Petőfi a közkatona

- »

Peiőli a silbakon verset ír a íaköpönyegfe.

„ M I K O R M É G S T R Á Z S Á L T A M v a g y főz- t e m a k u k o r i c a g o m b ó c o k a t k ö z l e g é n y t á r - s a i m s z á m á r a s m o s o g a t t a m a v a s e d é n y t oly téli h i d e g b e n , h o g y a m o s o g a t ó r u h a u j j a i m - h o z f a g y o t t s m i k o r a k á p l á r „ m e n j e n k e n d " - j e l e h a j t o t t a h a v a t k i h o r d a n i a k a - s z á r n y a u d v a r á b ó l : m i n d e n k o r m á r v i l á g o s s e j t e l m e i m v o l t a k a r r ó l , a m i v e l e m e g y k o r t ö r t é n n i fog, s ami m e g is t ö r t é n t . M e g á l m o d - t a m az ő r s z o b a m e z t e l e n f a á g y á n , h o l — m i n t d e M a n x b á r ó —г az e g y i k o l d a l a m a t a l á m t e t t e m d e r é k a l j n a k s a m á s i k k a l b e t a - k a r ó z t a m , m e g á l m o d t a m itt, h o g y n e v e t szer- z e k k é t o r s z á g b a n , m e l y e t az e g é s z v i l á g k r i t i k u s a i n a k o r d í t ó c s o r d á j a s e m lesz k é p e s m e g s e m m i s í t e n i " .

A z Utijegyzętek-ben í r j a e z t Petőfi, é v e k - k e l a G o l l n e r g y a l o g e z r e d b e l i k a t o n á s k o d á s a u t á n , 1845-ben, m i k o r t e l j e s e r ő v e l i n d u l m e g e l l e n e az a h a j s z a , m e l y m á i g is p é l d á t l a n a m a g y a r i r o d a l o m t ö r t é n e t é b e n (Illyés G y u l a s z e r i n t ez m é g az A d y - ü l d ö z é s m é r e t e i t is f e l ü l m u l t a ) . A Honderű k i s k ö l t ö n c e i é s Íté- szei, a k i k n e k n e v é t a z ó t a r é g e n e l l e p t e a por, t e r m é s z e t e s e n a h a z á t é s a n y e l v tiszta- s á g á t f é l t i k P e t ő f i t ő l , a k i n e k , , e x - b a k a " ' - v o l t á t n e m g y ő z i k e l é g g é h a n g o z t a t n i . C s á s z á r F e r e n c ú r (ki i s m e r i őt ma?) o k t a t j a P e t ő f i S á n d o r t : „ a v e r s f a r a g á s n e m k ö l t é s z e t ; sza- b á l y t a l a n s á g n e m g e n i a l i t á s ; v a s t a g o s s á g n e m m ű v é s z e t i izlés; — é s n e m e g y e d ü l bor-,

G Y E N E S-D 1 E N E S ANDRÁS

PETŐFI

CL k i i z k a h n iíL

próíont, bakancs- .és bakakabátban, d e n e m is a' f á k l y a f ü s t b e n r e j l i k a k ö l t é s z t illető a e t h e r . " A z i h l e t ő é t e r p e r s z e P e t r i c h e v i c h H o r v á t h L á z á r é k n á l r e j l i k , a k i p a r f ö m ö s iro- d a l m i l a p o c s k á j á t a k ö v e t k e z ő a j á h l á s s a l n y ú j t j a á t a k o r m á g n á s h ö l g y e i n e k ,, . . . e n - g e d j é t e k b á j v i r á g g á f a k a d o z n i g y ö n y ö r ű s z e m e i t e k é d e s s u g a r á b a n s h o n s z e r e l m e s l e h e l l e t e t e k d r á g a k é j l e g é b e n . "

A z e x - b a k a n c s o s a k k o r m á r m e g í r t a ó d á - j á t „ A z ő r á g y h o z " , m e g é n e k l i a s o p r o n i é s g r á c i ő r s z o b á k d e s z k a p r i c c s é t , a m e l y e n a n y - n y i s z o r a l u d t , f e l ö l t ö z v e , d e r é k s z í j j a l é s ki- f ű z ö t t b a k a n c s b a n é s s e m m i e s e t r e s e m a h o n s z e r e l m e s l e h e l l e t e k k é j l e g é b e n , h a n e m s o r s t á r s a i , m a g y a r é s h o r v á t b a k á k k ö z ö t t , n e h é z p a r a s z t i t e s t e k g ö z ö l g é s é b e n .

Égig emeljen bár a játszi szerencse kegyelme, És legyen első rangom isten után

S bár csak azért szüljön hát India kincset özönnek,

Hogy büszkén ajakam mondani tudja:

enyém!

Durva faalkotmány! emléked nem leszen irtva Szümből és akkor is hajlik öledbe fejem, Hisz te, az ínségnek mikor éje borongva

körülem,

S hervasztott a bú: balzsamos enyhet adál.

Enyhet adál! az ölő vad kínok örömtelen i f j a Leggyönyörűbb álmát kebleden álmodozá.

A s ö t é t e n f é n y l ő k l a s s z i k u s f o r m á b a n ez a t á r g y : e g y k a s z á r n y a - p r i c c s ! A v e r s , a m e l y e t P e t r o v i c s írt, az i s m e r e t l e n , a k i „ c s o l n a k s z e r ű b a k a n c s b a n " , k e z é b e n f a l a p á t t a l é s n y í r f a s e p - r ű v e l t a k a r í t o t t a a s o p r o n i G o l l n e r g y a l o g e z - r e d l a k t a n y a u d v a r á t , — o l y a n , m i n t e g y in- t é s : s e m m i s i n c s f e l e d v e . N e m c s a k az ő r á g y , h a n e m ,,a' s ó t l a n k e n y é r é s b a k a n c s " sem, m e l y n e k g y a k o r i e m l e g e t é s é t o l y a g g ó d v a fi- g y e l i az a u l a . S e j t i — h e l y e s e n —, h o g y az

„ e l p á r t o l t m u s a f i ' ' , a m é l y s é g e k b ő l e l ő k e v e r e - d e t t e m b e r , a k ó b o r d i á k g s o b s i t o s k a t o n a , a k i v e s z é l y e s k i k é p z é s e n ' e s h e t e t t át, ez b e - s z é l n i f o g ! H o g y k i n e k ? — e r r e s z i n t e r e n d - ő r é r t s i k o l t o z v a m u t a t a k r i t i k u s : „ p ó r o k n a k , a p ó r o k l e g a l s ó b b , l e g n y e r s e b b o s z t á l y á n a k é n e k e l . . ." E z é r t f é l e l m e t e s , e z é r t p r ó b á l j a a Honderű i j e d t i r o d a l m i b o j t á r j a a b o r z a s tál- t o s c s i k ó t — m p r t s z e r i n t e az „ b ű z ö s l a p á l y o - lcon v á g t a t " — v i s s z a é d e s g e t n i „a' m a g a s P a r n a s s u s , az i s t e n i H e l i k o n ' " t á j a i r a , „ h o l a s z ű z m u s á k tiszta f o r r á s a i c s e r g e d e z n e k " .

