E l m a r Mittler
N i e d e r s á c h s i s c h e S t a a t s - u n d U n i v e r s i t á t s b i b l i o t h e k , G ö t t i n g e n
Digitalizálás Németországban: a német könyvtárak közös vállalkozása
A digitalizálás kérdéseiről nemrégiben közöltünk több áttekintő tanulmányt Ez az irás belülről, a német projektek egyik tervezője és több projekt megvalósítója szemszögéből tekinti át a kérdést.
Bevezetés
A k ö n y v t á r a k a z o r s z á g t ü k r e i . így N é m e t o r s z á g r a j e l l e m z ő , h o g y nincs igazi n e m z e t i k ö n y v t á ra. P e r s z e ott v a n a D e u t s c h e B i b l i o t h e k , d e c s a k 1 9 1 3 ó t a k a p köteles p é l d á n y o k a t L i p c s é b e n , m a j d 1 9 4 5 ó t a F r a n k f u r t a m M a i n b a n . E z t m e g e l ő z ő e n s z á z a d r ó l s z á z a d r a m á s és m á s k ö n y v t á r g y ű j t ö t t e a n é m e t k ö n y v t e r m é s t :
> a 1 5 . és 16. s z á z a d b a n a B a y r i s c h e S t a a t s - b i b l l o t h e k ( M ü n c h e n ) ,
> a 17. s z á z a d b a n a H e r z o g A u g u s t B i b l i o t h e k ( W o l f e n b ü t t e l ) ,
> a 18. s z á z a d b a n a N i e d e r s a c h i s c h e S t a a t s - u n d U n i v e r s i t á t s b i b l i o t h e k ( G ö t t i n g e n ) ,
> a 19. s z á z a d b a n a S t a d t - und U n i v e r s i t á t s b i b l i o t h e k ( F r a n k f u r t a m M a i n ) ,
> 1 8 7 1 é s 1 9 1 2 k ö z ö t t a S t a a t s b i b l i o t h e k ( B e r l i n ) ,
> a 2 0 . s z á z a d b a n 1 9 1 3 ó t a a D e u t s c h e B i b l i o t h e k .
E h a t k ö n y v t á r a t n e v e z z ü k e g y ü t t e s e n a Német nyomtatványok gyűjteményének. ( S a m m l u n g D e u t - s c h e r D r u c k e ) .
E g y s o r m á s regionális k ö n y v t á r is m ű k ö d i k , k ö z ü l ü k t ö b b e g y k o r önálló k i s e b b - n a g y o b b n é m e t á l l a m k ö n y v t á r a volt. E z e k a k ö v e t k e z ő k : S á c h s i - s c h e L a n d e s b i b l i o t h e k - S t a a t s - u n d U n i v e r s i t á t s b i b l i o t h e k , D r e s d e n ; N i e d e r s á c h s i s c h e L a n d e s b i b l i o t h e k , H a n n o v e r ; B a d i s c h e L a n d e s b i b l i o t h e k , K a r l s r u h e ; W ü r t t e m b e r g i s c h e L a n d e s b i b l i o t h e k , S t u t t g a r t .
J ó n é h á n y e g y e t e m i k ö n y v t á r is lát el regionális f e l a d a t o t . E z e k a k ö v e t k e z ő k : U n i v e r s i t á t s - u n d L a n d e s b i b l i o t h e k , D ü s s e l d o r f ; U n i v e r s i t á t s b i b l i o t h e k , F r e i b u r g i. Br.; U n i v e r s i t á t s - u n d L a n d e s bibliothek S a c h s e n - A n h a t t , H a l l e ; T h ü r i n g e r U n i v e r s i t á t s - u n d L a n d e s b i b l i o t h e k , J e n a ; U n i v e r s i t á t s - u n d L a n d e s b i b l i o t h e k , M ü n s t e r .
A k e t t ő s f u n k c i ó a z é r t l e h e t s é g e s , m e r t a tar
t o m á n y i és a z e g y e t e m i k ö n y v t á r a k a t e g y a r á n t a t a r t o m á n y o k f i n a n s z í r o z z á k . A z o n b a n a s z ö v e t s é g i k o r m á n y is illetékes a k u t a t á s és a f e l s ő o k t a t á s t e r ü l e t é n . M i n d e n e k e l ő t t a t a r t o m á n y o k f e l s ő o k t a
t á s i j o g s z a b á l y a i n a k j o g i k e r e t é t h a t á r o z z a m e g a b b ó l a c é l b ó l , h o g y k i e g y e n l í t s e a t a r t o m á n y o k közötti k ü l ö n b s é g e k e t a z e g é s z o r s z á g b a n a z o n o s t e l j e s í t m é n y e n a l a p u l ó s z í n v o n a l b i z t o s í t á s a v é g e t t . N a g y o n is s z e m b e t ű n ő a k i e g y e n l í t é s r e t ö r e k v ő n é m e t , é s a v e r s e n y r e é p í t ő a m e r i k a i e g y e t e m i r e n d s z e r k ü l ö n b s é g e .
