Discimus a Debreceni Református Hittudományi Egyetem Tehetségpont kiadványa

Discimus

a Debreceni Református Hittudományi Egyetem Tehetségpont kiadványa

Baráth Béla Levente (szerk.):

Discimus

A Debreceni Református Hittudományi Egyetem Tehetségpont kiadványa

Kiadja a Debreceni Református Hittudományi Egyetem Debrecen, 2021.

Felelős kiadó: dr. Baráth Béla Levente ISBN 978-615-5853-39-5

Szakmai lektorok:

Gonda László Kenyhercz Róbert Kovács Krisztián Kustár Zoltán

Molnár-Tamus Viktória Szabóné Fodor Adrienne Vitéz Ferenc

A kötet megjelenését a Nemzeti Tehetség Program NTP-HHTDK-20-0025 számú pályázata keretében a Miniszterelnökség – Családokért Felelős Tárca Nélküli Miniszter támogatta.

A szöveget gondozta: dr. Németh Áron Műszaki szerkesztő: Szilágyiné Asztalos Éva Nyomdai kivitelezés: Kapitális Kft. Debrecen Felelős vezető: ifj. Kapusi József

DISCIMUS

A DEBRECENI REFORMÁTUS HITTUDOMÁNYI EGYETEM TEHETSÉGPONT KIADVÁNYA

Szerkesztette:

Baráth Béla Levente

DEBRECEN 2021

4

T A R T A L O M

E l ő s z ó 5 B e v e z e t ő

7

B a r t h a E s z t E r É v a : N á h u m 2 , 1 – 1 4 k o r a i r e c e p c i ó j a

9

K i s s i n g r i d C s E n g E :

„ H a l l g a s d m e g l a k ó h e l y e d e n , a m e n n y b e n , . . . é s b o c s á s s m e g n e k i k ! ” .

S a l a m o n t e m p l o m s z e n t e l ő i m á d s á g á n a k ( 1 K i r 8 , 2 2 – 5 3 ) e x e g é z i s e

1 9

P E t K E s P i r o s K a J u d i t :

„ N i n c s j o b b t a n í t ó , m i n t a p é l d a m u t a t á s ” . C s e r k é s z e t m i n t a v a l l á s i s z o c i a l i z á c i ó h e l y s z í n e

3 5

z á g o n y i M a r K ó t a M á s : M a r k e t i n g é s S z e n t l é l e k

4 9

d u l a v i C s d ó r a :

A z i s k o l a i f e g y e l m e z é s e g y l e h e t s é g e s e s z k ö z e : a z A r i z o n a p r o g r a m

6 5

M á t y u s M a g d o l n a :

„ K e t t ő s t ü k ö r ” . A m e s e é s a g y e r m e k i l é l e k 8 9

t ó t h l i l l a :

M e g r a g a d h a t ó é r z e l m e k a z i m p r e s s z i ó k h u l l á m a i b a n 9 7

K i s s i n g r i d C s E n g E :

A P é l d a b e s z é d e k k ö n y v e 3 1 . r é s z é n e k f o r d í t á s a 1 1 1

B a C s ó d o r o t t y a :

A - b a / - b e é s a - b a n / - b e n r a g o k h a s z n á l a t a 1 1 7

s z É P f a l v i C s a B a : J ó P á s z t o r B i z o t t s á g

1 2 3

Ü d v ö zl et a z Ol v a s ó n a k!

A D R H E Te h ets é g p o nt g o n d o z ás á b a n m e gj el e n ő k öt et el ős z a v á b a n e g yi k j ell e g z et es p e d a g ó gi ai ör ö ks é g ü n kr e, a „ k ö z öss é gi t a n ul ás” ir á nti f o g é - k o n ys á gr a hí v o m f el a fi g y el m et. E n n e k ki e m el é - s ér e ös zt ö n ö z, h o g y a M a g y ar N e v el és- és O kt a - t ás k ut at ó k E g y es ül et é n e k s z a kf ol y óir at a é p p e n e n n e k a j el e ns é g n e k a k ö z é p p o nt b a h el y e z és é v el tis zt el g ett a r ef or m á ci ó f él é v e zr e d es j u bil e u m a el őtt. Al a p v et és k é nt a zt e m el e m ki, h o g y a t ört é - n eti h at ás el e m z és e k és a kt u ális t árs a d al o mt u d o - m á n yi vi zs g ál at o k e g y ar á nt öss z ef ü g g ést m ut at - n a k ki a pr ot est á ns v all ás g y a k orl ás és k ö z öss é gi t a n ul ás ir á nti i g é n y, ill et v e a v all ási k ö z öss é g h e z t art o z ás és a d e m o gr á fi ai, is k ol á z otts á gi, f o gl al- k o zt at otts á gi „t elj esít m é n y b e n” t ett e n ér h et ő m or ális el k öt el e z ő d és k ö z ött. A k o o p er atí v t a - n ul ás r ef or m át us K oll é gi u m o k b a n ki al a k ult t ör - t é n el mi r e n dj é b e n ol y a n s z e m b e ötl ő j ell e g z e- t ess é g e k et l e h et ki e m el ni, mi nt a di á kt a nít ó k, a pr a e c e pt or o k o kt at ás b a n b et ölt ött j el e nt ős é g e, a ki k ált al v e z et ett t a n ul ó k ör ö k n e k m e g h at ár o z ó s z er e p e v olt a t a n a n y a g el m él yít és e és a k ö z ös - s é gi t a n ul ás g y a k orl at á n a k els aj átít ás a s or á n.

A m o d er n k ori is k ol a k ult úr á n k b a n e z a p e d a g ó gi ai s aj át oss á g n yil v á n ult m e g a vir á g z ó ö n k é p z ő k öri él et b e n, ill et v e a z is k ol á k f al ai n m ess z e t úl n y úl ó, s z él es k ör ű n é p m ű v el és és a t e h ets é g g o n d o z ás

ir á nti el k öt el el z ő d és b e n és k e z d e m é n y e z és e k s or á b a n. N a pj ai n k n e v el éss z o ci ol ó gi áj a is öss z e - f ü g g ést t al ál p él d á ul a r é g e b bi és a z új a b b, ill et v e a n e m pr ot est á ns gi m n á zi u m o k t a n ul ói n a k er e d - m é n y ess é g e k ö z ött, m el y et a z is k ol ai k ör n y e z et fi g y el e m b e v ét el e m é g s z e ml él et es e b b é t es z.

I d e t art o z ó j el e ns é g n e k l át o m a t á v o kt at ás i d ő- s z a k á b a n e g y et e m ü n k h all g at ói k ö z ött s p o nt á n m ó d o n l étr ej ött t a n ul ó k ör ö k et. Ta n ári m u n k á m s or á n t ö b b n a g y o n h at é k o n y és er e d m é n y es e n m ű k ö d ő t a n ul ó k örr el is t al ál k o zt a m. E z e k n e k a r és zt v e vő k m u n k a m e g os zt ás á r a é s e g yü tt mű k ö - d és é r e é p ü l ő kis l éts z á m ú cs o p ort o k n a k a t a gj ai k ö lcsö n ö s e n ö s ztö n z ö zt é k e g y m á st, és a kö z ö s cél é r d e ké b e n v á ll alt e g yü tt mű k ö d é s ü k el ős e gít ett e t a n ul m á n yi a kti vitá s u k at. F o nt os a k v olt a k s z á- m u kr a a z o k a cs o p ort al k al m a k, a h ol k ö lcsö n ö s e n kics er é lt é k t a p as zt al at ai k at és m e g os zt h att á k n e- h é zs é g ei k et. M ost a j el e nl éti o kt at ás újr ai n d ul ás a - k or ér d e m es t u d at os a b b a n o d a fi g y el n ü n k e z e kr e a f els őf o k ú t a n ul m á n y o k h at é k o n y á g át el ős e gít ő, er e d m é n y es e n m ű k ö d ő t a n ul ó k ör ö kr e és a k ö z ös - s é gi t a n ul ás b a n r ejl ő di n a mi k ár a.

B ar át h B él a L e v e nt e r e kt or

El ő s z ó

B e v e z et ő

Disci m us , a z a z t a n ul u n k. E n n e k a t ö b b es s z á m els ő s z e m él y n e k n e m cs a k e g yf él e ol v as at a v a n. Ta n ul u n k, m ert e z a d ol g a mi n d e n di á k n a k.

A t e h ets é g g o n d o z ás b a n a z o n b a n a z e g y m ás m ell ett t a n ul ást ki e g és zíti a z e g y m ást ól t a n ul ás is. A t é m a v e z et ett elt a n ulj a a m ó ds z ert, a k ut a- t ói f e g y el m et, a s z a k m ai i g é n y ess é g et a t é m a- v e z et őj ét ől, mi k ö z b e n m ű k ö d és b e l é p a d oc e n d o disci m us m e c h a ni z m us a is, a z a z t a nít ás k ö z b e n a t é m a v e z et ő is t a n ul a di á kj át ól. Ta n ul u n k a k k or is, a mi k or k ül ö n b ö z ő h all g at ói f ór u m o k, t e h ets é g - n a p o k, v ers e n y e k s or á n e g y m ás m u n k áj ár a cs o - d ál k o z h at n a k r á a k ut at ó di á k o k, e k ö z b e n t a n u - l u n k s aj át hi b ái n k b ól és e g y m ás é b ól is. Ta n ul u n k, m ert a j ó p a p és a j ó p e d a g ó g us h olti g t a n ul, f ej - l es zti m a g át és t e h ets é g ét. Ta n ul u n k, m é g p e di g n e m a z is k ol á n a k, h a n e m a z él et n e k ( N o n sc h o - l a e, s e d vit a e disci m us). A m ost m e gj el e n ő k ut a- t ási a n y a g o k s e m t a n ul m á n yi k öt el e z etts é g k é nt, h a n e m e g y é ni a m bí ci ó b ól és m oti v á ci ó b ól s z ü - l ett e k. E z e k n e k a t a n ul ási f ol y a m at o k n a k a g y ü- m öl cs ét m ut atj a b e e z a t a n ul m á n y k öt et, m el y a m ö g ött ü n k áll ó t a n é v t e h ets é g es h all g at ói n a k m u n k ái b a a d b et e ki nt ést. A z itt m e gj el e n ő ír ás o k n e m a t a n ul ási f ol y a m at v é g áll o m ás át m ut atj á k, h a n e m a k ut at ó v á v ál ás e g y- e g y k or ai áll o m ás át.

R e m élj ü k, h o g y a p u bli k ál ás l e h et ős é g e t ö b b e k et arr a b át orít m aj d, h o g y t o v á b b h al a dj a n a k e z e n a z út o n.

