H U N G Á R I Á É I I I S T O R I O A.
S C R I P T O R E S.
XXYI.
MAGYAR
TÖRTENELMI EMLÉKEK.
K I A D J A
A MAGYAR TUDOMÁNYOS AKADÉMIA
TÖRTÉNELMI BIZOTTMÁNYA.
MÁSODIK OSZTÁLY: ÍRÓK
HUSZONHATODIK KÖTET.
BUDAPEST, 1873.
EGGENBERGER FERDINÁND M. AKADÉMIAI KÖNYVÁRUSNÁL.
M. KIR. HELYTARTÓ, ESZTERGOMI É R S E K
Ö S S Z E S M U N K Á L
KÖZLI
WENZEL GUSZTÁV,
M . A K A D . R E N D E S T A G .
TIZENEGYEDIK KÖTET.
VEGYES L E V E L E K .
1572—1573.
BUDAPEST, 1873.
EGGENBEUGEH FERDINAND M. AKADÉMIAI KÖNYVÁRUSNÁL.
Verancsics munkái, hazánk jeles tudósa néhai Szalay László által megkezdett, s halála következté- ben félbenszakadt kiadásának folytatása a VIII. kö- tettől kezdve a Magyar Tud. Akadémia történelmi bizottsága által ream bízatván, főigyekezetem az volt, hogy, a mit Szalay kezdett, az ő felfogása szerint, s az ö szellemében fejezzem be. Az általam ekként közzé tett öt kötet még kizárólag Verancsics levele- zéseit tartalmazza ; s kétségkívül hátrahagyott mun- kainak felette fontos és érdekes részét képezi.
A jelen XI. kötet az 1572-ki év kezdetétől Ve- rancsicsnak 157 3. június 15. bekövetkezett haláláig terjedő leveleit foglalja magában, s ezeket részint eredeti példányok vagy az irò fogalmazványai, ré- szint egykorú másolatok után közlöm, melyeket maga Verancsics gyűjtött.
Névszerint a XXV. XXXI. XXXII. XXXV.
X X X V I . LIV. LV. L X V H . - L X I X . L X X l - L X X I I I .
LXXV. L X X V I . és LXXX. számokat a bécsi csá- szári titkos levéltárnak eredeti példányai, s a XXII.
XXVII. X L I I I . LXVI. LXIX. LXXIV. XC. XCI. és XCII. számokat ugyanott őrzött fogalmazványok után ; a CIV. CXV. és CLIV. számokat a budai ki- rályi kamarai levéltárnak eredeti példányai után ; a X. L. L X I I I . LXXX1I. LXXXVIII. C. C X X I X - CXXXI. CXXXIII. CXXXVII. CXXXIX. CXLIL CLI—CLIIL C L V - C L X . számokat Hevenesi kéz- iratai közt talalható eredeti példányok után ; a XXIX. X X X . CV. CVIIL és CXXXIL számokat a nemzeti múzeumnak „1680. f. Lat." jegy alatti, csupa eredetieket tartalmazó kézirati codex-éböl közöltem;
s a XIII. X L VII. CHI. CXXIII—CXXV. CXXXVIIL és CXLIX. számokat Verancsics Antalnak sajátkezü- leg írt fogalmazványai után közöltem, melyek a nem- zeti múzeum „1681. fol. Lat.", s a győri papnövelde Verancsics-féle kézirati codexeiben találtatnak. A többi maga Verancsics Antal által gyűjtött és átné- zett másolatokból van véve ; és pedig az I—VI. VIII.
IX. XI. XII. X I V - X V I I L XX. XXI. XXIII. XXIV.
XXVI. X X V I I I . XXXIV. X X X V I I I — X L I X . LI.
LUI. LIV. LVII. L V I I I — L X I I . LXIV. LXV.
L X X V I — L X X I X . LXXXI. L X X X I I I - L X X X V . LXXXVII. L X X X I X . XCIII—XCV. XCVIII. Cl.
CIL CVI. C V I I L - C X I . CXIII. CXVI—CXX.
cxxvi. cxxviii. cxxxiv-cxxxvr.
CXLIII.CXLV—CXLVIII. CL számok a nemzeti múzeum könyvtárának „1681. fol. Lat." jegy alatti négy kö-
tetű kézirati gyűjteményéből ; a VII. XV. X I X . X X X V I I . LXXXVI. LXXXVII. XCVI.XCIX. CVII.
C X I L CXIV. CXXVII. CXL. CXLI. C X L I V . a g y ő r i papnövelde Verancsies-féle kézirati codexből.
Á tisztelt közönség Verancsics munkáiban tehát X V I . századi liazai történetünkre nézve már a hiteles és legtanulságosabb adatoknak valóságos kincsbá- n y á j á t bírja. Meg kell jegyeznem azonban egyúttal azt is, hogy Verancsics munkái ezen X I . kötettel sin- csenek még egészen kiadva ; s hogy a mennyiben — az eredeti terv szerint — összes munkáinak közzété- tele volt elhatározva, egy tizenkettedik kötet is lesz m é g sajtó alá adandó.
Ezen XII. kötetnek, mely legközelebb fog közzé tétetni, tartalma négyféle lesz.
Mindenek előtt azt vélem szükségesnek, hogy Verancsics munkáinak kellő használliatása végett a szerző élete tüzetesen tanulmányoztassék ; s hogy e tekintetben, ha nem is Veráncsicsnak teljes életraj- zát adjam ki, de életéből legalább azon mozzanatait, fordulatait, eseményeit és nyilatkozatait emeljem ki, melyek irói minőségéhez képest nevezetesek.
Továbbá összes munkáiból azon apróságokat sem szabad mellőznünk, melyek — habár magukban véve nem bírnak is nagy fontossággal — azért az egészhez mégis tartoznak, s egybenmásban nem ér- deknélküli adatokat nyújtanak. Ide tartoznak több fiatalsági korából reánk maradt költeményei ; — né- hány beszéde, melyeket közpályája alatt fontosabb
körülmények közt tartott; — s végre egyes rövid feljegyzések, melyek azon kor történetére nézve igen becsesek, fömunkáitól azonban egészen külön állnak.
Úgyszintén, a mennyiben Verancsics Antal né- hány fontos levelét sikerült még feltalálnom, melye- ket Szalay László vagy nem ismert, vagy csak töre- dékesen tett közzé, ezeknek pótlásképeni kiadása is szükségesnek látszik még.
Végre az összes tizenkét kötet tárgymutatóját is annál kevésbé tartom nélkülözhetönek ; mert csak ez nyújt módot, liogy Verancsics munkáit könnyebben és czélszerübben használhassuk.
Verancsics összes munkáinak gyűjteménye tel- jes befejezést ezen XII. kötettel fog nyerni.
Budapesten, 1873. aprilhó 12-én.
Wenzel Gusztáv.
1572.
Lap.
-í. Özvegy Polkáim Miksáné Juditnak Verancsics Antal, jan. 2. 1
LI. Lind vai Mihálynak Verancsics Antal, j a n . 6 7 I I I . Mosóczi Zakárnak Verancsics Antal, j a n . 9 8 IV. Maximilián császárnak Verancsics Antal, j a n . 17. . . 9
V. Maximilián császárnak Verancsics Antal, j a n . 1 8 . . . . 1 3 VI. Gróf a Salmis Gyulának Verancsics Antal, febr. 4. . , 15 V I I . Stanco Paszkálnak Verancsics Antal, febr. 17. . . . 17 VIII. UnokaÖcscaének Faustusnak Verancsics Antal, febr. 18. 18 I X . Stekel Anzelmnek Verancsics Antal, febr. 18. . 2 2 X. Verancsics Antalnak Maximilián császár, febr. 22. . . 2 3 X I . Telegdi Miklósnak Verancsics Antal, febr. 28. . . 2 4 XII. L i n d v a i Mihálynak Verancsics Antal, m a r t . 1. . . . 26 X I I I . T r a u s a n Jánosnak Verancsics Antal, mart. 2. . . . 27 X I V . Reichenpach Sebestye'nnek Verancsics Antal, mart. 2. . 2 8 XV. Reichenpach Sebestyénnek Verancsics Antal. mart. 8. . 3 0 XVI. L i n d v a i Mihálynak Verancsics Antal, mart. 8. . . . 32 X V I I . T h u r z ó Eleknek Verancsics Antal, mart. 10. . . . 33 X V I I I . Lindvai Mihálynak Verancsics Antal, mart. 15. . . 34 X I X . V . Pius pápának Verancsics Antal, m a r t . 16. . . 3 5 XX. Osius bibornoknak Verancsics Antal, mart. 16. . . . 40 X X I . Unokaöcscsének Faustusnak Verancsics Antal, mart. 1 7 . 4 1 XXII. Verancsics Antalnak és Liszty Jánosnak Maximilián csá-
szár} mart. 18. 42
X X I I I . Maximilián császárnak Verancsics Antal, mart. 2 0 . . 4 5 X X I V . Maximilián császárnak Verancsics Antal, mart. 20. . 46 XXV. Maximilián császárnak Verancsics Antal, mart. 27. . 47 X X V I . Amulio bibornoknak Verancsics A n t a l , mart. 27. . 4 8 X X V I I . Verancsics Antalnak Maximilián császár, apr. 1. . 52 X X V I I I . Stekel Anzelmnek Verancsics Antal, apr. 1. . . 5 3 X X I X . Verancsics Antalnak Cesi bibornok, a p r . 5. . . . 54 XXX. Verancsics Antalnak Lindvai Mihály, apr. 6. . 5 5 X X X I . Maximilián császárnak Verancsics Antal, apr. 7. . . 58
Lap.