A s z ö v e t s é g i k o r m á n y é s a t a r t o m á n y o k s z o r o s a n e g y ü t t m ű k ö d n e k a z e g y e t e m e k f e n n t a r t á s á b a n . A z új é p ü l e t e k e t é s a s z á m í t á s t e c h n i k a i b e r u h á z á s o k a t f e l e - f e l e a r á n y b a n f i n a n s z í r o z z á k . E n nek m e g f e l e l ő e n a m i n t e g y ö t v e n ú j n é m e t e g y e t e m t ö b b millió m á r k á s t á m o g a t á s t k a p o t t a l a p í t á s a k o r k ö n y v t á r a i k a l a p v e t ő g y ű j t e m é n y e i n e k a kiépítésére. E z v a l ó d i e s é l y t a d a N é m e t o r s z á g keleti f e l é b e n m ű k ö d ő e g y e t e m i k ö n y v t á r a k n a k , hogy a z ő k e t m ű k ö d t e t ő e g y e t e m e k e t a z o n o s m ó d o n k e z e l j é k a n y u g a t o n létrejött ú j e g y e t e m e k k e l . A z ú j r a e g y e s í t é s ó t a e z e k a k ö n y v t a r a k s o k k a l n a g y o b b ö s s z e g ű k ö l t s é g v e t é s s e l g a z d á l k o d h a t t a k , mint n y u g a t i t á r s a i k . H a t - n y o l c é v alatt e z l e h e t ő v é fogja t e n n i , h o g y h a s o n l ó a n e r ő s p o z í c i ó k a t f o g l a l j a n a k e l , m i n t a z o r s z á g n y u g a t i f e l é b e n m ű
k ö d ő új e g y e t e m e k .
A Deutsche Forschungsgemeinschaft szerepe
E g y a l a p v e t ő e n á l l a m i e g y e t e m i r e n d s z e r b e n elvileg k ö n n y ű a z e g y ü t t m ű k ö d é s , d e s z ü k s é g v a n e g y s e m l e g e s k o o r d i n á l ó t e s t ü l e t r e . E z t a s z e r e p e t a Deutsche Forschungsgemeinschaft (DFG) tölti b e . A D F G f o r r á s a i s z i n t é n a s z ö v e t s é g i k o r m á n y tól é s a t a r t o m á n y o k t ó t s z á r m a z n a k , a z o n b a n t e l j e s e n f ü g g e t l e n ü l m ű k ö d i k . M a j d n é m teljes e g é s z é b e n m a g a a k u t a t ó i k ö z ö s s é g s z e r v e z i m e g . K ö n y v t á r i b i z o t t s á g a a n é m e t f e l s ő o k t a t á s i k ö n y v t á r o s o k l e g e r ő s e b b k o o r d i n á c i ó s t e s t ü l e t e . S t r a t é giai t e r v e k , p u b l i k á c i ó k és ö s z t ö n d í j a k ( p á l y á z a t i p é n z e k ) a r e n d e l k e z é s é r e álló e s z k ö z ö k .
A D F G e g y i k s z a k b i z o t t s á g a t e r v e z e t e t k é s z í tett a z e g y e t e m e k ú j i n f o r m á c i ó s i n f r a s t r u k t ú r á j á -
TMT 46, óvf. 1999. 3. sz.
ról. E t e r v e z e t f o n t o s r é s z e a digitalizált n y o m t a t o t t a n y a g o k virtuális k ö n y v t á r á n a k l é t r e h o z á s á r a tett j a v a s l a t . A z A l s ó - s z á s z o r s z á g i T a r t o m á n y i é s E g y e t e m i K ö n y v t á r ( G ö t t i n g e n ) t á m o g a t á s t k a p o t t két p r o j e k t c s o p o r t l é t r e h o z á s á r a a r e t r o s p e k t í v digitalizálási p r o g r a m m e g v a l ó s í t á s a é r d e k é b e n . A z e g y i k c s o p o r t a digitalizálás t e c h n i k a i k é r d é s e i r e , a m á s i k a t a r t a l o m r a k o n c e n t r á l t , és tagjaik k ö z ö t t e g y a r á n t v o l t a k t e r m é s z e t t u d ó s o k , t á r s a d a l o m t u d ó s o k és k ö n y v t á r o s o k . A p r o g r a m k ö l t s é g v e t é s e é v e n k é n t m e g h a l a d j a a 3 millió m á r k á t .