Tizenhatéves volt, a m i k o r f e l c s a p o t t k a t o - n á n a k . A Haupt-Grundbuchsblatt-ja (főtörzs- k ö n y v i lap, a f ő a n y a k ö n y v i l a p n a k f e l e l m e g ) .szerint K i s k ő r ö s ö n , 1821-ben s z ü l e t e t t (úgy

látszik, k é t e s z t e n d ő v e l ö r e g í t e t t e m a g á t , h o g y e l é r j e a k o r h a t á r t ) p e s t m e g y e i , m a g y a r o r s z á g i , e v a n g é l i k u s „ A l e x a n d e r P e t r o v i c h " (ez a n é - m e t e z r e d í r n o k m ű v e , s o h a s e m í r t a c ú - v a l a n e v é t ) , t a n u l ó , 1839 s z e p t e m b e r 6 - á n l é p e t t b e a b á r ó G o l l n e r n e v é t v i s e l ő g y a l o g e z r e d b e , S o p r o n b a n : ez a 48. g y a l o g e z r e d v o l t , m e l y e t k é s ő b b E r n ő f ő h e r c e g n e v é r e k e r e s z t e l t e k . H a t e s z t e n d e i s z o l g á l a t r a k ö t e l e z t e m a g á t é s a s z e p t e m b e r 15-én k i a d o t t Standes-Verande- rungen ( á l l o m á n y v á l t o z á s o k , az á l l o m á n y p a - r a n c s n a k f e l e l m e g ) az e l s ő s z á z a d b a v a l ó be- o s z t á s á t közli.

A Haupt-Grundbuchsblatt s z e m é l y l e í r á s i (Personsbeschreibung) r o v a t a i ü r e s e k : k á r . De a h a n y a g i r n o k e l m a r a d t s z á r a z l e í r á s á v a l s z e m b e n b ő v e n k á r p ó t o l b e n n ü n k e t S a s s I s t v á n n a k , a k ö l t ő r é g i b a r á t j á n a k v a - l ó b a n m e s t e r i k a r c o l a t a a g y e r e k k a - t o n a P e t ő f i r ő l . A z e z r e d b e v a l ó b e - l é p é s e u t á n n é h á n y h é t t e l — e g y őszi d é l u t á n o n — t a l á l k o z o t t a f i a t a l r e k r u t á v a l k ö z ö s p a j t á s u k , N é m e t h J á n o s s o p r o n i l a k á - s á n . í g y ír: „ A s z o b á b a b e l é p t e m k o r , s z e r é -

n y e n m e g h ú z ó d v a , f e s t e t l e n d i á k l á d á n ü l d ö - g é l v e t a l á l t a m e g y f a k ó a r c ú , m o h o d z ó b a j u - szú, v é z n a k i n é z é s ű , e g é s z e n i g é n y t e l e n k a t o - n á t , ö l é b e n l ó g a t v a f e h é r v á l l s z í j á r ó l l e c s ü n - g ő s z u r o n y á t . K ö s z ö n t é s e m r e k a t o n á s a n fel- állt, o l d a l á r a h u z á f e g y v e r é t s é r d e s t e n y e r é - n e k s z o r í t á s a , t e s t a l k a t á t ó l e l ü t ö l e g , e d z e t t k e z e k e r e j é t é r e z t e t é v e l e m . S á r g a p i t y k é s , z ö l d h a j t ó k á s m o n t u r j a , n a d r á g j a , c s o l n a k s z e r ű b a k a n c s a ú g y l ö t y ö g ö t t r a j t a , m i n t h a n e m is r á s z a b t á k v o l n a ; e g y e d ü l n y a k s z o r í t ó j a állt f e s z e s e n f e l p e c k e l v é n v é k o n y n y a k á n ü l ő fe- jét, m e l y e n a r ö v i d r e n y i r o t t s f e l á l l ó s e r t e h a j

— m e l y s ö t é t b e n d ö r z s ö l v e a k á r h á n y s z o r s z i k r á z o t t — b e e s e t t arc, f e k e t e b ő r s z í n , é l é n k k é t b a r n a s z e m , m i n t r é g i i s m e r ő s ö k j e l e n t k e z t e k e l ő t t e m . " Ez v o l t P e t ő f i , a Goll- n e r - b a k a , a k i a d i á k i á d á n ü l d ö g é l v e r ö v i d e n e l m o n d t a , h o g y m i é r t l e t t k a t o n a . M i é r t ?

O l y a n k é r d é s ez, a m i t m a g a a k ö l t ő p o n - t o s a n t i s z t á z o t t , b a r á t a i é s r o k o n a i l e í r t a k é s e l b e s z é l t e k : v i l á g o s és v a l ó s z e r ű v a l a m e n n y i r é s z l e t e ; e z é r t a m ú l t s z á z a d v é g d i l e t t á n s P e t ő f i - k u t a t ó j a s ü r g ő s e n b e l e n y ú l t e b b e a r e n d b e é s g o n d o s a n ö s z e k ú s z á l t a . Ez v o l t az a k o r , a m i k o r — a h i v a t a l o s M a g y a r o r s z á g k ö z ö m b ö s s é g e m i a t t , i n t é z m é n y e s k u t a t á s h i j - j á n — v a l a m e n n y i m é g é l ő P e t ő f i - i s k o l a t á r s , t á v o l i i s m e r ő s é s j e l e n t é k t e l e n e l l e n f é l m e g - s z ó l a l t é s e g y m á s h a n g j á t t ú l h a r s o g v a n y i l a t - k o z o t t . A p o l g á r f e l i s m e r t e a j e l e n t ő s é g é t a n - , n a k , h o g y ő P e t ő f i k o r t á r s a , m é g a n é m á k is

b e s z é l t e k : j ö t t e k a k o r t á r s a k o l d a l á g i l e s z á r - m a z o t t a i é s a s z e m t a n u k f ü l t a n ú i , s ő t j ö t t e k az e g y k o r i b í r á l ó k . S z e b e r é n y i , a k i a k ö l t ő m a g y a r h e l y e s í r á s - t u d á s á t is k é t s é g b e v o n t a , v i s s z a v e d l i k d i á k p a j t á s s á ; H a z u c h a , ez a só- h i v a t a l n o k , a k i P e t ő f i f e j é r e v a d á s z n i m e r é - szelt, n e m k e v e s e b b e t állít, m i n t h o g y Se- g e s v á r u t á n t a l á l k o z o t t a h a l o t t n a k t u d o t t k ö l - t ő v e l , a k i s i e t e t t k ö z ö l n i v e l e , h o g y d e r é k h a - z a f i n a k t a r t j a ő t . . . H a s o n l ó e l ő a d á s o k n y o - m á n k e r ü l t a k ö l t ő é l e t r a j z á b a az a v a l ó t l a n - ság, h o g y k a l a n d - é s d i c s ő s é g v á g y t ó l v e z e t v e l é p e t t v o l n a b e a G o l l n e r - e z r e d b e , m i n t e g y m e g r é s z e g ü l v e „ i d e á l j a " , K i s f a l u d y K á r o l y p é l d á j á n , s a z t r e m é l t e , h o g y tiszt l e h e t az o s z t r á k h a d s e r e g b e n . V a n o l y a n f e l f o g á s is, h o g y P e t ő f i előre tudott volna a s o p r o n i G o l l n e r - b a k á k T i r o l b a v a l ó m e n e t e l é r ő l , ezért l é p e t t b e e h h e z az e z r e d h e z , m e r t m á r e k k o r e l h a t á r o z t a , h o g y T i r o l b ó l á t s z ö k i k S v á j c b a ,

