EZREDÉVES ÜNNEPSÉGEK É S EZREDÉVES KIÁLLÍTÁS.
F o l y ó i r a t u n k ez évi első f ü z e t é b e n m á r m e g e m l é k e z t ü n k a n a g y ü n n e p r ő l , m e l y e t a m a g y a r n e m z e t ez é v b e n ül. A t u l a j d o n - k é p e n i ü n n e p s é g e k m i n d a z o n á l t a l m á j u s 2 - á n , az e z r e d é v e s orszá- gos k i á l l í t á s m e g n y i t á s á v a l , i n d u l t a k m e g s b á r a l e f o l y t és m é g b e k ö v e t k e z e n d ő ü n n e p s é g e k a n a p i s a j t ó közlései f o l y t á n eléggé i s m e r e t e s e k , t ö r t é n e l m i f o l y ó i r a t n a k m é g i s kötelességeül t u d j u k , h o g y a n e m z e t e n a g y ü n n e p é v e l a legelső a l k a l o m m a l foglalkoz- zék. az ü n n e p i h a n g u l a t o t , m e l y i t t az ország szivében s o k k a l m a g a s z t o s a b b , t e r j e s z t e n i , az ü n n e p s é g e k f ő r é s z e , a k i á l l í t á s , i r á n t i é r d e k l ő d é s t p e d i g f o k o z n i igyekezzék.
E s v a n - e m a g y a r széles e h a z á b a n , a ki ez ü n n e p é l y e k r ő l , h a a z o k n a k részese volt, szívesen n e b e s z é l n e , h a n e m volt, a z o k r ó l szívesen n e h a l l a n a ? M e r t n e m c s a k a s z e m e t k á p r á z t a t ó , d e e g y s z e r s m i n d l é l e k e m e l ő , szívet, l e l k e t m e g r a g a d ó volt a l á t - v á n y , m i d ő n M a g y a r o r s z á g a p o s t o l i k i r á l y a , a l e g s z e r e t e t t e b b f e j e d e l e m , s a m a g y a r o k á l t a l b á l v á n y o z o t t , oly r é g n é l k ü l ö - zött k i r á l y n é , k ö r n y e z v e a d y n a s t i a f e n s é g e s t a g j a i t ó l , az o r s z á g f ö m é l t ó s á g a i , a n e m z e t színe, j a v a előtt m e g j e l e n t , hogy a m a g y a - rok ö r ö m é b e n való r é s z v é t é t a l e g ü n n e p é l y e s e b b m ó d o n , a világ h a t a l m a s s á g a i n a k képviselői j e l e n l é t é b e n , k i n y i l v á n í t s a .
Y i s z h a n g z o t t a f ő v á r o s a n e m z e t ö r ö m é t ő l és l e l k e s e d é s é t ő l s ez ö r ö m , e lelkesedés, m i n t a v i l l a m o s á r a m t e r j e d t szét az egész o r s z á g b a n , b e h a t o l v a a l e g r e j t e t t e b b z u g b a , a l e g f é l r e e s ő b b k u n y h ó b a , m i n d e n ü v é , h o l m a g y a r él, h o l m a g y a r szív d o b o g . A k ü l f ö l d i f e j e d e l m e k k ü l d ö t t e i , i d e g e n országok képviselői p e d i g szerte vitték a h í r t , a t a n ú s á g o t M a g y a r o r s z á g h a t a l m á r ó l , j ó l é t é -
Hadtörténelmi Közlemények. IX. 1 7
ről, de m é g i n k á b b az e g y e t é r t é s r ő l és s z e r e t e t r ő l , m e l y a k i r á l y t és n e m z e t e t összefűzi, a lelkesedésről, m e l y l y e l a m a g y a r n e m z e t k o r o n á s k i r á l y á t k ö r ű i v e t t e , s l e v o n h a t j á k belőle a k ö v e t k e z t e t é s t , h o g y a m a g y a r n e m z e t , ezer éves m ú l t j a d a c z á r a e r ő t ő l d u z - zad, s k i r á l y á t , h a z á j á t , utolsó csepp vére h u l l á s á i g m e g v é d e l - m e z n i kész.
De h a szép, l é l e k e m e l ő és m a g a s z t o s volt az ü n n e p s é g első n a p j a , m é g s z e b b és m a g a s z t o s a b b volt a m á s o d i k n a p , m i d ő n a n e m z e t , k i r á l y á v a l és a n n a k c s a l á d j á v a l , a l e g f é n y e s e b b m a g y a r n e m z e t i d í s z b e n j á r u l t I s t e n o l t á r á h o z , hogy m e g h a j t o t t fővel, alá- z a t o s szívvel h á l á t a d j o n a t e r e m t ő U r á n a k és I s t e n é n e k , hogy a m a g y a r n e m z e t e t egy é v e z r e d e n át, a n n y i b a l s o r s , viszály és vesze- d e l e m d a c z á r a m e g t a r t o t t a , és a m á s o d i k é v e z r e d k ü s z ö b é h e z s z á m b a n és e r ő b e n , d i c s ő s é g b e n és j ó l é t b e n m e g n e m f o g y a t k o z v a elvezette.