Ki a d v á n y u n k n e m e g y e d ül áll ó a f els ő o kt at ás k ö z e g é b e n, his z e n s z á m os e g y et e m i d ős z a ki ki - a d v á n y ai k ö z ött s z er e p el n e k O T D K- p ál y a m u n - k á k at k ö zl ő h all g at ói k öt et e k. E g y et e m ü n k ö n is t ö b b al k al o m m al j el e nt m ár e g y é ni o kt at ói k e z- d e m é n y e z ésr e, e g y- e g y t a ns z é k h e z, ill et v e k ut a - t ói nt é z et h e z k öt h et ő h all g at ói t a n ul m á n y k öt et, e g y i d ő b e n a z é v k ö n y v j el e nt et ett m e g s z e mi n á - ri u mi d ol g o z at o k at, v al a mi nt a St u di a s z a kf ol y ó- ir at u n k is s z e nt elt e g y s z á m ot ( 2 0 1 6/ 2) h all g at ói t a n ul m á n y o k n a k. A mi k or a T u d o m á n y os Di á k k öri

Ta n á cs e zt a m ost a ni k öt et et m e g ál m o dt a, n e m e g y e g ys z eri ki a d v á n yt l át ott m a g a el őtt, h a n e m e g y ol y a n h all g at ói p eri o di k át, m el y f ol y a m at os p u bli k á ci ós l e h et ős é g et bi zt osít a t e h ets é g g o n - d o z ás b a n si k er es e n t elj esít ő h all g at ó k n a k. Ö n - m a g á b a n s e m a bi z otts á gt ól s z ár m a z ó g o n d ol at, s e m e z a k é z b e v e h et ő t a n ul m á n y k öt et n e m el é g a h h o z, h o g y a t er v h oss z a b b t á v o n m e g v al ó - s ulj o n, his z e n a t e h ets é g g o n d o z ás n a k el k öt el e - z ett o kt at ó k és h all g at ó k f ol y a m at os és m a g as s zí n v o n al ú e g y ütt m u n k ál k o d ás a s z ü ks é g es a h - h o z, h o g y ki a d v á n ys or o z at s z ül et h ess e n.

K öt et ü n k h ár o m n a g y o b b e g ys é gr e os zt v a m u - t at pill a n atf el v ét el e k et a z i nt é z m é n yi t e h ets é g- g o n d o z ás b ól. A z els ő bl o k k b a n n é g y t e ol ó g us-l el - k és z s z a k os h all g at ó, v al a mi nt h ár o m t a nít ó s z a k os h all g at ó O T D K- p ál y a m u n k áj á n a k r ö vi dí - t ett és s z er k es zt ett v ált o z at a ol v as h at ó, k ö zt ü k k ét díj n y ert es d ol g o z att al. A k ö v et k e z ő f ej e z et - b e n a 2 0 2 0/ 2 0 2 1. t a n é v t a v as zi f él é v é b e n m e g - hir d et ett bi bli af or dít ó v ers e n y g y ő zt es t a n ul m á - n y ai k ö z ül s z er e p el e g y f or dít ás a P él d a b esz é d e k k ö n y v e 3 1. f ej e z et ér ől, fil ol ó gi ai m e gj e g y z és e k k el al át á m as zt v a. V é g ül b et e ki nt ést a d u n k a D ó c z y R ef or m át us Te h ets é g p o nt és a D R H E e g y ütt m ű - k ö d és é b e n m e g v al ós ul ó m e nt or pr o gr a m b a k ét gi m n a zist a di á k k ut at ási a n y a g á n k er es zt ül.

E z e k m ö g ött a h all g at ói a n y a g o k m ö g ött k o - m ol y m u n k a áll, a di á k o k n a g y i g y e k e z ett el f á - r a d o zt a k a z o n, h o g y er e d m é n yr e j uss a n a k. Il y e n ért el e m b e n e z e k a t a n ul m á n y o k ki érl elt és l e z árt a n y a g o k, a m el y e k ki ér d e m elt é k, h o g y a s z a k - m ai n yil v á n oss á g el é t árj u k. U g y a n a k k or m a - g u k a s z er z ő k m é g n e m k és z k ut at ó k, n e m ér ett m est er e k, h a n e m a k ut at ói t a p as zt al ats z er z és k ül ö n b ö z ő f á zis á b a n l é v ő di á k o k, a ki k m é g m ost k e z di k ki csis z ol ni t u d o m á n y os stíl us u k at, k er esi k a t é m ái k at, a m el y e k l e gi n k á b b m e g m o z g atj á k ő k et, m ost is m er k e d n e k m ó ds z er e k k el, a m el y e - k et s orr a ki pr ó b ál n a k. K ül ö n n e h é zs é g et j el e nt ett

B e v ez et ő

8

e z e k n él a k ut at ás o k n ál a p a n d é mi a, a m el y ell e h et etl e nít ett is k ol ai m ér és e k et, s z e m él y es i nt erj ú k at, h oss z a b b i d őr e el z árt a a k ut at ó di á k o k at a k ö n y vt ár a kt ól, t ö b b di git ális és o nli n e f orr ás b e v o n ás ár a k é n ys z erít v e a h all g at ó k at.

E z z el e g y ütt is a zt r e m él h etj ü k, h o g y a z Ol v as ó e g y, a T D K- m ű h el y ü n k m u n k áj ár a n é z v e i nf or m a - tí v, t art al m á b a n ér d e k es és s z a k m ail a g is ért é k et k é p vis el ő h all g at ói k öt et et t art a k e z é b e n.

K ös z ö n et ü n k et f ej e z z ü k ki B ar át h B él a L e v e nt e r e kt or úr n a k, a ki t a n á cs ai v al s e gít ett e a z al a p ötl et ki d ol g o z ás át, és f ős z er k es zt ő k é nt v ál - l alt a e m ost a ni k öt et m e gs z er k es zt és ét. K ös z ö n et mi n d e n h all g at ó n a k, a ki k s z or g al m as m u n k á v al el k és zít ett é k a p u bli k á ci ói k at, és k ös z ö nj ü k a z o k - t at ó k n a k, a ki k t é m a v e z et ő k é nt, bír ál ó k é nt, m e n-

t or k é nt a m ost m e gj el e n ő t a n ul m á n y o k t ul aj- d o n k é p p e ni s z a kl e kt or ai. Í g y j ár ult h o z z á a k öt et el k és z ült é h e z G o n d a L ás zl ó, K e n y h er c z R ó b ert, K o v á cs Kris zti á n, K ust ár Z olt á n, M ol n ár- Ta m us Vi kt óri a, S z a b ó n é F o d or A dri e n n e és Vit é z F er e n c.

H ál ás a k v a g y u n k a z a n y a gi t á m o g at ás ért, a mit a Mi nis zt er el n ö ks é g – Cs al á d o k ért F el el ős T ár c a N él k üli Mi nis zt er bi zt osít ott a N e m z eti T e h ets é g Pr o gr a m N T P- H H T D K- 2 0- 0 0 2 5 p ál y á z at á n a k k er et é b e n. N e m ut ols ó s or b a n a t ör d el és és t e c h - ni k ai s z er k es zt és m u n k áj á ért As zt al os É v á n a k m o n d u n k k ös z ö n et et.

N é m et h Ár o n T D T- el n ö k

B

E

É

N á h u m 2, 1 – 1 4 k or ai r e c e p ci ój a *

I. O T D K P Á L Y A M U N K Á K

1. B e v e z et ő

1. 1. Pr o bl é m af el v et és

N á h u m k ö n y v e h ár o m f ej e z et b ől t e v ő di k öss z e, s Ni ni v e ell e n hir d et ít él et et. E z a z ir at els ős or b a n n e m e g y k ö n y v a z e m b er e kr ől, n e m a z e m b eri b oss z úr ól, g y űl öl etr ől, v a g y k at o n ai h ó dít ásr ól s z ól, h a n e m e g y k ö n y v Ist e nr ől. A k er es zt y é n g y a k orl at b a n v al a h o g y m é gis h átt ér b e s z or ul e z a z ir at. S e m ist e ntis zt el eti l e kci ó, s e m i g e hir d et ési t e xt us er ej éi g n e m t ű ni k f el a z ist e ntis zt el et e k z ö m é b e n, mi nt e g y h all g at ól a- g os a n d e k a n o ni z ál v a N á h u m k ö n y v ét.¹ Kl a as S pr o n k a bi bli ai t e ol ó gi á k k a p cs á n fi g y eli m e g u g y a n e zt a p erif éri ár a s z or ul ást.² A z e g y h á z at y á k is m ert é k N á h u m k ö n y v ét, d e m ár a z ó k er es zt y é ns é g k or á b a n s e m v olt n é ps z er ű.³ Cs u p á n e g y r é gi d o k u m e nt u m l e n n e e g y i d e g e n n e m z et b ű n eir ől és a r á ir á n y ul ó n a ci o- n alist a b oss z ú v á g yr ól és a b oss z ú áll ó Ist e nr ől? E zt n yil v á n v al ó a n n e h é z öss z e e g y e zt et ni a k er es zt y é n eti k á v al és a l e gt ö b b k er es zt y é n e m b er ist e n k é p é v el, a z z al a s z er et ő és ir g al m as Ist e n n el, a ki p él d á ul J ó n ás k ö n y v é b e n j el e ni k m e g v a g y é p p e n a z Újs z ö v ets é g be n.

1 S aj át t a p as zt al at al a pj á n k ét kir a g a d ott, n e m r e pr e z e nt atí v p él d a: a N a g y er d ei R ef or m át us G y ül e k e z et 1 0 é vr e viss z a m e n ő i g e hir d et és ei k ö z ött n e m s z er e p elt N á h u m k ö n y v e. A D e br e c e ni R ef or m át us Hitt u d o m á n yi E g y et e m a k a d é mi ai ist e ntis zt el et ei n (s z e m él y es j e g y z et e k a d at ai al a pj á n, m el y e k el ős z ör 2 0 1 9. 0 9. 0 9. f ol y a m á n k er ült e k r ö g zít ésr e) s e m f or d ult el ő t e xt us N á h u m k ö n y v é b ől. A s z e m él y es t a p as zt al at ot er ősíti, h o g y a pr ot est á ns i g e hir d et ési g y a k orl at ot r e pr e z e nt ál ó I g azs á g és Él et c. s z a kf ol y óir at s e m t art al m a z i g et a n ul m á n yt e g y etl e n N á h u m- p eri k ó p ár ól s e m, v al a mi nt a z I g e hir d et ő c. f ol y óir at b a n 1 0 é vr e viss z a m e n ő e n n e m f or d ult el ő t e xt us N á h u m k ö n y v é b ől. H a a vi zs g ál at ot kit erj es ztj ü k pr é di k á ci ós k öt et e kr e, ill et v e g y ül e k e z eti i g e hir d et ési t e xt u ári u m o kr a, a k k or h as o nl ó er e d m é n yt v ár h at u n k.

2 “ I n m ost of t h e t h e ol o gi es of t h e Ol d Test a m e nt t h e b o o k of N a h u m is si m pl y i g n or e d”, l ás d S p r o n k : N a h u m ( 2 0 1 8), 2 4 3.