XXXII. Maximilián császárnak Verancsics Antal, apr. 9. . 62 XXXIII. Telegdi Miklósnak Verancsics Antal, apr. 11. . . 66- XXXIV. Dubowszky Mihálynak Verancsics Antal, apr. 11. . 67 XXXV. Maximilián császárnak Verancsics Antal, apr. 1 4 . . 68 XXXVI. Verancsics Antalnak sógornéi Magyarországba utaznak 69 XXXVII. Igei Vilmos zólyomi kamarafőnöknek Verancsics
Antal, máj. 2 1 71 XXXVIII. Mikulich Mihálynak Verancsics Antal, máj. 2 1 . . 73
XXXIX. Maximilián császárnak Verancsics Antal, m á j . 2 3 . 74 XL. Tclegdy Miklósnak Verancs;c3 Antal, máj. 24. . . 7.7 XLI. Nóvák Miklós zólyomi esperestnek Verancsics Antal,
m á j . 2 8 78 XLII. Ú j l a k i F a r k a s n a k Verancsics Antal, jun. 2. . 79
XL1II. Az esztergami káptalannak Verancsics Antal, j u n . 3. 81 XL1V. D e Andreis Ferencz uskopi czimzetes püspöknek Ve-
rancsics Antal, jun. 4 82 XLV. Nóvák Miklósnak Verancsics Antal, jun. 4. . 83
XLVI. Liszthy Jánosnak Verancsics Antal, jun. 7. . . . 8 5 XLVII. Tarnóczy Mátyásnak Verancsics Antal, jun. 8. . 87 XLVIII. Maximilián császárnak Verancsics Antal, j u n . 16 . 88 XLVIX. Telegdy Miklósnak Verancsics Antal, jun. 19. . 90
L. Verancsics Antal királyi helytartó, j u n . 24 91 LI. Krusicli J á n o s n a k Veranc3ics Antal, jun. 27. . . . 94
LII. Verancsics Antalnak 0 Felsége hadi tanácsa, jul. 2. . 95 LIII. P o g r á n y Benedeknek Verancsics Antal, jul. -2. . . 97
LIV. Szilvának Verancsics Antal, jul. 2 98 LV. Verancsics Antalnak Maximilián császár, jul. 7. . . l 0 0
LVI. Érseki jövedelmei kezelőinek Verancsics Antal, j u l . 7. 102 LVII. Esztergami vicariusának Verancsics Antal, jul. 1 0 . . 103 LVIII. D e á k y Benedeknek Verancsics Antal, jul. 14. . . 104 LIX. Mikulich Mihálynak Verancs'cs Antal, jul. 14. . . 105 LX. Trubinai alattvalóinak Verancäics Antal, jul. 14. . . 107 LXI. Ő Felsége hadi tanácsának Verancsics Antal, jul. 15. . 1 1 1 LXII. Maximilián császárnak Verancsics Antal, jul. 2 8 . . 114 LXIII. Gróf a Salmis Gyulának Maximilián császár, aug. 3. 115 LXIV. Gróf a Salmis Gyulának Verancsics Antal, aug. 9. . 118 LXV. Maximilián császárnak Verancsics Antal, aug. 16. . 122 LXVI. Verancsics Antalnak Maximilián császár, aug. 1 6 . . 124 LXVII. Maximilián császárnak Verancsics Antal, aug. 2 2 . . 1 2 5 LXVIII. Maximilián császárnak Verancsics Antal, aug. 2 4 . 126 LXIX. Verancsics Antalnak Maximilián császár, aug. 2 6 . . 128 LXX. Maximilán császárnak Verancsics Antal, sept. 1 7 . . 129 LXXI. Maximilián császárnak Verancsics Antal, sept. 2 7 . . 1 3 1 LXXII. Maximilián császárnak Verancsics Antal, okt. 4. . 133 LXXIII. Maximilián császárnak Verancsics Antal, okt. 1 6 . . 1 3 4
Lap.
L X X I Y . Verancsics Antalnak Maximilián császár, okt. 1 7 . . 136 LXXV. Maximilián császárnak Verancsics Antal, okt. 1 8 . . 137 L X X V I . Rozsnyó város községének Verancsics Antal; okt. 2 8. 13 9 L X X V I I . Huebor udvari kamarai t i t k á r n a k Verancsics An-
tal, okt. 30 140 L X X V I I I . Udvarmesterének P o m i n o n s z k j n a k Verancsics A n -
tal, okt. 3 0 1 4 1 L X X I X . Uszály Péternek Verancsics Antal, nov. 1. . . 142
L X X X . Maximilián császárnak Verancsics Antal, nov. 5. . 1 4 3 L X X X I . Gbyczy Györgynek Verancsics Antal, nov. 5. . . 145 L X X X I I . Verancsics Antalnak Maximilián császár, nov. 6. . 146 L X X X I I I . Maximilián császárnak Verancsics Antal, nov. 7. 147 L X X X I V . Ferdinánd b a j o r herczegnek Verancsics Antal,
nov. 18 148 L X X X V . Jovius Jánosnak Verancsics A n t a l , nov. 21. . . 150
L X X X V I . Gróf a Salmis Gyulának Verancsics Antal, nov. 2 2 . 152 L X X X V 1 I . Liszthy J á n o s n a k Verancsics Antal, nov. 27. . 1 5 3 L X X X V I I I . Esztergám vármegye alispánjának Maximilián csá-
szár, nov. 3 0 1 5 5 L X X X I X . Maximilián császárnak Verancsics Antal, deczemb.
kezdetén 156 XC. XIII. Gergely pápának Maximilián császár, dee. 2. . . 160
XCI. X I I I . Gergely pápának Budolf király, dee. 2. . . . 162 XC1I. Buoncompagno bibornoknak Rudolf király, dee, 2. . 163 XCIII. A z esztergami káptalannak Verancsics Antal, dee. 2. 165 XC1V. T e l e g d y Miklósnak Verancsics Antal, dee. 2. . . 166 XCV. Mikulich Mihálynak Verancsics A n t a l , dee. 5. . . 167 XCVI. G h y c z y Györgynek Verancsics Antal, dee. 6. . . 1 7 1 XCVII. Maximilián császárnak Verancsics Antal, dee. 7. . 17 3 XCVIII. Jovius Jánosnak Verancsics Antal, dee. 7. . . 1 7 5 XCIX. L i s z t h y Jánosnak Verancsics Antal, dee. 8. . . 176 C. Verancsics Antalnak Maximilián császár, dee. 9. . . . 177 Cl. D e á k y Benedeknek Verancsics Antal, dee. 9. . . . 179 CII T e l e g d y Miklósnak Verancsics Antal, dec^ 15. . . 1 8 1 CILI. Nagyszombat város tanácsának Verancsics Antal, dee. 1 5 . 1 8 3 CIV. A Thurzó grófoknak Kopornaki Mihály, dee. 17. . . 186 CV. Verancsics Antalnak az ágostai bibornok, dee. 18. . . 189 CVI. Osius bibornoknak Verancsics Antal, dee. 21. . . 190 CVIL S t a n c o Paszqualinnak Verancsics A n t a l , dee. 21. . 192 CVII. b. Budolf királynak a Buoncompagnai bibornok, dee. 2 4 . 194 CVIII. F o r g á c h Simonnak Verancsics Antal, dee. 25. . . 196 CIX. Maximilián császárnak Verancsics A n t a l , dee. 27. . 197 CX. Maximilián császárnak Verancsics A n t a l , dee. 29. . . 199 CXI. K u b i n y i Kristófnak Verancsies Antal, dee. 30. . . 200 CXII. A n d r e f f y Jánosnak Verancsics Antal, dee. 31. . . 2 0 1
1573.
Lap.
CXIIL Maximilián császárnak Verancsics Antal, jan. 2. . . 2 0 3 CXIV. Draskovics Györgynek Verancsics Antal, jan. 6. . 205 CXV. A Tliurzó grófoknak Kopornaki Mihály, jan. 9. . . 209 CXVI. Menabena Apolloniusnak Verancsics Antal, j a n . 12, . 212 CXVII. Moroni bibornoknak Verancsics Antal, jan. 2 1 . . 2 1 5 CXA"III. K u b i n y i Kristófnak Verancsics Antal, jan. 21. . 216 GXIX. Gróf a Salmis Gyulának Verancsics Antal, jan, 28. 2 1 7 CXX. Menabena Apolloniusnak Verancsics Antal, febr. 4. . 2 1 8 CXXI. Kubinyi Kristófnak Verancsics Antal, febr. 8. . . 219 CXXII. Maximilián császárnak Verancsics Antal, febr. 13. . 22 í.