A l e g d í s z e s e b b , a l e g f é n y e s e b b gyülekezet, a m i l y e t az o r s z á g és t á n az egész világ, H u n y a d y n a g y fia, M á t y á s k i r á l y óta s o h a n e m l á t o t t , á h í t a t o s szívvel m o n d t a el h á l a a d ó i m á j á t s h a l l - g a t t a a b í b o r o s é r s e k n e k , M a g y a r o r s z á g f e n k ö l t l e l k ű f ő p a p j á n a k örök i d ő k r e e m l é k e z e t e s szavait, m e l y e k b e n felsorolva ezeréves m u l t u n k f ő b b m o z z a n a t a i t , f e d e t t és o k t a t o t t , de e g y s z e r s m i n d b u z d í t o t t és b i z t a t o t t b e n n ü n k e t , h o g y a m á s o d i k é v e z r e d b e tiszta, á h í t a t o s szívvel, e r ő s r e m é n y n y e l , f o k o z o t t m u n k a k e d v v e l lép- j ü n k át.
A f é n y és a dísz, m e l y e t ez a l k a l o m m a l a k i r á l y és a n e m z e t k i f e j t e t t e k , m é g a m e s é s k é p z e l e t e t is m e g h a l a d t a s m í g s z e m ü n k a p o m p á b a n g y ö n y ö r k ö d ö t t , l e l k ü n k v i s s z a á l m o d t a m a g á t a r é g el- m ú l t i d ő k b e , a m i k o r a m a g y a r n e m z e t dicsősége, h a t a l m a t e t ő - p o n t j á n á l l o t t . K á r o l y R ó b e r t , Nagy L a j o s és M á t y á s királyok ide- j é b e n l e h e t e t t i l y e n a g y ü l e k e z e t , m e l y ezen, IY. B é l a király á l t a l é p í t e t t , és a n n y i v i s z o n t a g s á g u t á n ú j életre, ú j f é n y r e kelt tem- p l o m b a n ö s s z e g y ű l t ; t a l á n m i d ő n b e n n e K á r o l y R ó b e r t 1 3 0 9 - b e n m a g y a r királylyá k o r o n á z t a t o t t m e g , vagy a m i k o r M á t y á s király m e n n y e g z ő j e f a l a i közt v é g b e m e n t , t a l á n akkor l á t o t t az egyház, m e l y n e m z e t i m u l t u n k fél ezer é v é n e k volt t a n ú j a , ilyen díszt, ilyen p o m p á t .
M e r t a k i f e j t e t t p o m p a n e m k ö z ö n s é g e s f é n y v o l t ; m a g y a r
volt az m i n d e n r é s z l e t é b e n . K i r á l y és k i r á l y n é , az u r a l k o d ó c s a l á d tagjai, az ország m é l t ó s á g a i , f ő r e n d e i és képviselői, a k ö z é l e t k i t ű n ő s é g e i és m i n d e z e k női családtagjai is, m a g y a r n e m z e t i dísz- b e n j e l e n t e k m e g a t e m p l o m b a n , a g y ü l e k e z e t n e k k á p r á z a t o s f é n y t , m i n d e n e k f ö l ö t t p e d i g magyar jelleget a d v a . A t e m p l o m e l ő t t p e d i g végtelen s o r b a n á l l o t t a k a m a g y a r d í s z f o g a t o k , a legszebb, a leg- festőibb l á t v á n y t n y ú j t v á n .
N e m az ü n n e p f é n y e , n e m r a g y o g á s a , magyarsága volt az, m e l y l e l k ü n k e t m e g r a g a d t a , m e l y s z í v e i n k b e n a m a v á g y a t k e l t é : v a j h a vissza t u d n á n k v a r á z s o l n i a m a szép i d ő k e t , a m i k o r M a g y a r - o r s z á g o n m i n d e n k i csak magyar volt s m i n d e n k i b ü s z k e volt a r r a , h o g y m a g y a r . Ö r ö m m e l l á t t u k , h o g y e g o n d o l a t o k n e m e g y e d ü l b e n n ü n k e t f o g l a l k o z t a t t a k ; sok, sok e z e r r e m e n t azok s z á m a , a kik az ü n n e p é l y t a t e m p l o m b a n vagy az u t c z á k o n h a s o n l ó g o n d o l a t o k - kal, h a s o n l ó é r z e l m e k k e l s z e m l é l t é k , s j e l l e m z ő , h o g y a fényt, a g a z d a g s á g o t kivétel n é l k ü l m i n d e n k i irigység n é l k ü l , ö r ö m m e l , sőt büszkeséggel n é z t e ; g y ö n y ö r k ö d ö t t b e n n e n e m a z é r t , m e r t f é n y e s , h a n e m a z é r t m e r t m a g y a r .
V a j h a e l ő i d é z n é k az e z r e d é v i ü n n e p é l y e k , h o g y a m a g y a r n e m z e t f ő u r a i , p o l g á r a i j ö v ő b e n m i n d e n ü n n e p é l y e s a l k a l o m m a l n e j e i k k e l és l e á n y a i k k a l e g y ü t t m a g y a r d í s z b e n j e l e n n é n e k m e g ; n e m k é t e l k e d ü n k senki h a z a f i s á g á b a n , d e m e g g y ő z ő d é s ü n k , h o g y a n e m z e t i érzést a n y e l v u t á n az öltözék segíti l e g h a t h a t ó s a b b a n elő, m e r t k ü l s ő jele, b i z o n y í t á s a a n n a k , h o g y m a g u n k a t m a g y a r o k - n a k érezzük es m a g y a r s á g u n k r a b ü s z k é k v a g y u n k .
