Dissertatio inauguralis medica de enormitate virium vitalium in organismo humano

D I S S E R T A T I O

I N A U G U R Á L I S M E D I C A D E

Y I R I Ü M V I T A L I U M

I N

OMGAWISMO HüMAWO

QUAM

C O N S E N S U E T A U C T O R I T A T E M A G N I F I C I D O M I N I

P R A E S I D I S E T D I R E C T O R I S S P E C T A B I L I S AC P E R I L L U S T R I S

D O M I N I D E C A N I S E C S Ö K

CLARISSIMORUM DOMINORUM PROFESSORUM

PRO

D O C T O R I S M E D I C I N A E L A U R E A

RITE OBTINENDA

IN ALMA AC CELEBERRIMA REGIA SCIENT. UNIVERS, HUNGARICA

PUBLICAE ERÜDITORUM DISQUISITIONI

S O B M I T T I T

H E R R M . A U G . M E I N E R T BOHEMUS L1TOMERICENS1S

In Theses adnexas disputahitur in Palatin Universitatis inaiori die August! 1835,

B U D A E

TYROS REGiAE SOIENT. UNIVERSITATIS HUNGARlGAE,

C L A R I S S I M O

DOCTISSIMO A C AESTUMATISSIMO D O M I N O

IOSEPHO GEORG. MEINERT

AA. L I i . E T P H I R O S O P H I A E DOCTORI CAES. REG. SOCIETATtS AGRICURTURAE E T CURTURAE PATRIAE P E R MORAVIAM E T S I R E S I A M MEMBRO O R D I N A R I O , IN ARMA E T ANTIQUISSIMA CAES. R E G . CAROIJO - FERDINANDEO SCIENTIAUUM UNIVERSI- T A T E PRAGENSI SOT)ARI C O R R E S P O N D E N T ! , NEC NON P R O -

F E S S O R ! r H l R O S O V H I A E EMEHITO.

PRAESIDIO ET DULCI DECORI NOSTRO

D E D O M O P A T W Ï A S U M M E M E R Í T Ő I N

INSIGNIS PRAESTITI FAVORIS VENERATIONEM AC VERECUNDIAM

• PRAESENTES HAS PAGELLAS U T

PIETATIS ANIMIQUE GRATI TESTIFICATIONS PUBLICE

SACRAS ESSE VULT

DEV1NCTI8H1MVS

A U C I O R .

Charissiine ac Dilectissime Avuncule !

V irtutis T u a e i n scientiis meritum sic jam laudibus flo- ret suis, ut tenui oratione mca parurn videatur accepturum splendoris, dissertioribus y i r i s , a qui bus plene celebratur, dignum, me imbecilli non eget praecone ; at insigne eharita- tis fraternae in senectute confectum patrem dilectum et be- nignitatis summae in T u o s nepotes solatium ac praesidium, quo melior ruenti jam resuscitabatur sors rei familiari, me simul in nomine "charo tibi sanguinis vinculo junotorum im- pellebat, sanctissima grati animi officia "palarn proliteri.

Leve solum nec nomine T u o satis dignum est, quodtan- quani verecundiae pignus ac monumentum gratitudo T i b i çpusculo hoc statuere baud dubitavit.

Accipe igitur voluntatem ac satisfaciendi conatum, ac- cipe has laborum litterario-medicorum primitias, quae ad se- venam T u a m se elevant frontem, et nos magnanimi cordis T u i amore ulterius quoque prosequi non désiste.

Salutemintegrant, vitám longaevampraestet T i b i Pro- videntia divina. Nihil amplius restât desideriis

T u o r u m g r a t i s s i m o r um c o n s n n g u i n e o r u m .

PRAESIDIO ET DULCI DECORI NOSTRO

D E D O M O P A T E R N A S U M M E M E R I T O I N

INSIGNIS PRAESTITI FAVORIS VENERATIÖNEM AC VERECUNDIAM

PRAESENTES HAS PAGELEAS

•

PIETATIS ANIMIQUE GRATI TESTIFICATIONES PUBLICE

SACRAS ESSE VULT

DEVÏNCTI8S1MU8

A D C l ' O R .

Charissime ac Dilectissime Avuncule !

V irtutis T u a e i n scientiis meritum sic jam laudibus flo- ret suis, ut teuui oratione mea parum videatur accepturum splendoris, dissertioribus v i r i s , a qnibus piene celebratuv, dignum, me imbecilli non eget praecone ; at insigne charita- tis fraternae in senectute confectum patrern dilectum et bc- nignitatis summae i i i T u o s nepotes solatium tic praesidium,

)

quo melior ruenti jam resuscitabatur sors rei familiari, mc simul in nomine "charo tibi sanguinis vinculo junctorum im- pellebat, sanctissima grati animi officia palám profiteri.

Leve solum nee nomine T u o satis dignum est, quodtan- quain verecundiae pignus ac monumentum gratitudo T i b i opusculo hoc statuere haud dubitavit.

Accipe igitur voluntatcm ac satisfaciendi conatum, ac- cipe has laborum litterario-mcdicorum primitias, quae ad se- renain T u a m se elevant frontem, et nos magnanimi cordis T u i arnore ulterius quoque prosequi non désisté.

