m , infequenti capite diluemus, q u o n o - m e n c l a t u r a m , fimul 8c authores ci- vitatis ftatuemus.
Hase ùt ità fint, annum tarnen ja- ftorum loci fundamentorum,an item folùm a r x , oppidumve f u e r i t , fi uni-
• S f f l K n 7 W vería excutias m o n u m e n t a , c o n t r o - veríiam non tolles. Ne nihil in re ambigua dicamus, vetuftos quofdam Ungarorum añales, año M D C X X X l emiifos Caflbvia:, ac approbatione Ampliffimi Judicis, Urbici Notarii_ji
•manu roborarosfecuti, arcis primon- dia ad quintum noni Chriitiani iecu- li annum referenda putamus. Opi- nionem verö banc idcirco arnplexi fu mus, quöd etil Viris» quorum ju- dicia reveremur pIurimiim,non omni- n o próbetur; nec tarnen prorfus re- jiciatur; praífertim eüm in reliquis, quas pértra&ant, materiis á fenten- tia probatiffimorum authorum fafti illi non difcedant. A d d e , quöd in»
juriofi loco videremur,ii nulla ratio- necontraria c o n v i f t i , eidem laudem, quam ä vetuftate habet, adimeremus.
De rcliquo in eorum fententiam, qui fecüs judicant, libentes conccdemus, fi veritatem rationibusjoftenderint.
Caítelli porro hie fitus e r a t : Edi- t i o n ( quem hodie Caffovienfcm vo- c a n t ) impoiita monti Jfubjeftam ad meridiem ¡defpiciebat planitiem; ab
A fi o r t u
« f t C 1 2 ) # f t
ortu p r s r u p d s rupibus, Hernadó- qiie fluvio ( cui fccundum Bonfinium nomen ab hoc Joco ) fubterfluentc hoftes acccíTu prohibebat; ad occa- ium in humiliores, jam vitíferos, ex- plicabatur colles; ad Septentrionem produ&is in longum montibus clau- debatur. Locus certé five temperi- em aeris, five amcenitatem fpetfces, oble&ationi animi perquam idone- us.
Q u i p r i m i cam tenuerint í n c o l a , nihil habemus comperti. M u d in- dubitatum, quia Stephani quinti, pri- mogeniti BelasRegis quarti diplóma- te teftificatum: Superiorem ( üt ibi- dem v o c a t u r ) Cailam ad annum uf.
que M C C L X I privatis é Regum i n d u l t o paruiíle d o m i n i s ; nec terri-
t o r i o tam latd patente, ut oppido par | eilet: quod iplum pluribuseyincitur argumentis. Primum funt ingentes I anguftiae loci habitabilis. Alterutn ; e f t , quod f a p e veteribus arcis, ca- fíríque, nunquam oppidi nomineve- niar. Pertinet ad rem illud, quod Bonfinius L i b r ó IX Decade 1 1 nobis
* » ( 13
folio C C C X V I I verfu X X X I I de Caftello H a r n a d o , & DccadeHI Li- brA q u i n t o paging C C C C X X I V verfu X X X V de Cliftichio tcfert.
His certd nominibus non alium fi- gnificari locum, defcriptus ab au- t h o r e fitus docet. Q u i d ? quod in commutarione fub memorato Rege Stephano fa&a duobus (. quod pauld pott videbimus) permuteair pagis, qui utique cin&i muris oppidi refti- mationem non cequant. Nisi fors quifpiam tarn fit iniquo in Regiam munificentiam judicio, ut exiftimet a fubditis fuperatam. Quanquam_9 quid opus ¡(lis? ubi e Regis diplo- mate contrarium perquam facile erui poteft. Die e n i m , fi oppidum fuifle contendis, cur non perindc, ut infe- rior Caflovia hoc nomine compella- t u r , f e d terra f o l i i m , Superior Caffa d i - fts? Nec officit, jus eligendi Judi- cem loco indultum. Nam hinc re- ftius exemptionem a Comitatus^ & in- ferioris C a f l o v i s oneribus, ac fiib- jettione i n f e r a s , q u a m privilegjiim, oppidis conccdi folitum : ita ut fen-
q u o nobis f e r m o , nec Judicibus op- p i d i , quibus antea utpote ciyes, &
incolae fuberant, nec Abanjvarienfis provincisefubjici legibus; fed libcros fore, quern volenc in dnbiis arbitram fibi dehgere. Libet d i p l o m a , nihi- lo varianim attexere, u t , qua iimus fide, benevolus a d v e r t a t i e ä o r . fie autem habet.-
STEPHANUS DEI Gratia R e x ,
P R I M O G E N I T O S ILLUSTRIS RE- GIS UNGARIN,DUX TRANSYLVÀNUS,
Omnibus, praefeuccm paginam intu- entibus, falutem in co , qui Re.
gibus dat falutem.
Um in multitudine plebis honor Re- turn attendatur, & accrefcat; we- ritb Regia convenit fublimitati, ad eum confluentes, libertatibus, flu donativis ßabilire. Hinc eft, quod qui dem ad «-
niverforum praflntium, poßeroritmque notitiam harum ferie volumus perveniref
quód Nos attendentes fidelitatem SAM- PH LEREN, & QBLy di clor um hoflitum Noßrorum de Cajfa, quand(tmttrram>
läUAfll
«ft (
) mSuperior CaiTa nuncupatam, Jiipcr qua quidam homines, videlicet G a l l u s , P c - trus , T h e o d o r u s , ¿r eorum cognati refidebant, prtnominatis viris SAM- PHLEREN, è4 OBLyUt ex hoc iidtm ad obfequendum Nobis habiliores, prom- pt ioréfqi redderentur, de Rpgia liberalifa- te contulimus , ab ipfis , &' eorum hxre- dibus , haredumque fuccejjoribus perpe.
tuo pojjtdendam , fub tali liberttte, quod iidem> ¿r eorum hetredes Nobis pro cenfu prafata terra in feflo S. Georgii dimidium F e r t o n e m auri boni, annua^
tint Jolvere tenebuntur. Volumus fiqus- dem , quèd tarn ipfi> qudm eorum hare- des ab txercitu , ¿r jurisdi&ione commu- nitatis cajlri fint penittts abfo/uti: Sive ipfii à- ad tos pertinentes coram Judice tor urn , quern elegerint, juxta liberta- tern, è4 confvetudinem cAterorum hojfii- tum , fi opus fktrit, debeant convenire.
In prafata itaque t e r r a corporalem pof- fejjionem prœnominatos viros per fidelem hcminem Noftrum Te\us Comitem de
@ a r Author it ate Regia fecimus intro- duce. Cujus t e r r a meta, quemadmo•
du m idem Te {us Comes Nobis retulit,
( i 6 ) & &
hoe ordine diflinguuritur : Prima meta incipit ä fluvio Henrad, ubi cfi wet a ter- rea jueta \quii >1 a'ooccidente; iblqut per n odicum Jpatium tranßt paludon nomi- ne Blatbun. deinde direBe cundo cadit in rivulum Csermele, per quem vadit /uptrius ex parte terra hofpitum de Caffa ufque ad magnam J'ylvam per magnum Ipatium j & pervenit ad locum , ubi exit
de diclo rivulo circa limites terra Diony- ftij, & cognatorum fitorum, & vadit ad
Berecb (Berek) ad montem. Per ill um deinde montem in metis defccndit in ri- Vitium pifiruntf PotoF nuncupatum, per ipfum rivulum veniendo cadit in pra-
fatii fluviü Henrad, ér per ill am aquam defcendens pervenit ad priorem metam, /ubifuit incepta, ibique terminatür. Et
ut bac d Nobis faBa donatio , feu liber- tatis collatio perpetué perfeveret, nee un- quam per quenquam in irritum valeat revocari, prafentes pradiBis viris concef- fmus literas, duplicis figilli munimine
roboratas. Datum per manus Magißri BenediBi, dula Noßra Canccllarii, Pra- poßti Scibinienßs. Annö M CCLXI.