CXXllí. Maximilián császárnak Verancsics Antal, febr. 14. . 22 4 CXX1V. Maximilán császárnak Verancsics Autal, febr. 14. . 234 CXXV. Alegri Jánosnak Verancsics Antal, febr. 14. . , 2 3 / CXXVI. Maximilián császárnak Verancsics Antal, febr. 23. . 2 3 9 CXX Vii. Liszthy Jánosnak Verancsics Antal, febr. 23. . 242 CXXVIII. Zsámboky Jánosnak Verancsics Antal, febr. 2 5 . . 2 4 4 CXX1X. Verancsics Antalnak Maximilián császár, febr. 2 5 . . 2 4 5 CXXX. Verancsics Antalnak Maximilián császár, febr. 27. . 246 CXXXI. Verancsics Antalnak Liszthy János, febr. 28, . . 2 4 8
•CXXXII. Verancsics Antalnak a pisai bibornok, febr. 28, . 249 CXXXIII. Lindvai Mihálynak Verancsics Antal, febr. 28. . 252 CXXXIV. Nagyszombat város polgárainak Verancsics Antal,
mart. 2 254 CXXXV. Maximilián császárnak Verancsics Antal, mart. 6. 2 5 5
CXXXVI. Maximilián császárnak Verancsics Antal, mart. 6. 257 CXXXVIÍ. A királyhelytartói törvényszéknek Maximilián császár,
mart. 9 258 CXXXV1II, Maximilián császárnak Verancsics Antal, mart. 10. 264
CXXXIX. Verancsics Antalnak Maximilián császár, mart. 12. 26ti CXL. Rotteriberger Lörincznek Verancsics Antal, mart. 14. 268 CXLI. Igei Vilmosnak Verancsics Antal, mart. 14. . . . 269 CXLII. Verancsics Antalnak Maximilián császár, mart. 18. . 2 7 1 CXLIir. Maximilián császárnak Verancsics Antal, mart. 19. 2 7 3 CXLIV. Ghyczy Györgynek Verancsibs Antal, mart. 20. . 2 75 CXLV. Özvegy Polhaim Miksánó Juditnak Verancsics Antal,
mart. 2 8 276 CXLVI. Maximilián császárnak Verancsics Antal. mart. 30. 2 7 9
CXLVII. Maximilián császárnak Verancsics Antal, mart. 30. 280 CXLVIII. Rudolf királynak Verancsics Antal, mart. 30. . 282 CXL1X Rudolf királynak Verancsics Antal, mart. 31. . 2 8 3 CL. Maximilián császárnak Verancsics Antal, api\ 2. . . 285 CLI. A királyi Ítélőtáblának Maximilián császár, apr. 4. . 28 í CLII. Verancsics Antalnak Maximilián császár, apr. 5. . . 288 CLIII. Verancsics Antalnak Maximilián császár, apr. 9 . . 290
Lap.
OLIV. T h u r z ó Eleknek Verancsics Antal, apr. 12. . . . 2 9 1 CLV. Verancsics Antalnak Maximilián császár, apr. 15. . . 2 9 3 CLVI. F e r d i n á n d bajor berezegnek Verancsics Antal, apr. 16. 2 9 5 CLVIL Verancsics ÀntalnaJc Maximilián császár, apr. 1 8 . . 2 96 CLVIII. Verancsics Antalnak Maximilián császár, apr. 18. . 2 9 8 CLIX. Verancsics Antalnak Maximilián császár, apr. 19. . 299 CLX. Maximilián császárnak Verancsics Antal, apr. 1 9 . . 3 0 2 CLXI. Maximilián császárnak Verancsics Antal, apr. 1 9 . . 3 0 5 CLXII. Zsáinboki Ján03nak Verancsics Antal. apr. 20. . . 306 C L X I I I . Stranz Jeromosnak Verancsics Antal, apr. 2 1 . . . 3 0 8 CLXIV. Verancsics Antalnak Maximilián császár, apr. 2 4 . . 3 1 1 CLXV. W e b e r Jánosnak Verancsics Antal, máj. 1. . . . 3 1 3 CLXVI. Verancsics Antalnak Maximilián császár, máj. 3 0. . 3 1 4
Verancsics Antal végrendelete, máj. 30. 316.
VI.
MONUM, HÜNG. HIST. SCRIPT. XXVI. 1
Polliaiin Juditnak Verancsics Antal.
Ad Magnificam dominarli Judith relictam domini N.
a Polli am.
Conqueruntur nobis quidam Croatae, subditi Magniticae dominationis Ve^trae ad arcem Saffranyez nuncupatam pertinentes, quod iam a longo tempore Catholicam religionem profiteri, et paroclios ritu San- ctae Romanane Ecclesiae, omnium fidelium Christia- norum parentis, tenere per Eandem prohiberentur.
Nec etiam pateretur, ut iidem parocbi Catholicae Ec- clesiae ritu administrarent illis sacramenta, et missas celebrarent. Quod quidem nec laudare, nec probare possumus ; si hoc ita sit, ut non solum ad nos, sed etiam ad Sacram Imperatoriam Maiestatem, dominum nostrum clementissimum, perferri bene scimus. Jam- que saepius eo animo fuimus, ut ad Magnificam do- minationem Vestram liac de r e , indignissima sane functione muliebri, scriberemus; sed reveriti matro- nalem decorem, quem in dominatione Vestra Magni- fica lionoramus, atque illi plurimum etiam deferimus, ad liane usque diem distulimus. Sperantes utique, quod interim liinc et inde bono quoppiam monita spi- ritu, sanioreque doctrina indueta, quam sit haeretica, ex tam multis demissis et supplicibus piorum subdi-
rx .
1572.jan. 2.
torum suorum querimoniis, per sese ad se rediisset, et agnovisset, quantum mulieribus lieeat ecclesiastica usurpare, quibus in Ecclesia loqui Divus Paulus pro- liibuit. Atque eaclem, si viris quoque laicae condi- tionis vetitum sit attingere, qui ncque vocati sunt, ncque missi : q*io iure, quave authoritate id sibi mu- lier arrogare queat aut debeat, ipsamet dominatio Yestra Magnifica expendat.
Quantum autem hoc sit verum, quod tam affir- manter scribimus, Regis Osiae*), Regis Jeroboam**), Regis quoque Pharaonis, Corae etiam ac Datlian Àbyronque, et plurium similium exempla sacrarum litterarum repetat. Qui omnes magnis plagis affecti sunt, quod in Divina sese officia sine lilla vocatione et missione partim ingesserint, partim suo arbitratu de Divinis ministeriis statuere et sancire conati sunt.
Osias enim, quod munus summi sacerdotis in sacri- ficio usurpavit, lepra contabuit. Jeroboamo manus exaruit. Pharao, quod Israelem Deo suo sacrificare non permisit, domi primum horendissimis plagis cum toto suo populo afflictus, mari demum rubro cum universo suo milite haustus est, Israel siccum per- transiit. Core cum duobus collegis reliquis, qui Moi- sem et Aron, summos et veros Dei sacerdotes, ut moderni nostri haeretici, ambitionis ardore incensi, sacerdotesque extrudere conati, partim liiatu terrae, partim igne cum tota sua factione, inspectante uni- versa populi multitudine, quae confluxerat, ipsosne
*) Oza extendit manum ad arcani Domini, et tenuit eam, ne ca- derci ; et percussit enm Dominus inortuusque ost. 2. Reg. ö. (Verancsics)-
**) Jeroboam Rex Israel sacrificans vitulis aureis monetili* a pro- plieta ; cuius moniti» non obtemperanti arnit manus, quae tam en rursus ad eiusdem prophetao or .a ti mie in curata e,st. 3. Reg\ 13. (Idem).
an Moisem et Aaronem ad munus summi sacerdotis Dominus delegisset, liausti sunt.
Magnifica itaque dominatio Yestra videat, quan- tum E i expendit, haereticos ecclesiastas audire, qui nullo legitimo cliaractere sacerdotii insigniti, vendi- tant sese veros apostolos et evangelistas. Quantum etiam accersit Divinae irae, si, ut hactenus, ita et in posterum Catliolicos subditos suos in blasfemias liae- resum, falsitatesque perget trudere et coniicere. Ve- rum quum de prudentia et de iudicio Magnificae dominationis Vestrae omnia summa audimus ; spera- mus, quod liane nostrani admoiiitionem bono animo aeeipiet, dabitque etiam operam, et consideratis Iiis exemplis sacrarum litterarum habebit etiam curam, ut in liaereticis, quibus favet, deeeptiones Satlianae postime diligentius perspiciet, et redibit ad priora opera. Ad quac Divus etiam Joannes iVpostolus in Apocalipsi sua Ecclesiam Ephesinam hortabatur, quae a recto deviaverat, pravas secuta adinventiones;
non communi, sed privato tum zelo, tum spiritu. Nos vero memores nostri officii, quod ineumbit nobis in omnibus Regni Hungáriáé Clcris, liaec ad Magnificam dominationem Vestram scripsimus, 11011 ut Eam lae- damus, sed ut et suae et subclitonini suorum spirituali saluti coiisulamus, iuvemusque etiam religionis Ca- tholicae statimi. Cui quid tanta liaeresum varietas commodi fìrmifatisque attulerit, aliud certe 11011 vide-
/
nius, quam seditiones, dissidia, et infinitas dubietates fi dei. Neque Iiis impresentia addimus plura liuius- modi. Rogamus Ulani tantummodo, 11c velit iis menio- ratis subditis suis vira in Catliolica religione, quam profitentur, afferre. Permittat illis servare Catliolicos paroclios ; eisque sacrosaneta sacramenta iuxta Ec-
clesiae Romanae ritum administrare, remota ab eis- dem omni haereticorum licentia, revera lieeat, patia- tur. Ipsa, si secus de Iiis sentire volet, libera est;
nostros tarnen Catholicos ne in errores haereticorum adigat, sed in ea religione vivere sinat, quae iara a M. D. L X X I I . anno inter Christianos viget et regnat.
Eaque si in Turcia omnibus Christianis libera, tuta, salvaque sit et ineolumis : cur apud dominationem Yestram Magnificam non sit, et Deo certe, et Eccle- siae Catliolicae magna fit iniuria. Cuius doctrinam et professionem ipsi Deo gratissimam infiniti iam san-
ctorum virorum, et sanctarum quum matronarum, tum etiam virginum casus, quod negari non potest, comprobarunt. De modernis hoc solum dicere possu- mus, quod carni fraena laxarunt; quam et vetera et nova sacrarum litterarum monumenta latissime cla- mant mortificandam, et in servitutem Spiritus Sancti
esse consubiiciendam et redigendam. Quod ut ali- quando seductae multorum mentes agnoscant, renun- cientque erroribus, faxit Altissimus, et Magnificam dominationem Yestram in sua gratia servet incolu- mem. Tyrnaviae 2. Januarii 1572.