Salutem integrant, vitam longaevain praestet T i b i Pro- videntia divina. Nihil amplius restât desideriis

T u o r u m g r a t i s s i m o r u m c o n sa n g u i n e o r u m .

m

— Quo fata trahuiit, rctrahuntquc sequamur Quidquid crit superanda omnis fbrtuna ferendo est,

Virgil. Mar. Acn. V,

L. B. s a 1 u t e m !

P a i e r a i s laribus relictis ainplum salutaria ac prope divinac artis medendi campum pro ulteriori cultura milii.in Hungaria liberalissime aperuerunt Musae. Perennis riget et vigebit cul- tus adoptivae patriae, in qua clarissiniorum virorum agitata et illustrata imbutus et suffultus doctrina, epidemiae nuperri- me saevientis tempore primus mihi inclyto in Comitatu Bc- reghiensi concedebatur locus ad bonam curationem in salu- tem tot pro viribus conferendi aegrorum.

Est, eritque mihi semper grata memoria Reg ni, in quo pro capessendis sununis e rnedica laurea honoribus, tandem post tot discrimina reruin, curisque anxiis luctatus ultimum mine solvo legi vectigal, has public! juris faciens pagollas.

His unice tyroni prodesse volui, praecisam in Pathologia ge- nerali immortajis Phil. Carol. Hartmanni de hypcrsthcnia cx- positionenv supplerc adnitens.' In quantum scopurn attigcriin, hoc non rncum, sed aliorum esto judicium.

Scribebam Pcstini Hungarorum IX. Calendas Augusti. 1833.

Wie hat in ihr Heiligthum Minerva d i c h geleitet?

frug ein Jünger einen Weisen einst:

„ I c h zersplitterte den Begriff des Einzelnen, und gelangte so zur Idee des Ganzen:" erwiederte freundlich der Prie- ster der Weisheit.

. B. B.

1.

d u m , ut spônte elucet, v i r e s v i t a l e s organisme huma- no originarie insitae in aequabili tenore vigentcs sanitatem, a tramite justo diutius deflectcntes statmn morbosum, sub- latae vero et silentes mortis spéciéin indicare valent, pro- fecto intelligitur, omne in illis aestumandis et rite censetulis medici esse convertendum Studium, ut, quod in Diagnosi tam niomentosum est, judicium rectum de illis statuere; huicque convenienter Therapiam adornâre valeat. Singulum vcro vi- rium vitalium statum, ejus durationem ao cventum cognosce- re, ac incolumi conscientia rcctam super ill um struere pra- gnosiin, negotium omnem mentis intcntioaem exigens, nea unius tam facile Galeni patet esse rem. Hinc nec mirum, si tramite interim aspero Solum contemplationis bujus asse- quitur metam.

§• 2.

Duobus factoribus, expansivo et contractivo, quorum prior per turgorem vitalem, alter per nisuin plasticum deno- tatur, omnem constat in organismo absolvi p r o c e s s um v i - t a l e m , qui illam speciiicam in tempore progredientem ail spatium restrictam activitatem naturae sistit, per quam sub certa relatione ad reliquum organismum motus organicus et

ÍO ;

materia organica in conspectmn veníunt. S a m i s dici mcrc- tur, si ea quantitate, qualitatc et harmonica inter organorum systeinata et organa conspiratione procedit, ut normae respon- deat organismi individuális. Quotiescimque nnne vei ener- gia seu quantitate, ac spccifica sua indole, seu quaiititate, vei sublata actionum functionumque fini vitae destina- tarum harmónia a trnmite recedit, et si in abnormi virium , vitalium detenuiiiationo recessus hie quaerendus sit, s t a t u m j d y n a m i c o mq r b o s u i n ex ipsa functipn,um vitalium dispro- * portioné enrergentem provocat,

' ' ' ' §• 3. '

Relictis nunc ob temporis et rerurn angustias posterio- j rum statuum expositionibus, processum vitalem morbosum [ sub primo solum intuitu relate ad quantitatem cxcedentem ad- umbrare et dilucidare sufliciet. Q u an t i t a t i ve autern vires vi- • talés a norma deïinant, si earum energia, constantia et ceieritas ita constituuntur, ut organica eius evolutio et motus destina- tion! et indivídualitati, cui adpertiiiet, non respondent, cujus vitii duplex existit genus, vei e x c e s s u s scu énormitás, vei i m m i n u t i o seu decrementum virium vitalium in organisme huniano. Systema cerebrale in statu normali irïtationcni ' per sensus externos venientem ita recipit, ut sub dominio animae' haec irrita'tio percepta habeatur, si nunc c. g. imagi- natio, quae in sano statu tantum circa res externas naturales versatur ad res non prnesentes e. g. phantasniata vertitur, tum • in ea qùantitas processus vitális supra normam adaucta est, In debilitate torpida processus vitális ita infra normam ini- minntus est in nervis, ut reactionem versus impressiones externas non amplius excitare valeat.