Colligicur ex hoc diplómate pri-
17
m ö , tribus hanc in arcem famili's jus fuiiTe; quarum praecipui: Gallus, Petrus, Theodorus. Secundö in pri- vatorutn inferioris CaiTovia; holpi«
t u m ( cives intellige,) non vero civi- tatis ditionem tum quidem concef.
fifle. Ex aliis vero m o n u m e n t i s , psrvetußis & iIIis c o n f t a t , non illi- co banc Regis conftitutionem valu- ifle, fed anno primüm M C C L X X , poiiquam videlicet Stephanus ä m o r - te Patris Belae plene Regnum obti- nuiiTet_».
lllud prtetereahoc loconotanclum occurrit,qnöd translato ad Samphle- b e n u m , & Oblhim arcis j u r e , ne ve- teribus ejufdem hen's Rex qaerendi locum relinqueret, p r s d i f t ö Chriili anno M C C L X X , VII K a l e n d a s j u - nii Nobilibus nuper de Fel-Kaifadi*
ö i s , Gallo nimiruxn, Petro, & T h e o , d o r o , eorumq; cognatisvülas Tfcha»
niiim ( Chany vcl Csany ) & G e n e u m ( G ö n y f i , antique; G e n e w ) in conca- Hum (uci dicunt ; jure perpetuo tra- diderit. Locuples hujus teftis eft C o m e s Jacobus Sepeichius ( de Sze-
ptfs) Regis Curiae J u d e x , quiinten- t a t s a Petro Nobiii dc Gonyu Cha- nienfibus ob Ijmites territoriorum litis ( cui imortuus eft J dacus arbi- ter anno M C C C L X X V I H , fatetur in judicii tabulis, annotato a nobis d i e , menfe, ac anno terras Chon, &
Tel Genew vocatas de bcneplacito fae- p e n o m i n a t i R e g i s Galio, fiiio Andrea, Petro filio Cyriaci, Lodomerio jilio Mihp- la , Theodora alterius Andrea jilio, cate- r'tfque h or urn cognatis in Concambium terra fuperioris Caff a in perpetuum poffi- dendas dot at, Idque fibi mcinifejic com- pert urn tffe. Fatta permutatione,an- tiqui pofleiTores fuperioris Caifie de- inceps Nobiles dc Chany, & G o n y u turn ipfi, t u m c o r u m p o f t e r i , magnis aufti honoribus, f u n t v o c a t i .
In hac porro a&ione fufpiciendum prcecipuci providum fapientiffimi Re- gis confiliura, qui de anguftis nimi- um inferioris Caflovice, jam turn am- pliora inter oppida numeratre, limi- tibus ab incolis ftepius a d m o n i t u s , modum reperit, q u o citra tumultum duobus in unum coalefcentibus ter-
• 0 K i 9 ) W ritoriis,civium poftuIatis,Regniquie^
ti confuleret. Dumenim geminam,
&, üt Regise Majeftaris poftulabar_5 c o n d i t i o , ampliorem jnni furrogax portionem ,• e x t i n x i t , aut c e r t i io-
pivit in Petro, G a l l o , & T h e o d o r a iniitnm illu hominibus adfeftu, quo a- vitis pofleflionib9 tenacifiimc adhaere- re confveverunt. Saniphlebeni deindc
&Oblii pofteri hbcalacrius ad ceden- dam,|atq;civicis limitibus includenda terra illamailenfum praeftiternnt,qud Sc civilis vitse Saxones prse illa Unga- rorum privatis in aedibus habirandi confvetudine funt amantiores, & af- iiduis cognatae civitatis preeibus pul- fabantur ampliüs.
A n n o proinde M C C C L I pri- vatis parere hcris terra illa defiit,fub cujus initia ( quod ¿jliteris veteris Bu- dse intelligitur J Saniphlebeni fuccef- fores Arnoldus, & Volbinus, Oblii vero Georgitts, & Joannes germani jus omne cum tabu Iis in oppidum li- b e r i tranftulerunt, cum onere pen- dendi Regibus trlbuti illius a n n u i , quod Stephanus imperarat.
20 )
Ex q u o oppidani juris cfle coepit, candetn cum inferiore Caifovia for- tunam experiebatur. Laus ¡Ha I o : o p r o p r i a : nunquam ä Regum fide d e . feivifle; id quod Ludovicus Rex te- ßificatur, qui ut in fidelitate,quam non modicis eifert laudibus, caftrum hoc confirmaret, annuum dimidii/er- tonis auri t r i b u t u m , id eft IX auri p o n d o , feu X florenornm de Regia dementia,& liberalitate remifit anno M C C C L X I V , regni verö fui X X I i r . Occafioncm proband« in Regem illi- b a r « fidei M a t t h ä u s Trenchiriienfis p r x b u i t , indittö C a r o l o , Ludovici iílius Patri, bello. Id q u o m o d o ac- c i d e n t , r e f e r e m u s , ubi S a x o n ü m , c o n d i t o r u m , ac primorum civiratis incolarnm infolensin Regem facinus
narrabimus.
N o n leve hinc enafeitur d u b i u m , qui f a f t u m , ut arce inditionem civi-
tatis redada,arque adeó a d j u n d ö ci- vitatis territorio ejufdem a g r ö , ar- ma in Regem cives, non item arx Iijmpferit ? Verum dici p o t e f t , a n n o M C C C X í l , q u o Saxoues infeftis
i m ( a i )
Regem perj£runt armis, arci Regi- nm impofitum fuifle praefidium; ar- cis autem territorium privatis civi- bus, non item paruifle civitati. Sed nova bine oboritur difficultas. Ut quid euim,fi Regius miles fidem Re- giprobavit, civitas piaeinium aeeipit duobus omnino & lexaginta poll pri- mum a n n i s ? Q u o d i t ä e n o d a n d u m vi- detur, ut intelligas, civitatern primö Rcgi repugnäfle, deinderefipuiiTc,&
in elicntelam Regis rediiiie. Qi'in
& ttanslatis ad civitatenr territories, caftrum in Regis ditione manfit; ad cum ferci m o d u m , quo Scepufienfi- u m , Trenchinicnfium, multarumqne prteterea in Ungaria arcium fundi in- digenas, caftra ipfa Regem dominum agnofeunt.
Appetente M C C C C X L a n n o , quo gemina Regnuni f a ö i o divile- r a t j d u m pars Procerum ab Elifabe- t h a , Alberti vidua ftaret, pars Via- dislaum, Cafimiri, Poloniarum Re- gis fratrem j magnum L i t h v a n i s Du- cem Regia mallet Ungaris poreftate prseefle) primas caftellupi egit ruinas.
" ' P j=m
Rem paucis, cum hue devoluta fii narratio , perftringamus. Gravidá ab Alberti Regis, atque Imperatorií mariti mortc Elifabctha, cum, fili u m n e , an; filiam utero ferret, nefef r e t u r , novi Principis , Alberto fuffi-
ciendi facit poteílatem Qptiniacibus H i per Legatos Vladislaum, aeratt florentem, extempload folium evo<
cant, Interea, dum oratores f u f c c ptum iter profequuntur lentiüs, fo<
luta partu Regina Ladislaum, quera ex eventu dixérc Pofthumum, ejuí]
dem anni menfe Februario,
die XXII in caftro Comaromienfi enititur_s Quocirca legatos per celerem nun- tium a d m o n e t , ut ne Regem fori!
qu£rant(noudum enim audiri crant ] quando Principem, qui fummas d<
fe fpcs ipfo natali facetet, dorni ha.
b< rent. Legati,quod & yulgata ¡an) eflet ípforum adventűs caufa, atq.u<
adeö ne notam Ievitatis, & incom ftantiae popularity inurcrént,vercren- tur^& Procerüurgereturműnirís, cce- ptis infißunt Neq; enim interea, dum Eofihumus adoJelcerer, fcemE.ae do>
sima-
> m ( 2 3 ) m minatus arridebat ulli; ut cujus fu- ncftos è Rege ( Reginam malim dicc- r e , ùt ipfa fe v o c a b a t ) Maria praefa- giêrint evcntus ui ivertï. Elifabetha imparcm Icreprimendis faftioforuin conatibus advertcns, ad expetenda e x t e r o r u m auxilia animutn adjicit;
Georgium Gifcram cum pluribus è Bohemia evocat, muncribus, & offi- ciis demeretur. Erat Gifcra Nobili Brandorum natus genere , confiliô non minus, maniiq; promptus, quàm praeclaragapud populares exiftimatio- nis. Is ut collataî à Regina Caflo- vienfi praefeâurje gratam vieem red- d e r c t , complura, quœ in fide Vla- dislai e r s n t , caftella expugnat, di- ripïtjvaftat. Scnlît prae caeteris ho- minis exteri furorem hoc ipfum, de q u o loquimur,caltrum. Cùm enim diu conaius Georgii lufiflet, aftis dc- mum cuniculis ruinam paiTum, v i d e - nique occupatnm nîl non hoftWc fu- ftinuit. P l e r s q u c tum jedes asqua- tae fo!o , euftodes ad internecioneni cœfi; non jetati, n o n c o n d i t i o n i , n o n fexui parfum. Unum omnium cri-
m r n
m i ¿ 4 r m "
men e r a t , integrant, qua religion! f facramenti Regí t e n e b a n t u r , fidexn v fervâfle. Idquidem non impune ab« a ïît homini. Cuín enim abfumpto¡fc qui è fiamis, & ferro fupererat,com. r m e a t u , neceffitate c o a d u s pra?fidia-1 rios in viciniam praedas a d u m mifif. \ f e t , ingenti affedus clade vix cum r paucis CaíToviam fe recepit. G e f t a r h « c fuerint ad annum M C C C C 1 X L I X .