„a s z a b a d s á g , a f ü g g e t l e n s é g h a z á j á b a " . Ez n e m igaz. E l t e k i n t v e attól, h o g y Kis- f a l u d y s o h a s e m v o l t P e t ő f i k ö l t ő i e s z m é n y - k é p e , t u d n i a k e l l e t t — é s t u d t a is —, h o g y az 1839-es h a b s b u r g i h a d s e r e g b e n a tiszti u t á n - p ó t l á s n e m ú g y t ö r t é n i k , m i n t a K i s f a l u d y a k é s S i m o n y i ó b e s t e r , t e h á t a f r a n c i a h á b o r ú k k o r á b a n . És h o n n a n t u d h a t o t t v o l n a v a l a m i t P e t ő f i a 48. g y a l o g e z r e d t a g o z ó d á s á r ó l é s el- h e l y e z é s i , h e l y ő r s é g v á l t o z t a t á s i k é r d é s e i r ő l — m i e l ő t t b e l é p e t t v o l n a az e z r e d b e ? Igen, ott h a l l o t t s z á l l o n g ó h í r e k e t a tiroli ú j h e l y ő r s é g - ről. (Bregenzről, az e z r e d p a r a n c s n o k s á g a k - k o r i s z é k h e l y é r ő l ) é s akkor — f e l i s m e r v e t ű r - h e t e t l e n h e l y z e t é t — m e g f o g a n h a t o t t b e n n e a

g o n d o l a t , h o g y a B o d e n i - t ó m e n t i v á r o s k á b ó l á t s z ö k i k „ T e l i V i l m o s h a z á j á b a " . N a g y o n v a - l ó s z í n ű , h o g y e z t a — n e m is m i n d e n r e a - l i t á s n é l k ü l i t e r v é t — már mint katona, k ö - z ö l t e is b i z a l m a s b a r á t a i v a l , d e s z ó s i n c s a r - ról, h o g y t a r i s z n y á j á b a n e z z e l a k é s z t e r v v e l m e n t v o l n a k a t o n á n a k , m e r t — h a a z e l ő b b i k é r d é s e k r e t a l á l h a t n á n k is f e l e l e t e t — e z t a v e l e r o k o n i é s b a r á t i v i s z o n y b a n l é v ő Orlay Petrics Soma, a k i t a n u j a v o l t a n n a k , a m i k o r a k ö l t ő b e n e l ő s z ö r m e r ü l t f e l a k a t o n á s k o d á s g o n d o l a t a , b i z o n y o s a n m e g e m l í t e t t e v o l n a .

O r l a y m i n d v é g i g a z t á l l í t o t t a , h o g y a z o s t f f y a s s z o n y f a i k e g y e t l e n l e v é l - h i s t ó r i a l ö k t e f e l a k ö l t ő b e n a z t a z e l h a t á r o z á s t , h o g y k a t o - n á n a k áll. T u d n u n k k e l l , h o g y P e t ő f i 1839 n y a r á t n a g y b á t y j á n a k , Salkovics Péter j ó - m ó d ú m é r n ö k n e k o s t f f y a s s z o n y f a i h á z á b a n t ö l t ö t t e , u g y a n o t t t a r t ó z k o d o t t a k é t r o k o n g y e - r e k is: S a l k o v i c s K á r o l y é s O r l a y , a k i k e g y - i v á s ú a k v o l t a k v e l e . P e t ő f i t n a g y b á t y j a a z z a l a s z á n d é k k a l f o g a d t a h á z á b a , h o g y t a n í t t a t n i f o g j a S o p r o n b a n , h a ú g y l á t j a , h o g y „ s z í n é s z i á b r á n d j a i v a l f e l h a g y " . A k ö l t ő s z ü l e i e k k o r m á r t e l j e s e n e l s z e g é n y e d t e k , t ö n k r e m e n t e k é s e z e n f e l ü l a p j a k i is t a g a d t a P e t ő f i t — m e g i n t c s a k a s z í n é s z i á b r á n d o k m i a t t . A m i n t l á t j u k , s o k b a j v o l t a z á b r á n d o k k a l a v a l ó s á g k ö l t ő - j é n é l : O s t f f y a s s z o n y f á n is a h e l y e t t , h o g y m e g - h ú z t a v o l n a m a g á t , v e r s e k e t írt, m é g p e d i g

„ á r k u s - s z á m r a " e g y R ó z a n e v ü i f j ú h ö l g y h ö z , m e l y e k n a g y b á t y j a k e z é b e k e r ü l t e k , a k i p e r - s z e f e l h á b o r o d o t t e z e n . P e t ő f i r o k o n a i k ö z ü l e z t a s z e g é n y f i l i s z t e r t f e s t i k a l e g e l l e n s z e n - v e s e b b s z í n e k k e l a k ö l t ő é l e t í r ó i : p e d i g m e g k e l l e n e é r t e n ü n k , h o g y ő s e m é r t h e t t e a z u d - v a r á b a t é v e d t ó r i á s g y e r m e k e t é s a n n a k m ű - v e i t . ( T a l á n s z ó s z o r o s é r t e l e m b e n s e m , h i s z e n s z l o v á k o s a n , i d e g e n k i e j t é s s e l b e s z é l t m a g y a - rul.) E b b ő l s e m l e s z e m b e r — g o n d o l h a t t a , a m i k o r e l u t a z o t t N é m e t i b e t a g o s í t a n i . I n n e n í r t a m e g a l e v e l é t f e l e s é g é n e k , a l é n y e g e e n - n e k a z v o l t , h o g y a z a s s z o n y d o b j a k i a h á z á - b ó l P e t ő f i t . S a l k o v i c s n é a z o n g o r á r a t e t t e a n y i t o t t l e v e l e t , m e r t n e m v o l t s z í v e e z t k ö - z ö l n i a k ö l t ő v e l , b i z t o s r a v e t t e , h o g y P e t ő f i o t t m e g t a l á l j a .

„ í g y is l e t t — í r j a l e a j e l e n e t e t O r l a y , a t a n u . — A z i r o d á b a n , a h o l f o g l a l k o z t a m , S á n d o r b e s z ó l í t o t t a z o n g o r a s z o b á b a . H a l l - g a s d , ú g y m o n d , m i t ír n a g y b á t y á n k s a k ö - v e t k e z ő p á r s o r t f e l o l v a s t a e l ő t t e m : Samut és Károlyt küldjétek el Sopronba, Sándornak azonban adj egy pár forintot, s menjen, ahová neki tetszik, belőle úgysem lesz egyéb komé- diásnál. M e g d ö b b e n é s e m m i a t t n e m t u d t a m h a m a r s z ó h o z j u t n i , S á n d o r p e d i g a s z o k o t t - n á l is h a l v á n y a b b l e t t . V é g r e a z t a k é r d é s t k o c k á z t a t t a m :

— M i t é v ő l e s z e s z m o s t ?

— M á r h a t á r o z t a m — v o l t a v á l a s z — , veletek megyek S o p r o n b a s b e á l l o k k a t o n á - n a k .