Qùantitas processus v i t á l i s morbosa est, si

ad illuin energiae gradum increscit, quo integritás organismi -

I l jpericiitatur, imo perstare absque detriment*) 11011 potest , quem Statum quondam v i r es e x c c d e n t e s, 0 x u b c r a n t e s v e l e x o r b i t a n t e s , alii ut. Cel. Frank c n 0 n i l î t n t e m j> r 0 c e s- s u s v i t á l i s , nuperrime s t; h e n i a m vel h y p e r s t It e n i- am p r o c e s u s v i t á l i s dixenmt. Si e. g. in system»te ir- ritabili processus vitális supra normám adauctus est, .sanguis per nimis acceleratum motiun decomponitur, inde morbus et mors ipsa oriri possunt. M o r b i liinc h y p e. r s t li e n i e i sunt, in quibus ccleritas, constantia et energia ita adauctu est, ut sanïtas 111 longum consistere non possit. Ccleritas quidcni et energia processus vitális augeri possunt, quin processus ad'sit morbosus v. g. si quis nimis movet corpus, aeeelcratuv motus, et cordis et sanguinis aotivitas inagis, sed tune non cpnstanter, in conspcctum venit.

E x a l t a ti 0 a c t i o 11 i s v i t á l i s e s t c a u s a p r o - x i m o , essentia et natura omnis byperstlieniac. Seil po- tentiae illae èxternae, quae hune processum vitalem addu- cunt, sunt tantuni causae remotae sen causantes morbi, e.

g. spirituosa, irritantia, Stimulantia. Causa proximo Iti- perstheniae processus vitális in liimia enormitate virium vi- talium sen potius, actionis vitális existit, quae provocatur:

1. per augmentum substantiae orgnnieae cum incitnbili- tate evecta.

2, per excessum influxus stimulorum cxternoriun in organismum.

In quovis organo actio vitális propria adest, in quovis morbo haec una, alterave parte adaucta est. Cunt substan- tia adaucta est, et incitabilitas ejus augctur. Prouti mate- ria organica, etiam factorcs vitales, irritnbilitas ct reactio augeri debent, nam materia organica est illud, sine quo fa-

Vi

ctores vitales non existcre possunt. At potest adesse aucti.o ma- teriae sine augmento factorum viMium, e. g. in hominibus pnnto- sis, ubi materia quid em quoad molem major norm» I i , sed quoad assimiîationem infra normám est, hine hypersthenice aucta non est. Saepe - cum majori sensibilitate imminuta ener- gia ac reactio organica adest, sed nulla hypersthenia, c. g.

in hystericzs et hypochondriacis, ubi scnsibilitatis et irrita- bilitatis, factor adauctus, reactio autom invminuta est.

Sed hie influxus stimulorum extcrnorurn receptivi- tatem et reactioncm organicam debent afficere per res cxternas macrocosmi, ut morbus producatur, licct saepc unum tantum requiratur momentum vel ex parte organism!, rel ex parte macrocosmi, c. g, si liomo habevet adauctam irritabilitatem et reactionem, tunc jam nutrimenta assueta in co morbutn producunt. Hie ergo tantum Organismus aberrat, vel vice- versa Organismus est sanus, sed res exfernae nimis abnor-

" miter in cum agunt, e. g. calor, spirituosa, et exinde mate- ria et reactio organica abnormes evadunt.

§• 6-

C a u s a e c a u s a n t e s Hypersthcniam p r i m o sunt ali- menta niinis nutrientia, magna copia ingurgitata et bene di- gesta, retcntio excernendoruni nobiliorum h amor urn, quibus Organismus aliquo jam tempore assueverat.

S e c u n d o aer athinospliaericus nimis oxygenatus, sic- cus densus, clectricus, ac calidus autfrigidUs, influxus lu- cis vehementioris, animi pathemata excitantia ; hilaritasque mentis, potus aestuaus, fermentatus , avomata inimodcrata ingests,

Materiae organicae augmentam semper cum augmento assimiiationis conjunctmn est, per quam plasticitas librae .coagulabilis in sanguine augetur, Si nunc subjcctn, quorum

13 vires digerentes vigent, magnam copiam facile digerenda- riim, et multum materiae nutrieiitis contineiitium substan- tiarum consumunt et bene digerunt, multum inde sanguinis producatur, hujus assimilatio augetur ; libra enim cius ma- jorem plastjcitatem acquirit, cujus tonus simul auctus, bine ejus reactio vehemens et status hypcrsthcnicus in conspcctum venit. Etiam exoernendaex organismo hic respicienda. Sic fc- mina ad excretioueiii sanguinis in menstruationc destinata, si nunc ex vitio quódmn hunc sanguinem omni mense non seponit, et ita uti antea nutritur sanguinis copia augetur, et cum hoc irritabilitas in systems to sanguifero, status hy- .persthenicus oritur. Viri haemorrhoidali iluxu lahorantes,

ccrto tempore certain ex venis intestini recti seponunt san- guinem, si hoc non lit,'oritur ex eadem, ut in priori exotn- pio, causa; status hypersthenicus. Sic feminae per sex, Se- ptem hebdomadas lactantcs, si nunc abnlteriori lactatione abs- tinent, patinntnr hypcrstheniam. Sic si vir longius abstillet a coitu, sperma rcsorbetur, in sanguinem reducitur, et cudeiu hie ,quaq de caeteris casibus valeiit.