A m e g n y i t ó ü n n e p é l y e k e k é t fényes n a p j á t ez év f o l y a m á n m e g s z á m o s ü n n e p követi, s m i r e e sorok világot l á t n a k , m á r l e z a j - lik a k o r o n á z á s é v f o r d u l ó j á n a k ü n n e p e is, m e l y a b a n d é r i u m o k d í s z m e n e t é v e l és a p a r l a m e n t m i n d k é t h á z á n a k közös e z r e d é v e s díszülésével b i z o n y á r a ép oly világra szóló f é n y e s ü n n e p s é g lesz, m i n t volt a k i á l l í t á s m e g n y i t á s a és a h á l a a d ó i s t e n i t i s z t e l e t .
E z t megelőzik m é g az u j k i r á l y i p a l o t a a l a p k ő l e t é t e l e s Á r p á d s z o b r á n a k f e l a v a t á s a P u s z t a s z e r e n ; v é g b e m e n t e k m á r : a negyedik n a g y á l l a n d ó m a g y a r s z í n h á z és az ú j m ű c s a r n o k m e g - n y i t á s a . K ö v e t i k : az ezredéves e m l é k e k f e l a v a t á s a M u n k á c s o n , P a n n o n h a l m á n , B r a s s ó b a n , N y i t r á n , D é v é n y b e n és Z i m o n y b a n ; a b u d a v á r i Szent I s t v á n szobor a l a p k ő l e t é t e l e és a M á r i a Terézia
17*
s z o b o r f e l a v a t á s a P o z s o n y b a n ; 5 0 0 ú j n é p i s k o l a f e l a v a t á s a , a k i r . C u r i a p a l o t á j á n a k , a k a s s a i d ó m n a k , az i p a r m ű v é s z e t i m ú z e u m n a k f e l a v a t á s a , a v á m h á z t é r i F e r e n c z J ó z s e f h í d és a V a s k a p u - c s a t o r n a ü n n e p é l y e s m e g n y i t á s a .
í m e , n e m c s a k l á t v á n y o s s á g o k b ó l á l l a n a k az e z r e d é v e s ü n n e p - s é g e k , h a n e m f o n t o s , az o r s z á g , a n e m z e t k u l t u r á l i s h a l a d á s á t t a n ú s í t ó és e l ő m o z d í t ó n a g y a l k o t á s o k t e s z i k a m i l l e n n i u m i é v e t n e v e z e t e s s é , ö r ö k e m l é k ű v é , a z o n b i z t o s r e m é n y t k e l t v e b e n n ü n k , h o g y a m e l y n é p e z e r é v e s f e n n á l l á s á t így ü n n e p l i m e g , a n n a k l é t - j o g a k é t s é g t e l e n , az az e u r ó p a i k u l t u r n e m z e t e k k ö z t h e l y é t m é l - t ó a n t ö l t i b e , a n n a k j ö v ő j e a m á s o d i k é v e z r e d b e n is b i z t o s .
Az e z r e d é v i ü n n e p s é g e k e f u t ó l a g o s v á z l a t a u t á n , vissza k e l l t é r n ü n k az ezredévi o r s z á g o s k i á l l í t á s h o z , m e l y n e k c s a k m e g n y i t á - s á r ó l e m l é k e z t ü n k m e g , d e a m e l y l y e l , m i n t az e z r e d é v e s i i n n e p - s e g e k egyik l e g f é n y e s e b b és l e g t a r t ó s a b b r é s z é v e l m é g t ü z e t e s e n f o g l a l k o z n u n k k e l l . H i s z e n b a j t á r s a i n k k ö z ö t t alig lesz egy is, a ki a h a t h ó n a p i g t a r t ó k i á l l í t á s t m e g n e l á t o g a t n á s így a t á j é k o z á s e t e k i n t e t b e n c s a k h a s z n o s l e h e t .
R i t k a s z é p l á t v á n y is ez az e z r e d é v e s k i á l l í t á s , m e l y 5 2 0 . 0 0 0 n é g y s z ö g m é t e r n y i t e r ü l e t e n 2 0 0 - a t m e g h a l a d ó k i á l l í t á s i é p ü l e t e t s z á m l á l , s m e l y n e k k ö l t s é g e i a 4 7 2 m i l l i ó t m e g k ö z e l í t i k — n e m s z á m í t v á n a m a g á n v á l l a l k o z á s á l t a l l é t r e j ö t t c s a r n o k o k a t , m e l y e k f e l á l l í t á s a t u l a j d o n o s a i k n a k s z i n t é n egy m i l l i ó n á l t ö b b e k e r ü l t .
A k i á l l í t á s r a v o n a t k o z ó k o r á b b i k ö z l e m é n y e i n k b ő l1) i s m e r e - t e s d o l o g , h o g y az k é t f ő r é s z b ő l á l l : a történelmi k i á l l í t á s b ó l és a jelenkori k i á l l í t á s b ó l . Az e l s ő b ő l a hadtörténelmi, a m á s o d i k b ó l a
hadügyi k i á l l í t á s é r d e k e l b e n n ü n k e t k ö z e l e b b r ő l .
M i u t á n a h o z z á n k l e g k ö z e l e b b álló hadtörténelmi kiállításról e f o l y ó i r a t egy m á s k ö z l e m é n y e f o g b e s z á m o l n i , ez á l t a l á n o s s z e m - l é n k b e n a h a d t ö r t é n e l m i k i á l l í t á s t c s a k az á l t a l á n o s t ö r t é n e l m i k i á l l í t á s k e r e t é b e n v á z o l j u k , s u g y a n c s a k r ö v i d v á z l a t o t a d h a t u n k c s u p á n a j e l e n k o r i h a d ü g y i k i á l l í t á s r ó l , m e l y e g y e b k é n t i n k á b b a n a g y k ö z ö n s é g és a k ü l f ö l d s z á m á r a ú j és m e g l e p ő , a k a t o n á k e c s a r n o k o k b a n t ö b b é - k e v é s b b é i s m e r t d o l g o k a t t a l á l n a k .