II.
Lindvay Mihálynak Verancsics Antal.
Ad Lyndveiisem.
D e revisione causae, quae vertitur inter nostrum colonum et Capituli nostri, ea quae nobis scripsisti, non admittimus. E t volumus omnino, ut liic revi- deatur, die 9. mensis huius; quemadmodum iam de- crevimus, et tibi commisimus. Quia si tu eius con- troversiae curam habuisses suo tempore, nos nunc non molestaremur. Nam movere multa, et nulla vel intra annum promovere similia, in rebus nostris et nostrorum subditorum ; non est quieti nostrae et no- stris iuribus eonsulere, sed potius officere. Igitur ad diem adsis liic, et omnia praepares, quaecunque ad liane causam pertinebunt.
Usonem accepimus unum, et Reverendissimo do- mino Vesprimiensi misimus. Cura itaque plurimum, ut et nos simus melius provisi, et gratilicemur amicis. Quia liane piscationem quo feceris, nescimus omnino.
Scribis vero, quod tres damas miseris. Duae tantum solae redditae sunt. Igitur videris de tertia.
Quales autem querimonias cives Zakolcenses dederint ; eorundem litterarum misimus ad te copiam.
Quare etsi nos ad eos scripserimus, quod a te et a decimatore tuo informari volumus prius, quam in re
1572. j a n . 6.
procedamus : muneris tui est, ut provideas tempe- stive , ne quid eaiisae eivibus illis detur, qua in decimis nostris struant nobis quodpiam impedimen- tum. Yale. Tyrnaviae 6. Januarii 1572.
in.
Mosóczi Zakárnak Verancsics Antal.
Ad Vicarium Nitriensem Zaecliariam Mossocium.
Heri iam sub vesperum legi Vestras litteras, et gratiarum actiones abunde intellexi. Quae non de- bebat esse adeo accurate, partim pro officio meo non impense magno, partim quod a quo iam araaris me- dulitus, non opus erat apud eundem tanta sollicitu- dine significationem gratitudinis veluti contemplari ; de qua nihil est dubitandum, ubi de benevolentia mu- tuaque eliaritate confiditur. Quod quum vos iam apud me amplissime obtinuistis : restat, ut secure favore nostro et utamini, et fruamini.
Ceterum postquam Reverendissima dominatio Yestra indies (liti liuc affertur a iam pluribus) de- cumbit, quod non libenter audimus : rem nobis per- gratam facietis, si quamprimum litteras meas cura- bitis expediendas ; ne, si quid praeter opinionem omnium accideret Illi liumanitas, in aliquas longiorès dilationes res nostra impingeret. Neque super lioc modum vobis ostendimus ; quum de industria Yestra
1572. jan. 9.
nobis polliceamur omnia maxima. Opportunitäten!
itaque subscribendi et sigillandi eas observabitis. Et bene valete. Tyrnaviae 9. Januarii 1572.
IV.
Maximilián császárnak Verancsics Antal.
Ad Maiestatem Caesaream.
d e m e n t e s litteras Sacratissimae Imperatoriae Maiestatis Yestrae die 6. mensis instantia ad me da- das 13. liumillime accepi ; ex quibus cognovi, Ean- dem contra me et capitaneum meum gravissime fuisse commotam, quod Sacratissimae Eiusdem Imperato- riae Maiestatis Yestrae dominis Commissariis mea et capitanei mei inobedientia militum meorum non sit lustratio concessa. In quo negotio quicquid ambo re- prehensionis perferimus, nec mea nec ipsius capitanei mei culpa commissio est ; sed eins, qui in delationes meas et in praxes ambitionis snae adeo praecipitat, ut nie apud gratiam Maiestatis Vestrae deiiciat. Cui et Deus parcat, et Maicstas Vestra nec cito, nec omnia credat. Quia coelum terrae miscet, ut mihi negotium fatescat, piulorem incutiat, et dignitatem authoritatemque imminuat. Quos honorcs ego lione- stissimis et laudatissimis rationibus acquisivi et ade- ptus sum.
Utque Sacratissima Imperatoria Maiestas Yestra omnem rem suo ordine intelligat : Proxime quum
1572. jun. 17.
memorati domini Commissarii fuissent in Swran apud Magnificimi dominum Forgach, inde Lewam, liti di- cebatur, profecturi ; dederant perbreves litteras ad meum eapitaneum petentes , ut in campimi, qui est inter Wywarium et Swranium milites educeret, et ibi lustrarentur ; quemadmodum ex copia earundem litte- rarum Iiis adiuncta intelliget. Capitaneus meus, non ita bene forte fortuna edoctus a me de hoc et suo, et meo officio, quod ab eo tempore, quo sum Archiepi- scopus, Ulli commissarii lustrationis causa fuere Wy- warii, nesciens quid acturus esset, eosdem rogavit, ut tantillum moram non gravate ferrent, donec me liac de re edoceret. Sed dominus Forgach hoc officio subiectionis mei capitanei rapto in sinistram partem, quasi ut ego, et idem capitaneus meus Maiestati Ye- strae essemus inobedientes, occasionem calumniandi me fecit sibi, curavitque nimis propere, ut sicut palilo ante, ita et nunc me apud Sacratissimam Imperato- riam Maiestatem Vestram faceret reum. Idque quam vere, et in quem fìnem, non dubito Eandem optime animadvertere et piane scirc.
Verum lectis litteris mei capitanei, quas 24.
super hac ipsa Justratione ad me dederat, quid ilii ad easdem 27. eiusdem mensis rescripserim, ex hac adiuncta copia earum litterarum dignabitur clementer intelligere, et secus quum de meo capitaneo, tum etiam de me quoque sentire, quam dominus Forgach vellet. Neve prolixius in Iiis immorer, taediumque Maiestati Vestrae moveam ; satis abunde ex eadem copia cognoscet, meritone an immerito et ego, et ca- pitaneus meus fuerimus delati.
Quod autem ad illud litterarum Sacratissimae Imperatoriae Maiestatis Yestrae attinet; quum sciant
istmi praesidium Wy wariense, quantum ad rein mili- tarem spectat, nobis omnino esse praeservatum : absit a me, Clementissime Imperator, ut ego de lioc secus sentiam. Suae euim et hoc est potestatis, et non solum de toto Arcliiepiscopatu meo potest omnia semper arbitrati! suo disponere, quum libeat : sed etiam de me ipso, et de meo capite. Verum quomodo Maiestas Vestra informata sit super hoc, nescio : ap- paret tarnen, quod minus recte. Et repetantur meae reversales et donationales Maiestatis Vestrae Sacra- tissimae litterae, ac etiam mandata quaedam Hunga- ricae Camerae data, nec non et juramenta ab ipso capitaneo meo, et a castellanis meis in meum nomen praestita Commissariis Camerae, quando mihi posses- sionem arcis Wywar attribuerunt. Videbit, id in eis non contineri, clariusque etiam edocebitur, quam iii- digne mihi a quibusdam adversetur. Dignabitur ita- que exisiimationis meae benignius habere rationem, quam ut ea, quae semel in me contulit, adimat mihi, et in Forgach transferat. Nimirum ut Wywarienses milites, nixi meo post Maiestatem Vestram nomine, meisque etiam aiti stipendiis, ipse illis dominetur, et Archiepiscopi Strigonienses tot praerogativas veterum Regum benignitate insigniti, in Archiepiscopatu suo sint ut tabernae sign a. Qui modus antea nunquam fuit. Certus sum, quod Maiestas Vestra prohibebit, ne etiam in posterum unquam fiat 5 neve etiam Incli- tum suum Regnum Hungáriáé tanta afficiatur igno- minia.
Hoc autem, quod dominus Forgach urget, ursit et Stephanus Dersify ; sed non successit. Spero, cjuod nec domino Forgach sliccedet ; nisi si ego, quod sum, non ero. Dominis enim eius familiae Archiepiscopi
Strigoni enses nunqnam servieruiit. Quod ne a me quoque fìat, ego fretus gratia Vestrae Maiestatis curabo sane omni studio. Àlioqui, Ciementissime Imperator , Maiestas Yestra dominus est et meus, et militimi nieorum, et etiam ipsius Archiepiscopatus mei ; miliique Ipsa imperet quicquid facto opus erit.
Dominus autem Forgacli admoneat me tantummodo, quum vel equitibus, vel peditibus publica defensio indigebit; nec diffidai, quin sim omnia facturus bene- ficio publico, arce tarnen Wywar 11011 destituta ex toto sua custodia. Nani dimidiam partém tam equi- tum, quam peditum, re postulante, semper potero illi emittere ; altera vero pars dimidia, meo quidem iu- dicio, semper est in arce relinquenda, propter for- tuitos et inexpectatos casus. Tunc qui ad eundem dominum Forgacli emittentur, prout volet, et neces- sitas exiget, regat suo arbitrati!, et suis modis. Milli tarnen, et meis, in domo mea 11011 imperet; sed Regni et dominorum Praelatorum et Baronum, Magnatum- que ac regnicolarum sese accomodet; et contcntus sit suis partibus, sua autlioritate, suis lionoribus, alienos vero 11011 labefactet. Sic et quieti publicae consuletur, et defensio Regni rite procedei. Ego autem nihil unquam committam, quo Maiestas Yestra iure offendi poterit.