Sunt, qui exiftiment, duobus pro-1 pD fccnlis ante Gilcrse in Llngariam t adventum arcem hanc habitatoribus 1 vacuam fuiffe.Sed horum opinionem i turn è fuprà d i d i s , turn rationibus ] noftris prudens l e d o r facilerefellet. J Similis eorum e r r o r , qui hue p e r p e - j ram detorquent e a , q u œ Praia ti, & i Barones l l n g a r i « datis Budâ feria <
proxime tertiâ poll Dominicam Ju-A dica annô M C C C C X L 1 X Nobili i viro Ladislao Tranck^de Zemp%e p r « - l cipiunt. fummaliterarum earum fu-l i t , ut d o m u m , q u a m caftelli inflar i aedificârar,demoliatur, n e , fi in ho-i ftium vcniretpoteftatem,graTÍa C a f i
" f™lL
p » )
i »i fovíenfibus incomoda afferrct;quam.
¡vis ea fortafle domns nec notabilis - amplitudinis j nec validis munitioni«
i bus infignis fueric. quare pro fupe-
< riorc CaíTa aecipi non poteft. Prae- - terea Franckiana domus non CaíTo-
vienfi impofita jugo, fed in poíleílio»
a ne Schaza, obnoxia juríbus Franckií a recéns aedificari coepta, diruenda_*
3 fcripto illo fubebatur.
Ed'ftum hoe Regni Procerum non - tantum ponderisapud Franckiumob- 11 t i n u i t , ut ei morem gereret. Q u a r e s Mathias Corvinus quintó á fuá co- tí ronatione a n n ó , id eft natí Chriftí s M C C C C L X V I I I d e i m i n e n t i b ' C a f - t; foviffi é praedi&o Ladislai domicilio
periculis á Senatu comnvonítus, ín k mandatíscivitatí d e d i t , urillud fun-
á ditus evertendum curet. Fa&um c o . í'rdem a n n o , q u o d imperabatur. físc li idcirco adjecímus,* n e q u i s colleítís
»Jundecunque errorum f u c i s , veríta- i - t e m o b f c u r c t . N e c plura, quibus a- irmantem vetuííatis leétoremdiílinea-
> m u s , de Vetere CaíToviaad íioítrarai f notitiam pervenerunt.
ü -
"Nam quas de Sanftimonialium Cce- Tfobio quidam viilgavêre, non tarn fir- ma f u n t , ut iis aflentiri cogamur;
prœfertimcùm fc rip turn, ex quo vi-(
dentur hanc opinionem haufifle; in fuburbanis potiùs hodiernaeCaiToviaî facratas D E O Virgines attatem egifi.
f e doceat. Palatinorum quoque hie 1
fuifle fedem, verirati non eft confen- , taheuin. Qiiienim Palatini illi? A- r j u n t ; qui A bam ( à quo caftrum co= f gnomen sedificatum, quod in t o t a m t Abaujv»rienfem transîit regionem ) c Palatii Regum praefe&urâ antecefle- i r u n t . Putant verô memoratum mo- t d o caftrum in ufus Palatinorum ex- v citatum. At Ci pergas quaerere : Ec» c q u o t Abam in Proregucn munere n antccefferint ? turn enimyero, quod n res e f t , plané comperies. Fruftra d c n i m , praeter unum Cebam (quern e
tamen ipfum has incoluifle rc- p gioncs nufquam eft legerç^ o
plûtes quaefiêrisr ai
¡ej
0 # E
#
2 7 ) W
PARS ALTERA,
C A P U T P R I M U M .
Ortur, & munitions? N o w , feu' Iitferioris Cajfovia/ • St h o c c o m m u n e cum now
paucis U n g a r i n celebriori-- __ bus urbibus CaiTovi®, u t natales ignoret, & c o n d i t o r e m : qua--
• fi, cum fua fe fatis amplitudiue, re-- i bufque praeclare geftis c o m m e n d e t , . 1 carum ccnfcri erubefcat in n u m e r o ,
• in quas ä claris a n t h o r i b u s , aut ve-
• t u f t a t c c o m m e n d a t i o n i s a'iquid den".- - vatur. Facit h o e ad laudem urbis - clariffim»; ut cujus adultam faci- : noribus ffitatem a fcculis rnetiare, J nee ad o r t u m devenias, nafci vel in- a d e cum nafcente m u n d o m e r i r a m _ i
» concludas. Caaterum n o s , quibus p o t i o r eft vctuftate Veritas, n o n t a m - obftinati in aflerenda Metropoli nofirae- antiquitate fumus , quin ä Borifinio,:
ejüfque affeclis facilti difcedamus, Dilucidc, nisTvehementer Failimur, priore ifthoc p a r t e ftatuimus : ut a - c. n - -
( 2 8
d e ó , f i opinionem, nuili aevónoftró<
improbatam, porro perílqueremur, <
a d u m nobis hoc loco a d u r i videre-<
our—?. 1 N e c e f t , quod d u d i s ex ethymo j
terreamur argumentis. Quidni e- nim ut a Caííio Prsetore, fíe á Caifa, I obfeuri olim nominis p a g o , CafTovia poterat nominari;1 Errónea non mi- nus eft Topographic, Vienna» Auftriae a n n ó M D C C X V I I I edit®, CafToviae á Kája id eft ( üt ille interpretatur) pulte milii d e d u d i o ; neque cniin unquam una litera / , fed duabus vi- dere eft fcriptam efle.
Extitifle autem eo in loco, qui no- ftrse Metropoli r e f p o n d e t , Caflam pa- gum , a u t , ft mavis, villam , ne quid conftanti majorum aflertioni tribua- m u s , infertae urbico tabulario liter®, f u b annum M C C X C I I confcriptse,
quin & pullulans de ramo lilium fuo in infigni habuifle teftificantur. q u o d fubinde c i v i t a s , m e m o r n a t a ! i u m , f u o adjici á Rege Ludovico I obtinuit f c u t o , annó M C C C L X I X .
Eft & illa n o n Ievis c o n j e d u r a ,
• m c 2 9 ) &&
' q u ö d p r ó x i m a Elifabethinje Bafílics r a d í c u l a , Divo Michaeli f a c r a , aegré
ducentorum hominum capax ( fi fpa- tium illud d e m a s , q u o d L u t h e r a a i , i n q u o r u m ufus ceiferat, a d j e c e r u n t ) pago potius, quam urbi convenire vi- deatur. Opus ipiiim fabrile ut fecu- lis aliquot Elifabethino v e t u f t i u s , nec ullum Sixonici ( quibus condi- tam urbetn paulo pöft a d f c r i b e m u s ) ' nitoris indicium e x h i b c t ; itä paga- num quid pra^fert.
Major circa a n n u m , q u o oppidi formam i n d u i t , diflicultas. N o n - nulli Chronolagorum ejus natalem ad M G X L I I, aut III r e f e r u n t , alii ad M C C X X X V , a u t M O C C X L „ a l i i ad M C C X C ; eo ( üt n o f l r a f e r t o- pinio ) errore in diverfasabrepti fen- t e n t i a s , quöd non primordia , fed n a t u r a m diftinguant. Q u o fit, uc O e d i p o ad folvendum senigma fit o - p u s , fi more e o r u m , qui de hoc ar- g u m e n t o antea fcripferunt, conjecta- re velis: non verö rationem in fubli- dium adfcifcas.