A t ö r t é n e l m i k i á l l í t á s p a l o t á i t , m e l y n e k k e l e t k e z é s é r ő l f e n -
1) 1893-ik évfolyam 509. s a k. 11. 1895-ik évfolyama 114. s a k. 11.
t e b b i d é z e t t k o r á b b i k ö z l e m é n y e i n k b ő s é g e s a d a t o k a t t a r t a l m a z - n a k , a v á r o s l i g e t i tó S z é c h e n y i s z i g e t e f o g l a l j a m a g á b a n .
A S z é c h e n y i - s z i g e t r e a N á d o r s z i g e t r ő l egy k ö z é p k o r i széles f a h í d o n á t j u t u n k .1) egy ó d o n v á r k a p u n á t , m e l y n e k h a t a l m a s n v i l á s a f ö l ö t t e g y a d j a k o v á r i v á r m i n t á j á r a k é s z ü l t l ő r é s e k k e l el- l á t o t t f o l y o s ó v a n , k é t o l d a l á n p e d i g e g v - e g y k a p u t o r o n y . Ε t o r n y o k k ö z ü l a m a g a s a b b i k f e l s ő - m a g y a r o r s z á g i m i n t a s z e r i n t k é s z ü l t , s a r o k t o r n y o c s k á k k a l és e r k é l y l v e l a v a j d a h u n y a d i e r k é l y m i n t á - j á r a : a k i s e b b t o r o n y a s e g e s v á r i v á r r é g i b á s t y a t o r n y á n a k m á s o - l a t a , k a p u j a f ö l ö t t M a g y a r o r s z á g v e d a s s z o n y á t á b r á z o l ó f e s t e t t fal- k é p p e l és S z t . I s t v á n n a k a b u d a v á r i f ő t e m p l o m b ó l i d e h e l y e z e t t s z o b r á v a l .
A k a p u n á t t á g a s u d v a r k ö v e t k e z i k , b a l r a a r o m á n , j o b b r a e l ő b b a c s ú c s í v e s (góth) és t o v á b b a r e n a i s s a n c e s t í l u s b a n k é s z ü l t é p ü l e t e k k e l ; e l ő b b i a v e z é r e k és az á r p á d h á z i k i r á l y o k , a m á s o d i k a v e g y e s h á z b ó l s z á r m a z o t t k i r á l y o k , u t ó b b i a H a b s b u r g o k k o r á - b ó l s z á r m a z ó t ö r t é n e l m i e m l é k e k e t f o g l a l j a m a g á b a n .
A román csoport egy b e n c z é s r e n d i m o n o s t o r t á b r á z o l , m e l y a d í s z e s p a l o t á b ó l (az a p á t l a k á s a ) egy k e r e s z t f o l y o s ó b ó l és a k á p o l - n á b ó l áll. A palota k í v ü l r ő l S z t . I s t v á n és S z t . A d a l b e r t d o m b o r ü k é p e i v e l v a n d í s z í t v e ; f ő b e j á r a t a a t o r o n y c s a r n o k á b ó l n y í l i k az Ο F e l s é g e s z á m á r a f e n t a r t o t t h e l y i s é g e k b e . E z e k á l l a n a k a k í s é r e t - n e k s z á n t e l ő s z o b á b ó l , a p é c s i d o m k á p o l n á i h o z h a s o n l ó m e n n y e - z e t t e l b í r ó v á r ó t e r e m b ő l , u v e g f e s t é s ü a b l a k a i n S z t . I s t v á n , I I . E n d r e és N a g y L a j o s k o r á b o l v e t t t ö r t e n e l m i j e l e n e t e k k e l , Ο F e l s é g e f o g a d ó s z o b á j a és d o l g o z ó s z o b á j a , ez u t ó b b i e r k é l y l y e l és k i l á t á s s a l a t ó r a . A kercsztfohjosóban k e z d ő d i k a t u l a j d o n k é p e n i k i á l l í t á s . I t t l á t j u k m i n d e n e k e l ő t t a h o n f o g l a l á s n a k P a u l e r G y u l a és S z e n d r e i J á n o s á l t a l B é l a k i r á l y n é v t e l e n j e g y z ő j e n y o m á n t e r v e z e t t t é r - k é p é t , a p o g á n y m a g y a r s í r l e l e t e k e t , M a g y a r o r s z á g t é r k é p é t S z e n t I s t v á n k o r á b ó l , a s z é k e s f e h é r v á r i , pécsi, s z e g z á r d i r o m á n s t i l ü t e m p l o m o k f a r a g o t t m a r a d v á n y a i t . A kápolna a j a á k i b e n c z é s a p á t s á g t e m p l o m á n a k k i s e b b í t e t t m á s o l a t a , k ü l ö n ö s e n s z é p f ő k a p u -
J) A történelmi kiállítás következő leírásánál űr. Czobor Béla t.
barátunk, a történelmi főcsoport előadójának, a kiállítási kalauz számára készült leírását követjük.
val. A h á r o m h a j ó s k á p o l n a b e l s e j é b e n l á t h a t ó k Á r p á d h á z b e l i k i r á l y a i n k oklevelei, é r m e i és pecsétei, az előbbiek közt II. E n d r e és IV. B é l a a r a n y p e c s é t e s oklevelei (ilyen volt az « a r a n y b u l l a » ) , G i z e l l a k i r á l y n é s í r e m l é k é n e k g i p s z m á s o l a t a , S a l a m o n király ere- d e t i v ö r ö s m á r v á n y sírköve, I I I . B é l a k i r á l y és n e j e s í r j a i b a n t a l á l t ékszerek, e g y h á z i szerek, a legrégibb m a g y a r i r a t : a h a l o t t i beszéd, s m á s egyéb az Á r p á d o k k o r á b ó l s z á r m a z ó e m l é k .