R e l a t e a d i n f l u x u u m n i m i s s t i m u I a 11 t e m a c t i o n e m , aër praeprimis calidus, electticus considerandus venit, quia stimulo suo immediate pulmones ferit. Omans quidem faeultates aëris athmosphaeriçi, quae oxydutionem sanguinis et irritabilitatem pulmonum augent, adducunt sta- tum hypersthenicum, licet proprie oxygonii semper eadem in aëte athmosphaerico maneat copia, experientia tarnen do- cët, quod tempore quodam sanguis facilius et magis oxydo- tur. Praecipue frigus, gelu sunt causae, acr oxygenius tunc facilius secedit ab azoto et bine facilius sunguiiii conjungi- tur, quam tempore aestivo, ubi arctior pcrsistit nexus. Non autem causa hujus facilioris oxydationis est aucttt copia oxy- genii, nam liaec semper eadem manet, tantmn artilicinliter augeri potest in majori copia. Sic lux nimis intense, non

M

tahtum irt visum, sed ci in totiim organismum agit, quod hebetatio eorum docet, qui longius ip tencbricosis locis tenen- tur; sanguis eorum fit abnonnis, color cutis evadit fia vus et albus, materia ipsa, mollis. Si lux nimis . intense in vi- sum agit, majorem hujus reactionem provocat et status hy- persthenicus oculi toti communicatur organismo, oriuntur iu- llammatio cerebri, mania..— Animi pathemata stiinulando pvaecipue in systema nervosum agunt, cujus reactio aucta illant systematis irritabilis äuget et hinc sub his pathemati- bus non tantam vividiores functioncs mentales, sed et ac- celeratum pulsuni, motum muscularem et calorem animalem auctuni pcrcipiinus. Quodvis dein pnthcma proprium systema, petit aufc organon, sic.ira et moeror, inprhnis hepar, gau- dium cor et sie povro aflicit; hue spcctant et potus aestu- anten, vinurn, liquoresque alii. Iii uti aroinata, eundem ha-

bent effcctum.

. • § • 1-

P r a e c i p u i , qui enormitatem vitalem sequuntur, c f - p e c t u s sunt: actionum et funetionum organicarum irritabi- litas major,motus organiens fortior et celerior, calor animalis adauetus, sensibilitas et irritabilitas exaltata, cohaesio solido- riun major, nisus fluidorum in coagulationem fortior, mate- riae organicae metamorphosis rapidior , quaè dejnum cxhauT ' stioncm viriuin vitalium, depravationem Organismi et liqui- dationcin ejus inducit.

At non semper Iiaec a c t i o v i t á l i s a u c t a a u e t u m m a j i n p r o d u e t u m h a h e t , e. g. oi-gana hypersthenica seccrncntia non majorem copiam producti sui secernunt, sed e contrario eo minorem, copiam, quo major est hyperstheniae gradûs. — lu systemate, vero nervoso et muscular! semper co majores effcctus adsuut, quo major est hypersthenia, in geneve: producta omnium organorum, exceptis exccrnepti-

15 bus et secernentibus pro majori gradii hyporstheniae sunt aucta. Sic renes inflammati nullám uvinam, hepar infiam- matum nullam bileni,membrana mucosa in catarrlio sen coryza parum mucis secernit. M o t u s o r g a n i c u s in statu hyper- sthenico semper major et frequentior, sed haec accelcratio non versatur in directa ratione cum hypcrstlienift, v. c. pul- sus in asthenia frequentier quam in hypersthenia, hinc mo- tus organicus auctus non signuin fid um liyperstheniac e s t , valet hinc sequens princípium: q u a m p r i m u m m o t u s or- g a n i c u s n i m i s a c c e l e r a t u s e s t , j a m s t a t u s h y - p e r s t h e r t i c u s i n a s t h c i i î a i n t r a n s i v i t . llecte cel. J.

Frank admonet, si pulsus intra minutum unum 120 aut 150 níicat ictus, hyp er sthenia transit in asthcniam. — C a l o r a d a u c t u s semper comitatur hypcrstlieniam, omnis enint hypersthcrlia majorem secum ducit mctainorphosim orgauicam, celeriorem transitpm materiae fluidae in solidum ct ndau- ctum motum organicum ; hinc ctiani calor incrcsccre debet.

Sed saepe calor non eadem ratiónc progrcditur cum hyper- sthenia, et longe differt ab illo, qui observatur in statu asthêniae, nam qui in hypersthenia scntitur, a digito tnn- genfi non ingratus est et aegri temperatUTa lit aequalis cum ilia digiti. In asthenia saepe major calor oh venit, sed hie longe a* priori differt, et mordax, inamoenus, pungnris, ne- quâquam gratain suppeditans sensationem. — Q u o a d c o - h a e s i o n e m m a ' t e r i a e in hypersthenia f o r ti orom. Si actio vitális incvescit, et hujus productum majorem nnimnli- sationem recipit. Fluidum enim decolor systemntis capillar!»

sine augmento quantitative jam excellentcm nisum plasticum in cryst&llisiitionem abcundi habet,.hinc etiam mngis cohae- ret materia. —- M e t a m o r p h o s i s e s t r a p i d i or. Motu»

organicus est acceleratus in systematc vasculoso ct vasis ca- pillaribus, in eorum fluidis major nisus formativus, hinc etiam major copia organicae materiae adponitur et codcm modo e contrario liquatio materiae organicae fncilitatui.

16

Hiiic quod in praxi praeeipue observanduni, sccretiones sunt turbidae, o p a c a e , ex celeriter resorpta materia orgauica, sic v.g. sub statu hypersthenico rerium minima copia flam- inea secernitur urina, splendens , quasi ob acidum inquili- num solutum, quia calor magniis est. In morbo aureo quo- que est talis coloris, sed ob minorem calorem hic turbida est.

§. 8.