Arx vero si reparatur, si miles integro numero conservatili*, si singulis mensibus stip cullo pro vi (le- túr, nec iidem Supremo negantur Capiianeo , quum tutela Regni postulai, modoque atque industria multo meìiore et arx ipsa et ipsi militcs conserva ntar, quam in pluribus locis aliis : certe, Ciementissime Impe- rator , turbari ego 11011 mererer. Quia adirne aetate, et sensu satis benefìcio Dei commodo pollens, credo,
me m un eri meo nondum insufficientem esse. Quoniam vero ne peccavi quoque un quam auliuc Maiestati Ve- strae ullo genere criminis : supplico liumillime, di- gnetur fovere me solita sua gratia, in eoque statu et
existimatione conservare ; ad quem non ambitione mea, sed sua promotus sum munificentia ; benigneque cre- dat, me in eo semper, quoad vivam, summo studio et sollicitudine futurum, ut ab eadem Maiestate Yestra mea nec fìdes, nec obedientia desideretur.
• Ceterum qui nunc sit in arce Wywar militum utriusque ordinis numerus : misi Sacratissimae lm- peratoriae Maiestati Vestrae proximae lustrationis regestrum ; curoque omni studio atque conatu, ut semper liabciim aliquot, si sit supra ordinarium, ut nunc etiam clementer cognoscere dignabitur. Quam Deus Optimus Maximus diutissime sospitet et felicitet.
Tyrnaviae XVII. Januarii M.D.LXXII.
V.
Maximilián császárnak Verancsics Antal.
Ad Maiestatem Caesaream.
Est et aliud , quod Sacratissimam Imperatoriam Maicstatcm Vestram scire liumillime volui. Egregius Georgius Gliyczy, Capitancus mcus, missurus est ad Sacratissimam Imperatoriam Maiestatem Vestram lio- minem suum in negotio sui status. Qui tametsi a biennio fungitur apud me eiusdem Capitaneatus of-
1572. jan. 18.
ficio : nondum tarnen ex toto mecum transegít. Pendet eniiD ex quibusdam Sacratissimae Imperatoriae Maie- statis Vestrae munificentioribus promissis, alias il li benigne, ut dicit, factis. Nun eque etiam venerat bue, ut ad Saeratissimam Maiestatem Yestram ascenderei, vexillum sibi datimi redderet ; expeetationem suarn exponeret ; peteretque edoeeri, quonam loco Servitute sua uti vellet, Wywariine scilicet, an alibi. Sed edo- ctus, quod nunc Sacratissimae Maiestati Yestrae ca- vetur a negotiis proximae indispositionis suae causa : distulit curam buius itineris et rediit Wywarium. Ego vero quantum a quibusdam intellexi, talem cuperet babere praefecturam, qua libere potiretur, nec a quo- quam, praeterquam a sola penderei Vestra Maiestate.
Id apud me quum obtinere non potest subditorum et bonorum causa, quae licentiae militari non seeure committuntur : experiri vult prius, si qua ratione ta- lem alicubi fortunam a Sacratissimae Imperatoriae Maiestatis Yestrae gratia nancisci possit, quam vei mecum, vei cum quoppiam alio deliberet de suo statu.
Alioqui de se milii omnia pollicetur, si, quod optat, ei non successerit. Jam enim probe novit, quod, si apud quempiam privatum liaeserit, meliore se condi- tione non u sur um, quam apud me.
Exposito itaque eiusdem Georgii G-hyczy animo ; restat, ut eum Maiestati Vestrae humillime, et quam maxime commendem. Est enim benemeritus, maturus, prudens, moderatus, sobrius, constans, fidelis et vigi- lans. Seit quoque et praeesse, et regere ordines mi- litares tantum meo quidem iudicio, quantum et uni loco finitimo expedit, et praesens adeo tempus tur- bulentum exigit. Unde mihi quoque ita placet, ut si me ipse nunquam deseret, ego eum eo Semper manere
facillime potero. Nec plura de ilio loquor; Vestra tantum Sacratissima Imperatoria Maiestas benigne deliberet, clementerque constituat, quicquid in hoc sapientissimo suo Consilio videbitur. Quam Deus Optinius Maximus diutissime sospitet et felicitet. Tyr- naviae 18. Jauuarii 1572.
VI.
Gróf a Salmis Gyulának Verancsics Antal.
Magnifice domine, amice observande ! Salutem et servitiorum uostrorum commendationem. De ami- citia et de benevolentia Magnificae dominationis Yestrae erga me nunquam adhuc dubitavi. Quando- quidem nunquam etiam experiri volui, an re vera me complectitur sic, ut profitetur. Verum, si verum sit, quod me amet et benevolenter complectitur, hoc volo capere experimentum; nimirum ut hoc anno.dccimas Komaromienses a nobis non petat, et aequo animo ferat, si eas negavero. Jam enim intra elapsum bien- nium habuit a cognitione omnium sumptuum, qui mihi incumbunt tuendae et conservandae reipublicae causa : tantum mihi superesse inveni ultra eos, quae in amicos dilargior, quantum anni dimidio sustentare nequeam. Usa itaque dominatio Vestra Magnifica duorum iam annorum liberalitate, rogo patiatur aequo animo, ut liic tertius commodis meis cumuletur.
Aliis de incommodis meis nollem hoc loco com- memorare. Sed et decima ista mihi diminuitili* contu-
1572. febr. 4.
macia quorundam ; nec ea protegitur ab iis, qui eas conducimi Publicani enim conductos fundos non re- parant, lucris talibus qualibus intenti. Necesse itaque est, ut reversus dominus fundi a peregrinatione resti- tuat neglecta et collapsa.
Aliud, quod me 11011 solum movet, sed etiam perturbai acerbissime : cur dominatio Vestra Magni- fica Sanctae Catliolicae Romanae Ecclesiae, omnium fidelium Cliristianorum matris, cum multis aliis istic ubera pinguissima, Divinae ordinationis abundatissime foeeundata ; qui dixit : „Inferte deeimam in liorrea mea, et in domo mea sit eibus" ; — suggerit et com- modis suis accomodai : si illlam cum omnibus aliis istic aversetur et contemnit? Nosque etiam eins anti- stites tanti facitis, quanti utilitates aestimatis, quas ex nobis pereipitis.
Quae quum iam ego diu video ac pervideo, cer- noque et inspicio : deponite, Komaromienses, iam tandem larvas. Haereticum istum , nulla juris Evan- gelici legitime sacenlotem factum, extrudite e vestri medio, et imposterum a lepra eins cavete. Ac priora opera facite, quemadmodum doctor Joannes Evange - lista Epliesinam in Sancta Apocalypsi conmionebat : sic demum et ego is ero omnibus, quum onmes tales esse videro, quales Deus vult fieri. Haec obiter et fraterne, pietateinvectus. Boni itaque consùlat, et bene valeat. Posonii 4. Februarii 1572.
XXIII.
Stanco Paszkálnak Verancsics Antal.
Ad Pasquallinum Stancum.
Binas litteras vestras eiusdem argumenti acce- pimus. Ad quas vobis respondemus : tantam confessio- nem offensionum, quibus vos fratrem nostrum Mi- chaelem , et totani domum nostrani perstrinxistis : multis vestris lacessiti iniuriis, ne veniae quoque adeo accuratam, uberem et demissam petitionem a vobis exigebamus. Quum iam dudum, et oífensiones eas oblivioni tradiderimus, et vobis eo usque veniam etiam omnium dederimus, ut in nobis nihil prorsus irarum relictum sit. Sic itaque persuasimi vobis esse cupimus, nos vobis 11011 aliter affectos esse, quam si nihil unquam eorum inter 110s contigisset, quod con- tigisse acciclit. Quare ubicunque etiam vobis favere, patrocinarique poterimus ; certi sitis, quod a vobis 11011 subducemus ullam operám nostram. Verum, ut denuo una cohabitemus, hoc nequaquain admittemus.
Quem etiam animum et speni ut abiciatis ex vestra mente tempestive, vos et moiiemus et hortamur. No- lumus enim bis 111 eundem lapidem impingere, et saepius poenitere. Idque potius piane vobis signifi- care voluimus nostris litteris, quam agere ambagibus, quae saepenumero interpretationes hominum fallunt Bene itaque praevidete, quid acturi sitis ; ne postea repulsam, frustra tanto itinere suscepto, iniquiore animo subeatis. Haec alioqui noluissemus nobis vo-
ilONUM. HUHG. HIST. SCRIPT. XXVI. 2
1572. febr. 17.
biscum contigisse. Sed quum adhuc nemo mortalium, quibuscum res nobis turbulentiores inciderunt . ita nos torsit et exercuit intemperiis suis, ut vos : ve- strum equide n supra modum paveseimus ingeniura.
Quicquid itaque absentes favoris, patrociniique nostri assequi potestis, curetis assequendum. Praesentem et contubernalem nostrum ferre nullo paeto pote- ri mus.
Quoniam autem non desunt per Italiani, et per alia Regna multi illustres viri et magni domini, vir- tutis et professionis vestrac studiosi; cur potius in barbarum magis inclinetis, quam in aliquem civilem et politicum, si adirne aulae placet conversalo, ne- scimus plane. Et tum plura coniicimus ; quibus absterremur. Nec unquam committemus , ut imposte- rum quippiam ex eonventione vobis debeamus, no- vamque iurgiorum telam, liiisdem recepti tectis, vobiscum ordiamnr. Bene valete. Posonii 17. Fe- bruarii 1572.
V i l i .
liiokaöcscsének Fanstusnak Verancsics Antal.
Strigoniensis Fausto nepoti suo salutem.
Plures tuas accepimus, ad quas singulas si 11011 respondimus, tuiim est excusare nos ab infinitis no- stris occupationibus pubiicis, et interim non cessare ab officio tuo; certus, quod aliquando essemus re- sponsuri, otium et vacationem negotiorum nacti. Sed
157-2. febr. 18.
quod ao panca quaedara attinet, de qiiibus tibi rescri- bere debeamus : De migratione vestra Patavium co- gnatae nostrae Catharinae iudicio relinqiiimus. Si enim minoribus sumptibus Patavium incoletis, uti scribitis : assentior, migretis eo ; sed non valde dis- iunctira a familia Petri liabitetis. Quin potius, si po- test fieri, eadem vos et il los tecta suscipiant.