A tartalom kérdése: mit digitalizáljunk?
A D F G digitalizálási p r o g r a m j á n a k f ö célja a k u t a t á s i n f o r m á c i ó s a p p a r á t u s á n a k a f e j l e s z t é s e . E n n e k m e g f e l e l ő e n e l ő s z ö r n e m a k ö n y v t á r b a n t a l á l h a t ó m u z e á l i s é r t é k ű m ű v e k d i g i t a l i z á l á s á r a került sor. A z a z a n y a g k a p t a a l e g f ő b b prioritást, a m e l y r e l e g n a g y o b b s z ü k s é g e v a n a k u t a t á s n a k . A t u d o m á n y o s k ö z ö s s é g é r d e k e i n e k m e g f e l e l ő e n e l ő s z ö r a z o k a t az a n y a g o k a t kell d i g i t a l i z á l n u n k , a m e l y e k e t :
> n a g y o n g y a k r a n h a s z n á l n a k ,
> n y o m t a t o t t v a g y kéziratos f o r m á b a n n e h e z e n lehet h a s z n á l n i ,
> v i s z o n y l a g k e v é s s é i s m e r t e k , és speciális k u t a tási é r d e k l ő d é s t e l é g í t e n e k ki.
K ü l ö n ö s e n a s z ö v e g k ö z p o n t ú h u m á n k u t a t á s o k e s e t é b e n m u t a t k o z i k v a l ó d i e s é l y a r r a , hogy k u t a t á s a i k a t j o b b a n s e g í t h e s s ü k
> n a g y s z ö v e g k o r p u s z o k ( m i n t pl. a P a t r o l o g í a latina) r e n d e l k e z é s r e b o c s á t á s á v a l ,
> n a g y e n c i k l o p é d i á k és s z ó t á r a k d i g i t a l i z á l á s á v a l ,
> n a g y t u d o m á n y o s és kulturális f o l y ó i r a t o k (pi.
18. s z á z a d i a k ) s z k e n n e l é s é v e l .
A s z a k m o n o g r á f i á k k é r d é s e b o n y o l u l t a b b , és a nagy k é z i k ö n y v e k digitalizálása is n e h é z s é g e t j e lent. T u d o m á n y t e r ü l e t e n k é n t m á s és m á s d ö n t é s e k e t kell h o z n u n k e t e k i n t e t b e n . F o n t o s n a k t e k i n t j ü k a t ö r v é n y h o z á s i d o k u m e n t u m o k , j o g s z a b á l y o k , b í r ó s á g i h a t á r o z a t o k digitalizálását.
M i n d e n l á t s z a t e l l e n é r e sincs s z ó arról, h o g y m i n d e n t digitalizálni a k a r n á n k . A z írók e r e d e t i m ű v e i és a z é l e t r a j z i l e x i k o n o k n e m s z e r e p e l n e k a d i g i t a l i z á l á s r a v á r ó m ű v e k listáján. A s o k b i b l i o g r á fiát s e m f o g j u k h a m a r o s a n digitalizálni, m i v e l a b e léjük f e k t e t e t t m u n k a n e m a r á n y o s a z e r e d m é n y e k k e l . N e f e l e j t s ü k e l , m i n d i g a k u t a t á s s z e m pontja h a t á r o z z a m e g , m e l y a n y a g o k a t v á l a s z t j u k ki.
Technikai kérdések: kép formátumú tárolás vagy karakterfelismerés?