H a c c i n t e n s i t a s p r o c e s s u s v i t á l i s i n c r e s c . i t , nisi per naturam, quod raro, aut per artem usque ad pun- ctum imminuatur, in quo factores vitales exaequantur et

processus -vitális exhauvitur, ubi status astbeniae, débilitas ingreditur. Sic systema nervosum hypers tlietiicuui tandem exhausto proccssu vitali in reeeptivitate imniinuitur, imagi- natio fit parva, judicium debile, pulsus antea fortis, ma- gnus, durus in pnrvum debilem et mollem , nuitatur, score»

tioncs et exeretiones imminuuntur.

U n i v e r s a l i s et per totum ovganismum et singula ejus organa aequali gradu extensa e n o r m i t a s p r o c e s s u s v i t á l i s , ömniumque funetionum d e b i l i f a s n o n d a t u r, ncc cogitari potest. Variis systematibus-, erganisque rccejHi- vitatis pro stimulis externis gradus varius est, bine diverse variarum potentiarum morbificarum in diverse systemata et diversas partes organicas est actio, et opinis exaltatio seu hypersthenic processus vitális prouti ejus, imniinutio seu asthenia a systemate vcl organo quodam orditur, hoc emi- nenter occupât, et demum diverso in gradu ad alias partes propagatur; nee absurdum est, ut nounulli contendunt, imo experientia probatur, codein tempore in eodem iridividuo in aliis systematibus et organis excessum, in aliis imminutio- 11cm açtionis processus vitális ..existera posse. Cuivis eüim

17 systomati, cui.vis orgauo, cuiqiie parti ut'ganieaö data est propria vita et réceptivités. lies cniiu e. g. externa , quae auditum afficit, seu sohus no»» afficit oeulnin. lies exteinae tan tum in partem cant agunt, cujus reeeptivitps versus Inuic rem tendit, sic v. g. lux intense hypers thonitiili in oculo, non in veutriculo cfficit, ex ocillo versus cerebrum, e* line versus alias partes consensualcs dein dirigitur. Imo videmus codein tempore ' oppositiun s ta tum hyper- et nstlicnícinn in eodem adesse individuo et quideni s e c u n d u m l e g e m an- t a g o n i s t i c a m n a t u r a e , quod absurde et erronée Cel.

Browen negat. Organa, quae cum aliis in antagonism»» vi- vunt, si eorum actio est liypersthcnica, per • antagonism»»»»»

astheniam in •oppositis partihus produeunt, c. g. syste- nia cerebrale et gaígliosuin sunt in antagonisme», quod soporositas prioris post lautain coenam satis deinuastnit, Sie qui niinis student ct actionem cerebri sthenic.»» augent Kem- per ex ventriculo aut hepatc laboraut, hujus status per uu- tagonismum. eradit nslheriicus.

10-

Q u a e v i s h y p e r s t h e u î a eO niajoi'eni a s t h e n i a m i n u n o v o l a l t e r o s y s t e m a t e a u t o i ' g a n o j a i i - c t a m h a b e t , quo major et mtlgis detei'jwinuta dynamic»!- orgaiiica differentia inter utfaque. systemata et Organa iuter- cedit; ast non sequitur inde, gradunv augmcuti action»», vi- talis gradum eundem. imminutionis actionis processus vitális in opposito systemate aut organo iuducorej c contrario asthenia, quite in opposito systemate aut organo cum hyper- sthenic in aliis simul adest, lnic vel major vol minor esse potçst. Si aliquod systema generale, in statum liyperstheni- cum defertur, tunc in organis similibus eonseusualihus »put», que hypcrsthenia "irigrcditiir, e. g. si cerebrum est hyper- sthcnicum, omncs partes consmisuules v. e, hepar yiioque hunc statum acquiruut. Gradus tantum astheniae et liyper-

2

18

sthenine non eadem rntione se habet, i. e. in antagonistic«

parte non est idem astheniae gradus, ac in altera est ille.

hyperstheniac e. g. status excessus actionis Vitalis in cerebro.

sit = 4 , non necesse e s t , quod asthenia in antagonistico systemate gangliari sit = 4 , sed vel major v e l minor esse potest; sic adesse hypersthenia cerebri minor et summa ta- rnen asthenia systematis gangliaris potest. E x quitus ergo elucet, quod nonnunquam in praxi simul exhibenda sint hy- persthenic« in parte una imminuentia, et astheniam in al- tera erigentia remedia.

S.U.

Si pracsentc exaltatione hypersthenic« in uno systema- te vel uno vel pluribus organis similaribus, statum vitalita- tis vel virium vitalium universi organismi, vei energiám individui in toto considcramus, q u a e v i s b y p c r s t lie n i a , quo major vehcmentiorquc ilia fucrit, e s t s t a t u s v i t a e i m p c r f e c t a e , ct bine totus Organismus dcbilitatcm quan- dam oh vitani suarn imperfcctam pcrcipit, bine in qualibet hypersthenia harmónia functiomim totius organismi turbatur, et integritás processus vitális dcbilitatur, licet quod in systema- te aut organo in hypersthenia detente vera cxaltatio sen ener- gia processus vitális existât, quae summám praecipuií, mc- dentis attentionem nicretur. Si cnim quacdam partes in hy- persthenia sunt, ccrte oh pcrturbittam functionum liarmo- niam status morbosus oriri debet, et bine ctiam ob vitam suam imperfcctam debilitate affici debet. Sic v. g. in gastri- tidc, bepatitide, pleuritide hypersthenia in organis hue spe- ctantibus adest, sed in toto organismo vita est imperfecta'.