I t a q u e , ut, quanthm falya integri-
m < 3 0 > # *
t a t e narrationis poflumus, omnium aliquid opinioni conccdamus; du- plicia témpora obfervam', intra quo- rum ambitum in oppidis numcrum i e c e r i t : Utrum aunó M C X L I I , a u M C L X X ? Age, fepofitis tantifper contrariis opinionibus rem ailigen- tiüs cxpendamus. Saxonum opera Caífoviam furrexiíTe, vetuftse infcri- p t i o n e s , aedium ftruáura, plurimo- j u m fcriptorum f e n f u s , cum Rcgum
d i p l o m a t s congruens,pcrhibct. Quis autern in rebus patriis tarn peregri- nus eft, qui Saxonum,á Geyfa II c- vocatorumin M C X L I I , aut tertium, q u o d author N o v s S y n o p f i s Chronolo- gic Regnorum Ungariai&c. annotat, caderc nefciat advcntum i Ja&o h o c vclut urbis f u n d a m e n t o , faciliüs e s - tera conftabunt. Etenim fi condi- torum ante anuos illos colonise in IJngariam dedufiíás non f u n t ; cdnfe- quens eft, nec urbis anté poní fun- damenta potuifte. Ridendum enim potiüs. quám r e f e r e n d u m eft com- m e n t u m e o r u m , qui quidem sdifica- tionem Caílbvise Saxonibus non ne-
g e n t , fed astate Caroli Magni id e«
veniffeconteiidunt. Id vero fidedi- gniilimis monumcntis apcrtc repu- g n a t : in quibus f e r t u r , poft confti- tutum Ungari® regnum obfcuri no- minis villa fuiife Cafsa (verba funt mu!-' tiim erofi a tineis fcripti ) inferioretn. >
Sed nec diu diftuiiiTc novarum_»
conftrudionem ®dium ( uti decuit gentem cult® aifuetam habitationi ) c r e d i b l e eft. Emerico certe Princi- p e , quern ann6 M C X C V I regnigu- bernacula jam capcffiviiTe c o n f t a t , inter celebriora Ungari® oppida cen- fam fuifle Caffoviam Regium diplo- ma docet. Redeundo igiturad pri- ma : confcntancum eft temporibus, Saxones excunte anno M C X L 1 I i Gey fa
evocatos iter apparaife, poftc- ro fufcepifle, delatos in Ungariam, plurimos in Tranfylvaniam concef- iifle, quofdam vero in agro Abauj- varienfi conftitiife; qui perluftrata o- culis terra,formam o p p i d i , domicilii, inqua'm, « q u i t a t i s , cgnfilii, fortitu- dinis in folo pagi Calf® defignive- runc, bonifque ominibus ftruduram
m ( 3 2 ) m
cjus ínchoaverunt; protinus Regüs ' hominibus, quos hofpitcs vocabanr,
annumerati. 1
Q u o n i a m vero inchoara non con- t i n u ó períefta f u n t ; Cafi'ovia; qnoq,*
initia tenuiora fuere. Valló , & fof- s á d u n t a x a t primum circumdata fue- rit. Cafus incolaium reddidit cla- riorem , ac munitiorem; id quod itk accidiífe traditur. Bela, hujus nomi- nis Rcgum U n g a r i s quartus, annó p o f t o r t u m Chrifti M C C X X X V commifsóad Schajonem fluvium ct)m . Tartaris infeliciter praelió, Caflbvi- ara d fuga fe recepit. Oppidani ea humanitate Regem accepcrunt} ut ¡s
«»rata memoria hofpitalitatem profe- cutus íit. Reddica quíppc fubiiiue_s quiete publica, Caffoviam C l V U t t v v S l
o m n i n o i m m u n e m , atque Regiam efle voluit, útque amplificaretur, &
validis operibus f e p i r e t u r , edixit.
N o n probabatur multis Procerú t a n . tus'Regis in gentem exteram favor.
Vcreri fané p p t e r a n t , ne nova mu- nitio feminarium eífet bellorum-Qua- re variis cxcogitatis argumentis, eó
W H T T F F
r?m in praefens deduxére, ut fabric^
fupcrfederetur/At enim a u d e t i o r e r a t n a t i o i n pofteríí providensi quám ut fpe cingendi muris oppidi dejiceretu r.
Largitionibus, officiis, obteftationi- bus Reges fatigare non deftitit, quo- ad denique Ladislao I V , & Andrea III Regibus, reciamantibus neqnic- quam plurimis voti compos fafta eft annó M C C X C . Opinione celerius maturatum o p u s ; u t p o t e quod intra t r e s , & viginti annos ea firmitate conftiterit, ut CaiTovia jam n o n _ » tantiim viris, fed niuris etiam defen- dí poífe ab omnibus judicaretur. Id vero quo padto acciderit, altius re- petendum eft.
Ad extingvendasdiftenfiones,qu3e inter cives CafTovienfes ortae fue- rant annó M C C C V , fumma cum poteftate datus erat arbiter Prorex O - modauis; eo fcilicet infelici tempo- re, q u o l l n g a r i a , cum plures declara- bat Reges, vix unum habuit, ac fe- ré tes ejus ad interregnum venit. Ad h o c t o l l e n d u m , R e g e m q u e C a r o l u m , hujus nominis p r i m u m , confirman-
B sr d u m
" " 1 '34 m m 1
dum, Dominicus Gentiiis, tituli Sani fti Martini in Montibus Presbytei Cardinalis anno M C C C V I 1 I apud Peithum in aedibns familia; Domini«
canse conventum egit. In hujus a- a i s , üc tradic Odoricus Raynaldus^
tres Proreges, quos Ungari Palatinos v o c a n t , invcniuntur: Omodseus de genere H a b a , C o p o l c h , & Mat-
t h ä u s Trcnchinicnfis. Id q u o m o d o intelligendum fit, in quaeftione po- nitur. Francifcus Otrocotfius exi- ftimat, Omodaeurn lcgitimum fuifle M a g i f t r a t u m , Matthseum ä faftiofis a p p e l l a t u m , C o p o f c h u m Nobilium Archi-Epifeop^lium Palatinum. De duobns primis fortafle non male fen«
fit, de tertio non item. Nobilium enim Archi EpifcopaliumPraefcsiu_»
publicis regni conventibus vix ullo loco habebatur. Copofchus altioris failigii fuerit, cum germanus ejus ( üt eadem afta d o c e n t ) Magiftri Taver- nicorum muñere funftus fuerit Fa- cilior eft ad rem explicatidam v i a , fi dicatnr,Omodffium fuiíTe diftum Pro- regem ä Carolo Rege, C o p o f c h u m
1 m ( 3 5
ab O t h o n e , M a t t h s u m a Wenceslao.' ' Sed ad propofitum.
Jurgi» tum quidem infirmaverat, ' atque infregerat Omodaeus, fed non ' fuftulerat. Calente contentione ci- ' ves poíl tres annos rurfum J-udices a
* Carolo Rege petiverunt., & impetra-
; verunt. Miffi funt ad eos Epifcopi ' d ú o , quinam illi, divinare in nego-
1 t i o , partim ad rem faciente, non li- ' bet. Graviffimi porro momenticatif.
fam fuiíTe, quin facri f o r i , indc pri- ínum colligitur, quöd Rex arbitris eam ftare voluerit Epifcopis; deinde quód diris devoti memorentur dúo íilií Omodffii, Ladislaus, & Joannes.
A diverGs partibus ftcterat Pater, &
filii. Pater cum filios contumaces ve- hemctiusobjurgaret, quöd neq; Regí, neq; legib'obteperarent; ufque adeö partis adverfasinfecomovit odia , uc vita profuderir. Quippe multisacce- ptis vulneribus, acjdebilitato, & c o n - trucidato corpore eveftigio expiravit.
Dignus vir longiore vira, ut qui re- ftitntó in Regnum Vladislaö L o d i -
B 6 et.
m e
co Poloniae quoque commodîs fhi- dtierit. C a r o l u s , cognitoacrociSa- x o n n m facinorc, copias, quam po- terat maximas , c o ë g i t , adfcirilque in belli focietatem Rhodiis militibus, a n n o fequente in perduelles movet.