3 Fa b r y : N a h u m ( 2 0 0 6), 1 1 9.

* J el e n t a n ul m á n y a 3 5. O T D K T árs a d al o mt u d o m á n yi sz e kci ój á n a k “ V all ás- és hitt u d o m á n y 1.” t a g oz at á b a n b e m ut at ott p ál y a m u n k a r ö vi dít ett és sz er keszt ett v ált oz at a. A h all g at ó t é m a v ez et őj e: Dr. N é m et h Ár o n e g y et e mi d oc e ns, D R H E Ósz ö v ets é gi T a nsz é k.

O T D K- p ál y a m u n k á k

1 0

1. 2. M ó ds z ert a n

A fil ol ó gi ai és t ört é n et- kriti k ai m e g k ö z elít és e k m ell ett m ó ds z er ü n k al a p v et ő e n r e c e p ci ó kriti k ai, ill et v e r e c e p ci ót ört é n eti.

A ’r e c e p ci ó’ s z ó a l ati n r eci p er e kif ej e z és b ől er e d e zt et h et ő, m el y n e k j el e nt és e ’ k a p ni’, ’f el v e n ni’.⁴ A r e- c e p ci ó kriti k a v a g y r e c e p ci ó el m él et a z ir o d al o mt u d o m á n y n a k e g y ol y a n m ó ds z er e, m el y bi bli ai s z ö v e g e k vi zs g ál at ár a is al k al m as, s f ő k é nt a z z al f o gl al k o zi k, h o g y a bi bli ai s z ö v e g e k et mi k é nt ért el m e zt é k a z ol v a - s ó k, és h o g y a n f o g a dt á k b e a zt a z i d ő k f ol y a m á n. A r e c e p ci ó kriti k a, r e c e p ci ó el m él et ir o d al o mt u d o m á n yi al k al m a z ás a els ős or b a n H a ns R o b ert J a uss ( 1 9 2 1 – 1 9 97) ir o d al o m kriti k ust ól s z ár m a zi k.⁵

2. A N á h u m 2, 1 – 1 4 ért el m e z és e a h é b er m ass z or ét a s z ö v e g al a pj á n

N á h u m pr óf ét a k ö n y v é n e k f ő t é m áj a Ass zíri a b u k ás á n a k m e g hir d et és e és ü n n e pl és e. Ol y a n m últ b éli es e m é n y e k et b es z él el, mi nt a mil y e n N ó- A m o n ( T h é b a) elf o gl al ás a ( Kr. e. 6 6 3). Ni ni v e el est ét ( Kr. e. 6 1 2) a z o n b a n m é g cs a k r e m éli. É p p e n e z ért a pr óf ét a m ű k ö d és ét a k ét i d ő p o nt k ö z é l e h et h el y e z ni.⁶

E n n e k a z ít él ő j ö v e n d öl és n e k a s z ö v e g e – m el y e g y pr óf ét ai ví zi ó f or m áj át ölti – n é h á n y p o nt o n n e - h é z k es, k ül ö n ös e n is a 3., 7. és 8. v ers e k b e n. A 2. v ers h é b er s z ö v e g é b e n s z ó s z eri nt e zt t al álj u k: „ F elj ött ell e n e d az, a ki sz étsz ór. ” – a z ass zír o k at s z ólítj á k m e g e z e k a s z a v a k. Ass zíri a ostr o ml ój a hirt el e n s or a k o - zi k f el a s z e m ei el őtt, a b a bil o ni k o alí ci ó v ör ös r u h ás cs a p at ai n a k f or m áj á b a n ér k e zi k m e g ( v ö. E z 3 2, 1 4), h o g y s z e m b es z állj o n a z ass zír k é k k el ( v ö. E z 23, 6; 27, 23 – 2 4), d e N á h u m j ö v e n d öl és ei b e n t ö b br ől b es z él, mi nt p us zt a t ört é n el mi es e m é n y e kr ől. E z a bi z o n y os „ ostr o ml ó” a z Úr, a ki m e g v al ósítj a a k ar at át és k e - r es zt ül vis zi a zt a n e m z et e k k o n fii kt us ai n.⁷ A z 1. és 3. v ers e k J ú d a s z a b a d ul ás á n a k í g ér et ét h or d o z z á k m a g u k b a n. Ass zíri a b u k ás á v al J ú d a el őtt m e g n yílt a p oliti k ai f ü g g etl e ns é g útj a, s í g y f el l e h et ett s z á m ol ni a z ass zír k ult us zt J er u zs ál e m b e n. N e m cs u p á n a f ü g g etl e ns é g k a p uj a n yílt m e g, h a n e m a r e m é n ys é g is f el é br e dt a k ét ors z á gr és z újr a e g y esít és ér e ( 3. v ers).⁸

A 4. és 5. v ers e k a b a bil o ni a k Ni ni v e k ül v ár os a ell e n i nt é z ett t á m a d ás át írj á k l e, a b a bil o ni h ar ci k o csi k csis z olt f é ml e m e z ei k k el csill a n n a k f el, mi nt v a kít ó vill á ml ás, s b e ö z ö nli k a f els z er elt l o v ass á g.⁹

A z 5. v ers b e n a k üls ő t er e k et m ár b e v ett é k és m e gt á m a dj á k Ni ni v e f al át, mir e a v é d el e m v e z et ői a h el y ü kr e ér n e k, m ár áll a z ostr o m ( 6. v ers).^{1 0} A z ass zír o k p ar a n cs n o k ai k at és cs a p at ai k at a f al h o z h aj- s z olj á k, b ot or k ál v a si et n e k, h o g y m e g állíts á k a t á m a d ást, v a g y v al a mif él e f e d e z é k et állíts a n a k f el, h o g y m e g v é dj é k m a g u k at a z ell e ns é g n yíl z á p or át ól. ^{1 1}

4 H e h n – M o h r : R e c e pti o n ( 2 0 07), 1 5 8 9.

5 R o w l a n d – B o x a l l: R ec e pti o n criticis m a n d t h e or y ( 2 0 13), 2 0 6. Ér d e k ess é g k é nt m e g e mlít h etj ü k, h o g y a k ö z é pl ati n b a n a ’r e c e pti o’ s z ót el ős z ör a s k ol as zti k us t e ol ó gi a h as z n ált a: „ Q ui q ui d r eci pit ur a d m o d u m r eci pi e ntis r eci pit ur ” ( b ár mit f o g a d n a k b e, cs a k a b ef o g a d ó s z eri nt n y er b ef o g a d ást), l ás d J a u s s: A r e c e p ci ó el m él et e, i n: R e c e p ci ó el m él et – es zt éti k ai t a p as zt al at – ir o d al mi h er m e n e uti k a ( 1 9 9 9), 1 2.

6 C zi g l á n yi : A z Ós z ö v ets é g t ört é n et e ( 2 0 1 6), 3 2 1.

7 A c h t e m ei e r : N a h u m – M al a c hi ( 1 9 8 6), 2 0.

8 A r a n y o s : N á h u m k ö n y v é n e k m a g y ar á z at a ( 1 9 9 8), 8 9 9.

9 A c h t e m ei e r : N a h u m – M al a c hi ( 1 9 8 6), 2 0.

1 0 A r a n y o s : N á h u m k ö n y v é n e k m a g y ar á z at a ( 1 9 9 8), 9 0 0.

1 1 A c h t e m ei e r : N a h u m – M al a c hi ( 1 9 8 6), 2 1.

B a rt h a Es zt e r: N á h u m 2, 1 – 1 4 k or ai r ec e pci ój a

„A f ol y a m f el őli k a p u k f ölt ár ult a k ” (7. v ers), a f al m e gt ört és a t á m a d ó k b e ö ml e n e k a v ár os b a, m el y et a 8. i g e v ers b e n e g y n ői al a k s z e m él y esít m e g ( v ö. 3, 5 –7), a kit s z á m ű z et és b e h ur c ol n a k öss z es s z ol g ál ól á - n y á v al és sir á n k o z n a k s ors á n. A 8. v ers els ő h é b er s z a v á n a k j el e nt és e ’ és r ö gzít v e v a n’, m el y is m ét elt e n Ist e n p ar a n cs ár a v o n at k o zi k, m el y et Ass zíri a f öl é r e n d elt ( 1, 1 4).^{1 2}

A mi k or Ni ni v e ostr o ml ói öss z e g y űjti k a cs a p at o k at, s e n ki s e m f ol yt atj a a k ü z d el m et ( 9. v ers) és a v á - r os ott áll, ki n cs eit ől és er ej ét ől m e gf os zt ott a n ( 1 0 – 1 1). E g y g ú n y d alt ol v as h at u n k a 1 2 – 13. i g e v ers e k b e n.

Ass zíri át n a g y o n g y a kr a n a s z o br o k és frí z e k b üs z k e or os zl á n k é nt s zi m b oli z álj á k. E z e k b e n a z i g e v ers e k - b e n a z o n b a n arr ól ol v as u n k, h o g y m ost m a g a a z or os zl á n l ett a pr é d a ( 1 4. v ers).¹³ A 1 0. v ers b e n m ár a zt l átj u k, a h o g y a n a g y ő zt es k at o n á k f os zt o g at n a k, s a z n a p n e m is t u d n a k a v é g ér e ér ni, a n n yi a f el h al m o- z ott ki n cs. A 1 1. v ers b e n a z el es ett, l er o m b olt és kif os zt ott v ár os k é p e t ár ul el é n k.^{1 4}

M a g a a j ö v e n d öl és v al ój á b a n e g y ell e nt ét e k b e n kif ej e z ett l eír ás, m el y n é h a gr ot es z k m ó d o n v o n p ár - h u z a m ot Ni ni v e és J ú d a k ö z ött, his z e n mi n d a z, a mit e g y k or J ú d a els z e n v e d ett, m ost Ni ni v é v el t ört é ni k m e g. A 2. f ej e z et 2. v ers é b e n N á h u m a z ass zír o k h o z s z ól kiss é csí p ős ir ó ni á v al, s ür g et v e ő k et, h o g y er ő - síts é k m e g er ő dj ei k et, fi g y elj é k a z útj ai k at és g y űjts é k öss z e a z er ői k et, a z o n b a n a 9. v ers b e n a z ass zír o k m ár n a g y o n g y e n g é v é v ált a k. Ni ni v ét a vi z ei őri zt é k, s a 9. v ers b e n m ár e g y ví zt ár ol ó h o z v a n h as o nlít v a, d e a 7. i g e v ers b e n t al álj u k, h o g y a s aj át v é d el mi es z k ö z ei v ált a k p us zt ul ás á n a k es z k ö z é v é. A h ar m a di k v ers b e n a zt ol v ass u k J ú d ár ól, h o g y ki zs á k m á n y olt á k, d e a 1 0. v ers b e n m ár Ni ni v e s z e n v e di el e zt a s ors ot.