T e h á t „ v e l e t e k m e g y e k " . A z é r t m e g y é p - p e n S o p r o n b a , m e r t a k é t r o k o n g y e r e k is o d a - k e r ü l , d e ő k , a b o l d o g o k , a l í c e u m b a . A z e l - h a t á r o z á s n é h á n y p e r c a l a t t s z ü l e t e t t m e g : a

l e v é l e l s ő á t o l v a s á s á t ó l O r l a y k é r d é s é i g . A p j a k i t a g a d t a , n a g y b á t y j a k i d o b t a , k i t e t t g y e r e k , m i t c s i n á l h a t ? N i n c s m é g á l t a l á n o s v é d k ö t e l e z e t t s é g , k ö t é l l e l é s m u z s i k á v a l f o g - j á k a r e k r u t á t , a l a k t a n y a k a p u j a m i n d i g n y i t - v a v a n : b e á l l k a t o n á n a k .

S z e p t e m b e r 4 - é n b ú c s ú v e r s e t ír O r l a y - h o z m é g O s s t f f y a s s z o n y f á n :

Hát legyen versem díjad és jutalmad, S majd ha a végzet kiszakaszt karodból Engem: olvasván ezeket lebegjen

Dalma eszedben.

Ez a „ D a l m a " , e z ő, a k ö l t ő , n é h á n y i f j ú - k o r i v e r s é b e n í g y n e v e z i m a g á t , m o s t k e r e s - g é l m a g á n a k n e v e t . S z e g é n y D a l m a , a k é t r o - k o n d i á k k a l e g y ü t t s z e p t e m b e r 5 - é n k o c s i r a ül é s m i n t t u d j u k , 6 - á n m á r Alexander Petrovich (Der f r e i w i l l i g e R e k r u t ) . A s z o l g á l a t v e z e t ő le- h a j i n t n e k i a r a k t á r p o l c r ó l e g y e l h a s z n á l t m u n d é r t , e g y n a d r á g o t , e g y c s á k ó t , e g y b a - k a n c s o t , a m e l y e k r ő l S a s s I s t v á n — a c i v i l e m - b e r k e d v e s n a i v i t á s á v a l — f e j c s ó v á l v a á l l a - p í t o t t a m e g , h o g y „ m i n t h a n e m i s r á s z a b t á k v o l n a " . N e m h i s s z ü k , h o g y v o l t n á l a i f j a b b é s t ö r é k e n y e b b ú j o n c a c s á s z á r i h a d s e r e g b e n . A császári hadsereg u g y a n t ö r ö k ö t f o g o t t a t i z e n h a t é v e s ú j o n c b a n : k i t ű n ő b b v e r s e k b e n m é g n e m s z i d t á k é s g ú n y o l t á k a f é l t e t t á r m á - d i á t , m i n t ő m a j d . T í z é v e v a n m é g h á t r a a z é l e t b ő l , e z a l a t t h é t v e r s é b e n e m l é k e z i k m e g G o l l n e r - b a k a k o r á r ó l : h a s e j t h e t t e v o l n a Moulholand e z r e d e s , a G o l l n e r - g y a l o g e z r e d a k k o r i p a r a n c s n o k a , h o g y e z a v é z n a r e k r u t a l e s z a z a v i l á g i r o d a l m i s ú l y ú k ö l t ő , a k i é r c - n é l m a r a d a n d ó b b a n y a g b a v é s i a m e g v é n h e d t h a d s e r e g o s t o b a s á g á t é s e m b e r t e l e n s é g é t , bi- z o n y á r a j o b b a n s i e t e t t v o l n a a z o b s i t t a l . N e m s z a b a d e l f e l e j t e n ü n k , h o g y ő v o l t a z e l s ő n a g y k ö l t ő n k , a k i n e m k ö v e t t e a n e m e s i k ö l t é s z e - t e t a n y e l v é b e n , h a g y o m á n y a i b a n , s z e l l e m é - b e n n é p ü n k t ő l t e l j e s e n i d e g e n h a d s e r e g d i c s é - r e t é b e n . A m a d é , a t á b o r n o k - l í r i k u s , a n é p p e l é s a n é p d a l a i v a l e l l e n t é t b e n propagálja a h a b s b u r g i k a t o n a é l e t e t , m i n t e g y v e r b u n k o s ő r m e s t e r a p i a c o n , ú g y é n e k e l , a c s i z m á j á t c s a p k o d v a . „ A s z é p f é n y e s k a t o n á n a k a r a n y , g y ö n g y é l e t e . . . " D e a n é p n e k v a n n a k t a p a s z - t a l a t a i „ c s a l a t á s b a n é s f e n é b e n " , s a t o b o r z á - s o k h í r é r e e r d ő k b e , p u s z t á k b a m e n e k ü l . P e - t ő f i a n é p p e l é s a n é p d a l o k k a l e g y ü t t kritizálja a c s á s z á r i á r m á d i á t é s s o r s á t k á r h o z t a t j a , m e l y ő t o d a k é n y s z e r í t e t t e .

A k a t o n a s á g k i e g é s z í t é s é u g y a n i s c s a k e l v i l e g t ö r t é n t s z a b a d t o b o r z á s s a l , a v a l ó s á g - b a n a h i á n y t a hatósági újoncállitással is p ó - t o l t á k . A d a t a i n k v a n n a k a r r ó l , h o g y a 7 — 800.000 l a k o s s á g ú t o b o r z ó k e r ü l e t e k b e n c s a k e r ő s z a k k a l l e h e t e t t ö s s z e s z e d n i a n n y i ú j o n c o t , a m e n n y i e g y g y a l o g e z r e d é s e g y h u s z á r e z r e d h a d i l é t s z á m á n a k f e n n t a r t á s á h o z s z ü k s é g e s v o l t . A z ö n k é n t e s j e l e n t k e z ő k s z á m a k e v é s , m e r t a d u r v a b á n á s m ó d , a z i d e g e n h e l y ő r s é - g e k , a z i d e g e n l é g k ö r m i a t t f é l e l m e t e s h í r e v o l t a k a t o n a é l e t n e k ; a z ú j o n c o z á s n á l p e d i g a n n y i a t ö r v é n y e s k i v é t e l , h o g y a h a t ó s á g o k

•— m i v e l n e m á l l í t h a t ó s o r a l á a n e m e s , a p a p (sőt a l e l k é s z e k fiai sem), a tisztviselő, a t a n u l ó , a t e l k e s g a z d a , az ö n á l l ó iparos, a k e - r e s k e d ő stb. — i g y e k e z n e k a z o k b ó l össze- s z e d n i a k i v e t e t t l é t s z á m o t , a k i k é r t s e n k i s e m f o g felszólalni: a s z e g é n y s é g b ő l .

P e t ő f i a G o l l n e r - g y a l o g e z r e d n é l u g y a n a z t az é l e t e t élte, m i n t a t ö b b i b a k a . A fiatal, m ű - v e l t d i á k h á l ó t á r s a e g y c i g á n y f i ú volt, a m i t n e ú g y é r t s ü n k , h o g y e g y m á s m e l l e t t i á g y b a n , h a n e m e g y ágyban a l u d t a k : e b b e n az i d ő b e n az á g y a k o n p á r o s á v a l f e k ü d t e k a k a t o n á k . J e l l e m z ő , h o g y a k ö l t ő ezt a h e l y z e t e t c s a k k ö z ö l t e , s o h a s e m p a n a s z k o d o t t ezért. E g y é b - k é n t s e m s z e r e t e t t p a n a s z k o d n i , sopróni> b a - r á t a i m e g is j e g y z i k , h o g y b ü s z k é n v i s e l t e a sorsát, e z e n i n k á b b c s a k c s ú f o l ó d o t t . E g y e t - l e n e m b e r r e h a r a g u d o t t őszintén, a k ö z v e t - l e n e l ö l j á r ó j á r a . E g y k á p l á r v o l t ez, a n e v é t n e m i s m e r j ü k , ő a c s á s z á r i h a d s e r e g n e k az az i s m e r e t l e n k á p l á r j a , a k i b e n , m i n t v a l a m i g y ű j - t ő e d é n y b e n , ú g y l á t s z i k , ö s s z e g y ű l t e k m i n d - a z o k a t u l a j d o n s á g o k , a m e l y e k b ő l e g y is elég, h o g y a k a t o n a é l e t n e k m é g az e m l é k é t is g y ű - löltté t e g y é k . G y a l á z a t o s a n rossz n e v e l ő volt, b u t a , g o n o s z é s r á a d á s u l m é g n a g y k é p ű is.