A góth vagy csúcsíves csoport n é g y részből á l l : a k o r a i góth é p ü l e t b ő l ; a v a j d a h u n y a d i v á r b ó l , a k ö z b e ékelt «Nebojsza» t o r o n y - n y a l , a c s ü t ö r t ö k h e l y i k á p o l n á b ó l , végre a s z á r n y a t b e f e j e z ő seges- v á r i t o r o n y b ó l . Az ezen c s o p o r t á l t a l b e f o g o t t u d v a r f ő f a l á t az ország M á t y á s k o r a b e l i c z í m e r e , B a k á c s T a m á s , G a r a y Miklós, H u n y a d y J á n o s , Vitéz M i h á l y és Szilágyi E r z s é b e t f e s t e t t c z i m e r e i é k e s í t i k ; M á t y á s k i r á l y B a u t z e n b e n levő s z o b r á n a k g i p s z m á s o - l a t a a segesvári t o r o n y egyik o l d a l á n v a n ; az u d v a r közepén a p o z s o n y i v á r o s h á z t e r é n levő X V I . s z á z a d b e l i k ü t m á s o l a t a áll.
Ε c s o p o r t , m i n t e m l í t e t t ü k , a vegyes h á z b e l i királyok k o r á b ó l szár- m a z ó e m l é k e k e t f o g l a l j a be, a m o h á c s i vészig.
A korai góth épület e l ő c s a r n o k á b a n és két f o l y o s ó j á n közép- kori építészeti és s z o b r á s z a t i e m l é k e i n k v a n n a k . A földszinten t o v á b b h a l a d v a a vajdahunyadi vár lovagtermébe j u t u n k , m e l y e t ö t v ö r ö s m á r v á n y o s z l o p k é t h a j ó r a o s z t ; az o s z l o p f ő k ö n , a m e n n y e - z e t e n és a p a d l ó z a t o n a H u n y a d i - és Szilágyi-család czimerei, a f a l a k o n h a d i j e l e n e t e k v a n n a k f e s t v e ; így a c s e r h a l m i csata, egy p e r d ö n t ő p á r b a j , egy t o r n a j e l e n e t stb. Ε t e r e m t e l j e s e n a h a d t ö r - t é n e t i e m l é k e k n e k v a n szentelve, a XIV. s z á z a d t ó l a m o h á c s i vészig s e dicsőséges i d ő s z a k n a k s z á m t a l a n e m l é k é t f o g l a l j a m a g á - b a n . A l o v a g t e r e m v é g é b e n v a n a csötörtökhelyi templom szentélye, a k á p o s z t a f a l v i s z á r n y a s o l t á r r a l . A l o v a g t e r e m b ő l b a l r a nyilik a bártfai városház terme, m e n n y e z e t e a l a t t az o r s z á g n e v e z e t e s e b b v á r o s a i n a k c z í m e r e i v e l ; e t e r e m b e n a k ö z é p k o r i városi életre v o n a t k o z ó e m l é k e k , s z á m a d á s o k , j e g y z ő k ö n y v e k , p r i v i l é g i u m o k , h a t a l m i j e l v é n y e k , k ö z t ü k s z á m o s h ó h é r p a l l ó s stb. v a n n a k össze- g y ű j t v e . T o v á b b a segesvári torony a l j á b a n , a k ö z é p k o r i h i t e l e s helyek k a m r á j á t l á t j u k , a v a s r u d a k o n , z s á k o c s k á k b a n függő okira- t o k k a l , ezek közt egy 47 m . hosszű t a n u v a l l o m á s i j e g y z ő k ö n y v .
Az emeleten, az é p ü l e t e k f e n t i s o r r e n d j é t követve, előbb
K á r o l y B ó b e r t , Nagy L a j o s , M á r i a és Z s i g m o n d k o r á n a k e m l é k e i t t a l á l j u k ; ezek k ö z t Szt. S i m o n p r ó f é t a z á r a i e z ü s t s a r c o p h a g j á n a k g a l v a n o p l a s t i k a i m á s o l a t a , o k m á n y o k , p e c s é t e k , e r m e k , k é p e k és ö t v ö s m ü v e k . A c s a r n o k m á s i k felét M á t y á s k i r á l y k o r á n a k emlé- kei t ö l t i k b e . I t t v a n n a k : a M á t y á s k o r a b e l i p a i z s o k és m á s fegy- verek g a z d a g g y ű j t e m é n y e , r e m e k t r ó n k á r p í t j a , v i l á g h í r ű k ö n y v - t á r á n a k , a « C o r v i n á » - n a k m a r a d v á n y a i , az e z e n k o r b e l i m ű v é s z e t és i p a r k ü l ö n f é l e a l k o t á s a i , m e l y e k k ö z ü l k i e m e l k e d i k M á t y á s k i r á l y ú g y n e v e z e t t k a l v á r i á j a , egy v a s k o r l á t o k k a l k ö r ü l v e t t ü v e g - s z e k r é n y b e n elhelyezett, t ö m ö r a r a n y b ó l k é s z ü l t , d r á g a k ö v e k k e l g a z d a g o n é k e s í t e t t , m e s é s é r t é k ű , óriási a r a n y k e r e s z t , a k i á l l í t á s l e g n a g y o b b k i n c s e .