S zi nt é n a h ar m a di k v ers b e n s z er e p el a z is, h o g y a z Úr viss z a a dj a J á k ó b és I zr a el el v es z ett m élt ós á g át, a 8. i g e v ers b e n p e di g Ni ni v e v es zti el a m élt ós á g át, his z e n ’l el e pl ezt et ett’ és ’ el h urc olj á k’ ( a h é b er s z ö v e g al a pj á n).^{1 5} A 1 0. v ers b e n h at árt al a n Ni ni v e ki n cs e, a k ö v et k e z ő v ers b e n vis z o nt m ár p us zt ul ás és ür ess é g v a n. A 1 2 – 13. v ers e k e g ys é g e ir o ni k us k ér d és f or m áj á b a n f o g al m a z m e g e g y p a n as z os g y ás z é n e k et. Ni - ni v e or os zl á n b arl a n g h o z l ett h as o nl ó a z ut á n, h o g y a s ar g o ni d a kir ál y o k h a dj ár at ai k s or á n f el g y űjt ött é k a z öss z er a b olt ki n cs e k et.^{1 6} A 13. v ers b e n a z or os zl á n m e gt ölt ött e a b arl a n gj át pr é d á v al, d e a 1 4. v ers b e n a z Úr v é g et v et a zs á k m á n ys z er z és n e k. V é g ül, a j ö v e n d öl és a 1 4. v ers b e n arr ól t u d ósít, h o g y a z ass zír o k

’ k ö v et ei n e k’ s z a v a t ö b b é n e m h all ats zi k, mi al att a 2, 1- b e n a n n a k a h a n gj a, a ki b é k ess é g et hir d et J ú d a s z á m ár a, h all h at ó l es z tis zt á n és h a n g os a n. Ist e n t elj es e n viss z af or dítj a Ni ni v e „s ors k er e k ét”, mi v el Ist e n a z úr mi n d e n e k f el ett, m é g Ni ni v e f el ett is. Ő a r o ml ott v ár os b üs z k es é g é n e k és él et é n e k „ ostr o ml ój a”.¹⁷

3. N á h u m r e c e p ci ój a a S e pt u a gi nt á b a n

F a br y N á h u m és H a b a k u k k ö n y v é n e k r e c e p ci ój ár ól s z ól ó t a n ul m á n y á b a n a zt írj a, h o g y „ a k o m m e nt ár o k ált al á b a n h all g at n a k, a mi k or a S e pt u a gi nt a N á h u m r ec e pci ój ár ól v a n sz ó. ”^{1 8} Vit at ott, h o g y N á h u m k ö n y-

1 2 A c h t e m ei e r : N a h u m – M al a c hi ( 1 9 8 6), 2 1. M ás k é nt A r a n y o s : N á h u m k ö n y v é n e k m a g y ar á z at a ( 1 9 9 8), 9 0 0, a ki a zt a (r a b bi ni k us) v él e m é n yt k é p vis eli, m el y s z eri nt aב ַfi ֻה (t al á n a k k á d er e d et ű) s z ó a kir ál y n őt j el öli. A t ar g u m s zi nt é n í g y érti e zt a v ers et, e h h e z l ás d l e nt e b b a z 4. f ej e z et b e n. A n e m z eti bi bli af or dít ás o k s zi ntj é n is t o v á b b él e z a z ért el m e z és ( pl.

L ut h er- Bi b el).

13 A c h t e m ei e r : N a h u m – M al a c hi ( 1 9 8 6), 2 1.

1 4 A r a n y o s : N á h u m k ö n y v é n e k m a g y ar á z at a ( 1 9 9 8), 9 0 0.

1 5 A c h t e m ei e r : N a h u m – M al a c hi ( 1 9 8 6), 2 1.

1 6 A r a n y o s : N á h u m k ö n y v é n e k m a g y ar á z at a ( 1 9 9 8), 9 0 0.

17 A c h t e m ei e r : N a h u m – M al a c hi ( 1 9 8 6), 2 2.

1 8 F a b r y : T h e R e c e pti o n of N a h u m a n d H a b a k k u k i n t h e S e pt u a gi nt a n d Q u mr a n ( 2 0 03), 2 4 3.

O T D K- p ál y a m u n k á k

1 2

v é n e k f or dít ój a u g y a n a z a s z e m él y, a ki a t ö b bi kis pr óf ét a k ö n y v ét f or dít ott a, v a g y s e m. A m e n n yi b e n e g y etl e n f or dít ó n a k t ul aj d o nítj u k a kis pr óf ét á k k ö n y v eit a S e pt u a gi nt á b a n, a k k or a t ört é n el mi k er et et a M a k k a b e us o k és H as m ó n e us o k i d ej e k ör ül k ell e n e el h el y e z n ü n k ( Kr. e. 1 0 0 k ör n y é k é n). ^{1 9}

N á h u m g ör ö g f or dít ás át t e h át k ör ül b el ül a Kr. e. 2. s z á z a dr a d at ál h atj u k. A f or dít ás m e gl e h et ős e n h ű e n k ö v eti a m ass z or ét a v ált o z at ot, a z o n b a n a k a d n a k n e h é zs é g ei a h é b er s z ö v e g g el. Új a b b a n a k ut a - t ó k áll ás p o ntj a a z, h o g y a S e pt u a gi nt a e g y pr e m ass z or eti k us al a ps z ö v e g et h as z n ált, a mi k ül ö n b ö zi k a k és ő b bi m ass z or ét a s z ö v e gt ől, e z a vit a a z o n b a n n e m z ár ult m é g l e.^{2 0}

A S e pt u a gi nt a elt ér és ei ell e n ér e a f or dít ás al a pj á ul s z ol g ál ó h é b er s z ö v e g k ö z el áll a m ass z or ét a s z ö - v e g h e z. A f or dít ó n a k f ő k é nt t e ol ó gi ai n e h é zs é g ei a k a dt a k a f or dít ás s or á n. E z e n t úl a z elt ér és e k m a - g y ar á z h at ó a k a z z al is, h o g y a z al a ps z ö v e g n e k h el y e n k é nt elt ér ő l e h et ett a v o k ali z á ci ój a ( 2, 8), el őf or d ul - h att a k b et űt é v es zt és e k ( 2, 4), h as o nl ó h a n g z ás ú s z a v a k ( 2, 1), a f or dít ó p e di g t art al mil a g is al a kít ott a a s z ö v e g et ( 2, 2. 1 1), ill et v e stil áris a n és es zt éti k ail a g is j a vít ott. A S e pt u a gi nt a f or dít ój a a m ass z or ét a s z ö - v e g h e z k é p est er ős e b b e n k o n c e ntr ál a s z a b a d ul ás él m é n y ér e, a h el yr e állít ásr a ( 2, 2. 3), es z k at ol o gi z álj a a s z ö v e g et.^{2 1}

A S e pt u a gi nt a ért el m e z és ét a N á h 2, 2 p él d áj á n s z e ml élt etj ü k. A h é b er s z ö v e g itt e mlít v al a kit, ’ a ki s z ór’, s e z mi n d e n k é p p n e g atí v ért el e m m el v a n f elr u h á z v a,^{2 2} ell e ns é g es s z á n d é k ot l át u n k b e n n e. A g ör ö g s z ö v e g fi n o m a b b a n f o g al m a z, s n e m j el e ni k m e g b e n n e a s z éts z ór ó s z á n d é k, h a n e m e mlít v al a kit, a ki

’ ki v es z a n y o m or ús á g b ól’; itt t e h át v al a mil y e n s z a b a dít ó t ett et ér z é k el h et ü n k. A m ass z or ét a p u n kt á ci ót ól (ה ָר ֻ צ ְמ ) elt ér ő e n a S e pt u a gi nt a ה ָר ָ fi ִמ -t ( = θλῖ ψις ) ol v as. A ר צנ ’ őri z ni’ i g e h el y ett p e di g v al ós zí n űl e g a ל צנ (’ kir a g a d ni, ki m e nt e ni) áll h at a f or dít ás m ö g ött, a mit a z o n b a n m a is m ert h é b er k é zir at o k n e m i g a z ol n a k.

4. N á h u m k ö n y v é n e k s aj át oss á g ai a Tar g u m J ó n at á n b a n

N á h u m pr óf ét a k ö n y v é n e k s z ö v e g e n e m s z ű k öl k ö di k a k ölt ői k é p e k b e n. El ős z er et ett el al k al m a z m et af o - r á k at, s zi m b oli k us ért el m ű s z a v a k at, m el y e k ért el m e z és e n e m is ol y a n k ö n n y ű f el a d at. Il y e n s z e m p o nt- b ól a t ar g u m v al a m el y est f ell a zít ott a a h é b er s z ö v e g et.²³ Itt ol y a n b et ol d ás o kr a g o n d ol h at u n k, m el y e k k ö n n y e b b e n ért h et ő v é t ett é k a h é b er s z ö v e g m et af ori k us j ell e g ét.

U g y a n a k k or t al ál u n k e g y é b ér d e k ess é g et is N á h u m t ar g u m á b a n. Il y e n p él d á ul N á h u m sz ül ő v ár os a k é nt m e g a d ott h el y n é v. A t ar g u m a pr óf ét a sz ár m az ási h el y ét B ét- K osi- k é nt a dj a m e g (’ K osi h áz a’), a t el e p ül és - r ől az o n b a n n e m t u dj u k, h ol h el y ez k e d ett el. A k ár az is el k é pz el h et ő, h o g y ez a n é v n e m a pr óf ét a sz ül et ési v a g y l a k ó h el y ét j el öli, h a n e m a cs al á dj át. A Tar g u m J ó n at á n ( Kr. u. 7 0 el őttr ől) ^{2 4} s o k b a n k ül ö n b özi k a h é b er sz ö v e gt ől, ez az o n b a n r ész b e n a f or dít ási t ec h ni k á k n a k k ösz ö n h et ő, ill et v e a n n a k a sz á n d é k n a k, m el y az er e d eti sz ö v e g n e h ez e n ért h et ő r ész eit pr ó b ált a e g ysz er űsít e ni, f el ol d a ni, k o n kr ét a b b á t e n ni.^{2 5}

1 9 F a b r y : T h e R e c e pti o n of N a h u m a n d H a b a k k u k i n t h e S e pt u a gi nt a n d Q u mr a n ( 2 0 03), 2 4 3.

2 0 F a b r y : N a h u m ( 2 0 0 6), 77.

2 1 F a b r y : N a h u m ( 2 0 0 6), 7 8.

2 2 A pr óf ét ai ir o d al o m b a n a p ás zt or n él k üli n y áj v a n kit é v e a s z éts z ór at ás, s z éts z ór ó d ás v es z él y é n e k, pl. J er 1 0, 2 1; E z 3 4, 5;

Z a k 13,7, l ás d F a b r y : N a h u m ( 2 0 0 6), 1 6 8.