— T u d j a - e k e n d — k é r d e z t e az e g y e s ki- k é p z é s k e z d e t é n a k á p l á r — mi az a stéling?

— N e m — f e l e l t e P e t ő f i és b i z o n y o s a n é r d e k l ő d é s s e l v á r t a a m a g y a r á z a t o t , m i n t b e - v e z e t é s t a k a t o n a i t u d o m á n y o k b a .

— N o h á t a stéling a k a t o n á n a k a stel- lungja, a m e l y b e n áll.

,,Mit m o n d j a k ö n m a g a m r ó l ? — í r j a b a r á t - j á n a k , N a g y I m r é n e k . — M o s t é r z e m , mi m é - l y e n s ü l l y e d t e m , l e s z á l l v a a t u d o m á n y o k p á - l y á j á r ó l , n e v e l e t l e n , é r z é k e t l e n e m b e r e k k ö - rébe, s e g y durva zsarnok k ö r m e i k ö z é . C s a k n é h a e m e l ki e pokolból a k ö l t é s z e t , a m e n y - n y e i , a m a l a s z t o s . Oh, h a ezt k e b l e m b e n n e m h o r d a n á m : a k é t s é g b e e s é s ö l n e m e g ! E g y h ó - n a p j a m á r , h o g y itt v a g y o k , s m é g i g e n k e - v e s e t í r t a m ; d e h o g y a n is í r j a k ? a k á p l á r , mi- h e l y tollat lát a k e z e m b e n , l á r m á z , szitkozó- dik rám, s d o l g o t ad. í g y v a g y o k , azonban nem csüggedek ..."

K ö t e l e s s é g t u d ó volt, h a — m i n t ez ter- m é s z e t e s — h i v a t á s t u d a t a n e m is l e h e t e t t : d o l g á t e l v é g e z t e . M i n d e n l e l k e s e d é s és min- d e n z ú g o l ó d á s n é l k ü l . N a g y o n jól tudta, h o g y h a ezt n e m teszi, e n n e k n e m A u s z t r i a , h a n e m ő és s o r s t á r s a i , a l e g é n y s é g , a kis k ö z ö s s é g , l á t n á k á r á t . „ M o s t a m , s ö p ö r t e m , s i k á l t a m ott is, ahol nem szerettem'' — m o n d t a P á k h Al- b e r t n e k , s m i n d e n k i g o n d o l h a t j a , m e l y e k v o l t a k a l a k t a n y á n a k a z o k a h e l y i s é g e i , a h o l l e g k e v é s b b é s z e r e t e t t s ú r o l n i . A k á p l á r e g y „ m e n j e n k e n d " - j é r e h a v a t h á n y t az u d - v a r o n , c s a j k a m o s o g a t á s n á l . u j j a i h o z f a g y o t t a m o s o g a t ó r o n g y , k e z e g y o r s a n e l d u r v u l a k e - m é n y fizikai m u n k á t ó l : S a s s I s t v á n m á r ősz- szel az „ é r d e s t e n y e r e " s z o r í t á s á t érzi. M a g a e m l e g e t t e t ö b b í z b e n , h o g y f ő z ö t t is k a t o n a k o - r á b a n , d e itt k e v é s s i k e r e volt, a z ö r e g b a k á k n e m s z e r e t t é k a f ő z t j é t , azt , , d i á k - k ó f i c " - n a k n e v e z t é k .

R ö v i d k i k é p z é s e n e s h e t e t t át, 1839/40 te- l é n m á r ő r s z o l g á l a t o t t e l j e s í t . A s o p r o n i p o s t a e l ő t t áll s t r á z s á t , itt l á t t a őt g y a k r a n S c h e t z e l A n d r á s , s o p r o n i ü g y v é d , a m i n t az ő r h e l y k e s - k e n y f a p a l l ó j á n föl-alá j á r k á l t , v a g y a h í r e s s o p r o n i szél e l l e n v é d v e m a g á t , b e h ú z ó d o t t az ő r b ó d é b a . M i n d e n s z o l g á l a t i k e l l e m e t l e n - s é g é n e k o k a az volt, h o g y n e h é z v o l t k ö z ö s n e v e z ő r e h o z n i a k ö l t é s z e t e t a G o l l n e r - b a k a - s á g g a l . V o l t e g y z s e b k i a d á s ú Horatius-kötete, ezt o l v a s g a t t a ő r h e l y é n , S c h e t z e l s o k s z o r látta, a m i n t v e r s e k e t i r k á l t a f e k e t e - s á r g á r a f e s t e t t ő r b ó d é f a l á r a , m a j d a f a p a l l ó n j á r k á l v a S c h i l l e r t s z a v a l t a . Ezt n e m l e h e t e t t b ü n t e t l e - n ü l csinálni, m i v e l i l y e n k o r e l m u l a s z t o t t a n é - h á n y s z o r a ' p u s k á v a l v a l ó ő r t i s z t e l g é s t , a k o m - p l i k á l t „ p r e z e n t á l á s " - t , e g y s z e r p e d i g őrszol- g á l a t b a n e l f e l e j t e t t e f e l t ű z n i s z u r o n y á t , e z é r t s z á z a d k i h a l l g a t á s r a r e n d e l t é k , a h o l m e g d o r - g á l t á k . M i k o r Liszt F e r e n c S o p r o n b a n h a n g - v e r s e n y e z e t t , a k ö l t ő — O r l a y c i v i l r u h á j á b a n

— k i m a r a d á s i e n g e d é l y n é l k ü l m e n t el a z elő- a d á s r a , e z é r t m e g f e n y í t e t t é k . N a p p a l alig ol- v a s h a t o t t , t a k a r o d ó u t á n e g y g y e r t y a c s o n k o t d u g o t t a s z u r o n y k a r i k á b a és á g y á b a n o l v a s t a a s o p r o n i M a g y a r T á r s a s á g — a z o r s z á g első d i á k - ö n k é p z ő k ö r e — k ö n y v t á r á b ó l k ö l c s ö n - v e t t k ö n y v e k e t . Ez, ú g y látszik, n e m k e l t e t t o s z t a t l a n t e t s z é s t a G o l l n e r - b a k á k k ö z ö t t , m e r t e g y a l k a l o m m a l az e g y i k s z o b a t á r s a o d a l o p a - k o d o t t a k ö n y v e i b e t e m e t k e z e t t k ö l t ő m e l l é és h i r t e l e n e l f ú j t a a g y e r t y á j á t , m i r e a h i r t e l e n - h a r a g ú P e t ő f i f e l k a p t a a g y e r t y a t a r t ó u l h a s z - n á l t s z u r o n y á t és a s ö t é t s é g b e n a v i h o g v a m e - n e k ü l ő m e r é n y l ő u t á n v á g t a : n e m t a l á l t a el

— m i n d k e t t ő j ü k s z e r e n c s é j é r e —, a s z u r o n y e g y á g y d e s z k á b a f ú r ó d o t t , d e a k ö l t ő t e z é r t k u r t a v a s r a v e r t é k .