Mulier, de qua nuper scripseras, exacta liyeme, et vere ineunte, inox Aeno primum, deinde Danubio mitti poterit, cum Casimiro et Joanne Paulo. Trans- igendum tarnen cum ea istic erit de salario suo ; ne postea, quum aderit, et depravata fortassis fuerit, eam ferre nequeamus. Sicque inauthorari debebit, ut, praeter nos, agnoscat neminem, cui servire teneatur.
D e Marietae, sororis tuae, nuptiis non iam du- dum omnem exuimus, donec ex toto, atque legitime a Joanne Toboleo extricetur. Quod etiam illi proxime longioribus litteris nostris perscripsimus. E t quia Cliristopliorus etiam Theodosius , patrinus noster, procum eins sese faciebat, eodem fere modo illi re- spondimus : nimirum matri suae nos curam reli- quisse; nec interim cuippiam polliceri eam non posse, quoad et a Toboleo extricetur, et nobis curiam eius permittat.
Ubi vero ais, polliceri tibi conditionem Vene- tam, non miramur. Sed vellemus, ut et tu, et mater tua caveat ab hoc Consilio et ab hac voluntate. Ce- tera ab aliis cognoscite. Verum nos nunquam assen- tiemur, ut nobilitati Ycnetae neptes nostrae copulen- tur. Domiiìi enim vestri sunt; pares nec possunt, nec volunt esse, domi itaque maritentur. Si tamen tu, et mater tua secus debere fieri cejisetis; iure vestro agite, et quae huc facient cetei-a, vos perficite.
2*
De Iiis autem, qui tibi istic magnifice blandian- tur, et pollicentur speciosa, lioc habeto : quod nisi caveris, incides in eorum casses miserrime. Audias itaque omnia ; agas pro omnibus quam amplissimas gratias, et vicissim uberrime tua quoque offeras illis officia. Ceterum, quam maxime possis, devites taliuin familiaritatem penitiorem ; nec eam accuratius colas, quam urbanis salutationibus et ostentamentis aulicis.
Haec ad priores tuas.
Posterioribus, quas accepimus lieri, gravissime nos imprudentia tua pupugisti. Et quia omnes vos istic haud quaquam pro officio vestro morem nobis geritis : tu etiam convitiaris, et iuveniliter insultas, perinde ac si dudum in senilem devenissemus pueri-
tiam. Nos autem , qui proximis XLIII ferme annis praeclarissime, et summa nostra cum laude et gloria, tanta in Summorum Principum negotiis gesserimus ; nunc etiam Primati! in hoc Regno Hungáriáé, se- cundo post Caesarem loco liabito, cum totius gentis liuius, ac etiam Caesaris satisfactione fungentes : tu nos audes stultorum et vilium liominum opinionibus circumduci, quos 110s ais alere nostrae domi, minus ea dignos, et garrulitate potius quam virtute prae- ditos.
Nec pudet etiam te gloriali, quod honorem no- strum defendas, dum huiusmodi quaedam absurdis- sima exprobras. Quasi iam tua nos vei ope, vei Con- silio , vei etiam iudicio egeremus. Ne itaque tua te opinione, quam de te ipso habemus, fallamur ; tuo te arbitrio relinquimus. Vive ut vis ; agas quod vis : a nobis iam imposterum nulla vivendi expectes monita disciplinae; postquam iam in tantum sapias, neque nos eum agnoscas, quem eleberes, si sapere velles.
Ad prímám partém tuae epistolae quod attinet : esses omnium hominum felicissimus, si quis te olio- sum et vagum facérét opulentum. Sed quoniam tu non es in hoc albo : memineris eius Divi Pauli sen- tentiae, quod qui 11011 laborant, 11011 manducent. Nobis autem , quum alieni die noctuque inserviant ; tu, qui es noster, et 110s destituis, quomodo est possibile, ut in hoc desipiamus , et iuvenilem sequamur licentiam et temeritatem ?
Pasqualinus potest multa velie et collari : sed posthac 11011 est, quod apud nos speret; quemadmo- dum nunc etiam scripsimus iìli. Scapila si veniet, expedietur parvo negotio. Nec putamus, venturos Toboleos, quibus iam scripsimus, ut cum tua matre agant. Ad nos autem quicunque alii veniunt istinc non vocati, ncque requisiti : edent et bibent, et ubi haec eos mansio fastidiet, redibunt ut venerant. Quia nulli veniunt virtute praediti ; sed u t , quemadmodum existimanius, sub alieno pane transigant hos dies belli. Verum quum ii tales sciant necessitatibus suis consulere : miramur supramodum, quod tu, qui nos consiliis tuis iuvare praesumis, tibi ipsi consulere ne- scias. Atque liaec liabeas nunc prolixius ; postea et
breviores et tardiores nostras lecturus. Vale. Posonii 18. Februarii 1572.
XXIII.
Stekel Anzelmnek Verancsics Antal.
Ad Anselmum Steckelium.
Litteras tuas XIII. Februarii Jaurino datas ac- cepi. Scire itaque debes, respondisse me omnibus tuis prioribus, quas si non recepisti, accuses tabella- rios. De tua autem profectione in classem, nihil ob- iicio. Maneo tarnen, ne te tali Marti committas, qui tibi nullum effugium promittit, nisi aut victoriam, aut caedem vei captivitatem. Haec est maritimae bellige- rationis conditio.
Si itaque históriám seribendae expeditionis huiiis Cliristianae contra Turcam teneris desiderio, laudo equidem et probo maxime : audita tamen potius quam visa scribas, constilo. Nisi velis et miles et scriptor esse simul; quod non legimus multis accidisse ex sententia. Tute igitur haec videris, et non mei solius imitaris Consilio.
De edendo in lucem rerum mearum (ut ais) pa- negyrico promissa mea non revoco. Interim tamen per me nulli sumptus conferentur, donec ambo una Viennae erimus, et super hoc, quaecunque debebunt fieri, simul transigemus. Qui congressus noster, quum post haec Comitia nobis non deerit intra breve tem- pus ; hortamur, ut id morae animo feras aequiore. Et bene valeas. Posonii XVIII. Februarii M.D.LXXII.
1572. febr. 18.
X.
"Verancsics Antalnak Maximilián csiter.
Maximilianus Secundus Divina favente dementia Eleetus Romanorum Imperator, ae Hungáriáé et Bo- hemiae etc. Rex.
Reverendissime in Christo pater, devote, fidelis et syncere nobis dileete. Litteras devotionis tuae 21.
Februarii datas, accepimus, et ex il Iis libenter intel- leximns, Praelatos etBarones, ae Comitatuum Nuneios cum ceteris regnicolis tanto iam convenisse numero.
Quod ad Serenissimo» et carissimos filios nostros attinet, il li hac ipsa bora versus Marchegh iter in- grediuntur, ubi pernoctaturi, et reliquum itineris ita instituturi sunt, ut die crastina circa lioram secun- daria Deo volente, Posonium pervenire possint.
Quae vero devotio tua et de loco et de modo eos excipiendi seribit, illa a nobis benigne probantur ; cum et ipsi iudicemus, hoc commodius institui 11011 posse. 1(1 quod ad memoratas devotionis tuae litteras benigne respondere voluimus, eidem, quod superest, gratiam nostrani Caesaream Regiamque clementer deferentes. Datum in civitate nostra Vienna die 22.
Februarii anno Domini 1572. Regnorum nostrorum Romani X. Hungáriáé IX. Bohemiae XXILI.
Maximilianus mp.
Ad mandatum Sacrae Caesarcae Maiestatis proprium
A. Erstenberger mp.
1572. febr. 22.
XL
Telegdi Miklósnak Verancsics Antal.
Ad Telegdinum.
Litteras concionatoris Wywariensis super Geor- gio haeretico, qui se ex Nagh-Sarlo eontulit ad Wd- uard, et vestras super plures alios, qui sunt in diver- sis nostris bonis, intelleximus. Neque admonitionem vestram improbamus, imo ne reiieimus quoque. Salu- bris enim est. Etiam ita deberet fieri, ut monetis. Sed quoniam, quemadmodum iam antea vobis diximus, multa interim negotia publica nobis bine inde inge- runtur; dum huic muneri insistere vellemus, neces- sario cogimur curam hanc diiFerre, et maxime prae- sentium Comitiorum interventi!.
Quandocunque autem id aggrediemur provinciáé, quod brevi Deo dante faciemus : expedit interim , ut Oatholicos curetis nobis sacerdotes, quos in haereti- corum loca reponamus. Qui subito a nobis exigentur, ubi sectarios expunxerimus. Hoc autem quam sit et nobis et vobis difficile, neutri nostrum obscurum est, Proinde si provisori nostro commiserimus, ut hunc Georgium extruclat ex Wduard ; non parebit, sed com- mento aliquo subducet se huic mandato ; quia eius- dem est farinae. Propter quod etiam non diu nobis villicabit. Si praefecto nostro quippiam tale commise- rimus ; dicet se id muneris a nobis non suscepisse, nec ad suam professionempertinere. Qua excusatione
157-2. febr. 28.
eximeret se, et milites, si eorum opera in re tali vel- lemus uti. Sic frustraremur ab omnibus.
Verum quia est adhuc alius similis in vicinia arcis nostrae Wywar, cui non bona cogitamus : eo sumus animo, ut ubi primum Comitia absolventur, conferamus 110s Wywarum , et tunc demum lupos hos captemus et puniamus, si noluerint emendali. Quae vobis rescripsimus, ut intelligatis, non omnino nos dormitare in negotio religionis ; quemadmodum brevi et vos videbitis, et parochi bonorum nostrorum sen- tient. Nos tantummodo caveamus, ne exemplis 110- stris, minus aliquando decoris, laicis simus scandalo.