Ubi rumor ad aures pervicacium at- t u l i t , Regem adventare; non fiippli- care, fed magîs furere, obfidionem, qua à Scepufienfibus premebantur, contemnere, ôcadvocatô in auxilium Matthaeô Trcnchinienfî cum parrici- dis Regiis conatibus obviam ire. Ag- mina feditioforum ducebant Deme- t r i u s , & Abbas quidam, cognomen- t o M a g n u s , Matthœi emiflarii. In- flante praelio,Rcx ánimos fuorum o- ratione confirmât ; prœftare mori e- d o c e t , q u à m inultum facinus relin- q u i , regnúmque feindi. Q u a n t u m ea c o h o r t a t i o momenti h a b u e r i t _ j , eventus oftendit, Tantis liquidem animis Regii pugnam capeffivêre, ut irruentium Saxonum non m o d o f u - flinerent impetum , fed reprimerent quoque. Nullum i Tartarico bello hoc praelio fuit Ungaris funeftius.
< 3 7 ) W
Enituit autcm- in co prœ cœteris Ca- roli virtus, qui m o d o ducis, militis m o d o , prout nimirum res poftula- bac, funfrus numere, fuorum ánimos magis m a n u , quàm verbô incende- bat. Secundùm Regcm laus virtu- tis bellicse tributa eft G u r c i s figni- fero. N o n antè huic fignum(quo feinvolverat ) etipi p o t u i t , quàm in frufta concifus fuiiTet. O r t a hinc non módica in Regiis confufio; ut a- deô Carolus ipfe ad Rbodiorum fi- gna fe recipere fuerît coa&us. in- ftauratur ab hïs pradium acriùs, ite- rum in arma, ac tertio concurritur, hinc quidem œquitate, indè furore ánimos acuente. Diu varia vi&oria in eorum tandem conquievit mani- bus, quorum caufa melior. Rex cru- entam adeptus v i f t o r i a m , maximd de mortibus dolebat Procerum.Prae- cipuorumnomina recenfet Bonfinii.'S.
Ex perduellibus duces, & funcflifïï.
mi belli faces, Omoda?i filii,cecide- runt. ComiiTum hoc pradium die memoriœ San&is V i r o , & Modefto facra. Atque ità CaiTovia, vixdum
< M ( 3S
munimentis firmata, oftendit, quan-1 tum änderet. Exiftimes illä, fe pariim tutam fore credidifle , nisi foifis, quibus fe recéns f e p f e r a t , fanguine- os\torrentes immififfct.
Felicioribus munitiones casterae confurrexerunt aufpiciis. Interiori urbjs mnro prasvalidus acceffit alter annó M C C C C X X I 1 fumptu civita- tis. Teftatum id faciunt Sigifmundi l i t e r s non finé pcrhonorifica Regias propenfionis in civitatem contefta- t i o n e , multífque impendendae Regias j dementias pollicitationibus. A Gi-
ícra q u o q u e , homine e x t e r o , non pariim roboris accepit anno M C C - C C X L I , dum earn prasfídió contra Vladislaum I tutaretur. Progredi- ente tempore fatifcences (qua; hu- manarum rerum eft conditio ) qua bel!is,qua negleftu, ac vetuftatemu- nitiones á Ferdinando II Casfare reftitui juflas,Uteris,adAbaujvariense provinciam datis, docemur; quibus Princtps ills poft enumerara, quas bellorum tempore in totam laté re- gioncm a Caffovienii municipio pro«
( 3 9 ) « f t
íiianantcommoda, demandad ,JUÍ ur- b¡ fuccurat ®re, in inftauratione ve- t e r u m , novarúmque, quas tune me- ditabatur, munitionum ftcuftura.
Majus prioribus a Magno undiq;
L e o p o l d o Cxfare urbiacceílit robur, conftruda Auftralem ad plagam arce pr«grandi( Citadellam d l c u n t ) fofl's, ac murís valida aunó M DCL. lni- rium faluberrimo illo invento con- íulendi civium fecuritati prasbuitSo- phia Princeps Bathoria, ducentis C®.
í'ari florenorum millibus numeratis;
occafione confpirationis aliquot re.
gni Optimatum, cui Francifcus quo- que Rakocius, laudatiffim® heroínas filius, íefe implicuerat. Q u o d re- liquum requirebatur f u m p t u u m , de
Regio adjedurn ®rario. Verum non diuturnus munimenti ufus. Anrió íiquidem M D C L X X X l í á Tókóiia- nis perfraudem interceptum , urbem t i n a , seque expofuit ruin®. Mox á fadiofís dirui cceptum, funditus de- in aunó M D C C X I I Í mandato Caro- Ji Augufti rafum , c®menta fummini- ftrat «dilibus i n priyatorum j u x t á , - oubli-
40 ]
publicófque Civitatis «fus. Itáuni-¡
us quandoque praeíidiarii incuria nul-j lis expugnanda machinis nuinimen-]
ta momento in hoftium deveniunti manus.
Atque in hoc quidem prasftantiíl?., mi inftituti finem triftiffimum, in eo' autem,quod poftremis inteñinis mo- tibus á malcí contentis patriae filiis adje&um eft munimentum, propoíi- ti minus providi optatiífinmm vide- re efl: e x i t u m : terrea illa cumfoffis, ac vallis inteiligimus opera, quaeho- dicdum( modo interior m u r o r u m _ j reípondtat apparatus ) potentiífimi etiam hoftis conatus ludant.
Secundum conditores, muniminá- que (¡tus loci defcribendus venit_s.
Mille circiter pafíibus infra montium anguftias, quibus Hernadus amnis e- greffus per phniora labitur, civitas c o n f t r u f t a , ab ortu eodem alluitur ilumine, nemoroíis u l t r a , vitiferís- que collibus amoena : ä meridie pa- tentes defpicit agros, novalibus ab occafu,in colies procurrentibtis, mon-
tibus a B o r e a , mediotenus vitiferis, eoauei
r o q u e cumprimis, cui vetcrem impd*
4i
•fitam fuiíTe CaíToviam fuprá retuli- jiuis, terminatur. Eadem de plaga Csermelns amnis, nobile [trutarum vivarium de cognomine ortum du- cens m o n t e , in mediam rierivatur iirbem; in qua ad coloflum, Imma-
culatis Virgineae Parentis honoribus d i c a t u m , in duos divifus álveos, ma- gnis Íncolas i n c o m m o d i s , incendii potiffimum t e m p o r e , liberat. Omnis circum ora((iAuftralédenias)umbri- feris collibus c o r o n a t u r ; quos arbo- rei f o m i c e s , multo lepore confiti, valléfque, fuaviifimis juxtä , ac falu- berrimis plenos fontibus interpolant.
Viciniam urbis hinc p r a t a , indé po- macia, Hortíque ad emne-rñ compo- IÜ¡r.£ ;.T,Ccinratem. Jucundiflimo fi- tui aeris temperies r e f p o n d e t ; iis duntaxat iniquior , quibus cum Bac- cbo nimia familiaritas i n t e r c e d i t ^ j . Quare non tarn cce i , quam cellse (vinariam intellige) intemperies fa- c i t , quod exterorum CaiTovia fepuL chrum audiat.
Ampliilimis olim ornatam fuifle
r . , u . . .