A c s á s z á r i h a d s e r e g m e g g y ő z é s és o k t a - tás h e l y e t t t e r m é s z e t e s e n d r e s s z ú r á v a l , idomí-

t á s s a l „ n e v e l t e " á l d o z a t a i t , a drill-módszer l e g f o n t o s a b b s e g é d e s z k ö z e v o l t : a b o t . ü t ö t - t é k - v e r t é k a k a t o n á k a t . P e t ő f i e g y r e m e k köl- t e m é n y é b e n — e g y v a l ó s á g o s e l l e n - t o b o r z ó - b a n — e m l é k e z i k a b o t o z ó á r m á d i á r ó l .

Ne félj; ha poros nadrágod, Kiporozza a káplárod.

Muzsikp szól, verbuválnak,

Csapj föl, öcsém, katonának, hahaha!

És azalatt, míg vesszőzik , Sétál, vagy fut, ahogy tetszik, Muzsika szól, verbuválnak,

Csapj föl, öcsém, katonának, hahaha!

A „ v e s s z ő z é s " a h a d s e r e g e g y i k u n d o r í t ó f e n y í t é s n e m e v o l t : a v e s s z ő r e ítélt k a t o n á n a k m e z t e l e n f e l s ő t e s t t e l k e l l e t t á t h a l a d n i a b a j t á r - sai k e t t ő s s o r a k ö z ö t t , a k i k k ö t e l e s e k v o l t a k h a j l ó s f ű z f a v e s s z ő v e l e g y - e g y e r ő s ü t é s t m é r n i a h á t á r a . E s e t e n k i n t h a t á r o z t á k hieg, h o g y h á n y a n l e g y e n e k a v e s s z ő z ö k és h á n y s z o r k e l l az e l í t é l t n e k v é g i g f u t n i a az „ u t c á t " ; a k í n z á s n a k az ü t l e g e l é s i s z a k e m b e r e k m é g szé- l e s e b b s k á l á k a t n y i t o t t a k : a b ü n t e t é s f o k o z á s a v o l t a t ö b b n a p o n át m e g i s m é t e l t v e s s z ő z é s , a l e g f e l s ő b b f o k a p e d i g e g y e s n a p o k k i h a g y á s a ,

m e r t a f é l i g g y ó g y u l t s e b e k ú j b ó l i f e l s z a k í - t á s a j e l e n t e t t e a z t á n azt az i g a z i k í n t , a m i v e l m á r e g y h é t p r ó b á s s z a d i s t a is m e g e l é g e d h e - tett. A p a r a s z t a z t á n v i s e l h e t t e a h á t á n h a l á - láig a f o r r a d á s o k a t — „ s z o l g á l a t i i d ő m e m l é - k é r e " . A 48-as h o n v é d s é g d e b r e c e n i s z a b á l y - s z e r k e s z t ő i n e k v o l t g o n d j u k a r r a , h o g y az o s z t r á k p u s k a f o g á s o k k a l e g y ü t t n e v e g y é k át a b o t o z á s t is. Gaál Sáncjor — ez a r e m e k s z é k e l y — e g y i k 49-es s z a b á l y z a t - e l ő s z a v á - b a n f e l e d h e t e t l e n s z a v a k k a l e m l é k e z i k m e g a m a g y a r k a t o n a i n e v e l ő f e l a d a t á r ó l é s m o n d í t é l e t e t a t e s t i f e n y í t é s f e l e t t .

C s o d á l a t o s c s a k az l e n n e , h a P e t ő f i n e m e m l é k e z e t t v o l n a m e g e r r ő l a k e g y e t l e n k e - d é s r ő l : v e r s e i n k í v ü l K e m é n y M i h á l y n a k is e m l í t é s t t e s z e r r ő l P o z s o n y b a n , m o n d v á n , h o g y a k a t o n a s á g n á l a l e g r o s s z a b b b e n y o m á s t a v e s s z ő z é s t e t t e rá, s h a v é g r e h a j t ó e g y s é g e k b e v o l t k i r e n d e l v e , n e m . v o l t k é p e s ü t n i t á r s a i t . A f i a t a l f i ú e g y é b k é n t is « z ö r n y ű b e n y o m á - s o k a t s z e r z e t t a G o l l n e r - e z r e d b e n .

K u r t a v a s , v e s s z ő f u t á s , m e g a l o m á n i á s elöl- j á r ó , h ó é s f a g y , — n e m túloz, a m i - k o r e z t „ p o k o l ' - n a k n e v e z i é s t i s z t e l e t r e - m é l t ó az a l e l k i e r ő , a m e l y l e í r a t t a v e l e u g y a n - e k k o r ezt a m o n d a t o t : „ n e m c s ü g g e d e k ! . . ."

S a s s I s t v á n n a l e g y e s t e a k ö l t ő a s o p r o n i k a s z i n ó é p ü l e t e e l ő t t m e n t el b e s z é l g e t v e . A b a k a n c s o s P e t ő f i b i z a k o d v a b e s z é l t a j ö v ő j é - ről, m i k ö z b e n e z t m o n d t a :

— É r z e m , b a r á t o m , h o g y n e m m i n d e n n a p i e m b e r n e k s z ü l e t t e m .

A d e r é k S a s s v a l ó s á g g a l m e g d ö b b e n t e z e k t ő l a s z a v a k t ó l .

A k a s z i n ó s a r k á n á l l ó l á m p a e l é v i t t e a k ö l t ő t é s g ú n y o s a n k é r d e z t e :

— H a d d l á s s a m , n e m p i r u l s z - e el e b á t o r n y i l a t k o z a t o d i s m é t l é s é r e ?

P e t ő f i a v i l á g o s s á g f e l é f o r d u l t , k o m o l y a n és n a g y o n h a t á r o z o t t a n m e g i s m é t e l t e :

— Igen, ú j r a m o n d o m , é r z e m m a g a m b a n , h o g y n e m m i n d e n n a p i e m b e r n e k s z ü l e t t e m .

Ez e g y i k e P e t ő f i „ f é l e l m e t e s " k i j e l e n t é s e i - n e k , é l e t í r ó i s z í v e s e n h i v a t k o z n a k e r r e a b a - k a k o r a b e l i j e l e n e t r e , a m e l y e t k i s s é s z í n p a d i a - s a n v i l á g í t a n a k m e g a s z é l b e n l o b o g ó u t c a i l á m p á v a l : P e t ő f i , a l á t n ó k — m o n d j á k . J ó s - n a k is n e v e z i k é s a l v a l á t ó n a k is; a k i t ű n ő C ' s e r n á t o n i G y u l a p é l d á u l k ü l ö n t a n u l m á n y - b a n e m l é k e z i k m e g P e t ő f i j ö v e n d ö l é s e i r ő l : a s o k r a t e s i d é m o n - d o k t r i n á v a l , az a l e x a n d r i a i i s k o l a r a j o n g á s - t a n á v a l , P y t h a g o r a s - s z a l , Pla- t o n n a l , s ő t D a r w i n n a l é s B o l y a i F a r k a s s a l tá- m a s z t j a m e g a P e t ő f i r e v o n a t k o z ó s a j á t o s s e j - t e l e m - e l m é l e t é t , a prófélizmust.