23 A t ar g u m o k h o z m a g y ar n y el v e n l ás d E g er esi L ás zl ó S á n d or öss z ef o gl al ó ci k k ét: E g e r e si: Tar g u m, Tar g u mi m ( 2 0 0 0), 13 2 – 1 4 0. N á h u m t ar g u m á n a k M a g y ar f or dít ás át k ö zli P é n t e k : N á h u m k ö n y v é n e k t ar g u m a ( 2 0 1 8), 3 3 – 3 5.

2 4 P é nt e k: N á h u m k ö n y v é n e k t ar g u m a ( 2 0 1 8) , 3 3.

2 5 P é n t e k : N á h u m k ö n y v é n e k t ar g u m a ( 2 0 1 8), 3 6.

B a rt h a Es zt e r: N á h u m 2, 1 – 1 4 k or ai r ec e pci ój a

V ess ü n k e g y pill a nt ást a h é b er, a g ör ö g, ill et v e a z ar á mi s z ö v e g k ül ö n bs é g eir e. A s z e ml élt et és c élj á b ól pr ó b álj u k m e g öss z e v et ni a 1 2. i g e v ers f or dít ás ait. D őlt b et ű k k el és al á h ú z áss al v a n n a k j el öl v e a z o k a s z a v a k, m el y e k elt ér n e k a h é b er s z ö v e gt ől.

N á h 2, 1 2

H é b er s z ö v e g s z eri nt G ör ö g s z ö v e g s z eri nt Ar á mi s z ö v e g s z eri nt

H ol a z or os zl á n o k b arl a n gj a, a z or os zl á n k öl y k ö k l e g el őj e? O d a ( a h o - v á) m e nt a hí m or os zl á n, a n őst é n y or os zl á n, a z or os zl á n k öl y k e, és s e n ki n e m r é mít ett e m e g.

H ol v a n a z or os zl á n o k l a k ó h el y e és a k öl y k ö k t á pl ál ó h el y e? H ol s ét ált a z or os zl á n, h o g y a z or os zl á n k öl y k ei b el é p h ess e n e k, és s e n ki s e m r é mí - t ett e m e g ő k et?

H ol v a n a kir ál y o k l a k h el y e és a ki- r ál y fi a k t á b or oz ás á n a k h el y e, a h el y, a h o n n a n, h a el m e nt a kir ál y , ott- h a g yt a a fi ait, mi nt az or oszl á n, a m el y bizt o ns á g os a n el h el y ezi zs á k m á n y át , és s e m mi s e m r é mít ett e ő k et.

A 2, 1 2 – 1 4- b e n ol v as u n k a z or os zl á nr ól, m el y n e k es et ü n k b e n all e g ori k us ért el m e v a n. A t ar g u m e zt a s zi m b oli k us, m e gs z e m él y esít ett k é p et m é g k ö z el e b bi v é h o z z a a z ált al, h o g y a z or os zl á nt ’ kir ál y’- n a k f or dítj a, a z or os zl á n k öl y k ö k et p e di g ’ kir ál y fi a k’- n a k. E g y ért el m űsíti, d e k ó d olj a ol v as ói s z á m ár a a z o k at a k é p e k et, m el y e k et a h é b er s z ö v e g b e n t al ál u n k.^{2 6}

J el e nt ős a t art al mi elt ér és a 8. v ers b e n is, a h ol a t ar g u m s z ö v e g e Ass zíri a kir ál y n őj ét m ut atj a, a ki sír v a és g y ás z ol v a v o n ul f o gs á g b a u d v ar h öl g y ei v el e g y ütt. A h é b er s z ö v e g k éts é gt el e n ül n e h é z k es e z e n a h e - l y e n, d e a t ar g u m ért el m e z ő f or dít ás á n a k ni n cs e n e g y ért el m ű fil ol ó gi ai b á zis a.²⁷

A t ar g u m ot f ő k é nt J ó n ás és N á h u m e g y m ás h o z v al ó vis z o n y a ér d e kli. Kr o n ol o gi k us s orr e n d b e n g o n - d ol k o di k, és a zt f elt ét el e zi ( N á h 1, 1), h o g y Ni ni v e a m e gt ér és ut á n is m ét b ű n b e es ett, s őt, a r a b bi k s z eri nt t al á n n e m is v olt i g a zi a m e gt ér és.^{2 8}

5. N á h u m pr óf ét a k ö n y v e és a q u mr á ni k ö z öss é g

A q u mr á ni N á h u m- p es er t ö b b s z e m p o nt b ól is m e gr a g a d h atj a a fi g y el m ü n k et: e g y f ol y a m at os p es err ől b es z él ü n k,^{2 9} m el y k ö v eti a bi bli ai N á h u m k ö n y v é n e k s z ö v e g ét, u g y a n a k k or t ört é n eti t é n y e k et is k ö z öl a z i d ősz á mít ás u n k el őtti 1. sz áz a d b ól. A N á h u m- p es er e g y etl e n m ás ol at b a n őrz ő d ött m e g, 4 Q1 6 9 ( 4 Q p N a h).^{3 0}

A 2 0. s z á z a d a v é g é h e z k ö z el e d ett, s a q u mr á ni k or p us z ki a d ás a e g yr e i n k á b b kit elj es e d ett és a N á - h u m- p es er m e g k a pt a a zt a fi g y el m et, a mit ér d e m elt. Gr e g or y D o u d n a és S h a ni L. B erri n n e m is m ert é k e g y m ás k ut at ó m u n k áss á g át, a z o n b a n mi n d k ett e n a 4 Q 1 6 9- n e k s z e nt elt é k t u d o m á n y os m ű k ö d és ü k et.

2 6 P é n t e k : N á h u m k ö n y v é n e k t ar g u m a ( 2 0 1 8), 3 6.

27 A kriti k ai ír ás m a g y ar á z at k or á b a n is m ar a dt a k k é p vis el ői a t ar g u m ért el m e z és é n e k, l ás d pl. A r a n y o s : N á h u m k ö n y v é n e k m a g y ar á z at a ( 1 9 9 8), 9 0 0, v al a mi nt G. R. Dri v er, a kir e F a br y ut al k o m m e nt ár á b a n, l ás d F a b r y : N a h u m ( 2 0 0 6), 1 6 2.

2 8 F a b r y : N a h u m ( 2 0 0 6), 1 17 – 1 1 8.

2 9 A p es er (ר ש פp eš er ) al att ált al á b a n ir o d al mi al k ot ás o k k ö z ös t art al mi és f or m ai el e m eit értj ü k, m el y ált al a s z er z ő t o v á b b kí v á nj a a d ni al a p v et ő él et h el y z et é n e k t a p as zt al at ait e g y r ö g z ült s z ö v e g k a p cs á n. A p es er n e k a s z a kir o d al o m h ár o m f ajt áj át k ül ö n b ö zt eti m e g: f ol y a m at os, t e m ati k us és ö n áll ó p es er e k. A f ol y a m at os p es er e k pr óf ét ai és zs olt ár o k s z ö v e g ét ért el m e z ő, v ersr ől v ersr e t ört é n ő i nt er pr et á ci ó k, k o m m e nt ár o k, l ás d X e r a vi t s: A q u mr á ni k ö z öss é g s z e ntír ás ért el m e z és e ( 2 0 0 1), 8 – 9; F r ö h li c h: E x e g eti k ai m ó ds z er e k ( 2 0 0 5), 5 1 – 5 3.

3 0 B e r ri n : T h e P es h er N a h u m S cr oll fr o m Q u mr a n ( 2 0 0 4), 1.

O T D K- p ál y a m u n k á k

1 4

K és ő b b, a mi k or t u d o m ást s z er e zt e k arr ól, h o g y k ut at ás u k k ö z ös v o n ás o k at m ut at, s k ö z ös a c élir á n y, e g y ütt f ol yt att á k m u n k áss á g u k at, s e n n e k l ett a z er e d m é n y e a Pes h er N a h u m Scr oll fr o m Q u mr a n. A n E x e g etic al St u d y of 4 Q 1 6 9 cí m et vis el ő átf o g ó t a n ul m á n y és a 4 Q Pes h er N a h u m cí m ű kriti k ai ki a d ás.^{3 1}

5. 1. H o g y a n s z ólít ott a m e g a q u mr á ni k ö z öss é g et N á h u m k ö n y v e?

S h a ni L. B erri n k ö n y v é b e n a q u mr á ni p es er m e g h at ár o z ás át a k ö v et k e z ő m ó d o n t al álj u k: „ a bi bli a ér - t el m ez és é n e k s aj át os a n q u mr á ni f or m áj a, m el y b e n bi bli ai k ölt ői, v a g y pr óf ét ai sz ö v e g e k et p oszt- bi bli k us t ört é n eti v a g y es z kat ol ó gi ai m e g vil á gít ás b a h el y ez n e k, k ül ö n b öz ő ir o d al mi t ec h ni k á k al k al m az ás a r é v é n az ist e ni j ut al o m és b ü nt et és t e ol ó gi ai m e g g y őz ő d és é n e k i g az ol ás a ér d e k é b e n. ”^{3 2}

Ír ás k é p al a pj á n a N á h u m- p es er a k és ő h as m ó n e us és k or a h er ó di á n us k or k ö z ötti i d őr e d at ál h at ó. A f o- l y a m at os p es er t e c h ni k áj a, h o g y f ol yt at ól a g os a n i d é zi N á h u m pr óf ét a k ö n y v é n e k s z ö v e g ét, m el y et a j e- l e nr e al k al m a z, a k or j el e ns é g eit v éli f elf e d e z ni b e n n e. A q u mr á ni N á h u m- p es er s z ö v e g e n a g y o n k ö z el áll a m ass z or ét a v ált o z at h o z.^{3 3} A m ár is m ert bi bli ai s z ö v e g m ell ett k ül ö n b ö z ő m e gj e g y z és e k k el t al ál k o z u n k.