Non raro summa cx tali hypersthenia oritur lassitudo,« ct tunc non iritantia, sed deprimentia et dcbilitantia danda sunt; fiant yenac scationes ct sic porro.

10

••• 12. '

E f f e c t u s hyperstheniac processus vitális supra rcccn- siti, licet ubiqua in excèssu actionis vitális et cncrgicac reactionis organicae consistant, tarnen n o n s e m p e r f i (la

certape

§• 13.,

H y p e r s t h e n i a , uti dictum, universalis esse non potest, sed prout s y s t e m a p r a e e i p u u i n vol. nervosum , irritabile aut vogetativuni afficit, u n i v e r s a l i s d i c i v a - l e t . Secundum haec tria systemata hypersthenia etiam tri- farie dividitur. H y p e r s t h e n i a i n s y s t o m a t e n e r v o - s a , vel u n i v e r s a l i s vel t o p i c a est; u n i v e r s a l i s est, si influxus rei externae constans ct vehemens polarita- tem ita affecerit, ut haec affectio per totum systema fera- tur, sic e, g, animi pathema vehemens, constans uti i r a , universalem hyperstjieniain nervorum producere valet; to-

2 *

20

picam hyperstlieniain, sensu physiologico considératam, habemus in seiisatione famis et si f i s , quae universalis non est, sed in tubi intestinalis nervis locum habet. Sic libido in coitum esttopien hypersthenia in nervis partium genitaliqm re's sidens. Quo constaiitius, fortis et vehemens stimulus in nervo*' egerit, eo magis ereseit energia reactions et decrcscit receptivi- tas, donee débilitas torpida universalis si|bsequitiu\ Universalis hypersthenia'in nimis aucto processu vita li systematis lier*

vosi consistit, partialis verp aut cerebrum, aut nicdullani spinalem aut nervos seiisiium sitiguiorum, v. g. plexus so- lares prehendit et in généré minus iidi, certi ac constantes sunt. V a 1 e t p r i n c í p i u m s e q u e n s : Réceptivitas, fa- cilitas, ccl'critasquc, qua inipressiones pxcipiuiitur ac pro«

pagantur, in hypersthenia nervosa ca ratione dccrescuut, qua energia renetionis aiigctnr , "ita ut in guininb hiijus gra- il u vcrus stupor sensntioms et torpor ncrvpvnm n if stus liât.

§• Id.

P h a e n o m c n a h y p e r s t h e n i n e n o r v o s a o ctiam incm'ta et fallacia sunt. Pathognoinicum nonnisi e x s t a t u h . f p c r s t h e n i a e a c t i v i t a t i s c e r e b r a l i s e t s c n s u i i i u e x f e r n o r ü m repeti potest, vel. c t nx f a c u l t a t i b u s m e n t a l ih us e x a l t a t i s . Pallunt a'ntcin phncnoinona liy«

pcrstlicniae nervosae idco, quia nori üti cii'ectus hypersthe- niac systematis irritabilis in conspcctum vcniunt, idcirco ad statuin généraient systematis celebraRi,'cf sensuum externo- ruin rcspicièndum est.

Tu omni autom hypersthenia nervosa acumen sensuum externorum et in genere systematis nervosi majus adest, sie e, g. normális stimulus dolorificam sensationem produeit e. g-

21 in s c a r l a t i n a u b i lenissimus nttactus digiti dolorem causat;

at ex nucto nervorum acumine etiam ad statum asthcnicum concludere possumus, sic e. g. in Hypochondriacis ct hystc- ricis, sensibilitus nimis cxaltata est, quilibct et si nonnalis stimulus dolorem provocat, et tarnen status liypcrsthenicus non adest, sed contrarius summae debilitatis reactionis. Ail signa fidissinia liyperstheniao nervosae pertinct:

1. E x a l t a t i o p e r d u r a n s s e n s u u m a l t i o r u m e. g. ijnaginatioriis, judicii ct vis cogitnndi. Haeo exaltatio, si bypcrstbenia majorem gradum cepcrit, transit in maniani furibundam. Exaltatio haec autem constans esse delict. —- Sic exaltatio imaginationis saric esse potest, si tantum inter earn et reactioncm ceterorum sensum intcrnorum nulln (lis- harmónia adest. Quoique cogitaro velcmus producta et ima- gines phantasiac provocari ex vi interna, non ft rebus ox- tern is exaltatio haec adliuc sana est, si autom dijudicaro non possumus, an vera et praesens sit iinngims causa, ft«

tantuni lusu oriatur phantasiac, status jam morbosus, jam vesania adest.

2. S i g n a i n fia mma t i o n i s s y s t c m a t i s c e r e - b r a l i s , plcrumque autem inflammatio systcmatis nervosi in neufilemate vel m'eningibus locum habet, non vero neurilt- tis sou inflammatio pulpae nervosae.