Quoniam autem hoc tempore Comitiorum, quo de re vestra et Capitnli magnus, gravis, et periculo- sus cardo vertitur : suaderemus vobis, ut nunc nulla alia cura occuparemini, quam hac. Et si non licet vo- bis hic adesse, at saltem destinetis liuc aliquem ex vobis, qui et ferocius, et effìcacius, immo et importu- nius rei vestrae insisteret. Nec id scribimus, quod ii, qui sunt hic, animo et industria careant. Sed nostro quidem iudicio putaremus, eorum modestiae acriore quopiam succurrendum esse ingenio. Valete. Posoiiii 28. Februariis 1572.
XXIII.
Lindvai Mihálynak Verancsics Antal.
- Ad Lindvensem.
De inliibitione attingendi novos nostros prouen- tus; i;011 est aliud, quam quod seire melius volumus, quid habeamus, et quomodo ea dispensari debeant;
ne simus in nostro cacci, vitemusque iacturas anni pro.ximi et superioris secundi. Quoniam liuius dispen- sationibus adesse volumus, quod tibi coram diximus.
Sed quum officialcs nostri milites adeo redacti erant ad ind igen ti am, ut nos pauxillum 11011 potuerunt ex- pectare : complacuirnus illis. Qui ubi primum, et ii, et alii satisfacti fuerint : rationes tuas nobis exbibere non diiferas.
De nostris piscatoribus, immo et de te , et de eorum officialibus merito querimur; quia nemo est ex eis omnibus, qui nobis obediat, et curet nostra com- moda. Vicissim nos quoque talibus carere intendimus, 'ne diutius damnosos et ingratos sustineamus. Officia-
les enim, ubi liabuerunt et bona et cumulata sallaria ; certe domini commoda , utilitatesque et emolumenta quaerere debent. Sed haec disciplina nunc interiit, et officiales cum dominis suis faciunt condivisionales.
Quod iniquum et indignimi est. Yale. Posonii prima Mártii 1572.
1 5 7 2 m a r t . 1.
XXIII.
Trausan Jánosnak Verancsics Antal.
Ad Joamiem Trausanum Magistrum Curiae Caesareae.
Illustris et Magnifice domine, fautor nobis obser- uande, salutem et servitiorum nostrorum commenda- tionem. Qiioniam ego in hoc statu, in quo me Sacra- tissima Imperatoria Maiestas esse voluit, sum tan- quam scopus quidam omnium, qui supplices ad Suam Maiestatem accedimi, dum quique eoriim commenda- titiis meis aditimi ad Eam habere contendunt ; ego vero quum Maiestatem Suam hoc praesertim tempore Iiis parvalibus negotiis caveo molestare : Illustrem et Magnificam dominationem Yestram rogo, velit buie Thomae Kezes, veterano militi Agriensi 11011 gravate patrocinari. Qui in servitio eius loci vulnera etiam accepit, quae facies ipsius 11011 abscondit. Et licet ' nunc 11011 sit ibidem stipendiarius : intelligimustamen, quod tempore eruptionis in liostcs ipse quoque exit simul cum eo apparati!, quem ilii paupertas reliquum fecit. Quoniam autem eget Suae Maiestatis subsidio ; supplicai vel in elemosinam sibi stipe aliqua subve- niri. Quare lllustris et Magnifica dominatio Yestra pie faciet, si acrumnoso homini de subsidio quopiam apud Suam Maiestatem providebit. Erit hoc Deo gra- tissimum,- ipse autem agilior fiet ad inserviendum Suae Maiestati. Et Deus Illustrem et Magnificam
1572. mari. 2.
«
dominationem Vestrara diu iiicolumem eonservet. Poso- nii 20. Mártii 1572.
Illustris ac Magnificae dominationis Vestrae servitor
Strigoniensís m. p.
XIV.
Reichenpach Sebestyénnek Verancsics Antal.
A cl Sebastianum.
Indignatio nostra contra Pogranium non est in- digna; quiim fuerit praemonitus, ne in suis sponsali- tiis utatur haeretico Sentaviensi. Cui esto quod Capi- tulum nostrum defuerit : tamen in possessione nostra Zerdahelii sacerdos Catholicus il li non defuerat. Sed voluit compiacere illis, qui nos quoque laedunt, uten- tes liaeretica doctrina. Nos tamen, qui multa ferre didicimus, feremus et lioc. Ipse tamen viderit, linde maiores fructus percipiet.
Ubi autem somniant quidam, eum me admini- stratorem facturum : toto sane coelo errant, et dormi- unt multo altius, quam qui dudum cum Endimione obierunt. Quod et tu quidem piane nosti ; et de hoc idem commentantur, quod de eius capitaneatu.
Lyndvensem non oporteret nunc domimi excur- rere. Qui quum nec adhuc missionem habuerit ex offi-
1572, mait. 2.
ciò; nec convenit eum, mutua sua ante tempus expro- ventibus nostris desumere. Quibus solvendis etiam postea non ei deerimus. Quare censeremus, nunc id solum curare debere , ut militibus nostris praesens fiat solutio ; et ratio ne s suas quamprimum exhibeat.
Quibus confectis sic demum ad ulteriora procedemus ; neque in hoc rerum nostrarum cum eo statu vellemus in summ am reliquam nostrorum proventuum adeo praeproperam collectionem attingere; ne adirne etiam exaugeamus fructibus Kertwelyes eins, in quem huc- usque etiam omnes utilitates nostrae devolutae sunt et redactae. Curetis itaque, ut quoquomodo fieri pote- rit, praesentes solutiones absolvantur ; postea mature reliqua curabimus.
Si quae vero admodum panca pretia decimarum percepimus pensionis Caesareae persolvendae gratia : talium decimarum omnium dimidietas administrativ oni eius cesserunt. Alioqui multo plura ipse transiget, quam nos. Unde tam pauca in proventibus nostris modernis non deberent esse. Sed tarnen videbimus;
facitque valde absurde, quod nos hac necessitate obli- gat, ne sine suo scitu proventus nostros attingamus.
D e inventatione tunc constituemus, quum ratio- lies eius prae manibus habebimus. Nec illa, quae sunt in Baymocz, et in Districtu Tapolczan , vel ubivis alibi attingantur, uti iam diximus superius.
Id quod egisti cum eo, de quo tibi secreto com- miseramus, placet. Nec infermittas. Sed occultet cauti ssime.
Col onor imi vero nostrorum , quos Strigoniensis Begus tantopere exagitat, cura non segni ter eidem Lyndvensi erat demandata. Sed quid boni confeeerit, vides* Sic bonus vir in plerisque aliis nostris negotiis
sese gessit ; idque non minus frigide, quam partim laudabiliter.
De reparatione pontis libenter intelleximus. De mola quoque Keriensi geratur nostri nomine cura, postquam in ins nostrum sit devoluta.
Piscibus demum iuvimus tuam familiam non ma- gna copia. Quare eures, ut officiales ha'c quadrage- sima extra pisces scutellares piscibus 110s provideant;
quum si secus facient, et ipsorum officium periclitabi- tur, et piscatores nostri coloni luent poenas. Quando- quidem iam latronum contumaciam dudum pertaesi sumus. Novimus enim, quam intelligentiam cum qui- busdam liabeant, et quo loco, quibusqus locis pisces suos divendant ; etsi huc 11011 veniant. Vale. Posonii 2. Mártii 1572.
XV.
Rciclieiipacli Sebestyénnek Verancsics Antal.
Ad Sebastianuni.
Priores nostras eramus tibi missuri per hominem de Tardosked ; sed quum vidimus hominem nimis rü- dem ac plebeum, noluimus. Et commisimus judici, ut imposterum litteras ad nos per libertinos mittat. Re- sponsuri vero tuis litteris : Misimus istuc per Ezter- hasy et per Vincentium familiares nostrosfiorenos Hun- garicos numero mille dueentos. Jussimus etiam pro-
157*2. mart. 8
visori, ut eos , quos corripuit, producati in medium, nisi repreliendi velit. Curetisque una omnes cum eo- dem provisore, ut milites utriusque ordinis persol- vantur; deturque vinum equitibus, non redemptio pe- cuniaria. De quo et ipsi scripsimus provisori. Tuque sis in hoc ita sollicitus, ut omnes omnino sint con- tenti. Nec ullas a provisore ipso exigas mutuo pecu- nias, ne nobis, quod nostrum est, mutuet. Assecura- tionem autem dare illis nequaquain facias. Nos enim nolumus sic ludere cum officialibus nostris. Sed me- mineris, ut antequam solvas militibus, lustres omnes.
Et bene diiudices, si erunt instructi modo debito, et fuerint insto numero. Quod si non fuerint, absentium retineas solutionem , et omnes palam nostro nomine moneas, ut in offìciis suis teneant peculiares servito- res ; non autem eos, quibus solvitur propterea, ut in arce resideant.
Si domini Commissarii venient, et voluerint lu- strare ipsi quoque nostros milites, lustrent in nomine Domini. Sed t u , quam iubemus fieri nostro nomine, nequaquam intermittas ; sed fiat in tempore, et matu- res milites contentare.
Adamo magistro artellariae novitio solvas ab eo tempore, quo istuc venit ; neque in hoc defectus com- mittatur.
Illi etiam fabro lignario, qui portam facit, grati- ficeris, et dicas ei nostro nomine, quod sit sollicitus in servitio suo. Quia quum nos Deo volente veniemus istuc, donabimus eum bono modo, eamque eius curam geremus, quod de nobis erit contentus.