N á h u m pr óf ét a k ö n y v é n e k els ő f ej e z et é b e n e g y a kr os zti k us k ölt e m é n y n y o m ai f e d e z h et ő f el, m el y Ist e n m e gt orl ó h ar a gj ár ól s z ól. A pr óf ét a Ni ni v e ell e n m o n dj a ki a j ö v e n d öl ést. A 4 Q p N a h 1 – 2 t ör e d é k é b e n e z a p ass z us Ist e n h ar a gj át m ut atj a b e a k or a b eli t árs a d al mi f es z ülts é g e k t ü kr é b e n. S aj n os a k o n kr ét k o n fii k - t us n a k a m e g n e v e z és e – a m el y a k ort árs a k s z á m ár a n yil v á n v al ó v olt – n e m m ar a dt f e n n.^{3 4}

5. 2. A p eri k ó p a m e g n e v e z ett t ört é n eti al a kj ai 5. 2. 1. D e m etri osz

ןוי ךל מ סי ר טי מד– k o n kr ét n é v e n e mlít ett t ört é n eti s z e m él y. A ןוי (’ g ör ö g ö k’) kif ej e z és itt a S z el e u ki d a bir o- d al m at j el e nti, s e n n e k al a pj á n pr ó b álj u k m e g b e a z o n osít a ni D e m etri os zt. S z ó b a j ö h et n e: I. D e m etri os z S z ót ér ( 1 6 1 – 1 5 0) v a g y II. D e m etri os z Ni k át or ( 1 4 5 – 13 8, 1 2 9 – 1 2 5) v a g y III. D e m etri os z E u k air os z ( 9 4 – 8 8). ^{3 5} A D e m etri os z g ör ö g n é v j el e nt és e „ D é m ét ér ist e n n ő h ö z t art o z ó”. ^{3 6} III. D e m etri os z E u k air os z Kr. e. 9 5 – 8 8 k ö z ött ur al k o d ott,³⁷ VIII. A nti o k h os z Gr ü p os z fi a v olt. S zíri a e g y r és z e f öl ött m e gs z er e zt e a z ur al m at, mi ut á n fi v ér é v el, P hili p oss z al s z ö v ets é gr e l é p ett. ^{3 8} III. D e m etri os z E u k air os zt m a g u k a f ari z e us o k hí vt á k s e gíts é g ül Kr. e. 8 8- b a n Al e x a n d er J a n n áj ell e n. A z els ő h as á b e zt a p ol g ár h á b or út i d é zi f el. D e m etri os z Si k e m n él u g y a n g y ő z el m et ar at ott, s J er u zs ál e m f el é v ett e a z ir á n y, á m a z őt b e hí v ó f ari z e us o k n a g y t ö b bs é g e elf or d ult t ől e, his z e n „e g y i d e g e n h a d v ez érr el m e g h arc ol ni e g y cs at át, és l át ni, a h o g y a n j el e nl é-

3 1 B e r ri n : T h e P es h er N a h u m S cr oll fr o m Q u mr a n ( 2 0 0 4), 2.

3 2 B e r ri n : T h e P es h er N a h u m S cr oll fr o m Q u mr a n ( 2 0 0 4), 9 – 1 0.

3 3 F a b r y : N a h u m ( 2 0 0 6), 7 6.

3 4 B e r ri n : T h e P es h er N a h u m S cr oll fr o m Q u mr a n ( 2 0 0 4), 7 4.

3 5 X e r a vi t s: A q u mr á ni k ö z öss é g s z e ntír ás ért el m e z és e ( 2 0 0 1), 4 5.

3 6 B a r t h a: K er es zt y é n Bi bli ai L e xi k o n I ( 2 0 0 0), 27 3.

37 Őt a z o n osítj a b e t ö b b e k k ö z ött F a b r y : N a h u m ( 2 0 0 6), 1 1 4.

3 8 H a a g: Bi bli ai L e xi k o n ( 1 9 8 9), 2 5 3.

B a rt h a Es zt e r: N á h u m 2, 1 – 1 4 k or ai r ec e pci ój a

t é v el m e gsz e nts é gt el e níti a sz e nt v ár ost k ét k ül ö n b öz ő d ol o g v olt.”^{3 9} K és ő b b viss z a él és ei mi att a n é p ell e n e f or d ult, s e z ért viss z a v o n ult D a m as z k us z b a. A p árt us o k f o gs á g á b a n v es zt ett e él et ét.^{4 0}

5. 2. 2. A nti o k h osz

E b b e n a z es et b e n ki csit s z él es e b b a s z ó b a j ö v ő s z e m él y e k list áj a, mi nt D e m etri os z es et é b e n v olt. U g y a n - a k k or a kil e n c kir ál y k ö z ül, a ki k e zt a n e v et vis elt é k, cs u p á n k ett ő – III. v a g y I V. A nti o k h os z – illi k b el e a p es er k o nt e xt us á b a. A 4 Q p N a h ált al á n os m e g áll a pít ást t es z J ú d e a st át us z ár ól e g y a d ott i d ő k er et e n b e - l ül, m el y A nti o k h oss z al k e z d ő di k, s a Kitti m m el, a z a z a r ó m ai a k k al v é g z ő di k. J el e nt ős v ált o z ás o k J ú d e a st át us z át ill et ő e n III. A nti o k h os z al att t ört é nt e k ( a ki bi zt osít ott a J ú d e a s z el e u ki d á k ált ali m e g h ó dít ás át a pt ol e m ai d á kt ól), ill et v e I V. A nti o k h os z al att ( a ki m e gi n dít ott a a hír h e dt ül d ö z és e k et, m el y e k a M a k k a - b e us f el k el és h e z v e z ett e k).^{4 1}

A kis- á zsi ai és s z el e u ki d a bir o d al o m ur al k o d ói s or á b a n III. A nti o k h os z ( Kr. e. 2 23 – 1 87) a 6. v olt. N a g y S á n d or h o z h as o nl ó a n, er e d m é n y es h a dj ár at ai s or á n e g és z e n I n di ái g j ut ott. A „ N a g y” m ell é k n é v v el r u - h á zt á k f el, s s zi nt e ist e n k é nt tis zt elt é k. D á ni el k ö n y v é b e n is ol v as u n k cs el e k e d et eir ől ( n é v n él k ül e mlíti D á n 1 1, 1 0 – 1 9), a M a k k a b e us o k k ö n y v e p e di g k ét h el y e n is n é v e n e mlíti ( 1 M a k k 1, 1 1; 8, 6 k k). A „s zír p ár - t ot” ur al m á n a k i d ej e al att I zr a el b e n is m e g al a pít ott á k.^{4 2}

I V. A nti o k h os z III. A nti o h k os z fi a v olt, a 8. a s z el e u ki d a bir o d al o m kir ál y ai k ö z ött. 13 é v et t ölt ött t ús z- k é nt ( R ó m á b a n, m aj d At h é n b e n). A tr ó nt 17 5- b e n v ett e át, a mi k or t est v ér ét, I V. S z el e u k os zt m e g g yil - k olt á k. A h ell e ni z m us ol v as zt ót é g el y é b e n a k art a e g ys é gr e h o z ni a k ül ö n b ö z ő n é p e k et, h o g y í g y állíts a m e g a R ó m ai Bir o d al o m t erj es z k e d és ét. A t er v m e g v al ósít ás át v all ási r ef or m m al k e z dt e, m el y n e k s or á n e g y esít ett e e g y m áss al B a al s a m a m ( a m e n n y ur a), a r ó m ai J u pit er C a pit oli n us és a g ör ö g Z e us z Ol y m pi - os z f őist e ns é g e k et. Áll a mi ü n n e p e k et r e n d elt el a tis zt el et ü kr e, s s z e nt él y e k et é pítt et ett, és f el v ett e a z E pi p h á n és z n e v et ( m a g át kij el e nt ő ist e n).^{4 3} I V. A nti o k h os zt els ő j er u zs ál e mi l át o g at ás a f ol y a m á n s zí v e- s e n f o g a dt á k^{4 4} 1 6 9- b e n, mi ut á n si k er es e n t ért viss z a a z e g yi pt o mi h a dj ár at b ól, kif os zt ott a a t e m pl o m ot, el vitt e a s z a kr ális b er e n d e z ést, m é g a h o ml o k z at ar a n yl e m e z b orít ás át is l es z e dt e ( 1 M a k 1, 17 – 2 4; 2 M a k 5, 1 5 – 2 1).^{4 5} E zt k ö v et ő e n új a b b h á b or ú b a k e z d ett Al e x a n dri a ell e n, a z o n b a n l e g át us a útj á n R ó m a viss z a- v o n ul ásr a k é n ys z erít ett e. A viss z a v o n ul ásr a k é n ys z er ül ő d ü h ö n g ő A nti o k h os z e k k or l e v á g att a J er u zs á - l e m l a k os ai n a k j ó r és z ét, a z ass z o n y o k at és g y er e k e k et r a bs z ol g as á gr a h ur c olt a, A kr a n e v ű er ő dít m é n y ét a l er o m b olt h á z a k a n y a g á b ól é pítt ett e f el a s zíri ai h el y őrs é g s z á m ár a ( 1 M a k 1, 3 3). I V. A nti o k h os z 1 6 4- b e n h alt m e g Ta b e b a n, állít ól a g b et e gs é g b e n a p árt us o k ell e n f ol yt at ott h a dj ár at s or á n.^{4 6}

Tal á n v al ós zí n ű b b n e k l áts zi k, h o g y a t ört é n eti s z e m él y, a kit e g ys z er ű e n A nti o k h os z n a k n e v e z n e k e g y é b m a g y ar á z at o k n él k ül, a z a hír h e dt I V. A nti o k h os z l e h et.⁴⁷ U g y a n a k k or a s z e m él y p o nt os a z o n osí- t ás a n e m él et b e v á g ó a n f o nt os a p es er t ört é n eti k er et é n e k m e g áll a pít ás á b a n. A nti o k h os z j el e nt ős é g e a

3 9 X e r a vi t s: A q u mr á ni k ö z öss é g s z e ntír ás ért el m e z és e ( 2 0 0 1), 4 5.

4 0 H a a g: Bi bli ai L e xi k o n ( 1 9 8 9), 2 5 3.

4 1 B e r ri n : T h e P es h er N a h u m S cr oll fr o m Q u mr a n( 2 0 0 4), 1 0 0.

4 2 B a r t h a: K er es zt y é n Bi bli ai L e xi k o n I ( 2 0 0 0), 8 8.

4 3 B a r t h a: K er es zt y é n Bi bli ai L e xi k o n I ( 2 0 0 0), 8 8.

4 4 B a r t h a: K er es zt y é n Bi bli ai L e xi k o n I ( 2 0 0 0), 8 9.

4 5 B ri g h t : I zr á el t ört é n et e ( 2 0 0 1), 4 0 9.

4 6 B a r t h a: K er es zt y é n Bi bli ai L e xi k o n I ( 2 0 0 0), 8 9.

47 Í g y pl. F a b r y : N a h u m ( 2 0 0 6), 1 1 5.

O T D K- p ál y a m u n k á k

1 6

p es er b e n – l e g y e n s z ó a k ár III. v a g y I V. A nti o k h os zr ól – v al ój á b a n a z, h o g y J ú d e a él et é b e n e g y s e b e z h et ő p eri ó d usr a m ut ass o n r á.^{4 8}

5. 3. F ari z e us o k, r ó m ai a k és Al e x a n d er J a n n áj

5. 3. 1. A Si k a ml óss á g o k K er es ői n e k T a n ács a (תו קל ח ה י ש רוד )

A N á h u m- p es er b e n a zsi d ó k, a ki k D e m etri os z b e a v at k o z ás át k ért é k a „ Si k a ml óss á g o k Ker es ői n e k T a - n ács a ” j el z ő v el v a n n a k a z o n osít v a. J os e p h us cs a k ált al á n os kif ej e z és e k k el írj a l e J a n n áj ell e nf el eit, a ki k D e m etri os zt s e gíts é g ül hí vt á k, a k ut at ó k a z o n b a n e z e k et a z ell e nf el e k et a f ari z e us o k k al a z o n osítj á k.