1840 m á r c i u s k ö z e p é i g t a r t ó z k o d i k P e t ő f i S o p r o n b a n , a k k o r s z á z a d á v a l — g y a l o g m e n e t - b e n — a tiroli B r e g e n z b e i n d u l , h o g y az o t t á l l o m á s o z ó e z r e d h e z c s a t l a k o z z a n a k . A h a t á r á t l é p é s e u t á n az v i g a s z t a l j a , h o g y m e g i s m e r i a s z é p T i r o l t é s O l a s z o r s z á g o t . N e f e l e j t s ü k ' el, h o g y 1840-ben v a g y u n k , F e l s ő - O l a s z o r s z á g e g y r é s z é t — M i l á n ó t é s V e l e n c é t is — A u s z t - ria b i t o r o l j a .

„A messze Tyrol h ó k ö r n y é k e z t e b é r c e i m ö g ü l v é l i j ö n n i l e v e l e m e t ? — k é r d i á p r i l i s 3 0 - á n N a g y I m r é h e z í r t l e v e l é b e n a k ö l t ő —, c s a l a t k o z i k , v a l a m i n t e n g e m c s a l á n a k m e g r e m é n y e i m , a z o n s z é p h o n n a l m e g i s m e r - k e d h e t n i . . . G r a e c i g j ö v é n k — m e l y m i n t e g y 20—22 m é r f ö l d S o p r o n y t ó l — (niult h ó 3 0 - á n é r é n k be) s itt v e t t ü k a z o n hírt, h o g y az ez- r e d T y r o l t e l h a g y v á n , H o r v á t o r s z á g ' Z á g r á b é s K a r l s t a d t v á r o s a i b a m e n e n d . . . A z 1-ső, 2-ik é s 3 - i k C o m p a n i a m e n e n d K a r l s t a d t b a , s í g y é n is (az 1-ső C o m p a n i a v a l ) H o r v á t o r s z á g - b a n l e g f ö l l e b b 1 s é v i g m a r a d u n k , s o n - n a n h i h e t ő l e g O l a s z o r s z á g b a v i e n d u t u n k . H a ez m e g t ö r t é n i k , n é m i k é p f e l e d e m T y r o l t . ' '

T e h á t Grácba k e r ü l t , a n y u g d í j a s oszt- r á k b e a m t e r e k t ő l l a k o t t , , P e n s i o n o p o l i s " - b a : a B o d e n i - t ó h e l y e t t a M u r a - v ö l g y , az A l p o k h e l y e t t a j á n o s h e g y n y i Schlossberg, e g y i k e a n é m e t t e r ü l e t e z e r S c h l o s s b e r g j é n e k . E g y é b - k é n t u g y a n a z a n é m e t u r b á n u s k ü l s ő , m i n t S o p r o n , v a g y az a k k o r i B u d a : k u t a k , b a r o k k e g y h á z i s z o b r o k , s é t a t e r e k , c i l i n d e r e s pol- g á r o k .

S t á j e r o r s z á g i é s k é s ő b b i h o r v á t o r s z á g i k a - t o n a é l e t é r ő l a l i g t u d u n k v a l a m i t , I d e g e n ü l , b e t e g e n , u t á l k o z v a élt itt. S o p r o n i b a r á t a i t ó l e l s z a k a d t , l e v e l e i — a m e l y e k e t S z e b e r é n y i h e z és O r l a y h o z írt i n n e n — e l k a l l ó d t a k . N e m s o - k á r a m e g é r k e z é s e u t á n t í f u s z b a n m e g b e t e g e - d e t t . 1840 m á j u s — j ú n i u s á t b e t e g e s k e d é s s e l tölti el; ezt e l b o c s á t á s a k o r k i a d o t t „S u p e r a r - bitrirungs-Liste"-ből t u d j u k ; h o g y ez é v ő s z é n ú j r a m e g b e t e g e d e t t é s h á r o m h ó n a p i g g y ó g y - k e z e l t é k a zágrábi k ó r h á z b a n . Ezt O r l a y a d a - t a i v a l k i e g é s z í t v e , m e g á l l a p í t h a t ó , h o g y a k ö l t ő j ú l i u s e l e j é n v o n u l h a t o t t b e s z á z a d á h o z

„ K a r l s t a d t " - b a ( K á r o l y v á r o s , a j u g o s z l á v i a i Karlovac) t í f u s z á b ó l a l i g f e l é p ü l v e ; az őszi n a g y g y a k o r l a t o k ö s z e t ö r t é k a r o s s z u l t á p l á l t , a g y o n d o l g o z o t t , s ú l y o s b e t e g s é g é t ki s e m pi- h e n t t e s t e t : v é r t k ö p ö t t . A z e z r e d k ó r h á z or- v o s i v é l e m é n y e s z e r i n t : „ G y e n g e t e s t a l k a t , hajlam a t ü d ő b a j r a é s s z í v t á g u l á s r a " . A k a - r á c s o n y t és a s z i l v e s z t e r t — s z ü l e t é s n a p j á t — k ó r h á z b a n t ö l t i : e l é r t e t i z e n n y o l c a d i k é v é t .

E b b e n az é v b e n k ö t ö t t m e l e g b a r á t s á g o t Kupis Vilmossal, e g y n y i t r a m e g y e i k a s z n á r f i á v a l , a k i v e l e e g y ü t t s z o l g á l t . K é t k ö l t e - m é n y t is k ö s z ö n h e t i r o d a l m u n k e n n e k a k a - t o n a b a r á t s á g n a k . I s m e r t é k e g y m á s t m á r Sop- r o n b a n is, d e c s a k a m a g y a r h a t á r o n túl b a - r á t k o z t a k össze, s k é t s é g t e l e n , h o g y a k é t k ü l ö n b ö z ő m ű v e l t s é g ű é s é r d e k l ő d é s ű k a t o n a r o k o n s z e n v é n e k a l a p j a e g y k ö z ö s e s z m é n y v o l t : a t á v o l i h a z a .

Oh, midőn a két közember homlokát Néma bánat mély redői láncolák:

Aki látta, nem gondolta, jól tudom, Hogy keservünk téged gyászol, drága hon.

K ö z e l e d i k az idő, a m i k o r v i s z o n t l á t j a r é g i és j ö v e n d ő s z e n v e d é s e i n e k t e r é t , a d r á g a h o n t . A k ó r h á z b a n e g y e z r e d o r v o s lett r á

f i g y e l m e s , a k i t ő l o l v a s n i v a l ó t k é r t . Dr. Römer v o l t a n e v e , b e c s ü l e t e s e n v i s e l k e d e t t , m e g k é r - d e z t e a k ö l t ő t , h o g y a k a r - e m e g s z a b a d u l n i , m e r t l á t j a , h o g y „ n e m i d e v a l ó " . P e t ő f i u g y a n

„ m i n d e g y " - g y e l f e l e l t , d e a z e z r e d o r v o s m é g i s k e r e s z t ü l v i t t e , h o g v k é t í z b e n — d e c e m b e r 2 3 - á n é s 1841 j a n u á r 1 5 - é n — b i z o t t s á g i l a g f e - l ü l v i z s g á l t á k é s „ v a l ó s á g o s r o k k a n t s á g h o z k ö - z e l e d ő ' n e k o s z t á l y o z t á k . M o u l h o l a n d e z r e d e s p a r a n c s b a n k ö z l i , h o g y „ P e t r o v i c h S á n d o r k ö z - l e g é n y a z 1. g y a l o g o s , s z á z a d t ó l " e l b o c s á t ó l e - v é l l e l ( „ m i t A b s c h i e d " ) l e s z e r e l t e t e t t 1841 f e b - r u á r 2 8 - á n . S z a b a d u l á s a e l ő t t K u p i s V i l m o s b a r á t j á n a k a j á n d é k o z t a k a t o n a k o n a r c k é p é t , a m e l y e t O r l a y f e s t e t t c s o n t l e m e z r e S o p r o n - b a n : s a j n o s , a k é p a h a t e s z t e n d ő t k i s z o l g á l ó K u p i s n á l e l k a l l ó d o t t .