H a a k ö l t s é g h a t é k o n y s á g o t n é z z ü k , a k é p k é n t t ö r t é n ő b e v i t e l r e kell s z a v a z n u n k . A k ö l t s é g e k m é r s é k e l t e k , é s k ö n n y ű a m e g v a l ó s í t á s . U g y a n a k
kor v i l á g o s a n l á t h a t ó k a h á t r á n y o k is. M i n t a n e m túl r é s z l e t e s e n katalogizált n a g y m i k r o f o r m á t u m ú k i a d á s o k e s e t é b e n , f e n n á l l a n n a k a v e s z é l y e , h o g y
„digitális t e m e t ő k e t " h o z u n k létre. E z é r t m i n i m á l i s k ö v e t e l m é n y a k é p k é n t t ö r t é n ő digitalizálás ö s s z e k a p c s o l á s a a t a r t a l o m j e g y z é k e k és t á r g y m u t a t ó k teljes s z ö v e g ű b e v i t e l é v e l . A s z á m í t ó g é p r e vitt s z ö v e g e k k ü l ö n ö s e l ő n y e , h o g y a r é s z l e t e k h e z p o n t o s a n f é r h e t ü n k h o z z á . E z é r t a r é s z l e t e s e n indexelt s z ö v e g e k n e k ( m i n t pl. a G ö t t i n g e n b e n bevitt kulturális f o l y ó i r a t o k n a k ) k i e m e l t prioritást kell k a p n i u k .
A m a t e m a t i k a t e r ü l e t é n k ü l ö n ö s é r d e k l ő d é s r e s z á m o t t a r t ó p r o j e k t k e z d ő d ö t t G ö t t i n g e n b e n . E l ő s z ö r a Fortschrittsberichte der Mathematik, a m a t e m a t i k a új e r e d m é n y e i t a 19. s z á z a d ó t a b e m u t a t ó s z e m l e f o l y ó i r a t t e l j e s s z ö v e g ű a d a t b á z i s á t é p í tettük ki e g é s z e n 1 9 4 2 - i g . E z u t á n e g y m a t e m a t i k u s o k b ó l álló c s o p o r t a j e l e n l e g i é s j ö v ő b e l i k u t a t á s o k s z e m p o n t j á b ó l f o n t o s c í m e k e t v á l a s z t o t t a ki.
E z e k k é p k é n t l e s z n e k d i g i t a l i z á l v a . Ilyen m ó d o n n é h á n y é v alatt e g y t e l j e s m a t e m a t i k a i k u t a t ó k ö n y v t á r a t h o z h a t u n k l é t r e .
V i l á g o s u g y a n a k k o r , h o g y a k é p f o r m á j á b a n t ö r t é n ő bevitel g y a k r a n c s a k a z e l s ő l é p é s m e g t é telét j e l e n t i , amit a t e l j e s s z ö v e g ű d i g i t a l i z á l á s n a k kel! k ö v e t n i e . S o k e s e t b e n m é g ez s e m e l é g . H a p é l d á u l a Grimm t e s t v é r e k s z ó t á r á t , a DeuSsches Wörterbuchot a k a r j u k b e v i n n i , a s z ö v e g e t , a s z a v a k a t é s a s z ó c i k k e k s z e r k e z e t é t is e l e m e z n ü n k kell, h o g y v a l ó b a n h a s z n á l h a t ó k u t a t á s i s e g é d e s z k ö z t t u d j u n k k é s z í t e n i .
Folyamatban lévő projektek
A digitalizálási p r o g r a m e g y i k e a D F G l e g n é p s z e r ű b b k ö n y v t á r i p r o g r a m j a i n a k . E g y é v v e l m e g k e z d é s e u t á n , 1 9 9 7 v é g é n 2 4 projekt volt f o l y a m a t b a n . H a e z e k listáját m e g n é z z ü k , láthatjuk, m i l y e n s o k k ö n y v t á r é r d e k l ő d ö t t a p r o g r a m iránt; a N é m e t n y o m t a t v á n y o k g y ű j t e m é n y é n e k m á r e m l í tett k ö r é b e n k ü l ö n b ö z ő p r o j e k t e k m e g v a l ó s í t á s a k e z d ő d ö t t m e g .
A k é z i r a t o s a n y a g o k k ö z ü l m e g e m l í t h e t j ü k a Turío- és a S a v í g / i y - g y ű t e r n é n y autográfjait. ( S a - v i g n y j e l e n t ő s n é m e t j o g t ö r t é n é s z v o l t ) . V a g y az o l y a n n a g y e n c i k l o p é d i á k a t , m i n t pl. Zedler m u n k á j a , v a g y a k ö z é p k o r i n é m e t s z ó t á r a k a t , é s az ó e g y i p t o m i nyelv k é z i r a t o s s z ó t á r á t . F o l y n a k a R e i c h s t a g p a r l a m e n t i d o k u m e n t u m a i n a k digitalizá
lási m u n k á i , é s a n é m e t n y e l v ű o r s z á g o k m a g á n j o g i f o r r á s a i n a k f e l d o l g o z á s a is m e g i n d u l t . U g y a n c s a k digitalizálnak o l y a n k ü l ö n l e g e s a n y a g o k a t , m i n t a t ö r t é n e t i t é r k é p e k v a g y f é n y k é p e k .