A c s a r n o k v é g é n egy k ö z é p k o r i lakószoba következik, m a j d a vajdahunyadi vár emeleti lovagtermében a k ö z é p k o r i e g y h á z i kincsek v a n n a k f ö l h a l m o z v a . B a l r a egy középkori könyvtár helyi- ségei, e r e d e t i b ú t o r z a t a , az a s z t a l o k h o z o d a l á n c z o l t k ö n y v e k k e l , é r d e k e s f e s t m é n y e i s t b . E z u t á n k ö v e t k e z n e k egy t e r e m b e n az első n y o m d a i t e r m é k e k , az o k t a t á s k ö z é p k o r i eszközei, a f a l a k o n r i t k a t é r k é p e k .
A renaissance-csoport az ú j a b b k o r e m l é k e i t f o g l a l j a m a g á - b a n , a m o h á c s i vésztói az 1867-ik évi k o r o n á z á s i g . Az é p ü l e t n e k a h i d m e l l e t t levő legészakibb s z á r n y a a b r a s s ó i K a t a l i n - b á s t y a u t á n z a t á b a n v é g z ő d i k ; e h h e z c s a t l a k o z i k a b á r o k e g y e m e l e t e s p a l o t a . A f ő k u p o l a a g y u l a f e h é r v á r i K á r o l y k a p u m o t í v u m a i s z e r i n t é p ü l t , t e t e j é n a m a g y a r s z e n t k o r o n á v a l ; a csúcsíves c s o p o r t m e l l e t t i s z á r n y á t a lőcsei v á r o s h á z t o r n y a o s z t j a k e t t é .
A p a l o t a földszintjén, a c s a r n o k t ó l j o b b r a eső folyosón át, m e l y az Ο F e l s é g e t u l a j d o n á t k é p e z ő g o b e l i n e k k e l v a n díszítve, az első t e r e m b e n X V I — X V I I . s z á z a d b e l i t e m p l o m i fölszerelések, egyházi e d é n y e k , ö l t ö n y ö k , f ő p a p o k sírkövei és a r c z k é p e i l á t h a t ó k : e h h e z az e s z t e r g o m i basilika B a k á c s k á p o l n á j á n a k t e r m é s z e t e s n a g y s á g b a n k é s z ü l t u t á n z a t a csatlakozik, az ü v e g s z e k r é n y b e n B a k á c s é r s e k r e v o n a t k o z ó e m l é k e k k e l . A k á p o l n á v a l s z e m b e n v a n a g y u l a f e h é r v á r i s z é k e s e g y h á z k a p u j á n a k u t á n z a t a . A k ö v e t k e z ő helyiség X V I I — X V I I I . századbeli egyházi r u h á k a t , ö t v ö s m ű v e k e t és s í r k ö v e k e t t a r t a l m a z . I n n é t nyílik a m e l l e k l é p c s ő c s a r n o k a , m e l y b e n a C s e r n y L a j o s h o v é d f ő h a d n a g y , L u d o v i k a A k a d é m i a b e l i
t a n á r , á l t a l k é s z í t e t t B u d a v á r a lG86-ik évi visszavételét á b r á z o l ó g y ö n y ö r ű d o m b o r m ű .
B a l r a h á r o m h a t a l m a s t e r e m , a h a d t ö r t é n e l m i e m l é k e k z ö m é t , a X Y I . és X V I I . s z á z a d b e l i h a d t ö r t é n e l m i e m l é k e k e t foglalja m a g á b a n t ö b b e z e r n y i t á r g y g y a l . Az első t e r e m l e g n a g y o b b r é s z é t az E s t e r h á z y - c s a l á d n a g y b e c s ű , f ö l ö t t e g a z d a g g y ű j t e m é n y e tölti b e : a k ö z é p s ő a t ö r ö k h ó d o l t s á g k o r a b e l i e m l é k e k e t , a h a r m a d i k B a t t h y á n y - S t r a t t m a n n Ö d ö n h e r c z e g g y ű j t e m é n y é t t a r t a l m a z z a . T o v á b b , a m á s i k m e l l é k l é p c s ő h á z b a n , B á t h o r y I s t v á n s í r e m l é k e , t o v á b b a h a z a i i p a r o s c z é h e k l á d á i , e m l é k e i és p o h a r a i , végre az u t o l s ó t á g a s c s a r n o k b a n m ű i p a r t á r g y a k , ékszerek, a r a n y és e z ü s t a s z t a l i e d é n y e k , ö l t ö z e t e k stb. v a n n a k . A m o s t k ö v e t k e z ő r o t u n - d ó b a n az E s t e r h á z y - c s a l á d a r a n y o z o t t s z á n k ó j a v a n , m a j d a n a g y g o b e l i n e k k e l d í s z í t e t t folyosó következik ; a g o b e l i n e k a z e n t a i és h a r s á n y i ( m o h á c s i m á s o d i k ) c s a t á t stb. á b r á z o l j á k s s z i n t é n 0 F e l - sége t u l a j d o n a i .