fuburbanís, c í t , unde afíeverernust quorum tarnen poft t o t hoíliütateC nee rudera fuperfunt. PrimatunS hgec i n t e t o b t i n e b a t Hoftitale, c o * piofis dotatum rcditibus ab Elifai betha,Cnroli primi conjuge,cui capi-u te III Elilabethins Bafilics conftruE ftionem vindicabimus. Cura eninil fan&iffimae tutclari fuac pientiílimc cíTet devota primáfque in cultu Di- vorum imitationcm morum tenerc non i g n o r a r e t ; totam fe juyandis o- mni ope miferis (quas prima f a n d » illius E ü f a b c t h s lausjdcdebat. C o - pioséautcm fuiíTe profpeftum in hoc egcntium receptáculo miferis, illud argumento eil, quöd inftitutum Di- vi Joannis Hofpitalarii profeffi tarn valide ejus fortunas fui fa ce re juris connifí fiíerint, ut importunis eorum folicitationibus, quibus CaíTovienfes Magiftratus fatigabant, Regiis occur- rendum diplomatis fuerit vicibus itc-, ratis. Extat graviffimum hujus rei monumentum Iaudats Elifabethae, q u o Cruciferi de Turocz, f p e a d e u n d a s poflsffionis Nofocomii hujus in perpe-
m u s ) m tuiim dejiciuntur, editum anno M jCCCLXVI. SupreíTa Turocenfiutn a m p o r t u n i t a t e , Scepufienfium > iti- nera Hojpitaltiri» audacia fuccrevit,ad
idem tentandum animata. Et vero non parüm profecit e t i a m , generali Reguni indulto f i c t a , quo facrae illi familias poteftas fiebat, univerfas per tlngariam id genus domiciliorum for- tunas occupandi. Occupaverant &
CaíTovienfis. Verum mandante Lu- d o v i c o p r i m o , E l i f a b e t h s noftr® fi- lio , reddere cívico Senatui univer- fas c o a d i funt annó M C C C L X X . Tranquilla fub hasc adminiftratione redituum ufa civitas, ut n e p o t u m _ s quoque fecuritati c o n f u l e r e t , a b l m - peratore, unáque Rege Sigifmundo poteftatcm anno M C C C X C I I ac- cepit, arbitrio f u ó omnia domicilii hu jus negotia adminiftrandi. Adrni- niftrabantur citra ullius querslam u- niverfa ad uiurpatos anno M D L ab hasreticis urbis fafces. Tenente ve- ro horum t y r a n n i d e , Hoßitalit fortu- n a confuí® ciyieis , facrae profanis. I Ex quo rurfum ad Catholicos rediit. I
% m 1
m e 4 4 ) m
Magiílratus, novis, ut caetera omni*
augetur haecquoq; domns incremeii tis. Difquirnnt folertiífimd Viri quitatis amantes, ne quid alieni jurif vel ignari retineant; pluribus quii imö paläm fecerunt exemplis, nod tarn urbici fe ftudiofos emolumenti,1
ut fortuna; b o n a , piisaddiftaufibusj deferviantprofanis. Auílralcm oliul fuburbii, uti hodicqnc, o c c u p a b a t _ j plaganijurbitamen viciniorem; hanc vero inflante Leopoldina; arcisCCV/^- della)fabrica mutavit.
Templum qnoque fanttiffimo Re- gí Ladislao dicatum cum annexo fe- pulchreto intra Caílbviae pomoeria extitifle liquet d Uteris anno M C - C C C L X X X I I datis. Beiiicis debe- tur tumultibus, quód nec ruderum facerrimae domüs extet veftigium. O - pinione quorundam i lio conílftebac loco , quem etiamnum fuburbanum ciemeterium occupat; peramplum illud quidem, fed facellöä Ladislaiani illi- us templi majeftate multum diver- fum.
Si fides vetuflis illis feriptis, quo-
i/iimfufl ín tingaría cum Regibus com- p e n d i o data Tyrnavia.' annô M D C C - gKXpC elegantiffimus feculi noftri
fjcriptor racminit, donatas in fub-
¡prbanis Caflbvienfibus jam annô M i P C X V I I fuiíTe SanBimonialts ( c u j u s
prdinis, memoiiœ non proditur) lo- sjo'ô, confitendum erit. I n q u o c l a r i - [jriffimi viii authoritati hoc aiTentimur jproniùs, quôd de noftro in contra- c t u adjicere nihil poifimus.
C A P U T S E C U N D U M .
Interior Urbis fades, pro jani s ctcli- bits exprejfa.
A
B externo íítu, ad internam_*Urbis majeftatem gradum fa- eimus. Ea vero tanta e f t , paucas ut in Ungaria pares, fuperiorem vix ul- lam habeat. Metiri hanc ft lubet, mox referendo conventu poteris.Ga- briel Bethlenus, Tranfylvaniarum_»
Princeps, confefli deingentibus(alii exiftimant,jocularefuiiïe,ûtpotequo Romanorum Imperátori numos ali- quot veruftos, Byzantino autem e - quos pretii nullius attribui conftet )
46
quas per f a s , ac nefas c o r r a f e r a t , o^
pibus, t e f t a m e n t i , occidenris, orien- tífque C s f a r e m , cum praecipuis E d ' ropa; poteftatibus executoreni fcrif píit. Deleftus nobiliffimo conven*
t u i Caífovia locus annó M D C X X X Í Etíi autem ignotis vulgo de cauíií conventus i]le habirus non fuerit?
iibet tamen invitatorum cacaloguni compendió curiofo leftori d a r é , ufl amplitudinem urbis i n t e l l i g a t , q u d t o t Principibus pro dignirate hofpi^
t i ó accipiendis par f u e r i t ; autCaíToJ
viam tam fuiíTc capaccm mire-tur.-
C a t a l o g a s P r i n c i p u m , ac iHuflrium Vtrorum» a Ga-
briele Bethlem Cajfoviam invitatorum.
SEcundum
fuñimos illosgeminilm-v perii a r b i t r o s , ac Romanorum Imperatricem, primó l o c ó fui me<
n i o r i a m p o f t u l a n t: Hi^ania^ Polonia Vania, Svecia, Bohemiaque Reges, Re<
gina Item Polonia. E k f t o r e s deinde a c D u c i s - Saxonia, Bavaria) Brande
47
f Urgid, Princeps, er Cardinales Dietrich-
¡Icinius, Apoftolicus ad Imperatorem Nun- tius. Principes ad haec.- Vladislaus, foloniarum Regis fiíius, Brigenfts, Ligni-
•fenfis, Holfvenßs, Monßenbergenßs, lenbergenßs, Liechtenßeinius 3 Uifiania- tutn Legátus, RatßviMus, Caßellanus Cracovienfis, Rcg/í Polonia Jiaíuli Magi- Str. Turn Comités: Meggavius, Preine- fus , Lubomiershiui , Konietzpolskjus, fttßellanus Premislenßs, fupremus Gene- ralis wagni Ducatus Lithvania, J u d e x
¿Curias Regi® Nicolaus Eßerbazius, Ge- orgias Zrinius, Palfii: Joannes, Nicolaut, Stephanus j Cbrißophorus Bttnfus , JNT/r.
Nadafdius, Michail Szechius, Enteric.
1Zoborius, Nicolai'. Terzaclßus, & For- utfuis, Stephani: Doc i us, Tökßliut, ár OJztronitfius, Illyeshaziut, Turzo, Paul. Ralycius, Mich, Vizkple- thius ,Sigißmundus Zaius, V a j v o d s s : M o l - davia , ér Valachia; Vezirius Buden- Iis, P a l a t i n i : Be/nenßs, Chiovia, ac Ruf- fai Archi-Epifcopi: Strigonienßs, C».
locenfis, Gnefnenßs; E p i f c o p i « Agrien- lis , Jaurinenßs, Nitrienfis, ^ar dr Rffg»¿
Camellar i ut) Varadienßs
¿ Prspofiti;
m r w r m - —
Scepufienfts , Jaßovienßs , Leleßicnfa Deuiqne praeter minora Priocipuní ac Comitum m a t r o n a r u m , Oratop rum item qua civitatum, qua regtic provinciarum (Comitatuum) nominai Comes Stephanns Betblenus, GabrieliiV f r a t é r , ac Tranfylvanite Gubernatori N o n arduum fuiflet, fna fingulis at¡<
texere hofpitia, nisi prolixi eflt noW
lemus. <
Prscipuus urbis ornatus in amfe plifllmo v i c o , q u i a Borea ad An!' ftralem porre&us p o r t a m , iis omni' bus, quas praefenti, & fcquentibui' capitibus rcferemus, fefe eifert aedi-' b u s , fi unum Dominican® familia]
cum annexo íibi templo demás Afci^
ttriumi hoc enim occiduuincivitatis latus occupat. A profanis, quia minus*
laborum allaturis,ordiemur,poftquá' rudern urbis ideam exhibucrimus. RtV fert autem ovum figura: qua Bore- am reípicit, aliquanto acutiorem '
?