3. D o l o r j am e s t i n c e r t u m s i g n u m , licet cnim vehèmentissimus et diutissimc indurans esset, non raro ct originem in cxaltata sensibilitate cum debilitate ntonica ner- vorum, hinc in imrninuta rcactione vitali habet, utî o. g.

in hystericis obvenit. Ingcnerc quidem verum est . i l l ltd v c n t i l l a t u m p r i n c í p i u m : „ubi inflammatio nervorum, ibi et dolor adest " ast non semper inflammatio adest, ubi

22 . ; dolor locum habet, nam hic tantum scnsibilitate et rcccptí- j

vitatc aucta nonautemcnergica «actione organic a producitur. f

§. 15;

' Altera h y p e r s t h e n i a e s t m u s c u l a r i s c t a r t e - r i ö s e seu cxcessus energiae processus vitális systematis ir- , ritabilis, quo cor, arteriae et orninia orgaua spectant, quo- rum fmictio vi absolvitur musoulari, jam symptomata ma- gis distinct» et certa habet, quo pertinet :

1. C o n t r a c t i o f o r t i o r , r o b u s t i o r , c ' c l e r i o r ; et c o n s t a n t i o r m u s c u I o r u m per to tum orgtmismum us- que ad tetanum incrcscens, qui ill; est status, quo corpus ; immobile tenetur ob unicnm contractionem musculorum.

2 . . C o r d i s c t a r t e r i a r u m , imo ct venarum pulsan- tium e o n t r a o t i o e s t f o r t i o r e t c e l e r i o r et pulsus fortis, durus sub manifesta eppletione vasorum contractus, acceleratus. In asthenia ctiani pulsus observatur contractus,

ast simul durus ut liluin metallicum

ac vaouus) sic otiem pulsus contractus medicum nonnunquam deeipit in personis ; nimis adiposes, quibus artcriae profunde jacent. — Verum enim vcro si pulsus in ' asthenia contractus cmergit, cutis :

tunc magis fríget, et nee rubor, neo calot, in i l i a , ut in hypersthenia, obsctvantur. Pulsus in hypersthenia accéléra- tus semper validain cordis, arteriarumque contractionem dé- notât,- quod autem in asthenia, ubi nimis accelevatus tangi-

tur, non obvenit.

3. C a l o T m a j o r e x t r i c a t u r in statu hyperstheni- eo irritabilitàtis. Hoc symptoma. semper hyperstheniam co- mitatur, sed Jiujus c«loris sensatio per tectum est grata, non mordax; in asthenia vcro ingratus, et pungena, quia

23 jam dissolutin liumorum adest, et expansi bili tas in ipsis prae- valet. •

4. O p p l e t i o v ' p s o r j i m e t v e n a r i u n p r a e n r t c - r i i s a dq st. In omni statu hypersthcnico in libra congu- labili praevalet coagulabilitas ct nisus crystallisandi. Pars vero iluida serum magis cxpansibilc est, hinc partes organi- ac expanduntur. Arteriac sunt iibris musculnribus magis in- structae, et dum stimulo sanguinis extenduntur ex propria vi musculari se contrahunt, non auteni venae, quae muscu- laribus iibris carent, hinc oppletio vcrmrum fortior est. Eti- am in asthenia locum habent oppletiones vasorum, scd tunc contractio pulsus est debilior, quam in hypersthenia.

5. Dum h y p e r s t h e n i a irritahilis ad summum usque progreditur culmcn , tunc omnibus i n f l a m m a t i o n i s i n d i e i i s s t i p a t u v , i . e . cum tumorc, rubor e , dolore ot sensibili pulsatione.

§•16.

' T e r t i a h y p e r s t h e n i a e s t l y m p h a l i c o - g l a n- d u l a r i s e t m e m h r a n a c e a , aliis ctinm plastica dicta, quae in cxaltata energia processus vitális, textus cellulnrj«, memhranarum seccrnentium ct fibrosartun, organorum glan- dulariiun, quo vasa serosa, venae iibris muscularibus ex- pertes quadamtenus cartilngines, ossaquo pertinent, consis- tit. Haeo signa nobis Iargitur, quae ratione vcl praevn- lentis irrita bili ta ti.s, ut in venis et parte systematic capillu- ris, vel sensibilitatis ut in nonnullis mcmbrnnis fibrosis, vaginis nervorum, periostio , perichondrio, forsan ctinm in oxterna parte cutis immediate sub reto malpighinno jacentis modo phaenomenis irritabilitatis hypersthcmiac, modo nervo-

1 sae propius accédons. In gcncrc in omni hypersthenia Jym-

24

phatico-glandulari irrxtabilitas et contractilitas ultra noriiutm aucta offenditur, et luxuria substantiae organicae pseudo- plasma ta seu pseudoorganisationes partim in inflaminationi- bus improprie siiic dictis lymphatico - glandularibus et mucosnc membranae, quae quasi semiinflammationes in infantibus ct örganis laxae et ejninenter plasticae naturae obveniunt, ma- nifestantur. Hyperstheniae liujus systcmatis in infuno pro- cessus vitális gradu constitutae decursum habent lenluiu, tardumquc et summo in gradu inflammationes sistunt sic di- ctas chronicas sen serpentes, quae quo minus signis mani- festis producuntur, co longius corpora affligunt et tum Or- gana singula, tum organisnvum ipsum in pernicicm ducunt.

Oinnis bypcrstlienia hujus .systcmatis evehit functioncin systcmatis vegetativ! et productioncs 'organicae abnormitcr, hinc alia producta in hoc statu manifostantur, quam in nor- mali, in omnibus vero nisus plasticus augctur. Hie auctus nisus causa jest, quod saepe pseudoorganisationes oriantur.