Z á g r á b b ó l gyalog m e g y a z o b s i t o s S o p - r o n b a , o n n a n m e g i n t c s a k g y a l o g — O r l a y - h o z — P á p á r a . O r l a y l e í r j a a h a z a t é r ő P e t ő - fit, a k i „ m á r c i u s e l e j é n , n e d v e s , h a v a z ó i d ő - b e n " é r k e z e t t h o z z á . S z o b á j á b a n ül O r l a y é s v a l a m i n e s z r e l e s z f i g y e l m e s . „ O d a t e k i n t e t - t e m s a k i s a b l a k o n á t P e t ő f i a r c á t v é l t e m f e l - i s m e r n i . M e g l e p e t é s e m b e n f ö l u g r o t t a m , a z a j t ó f ö l n y i l t , s a z o n e g é s z v a l ó j á b a n ő l é p e t t b e , c s a k a s z o k o t t n á l s o v á n y a b b a n , b a k a n c s b a f ű z ö t t k é k s z í n ű n a d r á g , k a t o n a f r a k k é s l a p o s f e h é r p o s z t ó k u c s m á b a n , a m i l y e n n e l a z o b - s i t o s k a t o n á k a t s z o k t á k e l b o c s á t a n i . E g y g ö r - c s ö s b o t é s v á l l á r ó l l e f ü g g ö d u r v a v á s z o n - b a k ó v o l t m i n d e n m a g á v a l h o z o t t h o l m i j a . "

H o l m i j a k ö z ö t t o t t l e h e t t e k v e r s e i is, a m e - l y e k k ö z ü l m é g e g y s e m j e l e n t m e g n y o m t a -

t á s b a n . É g y é v m ú l v a j e l e n i k m e g ,,Á bo- rozó" é s n y o l c é v m ú l v a a k ö l t ő h a l o t t .

Európa csöndes e z e n a k o r a t a v a s z o n , k e - r e k h é t e s z t e n d ő v á l a s z t el 1848-tól. P a r i s b a n Soult m a r s a l l k o r m á n y o z , a k i h a j d a n W e l l i n g - t o n n a l v e r e k e d e t t , m o s t a z a l g i r i H a d z s i v a l , m e r t k e l l e g y k i s h á b o r ú a j ú l i u s i d i n a s z t i á - n a k , l e h e t ő l e g A f r i k á b a n , a h o n n a n n e m h a l l j a a z á g y ú d ö r g é s t Lajos Fülöp, a z a g g o d a l m a s . B ö r t ö n b e n ü l Barbés é s Blanqui é s b ö r t ö n b e n ü l n e k a b l a n q u i s t á k . N á p o l y b a n Károly ü l a t r ó n o n , a z ő r ü l t , a k i s p i c l i k é s k é m e k h ó n á v á t e t t e a k é t S z i c í l i á t ; V e l e n c é b e n f e h é r k a b á t o s o s z t r á k t i s z t e k u t a z n a k a g o n d o l á k o n s n e m t u d j á k , h o g y e z e k a k e l l e m e s h a n g ú e v e z ő - s ö k e g y s z e r m a j d r o h a m m a l f o g j á k t ő l ü k e l - f o g l a l n i a z A r z e n á l t ; a p á p a i á l l a m b a n m e g - a l a p í t o t t a XVI. Gergely a G e r g e l y - r e n d e t , a n é p e t é h s é g é s k o l e r a p u s z t í t j a s a b ö r t ö n ö k - b e n k é t e z e r l á z a d ó l a i k u s s z o r o n g . Garibaldi h a r m i n c n é g y é v e s , a s z á r d k o r m á n y h a l á l o s í t é l e t e é s t í z é v i e m i g r á c i ó v a n m ö g ö t t e , d e él.

Bem n e m h a l t m e g O s z t r o l e n k á n á l , s e m V a r - s ó o s t r o m á n á l , F r a n c i a o r s z á g b a n él, Paskie- vics h e r c e g s z í v ó s — é s a l e n g y e l a r i s z t o k r á - c i a m é g s z í v ó s a b b g y ű l ö l e t é b e n . N e m h a l t m e g Táncsics a n y o m o r b a n , s m é g a d ó s s a j -

t ó v é t s é g e i v e l é s b ö r t ö n é v e l ; a G o l l n e r - e z r e d s e m p u s z t í t o t t a el Petőfit, n e m h a l t m e g G r á c - b a n t í f u s z b a n , s e m a z á g r á b i k a t o n a k ó r h á z - b a n : h a z a j ö t t k a t o n a f r a k k b a n é s a z o b s i t o s o k p o s z t ó k u c s m á j á b a n . M é g m i n d e n s ö t é t , d e m á r i g y ü l e k e z n e k a s z e r e p l ő k , h o g y m a j d e l v é -

g e z z é k f e l a d a t u k a t .

Tiszteljétek a közkatonákat!

Tiszt vagyok . . . ha lát a közlegénység, Tiszteikedve megyen el mellettem;

Én pirulok, gondolván magamban:

Nincs igazság, nincs igazság ebben.

Nekünk kéne köszönteni őket, Mert mi nálunk sokkal többet érnek.

Tiszteljétek a közkatonákat,

Nagyobbak ők, mint a hadvezérek.

Velők állunk a csaták tüzében, De mi tudjuk, hogy miért csatázunk, Mert van, ami győzelemre buzdít, Vagyon elvünk, van tán gazdaságunk, S van előre csábító varázsa

A dicsőség ragyogó szemének Tiszteljétek a közkatonákat, Nagyobbak ők, mint a hadvezérek.

ö k az elvet hírből isem ismerik, És a haza? kemény mosíohájok, Izzadásuk díjában nekik csak Kenyeret vet s rongyokat dob rájok, S zászlajához hogyha oda állnak, Nyomorért csak új nyomort cserélnek — Tiszteljétek a közkatonákat,

Nagyobbak ők, mint a hadvezérek.

S mit tudják ők, mi az a dicsőség?

S ha tudnák is, mi hasznuk van benne?

Nincsen lap a történet könyvében, Ahol nevök följegyezve lenne.

Ki is győzné mind fölírni, a kik Tömegestül el-el vérezének?

Tiszteljétek a közkatonákat, Nagyobbak ők, mint a hadvezérek.

Ha megtérnek csonkán a csatákból, Koldusbotot ád a haza nékik, S ha elesnek, a felejtés árja Foly sírjukon s neveiken végig.

És ők még is neki mennek bátran Az ellenség kardjának, tüzének! — Tiszteljétek a közkatonákat,

Nagyobbak ők, mint a hadvezérek.

(Debrecen.)

Petőli.