A fenti lista l á t t á n a z a b e n y o m á s u n k t á m a d h a t , h o g y a p r o g r a m e g y m á s t ó l elszigetelt p r o j e k t e k s o r á r a e s i k s z é t . E z a z o n b a n l e h e t ő v é t e s z i , h o g y a lehető l e g t ö b b t e c h n i k a i t a p a s z t a l a t r a t e g y ü n k s z e r t . A digitalizálással f o g l a l k o z ó k é t m u n k a c s o -
107
Mlttler, E.: Digitalizálás N é m e t o r s z á g b a n . port k ö z ü l e g y i k s e m a j á n l o t t a a l a p v e t ő p o n t k é n t
az integrált virtuális t u d o m á n y o s k ö n y v t á r l é t r e h o zását. M i n d e z elfelejtődött v o l n a a p r o g r a m m e g v a lósítása k ö z b e n ?
A digitalizálási központok
A p r o j e k t e k t ö r e d é k e s s é v á l á s á t e l k e r ü l e n d ő két digitalizálási k ö z p o n t j ö t t létre Göttingenben és Münchenben. E z e k f e l a d a t a , hogy
> koordinálják a p r o j e k t e k e t ,
> bibliográfiai é s m ű s z a k i s z a b v á n y o k a t d o l g o z z a n a k ki,
> k í s é r l e t e k e t v é g e z z e n e k a k ü l ö n b ö z ő digitalizá
lási r e n d s z e r e k k e l ,
> digitalizálási é s d o k u m e n t u m k e z e l ő p r o g r a m o kat f e j l e s s z e n e k k i ,
> t a n á c s o t a d j a n a k s z e r z ő i j o g i k é r d é s e k b e n ,
> r ö v i d e n : v e s s é k m e g a v i r t u á l i s k ö n y v t á r * a l a p jait.
A k ö z p o n t o k n e m z e t k ö z i k o n f e r e n c i á k a t r e n d e z n e k , és s z e r v e z i k a részt v e v ő k ö n y v t á r a k m u n k a m e g b e s z é l é s e i t . A két k ö z p o n t k ü l ö n b ö z ő d o k u m e n t u m k e z e l ő r e n d s z e r e k e t h a s z n á l : M ü n c h e n b e n a X e r o x c é g XDOC r e n d s z e r é t , G ö t t i n g e n b e n a berlini S a t z - R e c h e n - Z e n t r u m m a l kifeje
z e t t e n e r r e a c é l r a kifejlesztett SAROS-l. Folyik a digitalizált a n y a g o k k a t a l o g i z á l á s i s z a b v á n y a i n a k k i f e j l e s z t é s e . A k a t a l ó g u s r e k o r d o k a t a regionális k a t a l ó g u s o k b a n f o g j á k t á r o l n i , v a l a m i n t b e f o g n a k kerülni a z European Register for Microform Mas- ters k a t a l ó g u s b a is, a m e l y a z E u r ó p á b a n t a l á l h a t ó m á s o d l a g o s f o r m á t u m ú a n y a g o k a t regisztrálja.
A z e u r ó p a i DIEPER projekt, a m e l y a digitalizált e u r ó p a i f o l y ó i r a t o k k ö z ö s e l é r é s é n e k útjait keresi, m é g t o v á b b m e g y . C é l u l t ű z t e ki, hogy a e l m e k szerinti e l é r é s m e l l e t t w e b k e r e s ö k ( s e a r c h e n - g i n e s ) s e g í t s é g é v e l valósítja m e g a f o l y ó i r a t o k teljes s z ö v e g é r e t ö r t é n ő k e r e s é s t .
L á t h a t j u k , h o g y a digitalizálás N é m e t o r s z á g b a n p r a g m a t i k u s a l a p o k o n áll, és f o k o z a t o s a n fejlődik.
L é p é s r ő l l é p é s r e h a l a d u n k a k é p k é n t t ö r t é n ő s z k e n n e l é s t ő l a t e l j e s s z ö v e g digitalizálásáig, a c í m e k k a t a l o g i z á l á s á t ó l a t a r t a l o m teljes s z ö v e g ű k e r e s é s é i g . Ilyen m ó d o n n y o m t a t o t t ö r ö k s é g ü n k a j ö v ő digitális k ö n y v t á r á n a k i n f o r m á c i ó s v i l á g á v á a l a k u l át a z e g é s z t u d o m á n y o s k ö z ö s s é g é r d e k e i szerint.