Ad reliqua tuarum litterarum 11011 fuit opus re- scriberc minutim , postquam et pecunias misimus, et militibus dabantur vina. Nec in alio sis nunc soìli-
citus, quam ut iidem milites contententur. Hacque cura peracta, curabimus commeatus id nobis presen- titola. Interim fac , ut pisces habeemus. Posonii 8.
Martii 1572.
XVI.
Lindvai Mihálynak Verancsics Autal.
>
Ad Lyndvensem.
Litteras, quas Egregio Francisco Ezterhasy ad nos dedisti, accejumus. Et quia iam ad te alias exara- veramus, non est, quod his postremis eius responsum prolixius demus. Praeterquam quod visa iam ab ali- quot mensibus oeconomia t u a , quae nos satis male habuit, nunc iam ita etiam perturbavit, ut perturbatio- res nunquam fuimus. Et tamen habuimus cummagnis, mediocribus, et multiplicis quoque conditionis liorni- nibus. Sed quia nimis multum et questi sumus, et de- ci amavimus, conatique etiam te eo deducere, ut te nobis aecomodares : nihM prorsus eifecimus ; dasque nobis pulcherrima verba, de factis vero nihil.
Pertaesus tandem istius tuae inobedientiae, et nimia tua difficillima natura fatigatus : cogimur facere, non quae volumus, sed que possumus ; ne eo deduea- mur, quo nos fortasse hominum ingenia trahunt nobis non occultis praxibus. Igitur des operám , ut his et aliis lectis litteris nostris regesta omnium tuarum ra- tionum nobis exliibeas; in proventus autem nostros,
1572. mart. 8.
quovis nomine vocitatos, manus tuas non apponas. Com- mittas quoque Benedicto litterato rationistae tuo, ut deinceps quaecunque pecuniae ad nostras rationes venient, nemini alii eas reservet, nisi nobis. In quas tu quoque te non ingeras ; quoniam neeesse est, ut occurramus pudori, in quem quidam satagunt nos conii cere.
Propterea et pecuniam modo istuc misimus mili- tibus nostris sufficientem per Franciscum Ezterhasy
ac Vincentium nostrum ; et volumus, ut eis vino satis- fiat de salariis suis, non pecuniis. Restatque, ut eis- dem Francisco Ezterhasy, Sebastiano Reihenpach et Vincentio Galasso familiaribus nostris, quae vel lo- quentur vel agent in praesenti nostro negotio nostro nomine, credas. Yale. Posonii 8. Martii 1572.
XVII.
Tliurzo Eleknek Verancsics Antal.
Ad Alexium Thurzonem.
Quum decimatores nostri non semper satisfaciunt nobis in reddenda ratione perceptorum et repositorum nostrorum reddituum, recurrere cogimur ad eos, qui- bus earundem decimarum nostrarum partém aliquam fecerimus. Ideo cupientes scire, quantum in ista Bai- mociensi ad dimidiam partem nostrani tam tritici, siliginis, liordei et avenae, quam vini, agnorum,apuin, et omnium aliorum decimari solitorum habeamus re-
MONUNT. UÜNG. HXST. SCRIPT, XXVI, 3
1572. mart. 10
positum , vei quid de his provento : Magnificam domi- nationem Vestram rogamus, velit nos non gravate lit- teris suis quamprimum edocere, quantum de Iiis omni- bus dimidia sua perceperit ; quo nostra cum Sua col- lata, planius certiusque cognoscamus quod scire cupi- mus. In hoc dominatio Vestra Magnifica singulariter nobis gratifieabitur ; nosque vicissim enitemur, ut offi- cium compensemus. Et felicissime valeat. Posonii X.
Mártii 1572.
XVIII.
Lindvai Mihálynak Verancsics Antal.
Ad Lyndvensem.
Pertaesi tandem piscatorum nostrorum latroci- niis, et officialium, provisorumque nostroum magna sane incuria ; qui vel hac saltem quadragesima debu- issent nobis de piscibus prospicere, non solum diebus Veneris et Sabbati, sed etiam omnium aliorum, ne tantam eogeremur sub his Comitiis effundere pecu- niam. Sed quum hoc nulla alia ratione potuimus diri- gere, et inobedientes ad officium dirigere : officio pos- sessionis Grwtha, Nazwad, Zakallos et Nándor volu- mus, ut Nicolaus Zodoray et Joannes G-ewreg milites nostri careant, donec illis de alio providebimus, ser- viantque interim ut antea. Satis enim ipsi sese hacte- nus nutriverunt nostris piscibus ; iam nos etiam curam
1572. mari. 15.
nostri geremus, et piscatores simus. Quare committi- mus tibi, ut eis dieas, careant eo, et sese nobis acco- rnodent, dentque loeum huie servitori nostro Joanni Nagy. Mandesque etiam subditis illis nostris, ut no- strae pareant voluntati. Idemque Joannes quum istic erit ; constituas , ut cum tuo rationista comedat, et equi sui duo habeant foenum ; pro pabulo avenario nos ei de pecunia parata providemus. Sales vero, quum ei erunt necessarii ad salsandos pisces, dari illi iubebis, quot erunt necessarii. Yale. Posonii 15.
Martii 1572.
XIX.
V. Pius pápának Verancsics Antal.
Ad Summum Pontificem Pium Y.
Ingens Sanctitatis Yestrae erga me benignità»
atque dementia, tot suis, Sanctaeque Sedis Apostoli- cae mihi collatis benefìciis, multo sane maiorem dili- gentiam exigebat, ut Eidem pro benedictione Sacr1 Pallii concessi mihi tam clementer atque liberaliter, quod solum ad Archiepiscopatus mei Strigoniensis ob- tinendam possessionis plenitudinem restare videbatur, omni cum liumilitate egissem gratias, destinassemque etiam testimonium investiturae meae in idem Pallium, quod mihi Reverendissiinus dominus Episcopus Trans-
3*
1572. mart. 16.
sylvaniensis, fráter mens, iuxta ordinem et commis- sionem Sanctitatis Vestrae non ita pridem eontulit.
Sed interim prohibitus publieis quibusdam Regni hu- ius negotiis, quae prorsus nullám moram admittebant, huie officio hactenus satisfacere minime potui.
Quumque videam Sanctitatem Vestram tot amplis- simis Sanctae Sedis Àpostolicae donis, et suis gratiis in me ornando semper ad hoc tempus fuisse propen- sam ; sperabo, quod hane etiam huius officii mei tar- ditatem, non dicam solum occupationibus meis partim civilibus partim vero finitimis, quae non sunt conte- mnendi ponderis, sed etiam inodestiae, qua nos mino- res esse debemus, quum ad maiores, et sunimos Prin- cipes litteras damus, imputare dignabitur.
Scripturus itaque ad Pontificiam Sanctitatis Ve- strae Maiestatem de parvis rebus, cuius generis pri- vatorum esse solent; publieis liisque ter sane maximis, de expeditione nimirum elassis, et de eventu eius sollicitae atque occupatae, quemadmodum audiebamus, immo etiam ex effectibus cernebamus, de quibus or- bis ipse latissime loquebatur : cavi plurimum ne im- prudentius essem molestior. Nunc autem postquam Divina Maiestas eundem eventum Sanctitati Vestrae, et per eam toti Christianitati dedit quam prosperri- mum, tantumque ex solius Sanctitatis Vestrae vigiliis ae Providentia in omnes cliristianas gentes beneficami redundavit ; quod vel nos Hungari, qui iam a tot Regum nostrorum temporibus cum hoc tyranno aeque potenti ac superbo, non sine multis caedibus et ca- ptivitatibus nostris quottidie bello contendimus, et lacertis ipsis colluctamur, tuentes cervicibus nostris non paucorum Cliristianorum libertatem, et reliquias Regni huius, iam omni ex parte debilitatas, et prope
collapsas, prae multis aliis clarius cognoscimus, et uberius experimur : hoc me tandem exsolvo debito.
Ac ut pater misericordiarum, et Deus totius con- solationis nunquam intermittit, bine Ecclesiae, inde populi sui curam gerere, et ei subinde alios atque alios duces ac vicarios suscitando, prospicere ; ne omnino et vi hostium delerentur, et mole clelictorum interirent ; ita sane fatendum est omnibus piis , quod sua Diuina Maiestas hoc turbulentissimo et deprava- tissimo saeculo, in quo omnis refrixit Charitas, super- abundavit iniquitas, fides in discrimine venit, spreta- que etiam ac neglecta religionis observantia, unitatis quoque et concordiae vix ipsa nuda nomina retine- mus ; nec habetur tanti disciplina , ut ad conservan- dam rem Christianam pertinere iudicetur : Sanctitatem Vestram et Ecclesiae suae Apostolum, et populo du- cem dedit, ut contra hunc hostem impium et praefe- rocem, non solum toti Chistianitati prudentia atque industria sua subveniat, sed eam quum delictorum tum etiam errorum suorum, quibus nunc pluribus locis scatet, commonefaciat, et in viam vitae reducat ; spe- ramus quoque, quod Beatitudo Vestra, quae huius tam sanctae confoederationis, expeditionisque mariti- mae fuit author et princípium, obtinebit etiam a Do- mino, ut et progressus habeat felices, et finem talem sortiatur, quo totus status Christianus iugo tyranni huius excusso, in otium et securitatem vendicetur, ac etiam Ecclesiae nostrae, fere iam omnes Turcica po- testate oppressae, haereticorumque doctrinis divexatae, subleventur, et resumant spiritum.
Quibus quantum per humanam industriam ac talentum, quod est nobis Hungáriáé Antistibus caelitus attributum, in tanta gentis huius perturbatione, Tur-