A v á r m e g y é k zászlóival díszített s ezek e m l é k e i t b e f o g a d ó l é p c s ő h á z o n á t az emeletre érve, a k ö z é p t e r e m a X V I I I — X I X . s z á z a d i i r o d a l o m c s a r n o k a , j o b b r a az o k t a t á s t ö r t é n e t é r e v o n a t k o z ó emlé- kek, t u d o m á n y o s eszközök, m a g y a r f e l f e d e z ő k k é s z í t m é n y e i szem- l é l h e t ő k . A k ö z e p t e r e m b ő l b a l r a az e r d é l y i f e j e d e l m e k k o r á b ó l f e n m a r a d t e m l é k e k , ezek k ö z t s z á m o s fegyverek l á t h a t ó k .
A f ő l é p c s ő h á z e m e l e t i c s a r n o k á b a n az 1867-ik évi kiegye- zésre és k o r o n á z á s r a v o n a t k o z ó e m l é k e k és a H a b s b u r g - c s a l á d a r c z k é p e i v a n n a k ; itt lesz j ú n i u s k ö z e p é t ő l fogva 0 F e l s é g e ú j t r ó n j a is, m e l y e n j ú n i u s 8 - á n a n e m z e t h ó d o l a t á t f o g a d j a . A csar- n o k t ó l j o b b r a l á t j u k a B á k o c z i - k o r e m l é k e i t , Bákoczi h a d s e r e g é - n e k Ízléses m a g y a r öltözeteit, fegyvereit, m a j d az E s t e r h á z y a k f é n y e s t e r m e i k ö v e t k e z n e k , b a l r a p e d i g M á r i a Terézia k o r á n a k , a f r a n c z i a h á b o r ú k i d ő s z a k á n a k , végre a r o t u n d á b a n az 1848/49-ik évi m a g y a r f ü g g e t l e n s é g i h a r c z t ö r t é n e t i emlékei. Ε s z á r n y o n t o v á b b i s m é t i n t e r i e u r ö k k ö v e t k e z n e k , k ö z t ü k egy X V I I I . s z á z a d - beli m a g y a r k o n y h a , egy a l c h i m i s t a l a b o r a t ó r i u m , egy X V I I . szá- z a d b e l i l a k ó s z o b a , a t r e n c s é n y i j e z s u i t a e b é d l ő s m é g s z á m o s i n t e r i e u r a s z á z a d elejéről. A m e l l é k l é p c s ő c s a r n o k á b a n végre a z e n e és s z í n m ű v é s z e t t ö r t é n e t i e m l é k e i l á t h a t ó k .
A t ö r t é n e t i csoport kiegészítéséül a r e n a i s s a n c e és a g ó t h -
é p ü l e t e k közt a tó p a r t j á n t ö b b b á s t y a és l ő r é s e k k e l e l l á t o t t f a l a - z a t k é s z ü l t , a l ő r é s e k b e n és a f a l a k m e l l e t t s z á m o s t ö r t é n e t i neve- zetességű á g y ú és g á t p u s k a , s á t o r o k stb., l e g n a g y o b b r é s z t a f r a k n ó i v á r b ó l , t o v á b b á B e t l é r r ő l , G y u l a f e h é r v á r r ó l , K r a s z n a h o r k á r ó l s t b .
Ε n a g y o n f u t ó l a g o s v á z l a t is m á r h o s s z ú r a n y ú l t , p e d i g a leg- n e v e z e t e s e b b t á r g y a k a t is alig é r i n t e t t ü k s egész k o r s z a k g y ű j t e m é - n y é n é l c s u p á n csak a f ö l e m l í t é s r e s z o r í t k o z t u n k ; e l k é p z e l h e t ő t e h á t , h o g y a s z e m alig t u d e n e v e z e t e s s é g e k s z e m l é l e t é v e l b e t e l n i s a k i n e k csak egy kis t ö r t é n e t i érzéke v a n , n a p o k i g k é p e s e csar- n o k o k b a n e l b a r a n g o l n i , á t é l v é n l e l k é b e n ú j r a a n e m z e t ezeréves t ö r t é n e t é t .
A h a d ü g y i kiállítás oly n a g y s z a b á s ú , a m i l y e t e d d i g s e m m i - féle világkiállítás s e m l á t o t t s a m o n a r c h i a h a d ü g y é t a n a g y k ö z ö n - s é g n e k és a k ü l f ö l d n e k a l e g i m p o z á n s a b b m ó d o n m u t a t j a be.
A k i á l l í t á s az I. s z á m ú f ő b e j á r ó t ó l b a l r a , a tó m i n d k é t p a r t j á n , sőt m a g á n a t a v o n is, n a g y t e r ü l e t e t foglal el és a k ö v e t k e z ő r é s z e k b ő l á l l : a h o n v é d s é g , a közös h a d s e r e g , a h a d i t e n g e r é s z e t és a h a d - felszerelők c s a r n o k á b ó l .