A Global Info projekt
A digitalizálási p r o g r a m jól m u t a t j a , h o g y a n m e n e d z s e l i m e g l e h e t ő s e n h a t é k o n y a n a D F G a k ö z ö s ö s s z e f o g á s o n a l a p u l ó n é m e t o r s z á g i projekteket. A s z ö v e t s é g i k o r m á n y - a z o k t a t á s i és k u t a t á s i m i niszter s z e m é l y é b e n - u g y a n a k k o r a d o k u m e n t á c i ó és i n f o r m á c i ó m i n d e n k é r d é s e iránt n a g y é r d e k lődést m u t a t . A z e l ő k é s z ü l e t alatt álló Global Info
projekt a t u d o m á n y o s és m ű s z a k i e l e k t r o n i k u s és m u l t i m é d i a i n f o r m á c i ó s r e n d s z e r e k f e j l e s z t é s é v e l f o g l a l k o z i k . Célja a z , hogy - k é p l e t e s e n s z ó l v a - e g y a s z t a l h o z ü l t e s s e az e l e k t r o n i k u s i n f o r m á c i ó s v i l á g m i n d e n szereplőjét: a k u t a t ó k a t , a t u d o m á n y o s t á r s a s á g o k a t , e g y e t e m e k e t , k i a d ó k a t és k ö n y v t á r o s o k a t , ö t m u n k a c s o p o r t készíti elő a p r o j e k t t e r v é t .
A f ő f e l a d a t o k a k ö v e t k e z ő k :
> e l e k t r o n i k u s p u b l i k á l á s , d o k u m e n t u m t o v á b b í t á s , i n d e x e l é s , a r c h i v á l á s ;
> o k t a t á s i a n y a g o k t o v á b b í t á s á r a s z o l g á l ó h á l ó z a t o k ;
> m e t a a d a t o k ;
> a t a r t a l o m f e l h a s z n á l á s a : j e l a d á s , t é m a f i g y e l é s , i n f o r m á c i ó ;
> g a z d a s á g i v o n a t k o z á s o k , m a r k e t i n g , b r ó k e r e k , s z á m l á z á s .
A projekt v e z e t ő i n e m é r d e k l ő d n e k k ü l ö n ö s e b b e n új e s z k ö z ö k k i d o l g o z á s a iránt. A h a n g s ú l y s o k k a l i n k á b b a z o n v a n , hogy a k ü l ö n b ö z ő e s z k ö z ö k e t és s z e r e p l ő k e t a t a r t a k i m előállítása e g y e t len m u n k a f o l y a m a t á b a integrálják, t o v á b b á a s z e r z ő k és kiadók, a k i a d ó k és a k ö n y v t á r a k , a k ö n y v t á r a k , illetve a k i a d ó k és a f e l h a s z n á l ó k k ö z ö t t i k o o p e r á c i ó t e l ő m o z d í t s á k . A p u b l i k á c i ó s f o l y a m a t á t l á t h a t ó s á g á t és g a z d a s á g o s s á g á t f o g j a j a v í t a n i ez a projekt.
E g y m á s i k k i a l a k í t a n d ó projekt a hitelesítés é s a j o g o s u l t s á g kérdéseit v i z s g á l j a a s z á m l á z á s i r e n d s z e r e k b e n . Globális j e l s z ó k , a hitelesített s z e r v e r e k b ő t álló r e n d s z e r e k k i f e j l e s z t é s e , a kiber-
k é s z p é n z - r e n d s z e r e k h e z k a p c s o l ó d ó i n t e r f é s z e k és a b i z t o n s á g k ü l ö n b ö z ő a s p e k t u s a i a z o k a kér
d é s e k , a m e l y e k itt t e r í t é k r e kerülnek. E z e k r é s z b e n h a s o n l í t a n a k a z A m e r i k a i E g y e s ü l t Á l l a m o k b a n a C o m m i t t e e of Institutional C o o p e r a t i o n ( C I C ) i r á n y í t á s á v a l f o l y ó I C A A P - r e ( I n t e r - C I C - A u t h e n t i c a - tion a n d A u t h o r i s a t i o n P r o j e c t ) .