V al ó b a n, a „ Si k a ml óss á g o k K er es ői n e k T a n ács a ” Q u mr á n b a n a f ari z e us o k k al a z o n osít a n d ó, s e z m é g a N á h u m- p es er p u bli k ál ás a el őtt is í g y v olt elf o g a d ott. ^{4 9}

תו קל ח ה י ש רוד – e g y k o m pl e x j el z ő. Ni n cs k o ns z e n z us a f or dít ás ár a v o n at k o z ó a n, l es z á mít v a a zt, h o g y a kif ej e z ést m aj d h o g y n e m e g y et e m es e n a f ari z e us o kr a v o n at k o zt atj á k. A f or dít ás o k k ö z ött H or g a n v er zi - ój a d o mi n ál: „ S e e k ers Aft er S m o ot h T hi n gs ”,^{5 0} v a g yis a „Si k a ml óss á g o k K er es ői n e k T a n ács a ”.^{5 1}

A m e n n yi b e n ki csit k ö z el e b br ől s z er et n é n k m e g fi g y el ni e zt a s z er k e z et et, k ét g y ö k öt a z o n osít h at u n k:

a z e g yi k a ש רד , a m ási k a קל ח . A ש רד i g e, m el y n e k j el e nt és e ’ k er es ni’, v a g y ’ k ut at ni’, g y a kr a n el őf or d ul a Bi bli a s z ö v e g é b e n, s k ül ö n b ö z ő k o nt e xt us o k b a n t al álj u k.^{5 2} Q u mr á n b a n a z i g e l e gt ö b bs z ör a z Ist e n k er es és ét j el öli, m el y t a n ul m á n y o z ás, k ut at ás ált al l e h ets é g es.^{5 3} Te h át e g yf ajt a m e gis m er és ált al, s itt ér d e k ess é g k é nt h o z z át e h etj ü k, h o g y a g y ö k n e k e z a f ajt a ért el m e z és e h as o nl at oss á g ot m ut at a g y ö k r a b bi ni k us ért el m e z és é v el. A q u mr á ni k ö z öss é g s z e m é b e n Ist e n k er es és é n e k si k ert el e ns é g e a g o n os z e m b er e k e g yi k n e g atí v j ell e m v o n ás a. V al ós zí n űl e g a z o k s z á mít ott a k a l e gr oss z a b b n a k, a ki k h el yt e - l e n ül k er est é k Ist e nt ( m é g a z o k n ál is r oss z a b b a k, a ki k k u d ar c ot v all a n a k Ist e n k er es és e s or á n), mi v el h a mis a n és h a z u g m ó d o n t ett é k a zt. A q u mr á ni k ö z öss é g t e h át e g y ol y a n cs o p ort ot ill et e kif ej e z és - s el, a ki k n é z et ei k k el, és a T ór a t a n ul m á n y o z ás á n a k hi b ás m ó ds z er é v el v es z él y e zt eti k a z e m b er e k et – a תו קל ח ה י ש רוד a ki k k er esi k ( v a g y is m ert eti k) a „si k a ml óss á g o k at”.^{5 4} A קל ח g y ö k si m as á g ot j el öl. S z él es k ör ö k- b e n elf o g a d ott, h o g y a q u mr á ni k or p us z b a n s z er e pl ő תו קל ח ה י ש רוד kif ej e z és bi bli ai al a pj a É zs 3 0, 1 0- b e n k er es e n d ő: „ M o n dj at o k i n k á b b híz el g ő d ol g o k at … ” (תו קל ה ונל ו ר בד ).^{5 5}

5. 3. 2. Kitti m (םיי תכ )

A s z ó er e d et e a z Ós z ö v ets é g b ől s z ár m a zi k, n é p n é v k é nt v a n f elt ű nt et v e és Ci pr us l a k óit j el öli ( G e n 1 0, 4), s ált al á n oss á g b a n a M e dit err á n t érs é g P al es zti n át ól n y u g atr a l e v ő n é p e k et ( D e ut 1 1, 3 0- b a n kif ej e z ett e n a g ör ö g ö kr e v o n at k o zi k). A q u mr á ni t e k er cs e k b e n I zr a el k üls ő ell e ns é g eit j el öli, t e ol ó gi ai h átt érj el e nt éss el

4 8 B e r ri n : T h e P es h er N a h u m S cr oll fr o m Q u mr a n ( 2 0 0 4), 1 0 0.

4 9 B e r ri n : T h e P es h er N a h u m S cr oll fr o m Q u mr a n ( 2 0 0 4), 9 3; F a b r y : N a h u m ( 2 0 0 6), 1 1 5.

5 0 B e r ri n : T h e P es h er N a h u m S cr oll fr o m Q u mr a n ( 2 0 0 4), 9 2 . 5 1 X e r a vi t s: A q u mr á ni k ö z öss é g s z e ntír ás ért el m e z és e ( 2 0 0 1), 4 4.

5 2 B e r ri n : T h e P es h er N a h u m S cr oll fr o m Q u mr a n ( 2 0 0 4), 9 3 . 5 3 B e r ri n : T h e P es h er N a h u m S cr oll fr o m Q u mr a n ( 2 0 0 4), 9 3 . 5 4 B e r ri n : T h e P es h er N a h u m S cr oll fr o m Q u mr a n ( 2 0 0 4), 9 4.

5 5 B e r ri n : T h e P es h er N a h u m S cr oll fr o m Q u mr a n ( 2 0 0 4), 9 4 .

B a rt h a Es zt e r: N á h u m 2, 1 – 1 4 k or ai r ec e pci ój a

is bír, u g y a n a k k or ú g y is s z er e p el, mi nt a K ö z öss é g j el e n t ört é n eti v al ós á g a.^{5 6} Kitti m j el e nt és ét a z o n b a n n e m l e h et ki z ár ól a g os a n a r ó m ai a kr a r e d u k ál ni. L e g c éls z er ű b b, h a p es er e n k é nt vi zs g álj u k m e g, mir e is v o n at k o zi k a m e g n e v e z és. A q u mr á ni N á h u m k o m m e nt ár es et é b e n vis z o nt a Kitti m m e g n e v e z ést a r ó - m ai a k k al a z o n osítj á k. ⁵⁷

5. 3. 3. A D ü h ö n g ő Or oszl á n (ןו ר ח ה רי פכ)

A ןו ר ח ה s z ó a ר ר ח g y ö k b ől s z ár m a zi k, m el y n e k j el e nt és e ‘ é g ni’, s a Bi bli á b a n a t ü z es h ar a g ot j el öli a l e g- g y a kr a b b a n ( pl. N á h 1, 6; J er 2 5, 3 8; H ós 5, 1 4).^{5 8} A N á h u m k o m m e nt ár b a n a kif ej e z ést k at o n ai vit é zs é g g el és v a ds á g g al, b ar b árs á g g al h o z z á k k a pcs ol at b a. A D ü h ö n g ő or os zl á nt p e di g Al e x a n d er J a n n áj al a kj á v al a z o n osítj á k, mi ut á n úrr á l ett a f ari z e us o k f el k el és é n.^{5 9} H at al m as k e g y etl e ns é g g el v et ett v é g et e n n e k a f el k el és n e k, mi nt a zt a k o m m e nt ár is e mlíti: „ él v e a k as zt ott f el e m b er e k et” ( 4 Q 1 6 9/ 4 Q p N a h 3 – 4 c ol. 1. 7).^{6 0}

Al e x a n d er J a n n áj, h as m ó n e us h er c e g v olt, a ki p a p- kir ál y k é nt ur al k o d ott Kr. e. 1 0 4 –7 6-i g. ^{6 1} Aris zt o b u- l os z h al ál a ut á n f el es é g ül v ett e S z al ó m e Al e x a n dr át, s í g y k er ült a k or o n a a f ej ér e. S o k h á b or út vis elt és s o k at is h ó dít ott. H al ál a k or a k k or a ors z á g ot h a g y ott h átr a, mi nt a mil y e n D á vi d és S al a m o n bir o d al m a v olt. I d e g e n k at o n á k s e gíts é g é v el f ariz e us ell e nf el eit sz étsz órt a. Ur al m á n a k i d ej é b ől 3 0 0 p é nz ér m e m ar a dt f e n n, az ér m é k e g yi k ol d al á n h é b er f elir at v a n: J o n at á n, a m ási k ol d al á n p e di g g ör ö g: Al e x a n dr osz kir ál y.

A f ő p a pi p é nz ér m é k mi n d k ét ol d al á n h é b er f elir at t al ál h at ó: J o n at á n, a f ő p a p és: a zsi d ó k k öz öss é g e. ^{6 2}

6. Öss z e g z és

N é g y k ül ö n b ö z ő s z ö v e g e ml é k h a g y o m á n y o z ás á b a n t e ki nt ett ü k át N á h u m pr óf ét a k ö n y v é n e k 2. f ej e z e - t ét. Mi n d a n é g y s z ö v e g k ül ö n b ö z ő s z e m p o nt o k at h a n gs úl y o z, m ás- m ás i g e v ersr e, a k ár ú g y is m o n d h at- n á n k, h o g y t é m ár a h el y e zi a h a n gs úl yt. N a g y o n v á zl at os a n, a l é n y e gr e k o n c e ntr ál ó l e e g ys z er űsít éss el a k ö v et k e z ő k et áll a pít h atj u k m e g a f e nt e b b t a gl alt f ej e z et e k al a p j á n:

• a h é b er s z ö v e g a Ni ni v e ell e n m o n d ott ít él etr e h el y e zi a h a n gs úl yt, Ni ni v e b ű n e a z, a mi i g a z á n er őt elj es a s z ö v e g b e n ( e zt f ő k é nt a m et af ori k us ’ or os zl á n’ k é p p el ér z é k elt eti);

• a S e pt u a gi nt a s z ö v e g e viss z af o g ott a b b a n f o g al m a z, v al a mi nt t ö b b h el y e n is p o zití v ért el m ű s z a - v a k at h as z n ál – il y e n m ó d o n a s z a b a dít ás es e m é n y ét h el y e zi el őt ér b e;

• a Tar g u m J ó n at á n s z ö v e g e f ell a zítj a a h é b er s z ö v e g et, a z ált al, h o g y m a g y ar á z z a a z ’ or os zl á n’ m e - t af or át, s ki is cs er éli – ’ kir ál y’- k é nt e mlíti, t e h át c élj a a k ö z ért h et ő b b f o g al m a z ás, a d e k ó d ol ás;

• a q u mr á ni s z ö v e g e ml é k es et é b e n a z i g e v ers e k m ell ett m a g y ar á z at o k at is t al ál u n k, m el y e k r á vil á - gít a n a k a k ö z öss é g g o n d ol k o d ás ár a – mi nt p él d á ul mit és p o nt os a n kit ért ett e k a q u mr á ni a k a z or os zl á n m et af or áj a al att; e b b e n a z es et b e n a s z ö v e g e ml é k a kt u ali z álj a N á h u m pr óf ét a k ö n y v ét.