A honvédség csarnoka a k a p u t ó l b a l r a , a m á s o d i k és k ö z é p r é s z é b e n a szervezetre, fölszerelésre és az e l h e l y e z é s r e v o n a t k o z ó t á r g y a k a t t a r t a l m a z z a ; itt v a n Szobieszki n a g y f e s t m é n y e , a h o n - véd-egészségügy, a k o r o n a ő r s é g , a m . kir. c s e n d ő r s é g és a v ö r ö s k e r e s z t egylet k i á l l í t á s a . A c s a r n o k b a l s z á r n y á b a n a h o n v é d - gyalogság és l o v a s s á g , a j o b b s z á r n y o n a h o n v é d - o k t a t á s ü g y v a n b e m u t a t v a . E z u t ó b b i b a n a L u d o v i k a - A k a d é m i a es az O r c z y - k e r t m o d e l l j a , n ö v e n d é k e k b á b a l a k j a i , f é n y k é p e k , egy n a g y s z e k r é n y a L u d o v i k a t a n k ö n y v e i v e l és a m a g y a r h a d t u d o m á n y i m u n k á k k a l , t o v á b b á az o k t a t á s segédeszközei. K ü l ö n f e l s z e r b e n v a n n a k a v o n a t j á r ó m ű v e k .
A közös hadsereg óriási c s a r n o k a k ö z e p é n Ο F e l s é g e s z o b r a , m a g y a r t á b o r n o k i e g y e n r u h á b a n , f o g l a l j a el a f ő h e l y e t ; itt v a n n a k a t ö r t é n e l m i e m l é k e k , a k a t o n a i m ű t á r g y a k , a k é p z ő i n t é z e t e k k i á l l í t á s a s t b . A j o b b s z á r n y o n v a n a gyalogság és lovasság, az az o l d a l c s a r n o k b a n a t ü z é r s é g , b a l r a a k a t o n a i f ö l d r a j z i i n t é z e t , az u t á s z o k k i á l l í t á s a és az é l e l m e z é s ü g y . A h á t u l s ó o l d a l o n a t ü z é r - séghez c s a t l a k o z v a l á t j u k a v a s ú t i és t á v í r ó - e z r e d , t o v á b b a v o n a t k i á l l í t á s á t , végre a c s o p o r t n v u g o t i r é s z é b e n a t á b o r i s á t r a -
k a t stb. M a g á t ó l é r t e t ő d i k , h o g y a t á b o r i és várlövegek, a fegyver- m ű s z a k á l t a l á b a n , a lövészet, é l e l m i szerek stb. a legteljesebb m ó d o n v a n n a k s z e m l é l h e t ő l e g f e l t ü n t e t v e .
A c s a r n o k előtt, a tó á g á n , h a d i h í d v a n verve, m e l l e t t e v a n a l é g h a j ó z á s i osztály, az i d ő n k i n t felszálló n a g y « H u n g á r i a » b a l l o n n a l .
A hadi tengerészet c s a r n o k a , m e l y k ü l s e j é b e n a « B u d a p e s t » p a r t v é d ő h a j ó k ö z é p r é s z é t á b r á z o l j a , valóságos l á t v á n y o s s á g s z á m b a m e g y , a n n á l is i n k á b b , m e r t k i á l l í t á s a c s u p a oly d o l g o k a t t a r t a l - m a z , m e l y e k l á t á s á h o z a s z á r a z f ö l d i h a d e r ő t a g j a i és a n a g y k ö z ö n - ség csak r i t k á b b a n j u t h a t n a k . A t ö m é r d e k k ü l ö n f é l e h a j ó m i n t á k o n kívül, m e l y e k e n a h a j ó ü g y egész f e j l ő d é s e t a n u l m á n y o z h a t ó , itt l á t h a t ó k a h a j ó k fölszerelése, gépei, lövegei, a h a j ó v e z e t é s eszközei, a t o r p e d ó k és a z o k vetesi m ó d j a , a t e n g e r é s z é l e t , a m a t r ó z o k fog- l a l k o z á s a , g a z d a g f e g y v e r g y ű j t e m é n y , m e n t ő eszközök, a villamos- ság é r t é k e s í t é s e , a h a j ó e g é s z s é g ü g y s t b . ; s végűi p e d i g a lissai c s a t á r a , a n n a k h ő s é r e , T e g e t t h o f r a , a t e n g e r j á r ó F e r d i n á n d Miksa főlierczegre s t b . v o n a t k o z ó t ö r t é n e t i ereklyek.
A hadfolszerelés c s a r n o k á t , m e l y s z i n t é n igen díszes é p ü l e t , a h a d s e r e g , h a d i t e n g e r é s z e t és a h o n v é d s é g szállítói s a j á t költsé- g ü k ö n e m e l t é k s b e n n e a n e v e z e t e s e b b g y á r a k collectivkiállításán kívül, a p o s z t ó - és b ő r n e m ű e k , fegyver és lőszer, sebészeti m ű - szerek, b á d o g n e m ű e k , k a t o n a i e g y e n r u h a és fölszerelés, végre a szállító-eszközök v a n n a k Ízléses c s o p o r t o k b a n kiállítva.
Evvel s z á m o t a d t u n k az ország n a g y ü n n e p é r ő l és az ü n n e p a l k a l m á b ó l l é t e s í t e t t nagy, a n e m z e t m ú l t j á t és j e l e n é t f e l t ü n t e t ő , r e m e k k i á l l í t á s r ó l ; a k é p a z o n b a n csak h a l v á n y k é p e a n n a k , a m i t B u d a p e s t , az ezeréves M a g y a r o r s z á g fő- és s z é k v á r o s a n y ú j t o t t és m é g h ó n a p o k o n á t n y ú j t s b i s t o s a n hiszszük, h o g y b a j t á r s a i n k , m i h e l y t viszonyaik e n g e d i k , t ö m e g e s e n f o g n a k a m i ü n n e p l ő , szép B u d a p e s t ü n k l á t o g a t á s á r a sietni.
R Ó N A I HORVÁTH J E N Ő .