A SUBITO projekt
A SUBITO d o k u m e n t u m s z á l l l t á s i projekt a n é m e t k ö n y v t á r a k k ö z ö s k e z d e m é n y e z é s e , a s z ö v e t s é g i k o r m á n y z a t (az o k t a t á s i és k u t a t á s i m i n i s z t e r ) t á m o g a t á s á v a l . Egy s z a k é r t ő i c s o p o r t irányítja, a m e l y n e k t á r s e l n ö k e i t a s z ö v e t s é g i k o r m á n y z a t é s a t a r t o m á n y i t u d o m á n y o s m i n i s z t é r i u m o k k o n f e renciája a d j a .
* A fordítás hűsége érdekében megtartottuk a .virtuális könyvtár" elnevezést. Célszerűbb volna azonban, ha ezt a szókapcsolatot fenntartanánk a WWW-n található azonosítok olyan rendezett gyűjteményei megnevezé
sére, amelyek másutt tárolt, és hálózaton elérhető do
kumentumokat jelölnek és tesznek elérhetővé a hálón.
(L. Koffay Tibor-Horváth Péter: Digitális könyvtárak a világban. = TMT. 45. köt. 7. sz. 1998. p. 255-264.)
TMT 46. évf. 1999. 3. SZ.
A SUBITO I
A S U B I T O e l s ő f á z i s a egy e l e k t r o n i k u s d o k u - m e n t u m s z á l l l t á s i r e n d s z e r l é t r e h o z á s a . E s z k ö z e a Z e i t s c h r i f t e n d a t e n b a n k , a m e l y 9 3 0 0 0 0 folyóirat lelőhelyét a d j a a n é m e t k ö n y v t á r a k b a n . A k o n z o r c i u m b a n h ú s z n a g y k ö n y v t á r v e s z részt. 1 9 9 7 o k t ó b e r e ó t a c i k k m á s o l a t o k k é m e t ő k a r e n d s z e r b á r m e l y k ö n y v t á r á t ó l . A kért d o k u m e n t u m s z á l l í t á s á t h á r o m n a p o n belül g a r a n t á l j á k , d e 2 4 ó r á s g y o r s s z o l g á l a t is v a n . H a g y o m á n y o s p o s t a i ú t o n , f a x o n , e - m a i l e n ( r é s z b e n az A R I E L - l e l ) k ü l d e n e k c i k k m á s o l a t o k a t . A r e n d s z e r n é g y h o z z á f é r é s i p o n t j a a D e u t s c h e B i b l i o t h e k s i n s t i t u t , a B a y e r i s c h e B i b N o t h e k s v e r b u n d , a G e m e i n s a m e r B i b l t o t h e k s - v e r b u n d és a J A S O N .
A S U B I T O I 1 9 9 7 o k t ó b e r é b e n indult, és a b e v e z e t ő f á z i s 1 9 9 9 v é g é n z á r u l . A k i a d ó k h o z z á j á rultak a m á s o l a t o k e - m a i l útján t ö r t é n ő k ü l d é s é h e z , d e n e m e n g e d i k m e g , h o g y a b e s z k e n n e f í c i k k e k e t a k ö n y v t á r a k á l l a n d ó jelleggel m e g ő r i z z é k a m e g v a l ó s í t á s i f á z i s s z á m á r a .
A SUBITO II
A k ö v e t k e z ő l é p é s a p r o j e k t h e z e r e d e t i e l e k t r o nikus d o k u m e n t u m o k s z á l l í t á s a . A t e r v e z é s i d o k u m e n t u m a digitális k ö n y v t á r e g y s o r k é r d é s é t t á r g y a l j a : b e s z e r z é s é s h o z z á f é r é s , m e t a a d a t o k és a r c h i v á l á s . A j ö v ő virtuális k ö n y v t á r i r e n d s z e r é n e k s z a k o k s z e r i n t kell s z e r v e z ő d n i e , é s a k ö n y v t á r a k k o n z o r c i u m a k é n t f o g m ű k ö d n i . E g y - e g y s z a k t e r ü leti v e z e t ő k ö n y v t á r ( S o n d e r s a m m e l g e b i e t s b i b l i o t h e k = S S G ) f o g j a v e z e t n i a k o n z o r c i u m o t .