[uaAuflrum,cbtiifiorem definitin en*pidem, aut, fi mavis dicere,pyritur' biuationem. Ad o r t u m , & occafurä latera in plures utrinque plateas aptá
"rrtü
íproportione diffunduntur. Afpeftus
¡fori longé amoeniffimus á porra Se- optentrionali, primüm occupante o- nculos Coloffo Mariano, fupra quem 3in duos Cfermelum amnem dividí al- ifveos, fuperiore meminimus capite;
rintra quorum ambitum non longé á tColoflo princeps praefioii ftatio; tum [Curia, produftis in Iongum jedibus, diftraftioni quotidianarum mercium rjaccommodatis $ area deinceps ordi- unando fuas in ftationes militi de-
íftinataj Elifabethina denique Bafí- ülica, & facilé C C C C legionariorum
i.capax collegium continetur. Terna ápraetcrea vifuntur CaíTovias militum
¡dtidem habitationi conílrufta domi-
¡$cilia; quorum bina Centuriones, Pro- ijcenturiones, ac Signiferi i n c o l u n t ; látertium , quod ab annis bene mulcis
¡..operas f a t i g a t , prtefidiatio paratur.
e< Armamctariu ad hasc,omni bellica faupelle&ili i n f t r n f t u m í excultúmque
u;ad Regiam prorfus magnificentiam á f J o a n n e B o r n e m í í f i o pro fupremisha- njtum partium belli prjefeái6 palatium cá&on mediocre cultiffim* civitaci a t
C
fert ornamentum. Exiftimant nom nulli domum hanc jam anno MDLU incoli cceptam, poftquam videlicet dedita per Lofoncium, Gcrmanoruni, Hifpanorúmque praefidiariorum fedi- tione compulfum, Turcis Temefiá, Prastura , cui univerfus fuperioris Ungariae miles o b a u d i t , CaiToviam eft translata. Verum opinionem hanc tria refellunt. Infcriptiocumprimis,, domus illius fronti affixa, qua doce- m u r , Tub Ferdinando primum Caefa- t e ad annum Chrifti MDCLIII orna- tiflímo aedificio ultimara impofitam eíTe raanum. .¿Etas deinde condito- ris Bornemiflii feculőpropépofterior tempeftate,ä patronis opinionis rela- ta; affifta. Litera; denique Ferdinan- di Imperatoris tertii die X X I X De- cembrisanniMDCLIVexaratae» qui- bus Regiam ólim Caífovienfein do- mum, ad illa ufque témpora ä fupre-;
mis belli Prastoribus habitatam Igna-!
tianae confert familia;. Verba Fer-:
dinandi funt: ¡
Domum Noflram Regiam, quam in ci'¡
vítate noftra Cajfovienfi pojjidemus,
f o b f e r v a) h a & e n u s Gentraiibm ßtperiorü I Begni Noßri Ungar i a partium Capitaneis üncolcndam ad btntplacitum Noßrum con- iceßeramus. E t p a u l ó p ó f t : Ne autem 'Generalibus earum partium Capitaneis )Noßris in di&a civitate Noßra idoneus mßdentia locus deeßet, talem inira mee-
¡nia efufdem civitatis Noßra. deßinavi- 'mus habitationem , ut iis deßijßcienti u~
\fu, ¿r commoditate domicilii ßt abunde frojpettum. D o m i c i l i u m p o r r o Gene-
•ralibus harum partium afiignatum_i, h o c i p f u m , d e q u o loquimur, Bornera- iflianum efie, dubitari n o n poteft.
'Religiofiflim' enim Princeps ille dum jFrancifco Veflelenio , f u m m o fupe-
jrioris Ungariae per idem tempus bel-
!H Praetori demandaret memorati an- ni die X menfis Novembris, ut ve- tus Generalium Caífoviae domicilium, ab ipfo inhabitatum , Patribus Socie- tatis JESU pleno jure c e d e r c t ; illico f u b d i d i t , u t Veflelenius In domum Bor- nemijßanam tranfmigraret, quam nimi- rum C verba funt Ferdinandi ")deinceps pro reßdentia Noßra ¡{egia, & Generalis Partium illarum inhabitandam deputa-
vimus. H o d i e pacatis ( qui coelitnn)]
in devotum fibi regnum favor eftji
»bique rebus quod praefentia Excel<
lentiffimiharum partium fupremif iiti vocant )Gemralis Joannis Palfii, hoc i p f o , quo Icribimusanno RegiseCu-i riae in arbitrum d a t i , neceiTaria non]
fit, accipiedis pro dignitate primi nor minis h o f p i t i b ' p a l a t i u hoc coniven-i t e laudato Excellentiifimo deferyir. J Secundum Bornemiflianam œdenu primas in ornatu obtinet R e g i e Scepufienfis asrarii domicilium, Ca-<
meram Scepufienfem appellant. In-1 fiiruta hase primùm fuit annô MDL*i V I I Scepufienfi in arce, unde & no-i men traxlt. Sed brevî natale vertif ; folum ; quoque fecuriùs Regiis ftude*, ret emolumentis, in principe fupeo rioris Ungarias raunimento fedem fr I x i t . Aliuberet fané magnis Prœfî'i dum antiqniffimihujus in regno sera' I rii nominibus, laudumque praeconiis ; diftinereamantem eruditionis, ac In' I
«lytorum patria heroum le&orem»
nisi provinciam feanc, utpote juftfl/
idoneam volunrini fuccefloribus re-1
ilînqueuda duceremus, ne leviterîlltî- Hlria clariilîmorum Virorum facinora contingcndo,labé eoriï nomini potiùs inuramus, quàm decus adjiciamus.
Regiam quoque olim extitiife C a t
•fovisèfupra di&isindubium; at n o n iperinde, quern urbis locum occupa- 'Verir. Movent co urovcrfiam anti-
quiflimis majorumaflertionibus, q u i a
& literariis monumentis, quorum te- nor eaudem plaqè notât partem ci- vitatis, in quadomicilium, Templum,
& Academia Societatis JESU vlfitur, liters Regis Sigifmundi, qui Regiatn domura, inferiori urbis p o r t s vici*
namdiruijcoementaq; rcparationi mu- rorum civitatis applicari mandat an«
nô M C C C X C I I . Facilis tamen vel ex ipfo Regis diplomate patet oppi- fits in rpeciem opinionis conciliatio.
Dum enim vicinamAuftraliports io- lo squari p r s c i p i t , plures fuifle Re- gias tacitè innuit. Q u o autem author libelli, qui iofcribitur: Ctltbriorum
Ungaria urbium, & oppidorum Chrono- graphia bipartita,nitatur f u n d a m e n t o , dum femiuario Clericorum vecerem
4 M i 5 4 ) « *
refpondiíTs Regiam adfirmar, operan) in inquirendo pcrdidimus.
Longum efier ire per fir,gula, quae non mediocri funt ornamento civi- r a t i , privatorumdomicilia. Se&us in quadrum lapis mulrarnm fuftinetam»
bulacra; elegantes quarundam por- ticus; t o r n a t ô diftin&i faxô fornices nonpaucarum. Curia cumprimis vê- tus íefe eftert & ficu cœteris nobili- or, cor enim urbis o c c u p â t , abaliis prorfus feparata œdificiis i & ftriiûu- râ Ampliiïïmo Senatu digniffima;
duasquippe fecundùm alia interiora, exterioráque ornamenta fronte por- ticus praefert, lapidéis incumbentes columnis. M i r u m , nulla parte vi- tiatam aedetn pulcherrimam íeculo noftro negligi,[& non foliim à pu- b lie is ( q u i in nova haberi confueve- runt ) in ea conventibus abftineri;
veriim nec privati ullius ufui defer- vire_».
Nata hinc non paucis commen- tandi dicamus ! an calumniandi ? oc- cafio : quod utrumque quia à noftro inftituto alienutn e f t , referendis five
4M> c 55 ) m
anilibus fabulis, five iniquiflimis In- clyto Magiftratui commentis fuper- fedcmus. De reliquo fi cuf® rebel- lionis Bofcaian® vulcania f u i t , hác- que de caufa ( quod nullo facis ar- gumento probatum audivimus) ha- b i t a n vetitam quis fidcnter potiiis, quám veré c o n t e n d a t ; non urbico id fuccenfeudum norit Senatui, fed inter belia adolefcere folit® h®refi.
Et h® quide ®des partimad orna- t u m , p a r t i m ad commodum faciunti vetns vero monetaria (cujus ruderi- bus falariorum domus in®dificata_J eft ) ampliifimis urbem ditabat pro- ventibus. Gavifam porro rara illa civitacum excellcntiá argumento fuñe fodin® Aranyitkeníes, in quas ju»
o m n e penes unam Caftoviam erat.