5 6 X e r a vi t s: A q u mr á ni k ö z öss é g s z e ntír ás ért el m e z és e ( 2 0 0 1), 1 4 – 1 5; F a b r y: N a h u m ( 2 0 0 6), 1 1 5.

57 X e r a vi t s: A q u mr á ni k ö z öss é g s z e ntír ás ért el m e z és e ( 2 0 0 1), 1 5; F a b r y: N a h u m ( 2 0 0 6), 1 1 5.

5 8 B e r ri n: T h e P es h er N a h u m S cr oll fr o m Q u mr a n ( 2 0 0 4), 1 0 4.

5 9 B e r ri n: T h e P es h er N a h u m S cr oll fr o m Q u mr a n ( 2 0 0 4), 1 0 5; Fa b r y : N a h u m ( 2 0 0 6), 1 1 5.

6 0 X e r a vi t s: A q u mr á ni k ö z öss é g s z e ntír ás ért el m e z és e ( 2 0 0 1), 4 4.

6 1 B a r t h a: K er es zt y é n Bi bli ai L e xi k o n I ( 2 0 0 0), 4 1.

6 2 H a a g: Bi bli ai L e xi k o n ( 1 9 8 9), 4 4.

O T D K- p ál y a m u n k á k

1 8

Mi n d e nt e g y b e v et v e a k ut at ás u n k arr a vil á gít r á, h o g y m e n n yir e d ö nt ő l e h et e g y bi bli ai s z ö v e g vi zs g ál at a e g y é b s z ö v e g e ml é k e k b e n. A r e c e p ci ó kriti k a m ó ds z er e n e m e n g e di s k at ul y á b a z ár ni a s z ö v e g ért el m ét, h a n e m é p p e n ell e n k e z ől e g: ut a k at n yit k ül ö n b ö z ő ért el m e z és e k f el é. S e gít a b b a n, h o g y j o b b a n m e g ért - h ess ü n k e g y Kr. e. 6. s z á z a d b ól s z ár m a z ó pr óf ét ai j ö v e n d öl ést, e g y b e n arr a is r á vil á gít, h o g y k ül ö n b ö z ő cs o p ort o k, a k ár k ül ö n b ö z ő n y el v e k, mit is ért ett e k m e g e b b ől a pr óf ét ai k ö n y v b ől. M e gl át h atj u k a z o k at a z as p e kt us o k at, a mi k i g a z á n m e gr a g a dt á k a z a k k ori e m b ert N á h u m k ö n y v é n k er es zt ül. S l e g y e n e z a z i g a zs á g os ít él et, a s z a b a dít ás él m é n y e, a k ö z ért h et ős é g f o nt oss á g a, v a g y p e di g a z a kt u ali z ál ás – mi n d e n es et b e n a m e g ért és, a z ért el m e z és j áts z ott k ul csf o nt oss á g ú s z er e p et.

F el h as z n ált ir o d al o m

A c h t e m ei e r, E.: N a h u m – M al ac hi. I nt er pr et ati o n. A Bi bl e C o m m e nt ar y f or Te ac hi n n g a n d Pr e ac hi n g , Atl a nt a, J o h n K n o x Pr ess, 1 9 8 6.

A r a n y o s Z.: N á h u m k ö n y v é n e k m a g y ar á z at a, i n: B art h a T. (f ős z er k.) J u bil e u mi K o m m e nt ár – A Sz e ntír ás m a g y ar áz at a, II. k öt et, B u d a p est, K ál vi n Ki a d ó, 1 9 9 8, 8 97 – 9 0 1.

C zi g l á n yi Zs.: Az Ósz ö v ets é g t ört é n et e , P é cs, P é csi P üs p ö ki Hitt u d o m á n yi F őis k ol a, 2 0 1 6.

B a r t h a T.: Ker eszt y é n Bi bli ai L e xi k o n I –II , B u d a p est, K ál vi n Ki a d ó, 2 0 0 0.

B e r ri n, S h. L.: T h e Pes h er N a h u m Scr oll fr o m Q u mr a n. A n E x e g etic al St u d y of 4 Q 1 6 9 ( S T DJ 5 3), L ei d e n – B ost o n, Brill, 2 0 0 4.

B ri g h t, J.: Izr á el t ört é n et e, B u d a p est, K ál vi n Ki a d ó, 2 0 0 1.

E g e r e si L. S.: Tar g u m, Tar g u mi m, i n: T h e ol o gi ai Sz e ml e 4 3/ 3 ( 2 0 0 0), 13 2 – 1 4 0.

F a b r y, H.-J.: N a h u m ( H T h K A T), Fr ei b ur g – B as el – Wi e n, H er d er, 2 0 0 6.

F a b r y, H.-J.: T h e R e c e pti o n of N a h u m a n d H a b a k k u k i n t h e S e pt u a gi nt a n d Q u mr a n , i n: P a ul, S h. M. – Kr aft, R. A. – S c hil fi m a n, L. H. – Fi el ds, W. W. ( e d.): E m a n u el . St u di es i n H e br e w Bi bl e, S e pt u a gi nt a n d D e a d S e a Scr olls i n H o n or of E m a n u el T o v ( V T S u p pl 9 4), L ei d e n – B ost o n, Brill, 2 0 03, 2 4 1 – 2 5 6.

F r ö h li c h I.: E x e g eti k ai m ó ds z er e k: A p es er, i n: B e n yi k G y. (s z er k.), A Bi bli a ért el m ez és e. N e mz et k özi Bi b - li k us K o nf er e nci a, Sz e g e d, 2 0 0 4, S z e g e d, J A T E Pr ess, 2 0 0 5, 5 1 –7 0.

H a a g, H.: Bi bli ai L e xi k o n , B u d a p est, A p ost oli S z e nts z é k K ö n y v ki a d ój a, 1 9 8 9.

H e h n, G. – M o h r, H.: R e c e pti o n, i n: St u c kr a d , K. v o n ( e d.): T h e Brill Dicti o n ar y of R eli gi o n , L ei d e n – B os- t o n, Brill, 2 0 07, 1 5 8 6 – 1 5 9 6.

J a u s s, H. R.: A r e c e p ci ó el m él et e, i n: u ő (s z er k.): R ec e pci ó el m él et – eszt éti k ai t a p aszt al at – ir o d al mi h er m e- n e uti k a . Ir o d al o m el m él eti t a n ul m á n y o k, B u d a p est, Osiris Ki a d ó, 1 9 9 9.

P é n t e k D. G.: N á h u m k ö n y v é n e k t ar g u m a, i n: Ó k or 17/ 1 ( 2 0 1 8) , 3 2 – 3 9.

R o w l a n d, C h. – B o x a l l, I.: R e c e pti o n Criti cis m a n d T h e or y, i n: M c K e n zi e, S. L. ( e d.): T h e O xf or d E nc yc - l o p e di a of Bi blic al I nt er pr et ati o n, V ol. 2, N e w Y or k, O xf or d U ni v ersit y Pr ess, 2 0 13, 2 0 6 – 2 1 4.

S p r o n k , K.: T h e A v e n gi n g G o d of N a h u m as C o mf ort er of t h e Tr a u m ati z e d, i n: Act a T h e ol o gic a 2 6 ( 2 0 1 8), 237 – 2 5 0.

X e r a vi t s G.: A q u mr á ni k öz öss é g sz e ntír ás ért el m ez és e , P á p a, P á p ai R ef or m át us Te ol ó gi ai A k a d é mi a, 2 0 0 1.

K

I

C

„ H all g as d m e g l a k ó h el y e d e n, a m e n n y b e n, ... és b o cs áss m e g n e ki k!”

S al a m o n t e m pl o ms z e nt el ő i m á ds á g á n a k ( 1 Kir 8, 2 2 – 5 3) e x e g é zis e *

1. B e v e z et és

A krí zis e k és a z o k f el d ol g o z ás á n a k a k ér d és e n e m ó k ori, el a v ult pr o bl é m a. A z e g y é nt, v a g y a k ö z öss é g et éri nt ő és j ö v őj ét b ef ol y ás ol ó krí zis e k k el, v áls á g o k k al a z e m b eris é g t ört é n et é n b el ül cs a k n e m mi n d e n g e n er á ci ó t al ál k o z ott és t al ál k o zi k. El é g, h a il y e n v o n at k o z ás b a n m e g e mlítj ü k a t ör ö k d úl ást, a j ár v á n y o k s o k as á g át, Tri a n o nt v a g y a h ol o k a us zt ot. A z o n b a n u g y a n e z e n a h el y e n e mlít h etj ü k s aj át k or u n k at is, a m el y et m ost é p p e n a j ár v á n y h el y z et krí zis e h at ár o z m e g.

E t a n ul m á n y k er et ei n b el ül a z z al a j el e ns é g g el f o gl al k o z u n k, h o g y h o g y a n l es z a t e ol ó gi a, a z o n b e - l ül a z i m á ds á g a krí zis f el d ol g o z ás á n a k e g y l e h ets é g es es z k ö z e. M é g p o nt os a b b a n m e g h at ár o z v a, ú g y m ut at u n k r á S al a m o n t e m pl o ms z e nt el ő i m áj á n k er es zt ül a z i m á ds á g m űf aj ár a, mi nt a krí zis e k t e ol ó gi ai f el d ol g o z ás á n a k e g y el ér h et ő es z k ö z ér e a d e ut er o n o mist a g o n d ol ko d ás b a n.

I zr a el él et é b e n t al á n a l e g n a g y o b b krí zist a b a bil o ni f o gs á g j el e nt ett e. A f o gs á g es e m é n y e k ét sí k o n is tr a u m át er e d m é n y e z ett, his z e n mi n d v all ási, mi n d t ört é n el mi t ér e n g y ö k er es e n m e g h at ár o zt a I zr a el és a

* J el e n t a n ul m á n y a 3 5. O T D K T árs a d al o mt u d o m á n yi sz e kci ój á n a k “ V all ás- és hitt u d o m á n y 1.” t a g oz at á b a n b e m ut at ott p ál y a m u n k a r ö vi dít ett és sz er k eszt ett v ált oz at a. A sz erz ő t a g oz at á b a n orsz á g os III. h el y ez ést ért el. A h all g at ó t é m a v ez et őj e:

Dr. N é m et h Ár o n e g y et e mi d oc e ns, D R H E Ósz ö v ets é gi T a nsz é k.