A s p e c i á l i s g y ű j t é s i f e l a d a t o k k a l m e g b í z o t t k ö n y v t á r a k r e n d s z e r e is a D F G t á m o g a t á s á t é l v e z i a m e g o s z t o t t s z e r z e m é n y e z é s é r d e k é b e n . T ö b b m i n t 2 5 k ö n y v t á r m e g k a p j a a s z a k t e r ü l e t é r ő l b e s z e r z e t t külföldi d o k u m e n t u m o k á r á n a k 6 5 % - á t . A j á r u l é k o s k ö l t s é g e k e t és a n é m e t k ö n y v e k b e s z e r z é s é t a z a d o t t k ö n y v t á r n a k kell állnia. Ilyen m ó d o n
m i n d e n f o n t o s n a k ítélt k ö n y v és folyóirat l e g a l á b b e g y p é l d á n y b a n m e g t a l á l h a t ó N é m e t o r s z á g b a n . ( E r e n d s z e r m e l l e t t a g a z d a s á g t a n , a z o r v o s t u d o m á n y , a m ű s z a k i t u d o m á n y o k é s a m e z ő g a z d a s á g t e r ü l e t é n a s z ö v e t s é g i k o r m á n y é s a t a r t o m á n y o k által k ö z ö s e n f i n a n s z í r o z o t t k ö z p o n t i k ö n y v t á r a k m ű k ö d n e k . )
N é h á n y S S G - k ö n y v t á r a k ö z e l j ö v ő b e n t á m o g a t á s t f o g k a p n i a D F G - t ő l v i r t u á l i s k ö n y v t á r a k f e j l e s z t é s é r e . A g ö t t i n g e n i k ö n y v t á r a z a n g o l - a m e r i k a i k u l t ú r a é s t ö r t é n e l e m g y ű j t m é n y é n e k f e j l e s z t é s é r e p á l y á z o t t .
A p r o j e k t f ő c é l j a i :
> k a p c s o l a t o k ( l i n k e k ) k i a l a k í t á s a n y o m t a t o t t és e l e k t r o n i k u s d o k u m e n t u m o k specializált a d a t b á z i s a i é s g y ű j t e m é n y e i k ö z ö t t ;
> s a j á t a d a t b á z i s o k k i f e j l e s z t é s e ( a z o n a n g o l a m e r i k a i k u l t ú r á v a l és t ö r t é n e l e m m e l f o g l a l k o z ó folyóiratok t a r t a l o m j e g y z é k e i n e k a digitalizálá
s a , a m e l y e k a k ö n y v t á r u n k b a n m e g v a n n a k , d e n e m é r h e t ő k e l a k e r e s k e d e l m i f o l y ó i r a t - ü g y n ö k s é g e k s z o l g á l t a t á s a i - p l . O n - L i n e - C o n t e n t s S W E T S - r é v é n ;
> a stabil e g y ü t t m ű k ö d é s l e h e t ő s é g é n e k f e l t á r á s a a t u d o m á n y o s t á r s a s á g o k , k i a d ó k é s k ö n y v t á r a k k ö z ö t t a digitalizált v a g y e r e d e t i digitális a n y a g o k c s e r é j e é s k ö z ö s s z á l l í t á s a t e r é n ;
> W W W - a n y a g o k e l e m z é s e és l e í r á s a ;
> digitális t u d o m á n y o s a n y a g o k s z a k t e r ü l e t i a r c h i v á l á s a .
R ö v i d e n s z ó l v a : a f e n t i p r o j e k t e k k e l é s a S U B I T O - b a n v a l ó r é s z v é t e l l e l m ű k ö d ő k é p e s e l e k t r o n i k u s k ö n y v t á r a t a k a r u n k l é t r e h o z n i .
A digitalizálás N é m e t o r s z á g b a n a z t j e l e n t i , h o g y e l h a t á r o z t u k , é s r e m é l h e t ő l e g e l is érjük, h o g y a n e m z e t k ö z i k ö n y v t á r i k ö z ö s s é g m e g b í z h a t ó p a r t nerei l e g y ü n k a j ö v ő g l o b á l i s digitális k ö n y v t á r á b a n .
Beérkezett: 1998. IX. 23-án.
F o r d í t o t t a : K o t t a y T i b o r
Állást kfnál
Az Országos Műszaki Információs Központ és Könyvtár osztályvezetőt keres a kiadvány beszerző é s -fel
dolgozó osztályra. Követelmények: felsőfokú könyvtá
rosi végzettség, angol nyelvtudás, jártasság számító
gépes könyvtári rendszerek használatában, többéves gyakorlat. Jelentkezes szakmai Önéletrajzzal Szántó Péter igazgatónál. 1088 Budapest, Múzeum u. 17., tel.:
338-4837, fax: 318-0109, e-mail: dirlibr@omk.omlkk.hu