N o n defuiíTe aurum loco nomen i- pfum p r o d i t , ut qui Slavico fcr- mone ( glaranytFa ) aurei fili nomi- ne fuerit compellatus. Hunc Unga- ri ut fuó quadantenus donarent vo- c a b u l ó , priori compofit® vocis par- ti patriamfubftituére vocern, utSlo*
t a ' n y i f » locó prodiret Arcinyitkji-, A-
O A V/1MH
• « K s * ; * *
tn w y q u i p p e l l n g a r i s aurum e f t , Scla't
ris §íat<?. Clariüs p e r c u d e n d s mo- n e t s poteftatcm CaíTovienfibus fu- ifie colligas é Vladislai primi Regis, d a d s annó M C C C C X L I I ad Sena- turn liteds. Collaudat earum ierie Rex induftriam Magiftratnum, quod mendacibus Gifcrs verbis fibi non fint imponi paffi, ut diverfam á rece- pta cudi pecuniam iinerent.Commen- tus Gifcra fuerat, iridulfifle Vladisla- u m , fpe conciliands E l i f a b e t h s , u t
•justanquam Regins Ungarorum no- mine moneta fignaretur. Vaferrimi hominis aftus eo collimabat, ut & fa- yentes Elifabeths in officio contine- r e t , & adverfis incuteret m e t u m _ f . Providentia Senatüs faftum e f t , ne no vis in regno turbis loc'eflet.Clarif- fiirié denique Mathias Corvinus fin- gulari illo privilegio ornatam fuiíTe Cafloviam confirmat, dum annó M C C C C L V I 1 I dat veniam Magiftra- tui biennió fubféquente civieis fub infignibus monctam cudcndi, quo ex- hauftum Polonicó j u x t ä , ac intefti- n o regni bello srariuoi, atque ingen-
~ * - J
(tcm»s compcnfarct.
. CAPUT TERTIUM.
¡ De Bajtlica, Diva; EUfabetha, vítf-
' dí-s« / / , Ungarorum Regís, filia facra.
Rimas in facris aedibus non Caf- f o v i s m o d o , fed regni totius tenere Bafilicam, Divas Elifabetha?, Andreas hoe nomine fecundi Unga- rorum Regis filis facram, omniuia fcntentiacft, quibus celcbnora vete- ris Ungaraepietatismonumenta fpe- ftare licuit. Controverfianon levia üt de authorc auguftiífimi operis, fie
& ja&orum fundamencorum tempe- ílate. Cardo litis duas ínter Elifa- bethas, Ladislai Pofthumi, & Ludo- viciprimi Matres. Prloris imperiuru a mortc Alberti Imperatoris, & Re- gis maritiannis non amplius duobus circumfcribitur; alteri* íexagenis ma- juseft. Quaeultro, citróque aflferan- tur momenta r a t i o n u m , expenda- mus.
Et á Pofthumi quidero Párente fa- cit primo conftansincam Caflovien-
C v
ÜUUIfe ) * *
n o n d t t b i t a v i t : fe farittr fuperfiite B//-n
ftétthant Ungaris MOH imperaturam. U - S trumque probaviteventus. Summa ^
deiiidc ®rariiangufti®, affidtto miles I i n a r m i s , potioris regni partis ad Via- <
disla um 1 defe&io tantum a b e d , uC S n o v o , támquc fumptuofo operi me- ] ditando anímum Elifabeth® applicu-1 é r i n t , ut fi coeptum fuiflet etiam_s, profcqui minimé licuiflfet. Recitata p o r r o inferiptione conftantcm Caflo- vieníium in Reginam (quoad per Via- dislaum liciiit) fidem denotari judi- camus.
E diverfo potiora pro Ludovici Genitrice omnia. Conftat illám cum C a r o l o I conjuge, ScLudovico filio annisamplius fexagenisregnáflc, exi-
niié piis operibus a d d i f t a m , in con- ftruendis Divino cultui s d i b u s pro- fusé líberalem, Caflővi®, cüm ultro
«itróque in natale Poloniarura fo- lum c o m m e a r e t , commoratam , fan- öiflimae tutelan fu® pientiflimé de- v o t a m fuifle. H®c igitur vívente e- tiamnum C a r o l o marito annum cir- citsr M C C C X X 1 V propria curopri-
m e « i
Mnîs pîetate, t u m & precibus civium, -quibusanguftum nimiserat vêtus DU
• vi Michaëlîs t c m p e l l u m , impulfa, (prima celeberrimae fabricae jecit fun- . d a m e n t a , multùm promovente iniU
! gnem conjugis pietatem Rege viro.
. Ereptô fubinde a a n ô M C C C L I I , . XVIL Kalcndas Augufti ex humanis
C a r o l o , majoribus ftru&uram urge- bat pientilfimafundatrix ftudiis, fup- peditante affatim omnia Ludovico, quorum ufus crat. Dimidiô feculô, quod Elifabetha ab incepta fabrica vlvendo fuperavit, aetatem profèrent
«dannfi uiq; M C C C L X X X I , a d per- fe&ioné educi non potuit auguftiflU mum o p u s ; n o n fumptuum d e f e f t u , vel operarum f o c o r d i â , fed magni»
tudine fua prohibente. lnteriori tamc apparatui impofitâ fuifle ultima manu col ligit u r è 1 iterîs a n n ô M C C C L X X - X I I fuper M ijfa in al tari RR. Pétri,fr Pau*
li datis, quarum renore vineœ qua>
dam conferûtur, ftatutis temporibus ad prœfatum altare rem Divina faûu- ris. Eodem q u o q u e a n n o ccetus/>ff- lifium ( ità nominantur ) concepie
i c r i p t u m , q u o locum in Bafilica aij1
aram fan&i Martini fibi dcpopofcit'b His accedit conflans majorum
t i e , delegifle fibi piam fundatricenfi' odeum, m e r i d i a n s p o r t s incumbensP in q u o Divinis rebus interefle fuerii11 folita. Poftremum h o c , dubio ¡nip x u m f u n d a m e u t ö relinquerecogimuA in a m b i g u o ; p r s f e r t i m quod m e m c ' ratam portam ad annum ufque MCfl C C C L X V 1 I I indubium fit f u a i n per*
f e f t i o n e nonconftitiiTe. H a b e t u r id!
e d i p l o m a t c M a t h i s j C o r v i n i , Caffo-1
vienfium Senatui ( p r s m i f f a fingulari | fua in Patronam Bafilics n o f t r s pie-' t ä t e , a c d e v o t i o n e ) d e m a n d a n t i s , u t ' Regibus a b u r b e ipfis Januarii Kalcn-1
dis offerri folita munera ftrtnalia a_ j ' p r o x i m e v e t u r o M C C C C L X VIII per fecuturos quinque annos ad continu- andam ejufdem D i v s f a b r i c a m appli- centur. Nufquam autem C o r v i n i - e n s munificentis extra hanc p o r t a m indicia.
Multis hinc hallucinandi anfa. A- junt fiquidem, fidem n o n m e r e r i , coe- ptam Regum impendiis raolcm fefqui
i i iU S L
i m i 0 3 ) wer ailtero feré feculo imperfeftam ftc- cififfe. Unde itá c o n c l u d u n t : quan«
ferdoquidem id temporis continuacum eiíuifle conftat o p u s , t a r d i ü s , id eft nslElifabetha Pofthumi matrc rcgnum
riünoderante, incceptum conftrui, an«
* videlicet M C C C C X X X VIII, auc O'Conjeftura deterririä ftatuta per n o s , Cfluin & Uteris manifefté probata di- rricedamus Chronologia. Et verö q u o idpafto fieri p o t u i f t e t , ut vei vctera«
c.nicntarii Uli ad Divl Martini in Eli«
rifobethino CaíTovienfium templo ß- e-bi locum e x p e t e r e n t , aut vinearum i t f r u f t u s applicarentur rem Divinam j. fafturis ad Beatorum Petri, & Pauli j A p o f t o l o r u m , non videmus, nisi an«
i n o t a t ó íuprá á nobis anno M C C C L - . . X X X I I & Bafilica ilia , & nominal®
. a r s extítiffent. At enim da h s c eflc .¡nulla; literas t a n t u m m o d o Andre®
¿ S t r i g o n i e n f i u m Archi-Ej>iJcopi,S. R. E.
Presbyteri Cardinalis eodera anno , M C C C L X X X I I datas infpice, & du- . bium omne fuftulifti. Prolixitas ea- rum f a c i t , n e ad verbum huic loco
Sed non e f t , quod inani horum
infe-