Cum autem in hoc systcmate nec irritabilitas, ncc sensibi- litas multum pracvaleat, intelligitur, cur decursus/hyper- stheniae in systemate vegetativa sit trim tardus, cur inflam- mationes in eo tarn raro et difficultcr de'tegantur. Sic mem- branae serosae hepatis, lienis et sic porro in superficie sua productum exhalant majoris plasticitatis, quo crassiores fa- ctae vasa lymphatica obtègurituv ab destruuntur et morbus chronicus, certa pernicies inde oritur. Hae inflammationes,

licct Cel, B i w e n eas negatj dicehs: non dari posse chro- nicas inflammationes, quae secundum illqm statum astheniae denionstrarent, chronicae vocantur , quia tarde decurrunt, et longe durant et in organis locum hahent, quae ad vitám sustentandam omni momento non requiruntur, sed diutius a functionc sua dcsistcre possunt, quin mors ncccssario se- quatur.

§. I k

Consiiltîssimiim quidcni pro negri salute ,foret, si qualitas cujusvis processus morbosi innotesccrct mcdicô, haec enim sufliceret ad omnem Therapiain claiideridam. Sed haec qualitas morln mortales fugit, hinc a medico non pcr- spicitur. Nihil hinc restât, quam ad quantitaiem sou ener- giám, a qua deperuíet et qualitas, nttemlcre , et cum cx- perientia edocti simus, "quod si intensités excédons proces- sus vitális in trainiteni normalem reduce lur, etiam reduci qualitatem actionis vitális; idem ergo est. Vol quantitatem vel qualitatem ad normam reducere, e. g. aliqûis disponh tur ad variolas, sensationes aberrantur, vomiturationes ori- uutur, fastidium, lassitude, febris frequens et micaiis pul- sus percipitur ; certe tunc sy s t enia artci'iosum ct nervosum ma- le affectum est, et quidem per miasma variolosum, hacc affectio variai pro individualitate in sua qualxtate, licet banc abcrrationem qualitativam videre non liccat. Hinc no- bis est metienda iateiisitas qvocessus vitális et si banc enor- mem observamus, exbibemus remedia deprhnentia, debili- tantia, a quibus révéra morbum fugàri vídemus. Concludi ergo potest, quod medicamcnta quantitatem ad normam du- ccntia, etiam qualitatem in debitum revocent tenoréin. Sic in nounullis morbis e. g. febri intermittente non metimur qualitatem, séd scimus speciiicum remedium, cujus vim mc- dicatriem noscimus, licet ignoramus, an quantitatem vei qualitatem ad normam reducat. Ita et in morbis contagio- Sis et exanthematicis indoles seu qualitas morbí licet nos líiteat, tantum energiám processus vitális rcspicicntes, mor- bo fuiení imponimus.

• §• is- -

Hinc leges therapertticae generale« in enornlitate viri- um vitalium etiam hic, uti in omni tberapia e causa pro-

li

26 <

xima niovbi seil cx cius essentia vei natura, quae aufcrri debet, derivandiie essent. Cum aut em ut stsperins dlximus,

b a n c c a u s a m proximam aufcrre baud in medici potestate si-

turn est, hinc causae, hane causantes prius (.olli dcbent v.

c. febris cataniialis ; causa eius proxima est secretio muci in trachea imminuta; causae praedisponentes seu momenta causalia influxus aëris atbmosphaerici, febris autcm non tol- litur prius, quam hic influxus non suffertiir.

P r i m o e r g o . 1 e x c r i t, hune enormem processum vi- talem in limitem reducere normalem, hinc eum immimicrc.

Cujuslibet enirn hyperstheniae causa est energia normám exccdcns processus vitális, e contrario essentia astlicniae irt immimita fortitudinc rcactionis et aucta sensibiiitate consistit, Exoni- plum Therapiae hyperstheniçac irritabilis foret: quidam fe-

li rem synoclialem scu inflammatoriam vasorum. contraxit C a u s a p r o x i m a est energia exaltata vitae in vasis san- guiferis et sanguine ipso, Si nunc hic status inductus fu- is set per animi pathemata, per temperamentum, sanguineuin

aut cholcrieum, per Stimulantia esculenta áp pptulenta, per influxum aëris athmosphaericî, tune ut haec febris sy- nochalis auferatur, omnia haec momenta causalia infringi deberent. Dictum fuit, Jjypcrstheniam oriri per augmentiim materiae organicae, et hinc per excedentes factures irritabilita- ti». et spnsibilitatis. Omnino nunc, si hic status synochalis inductus fuisset per éxçedcntem materiam organicam, por nyma esculenta bene nutrientia, abstinendum esset non tan- tum. ah bis, sed et s emel induçta hypersthenia ab omnibus

ctiaiu in statu sanitatis normalibus esculentis et potulentis, Cum aufcem per augmentum materiae simul factor reeeptivus et réactivas in sphaera irritabiU et sensjbili adaucti fue- rint, exhibenda sunt remedia irritabilitatom compescentia, e. g. sales «ntiphlogistici, frigus; ' c t sensibilitatem depri- pientia seu narcotics. Hinc in hypersthenia.

27 1, Stimuli adaucti per influxus potentiarum externa- rum organismum diutius infestantes, amovendi sunt.

2. Remedia essentiam morbi deprimentia, i. c, luxu- riant materiae organicae imminéntia , adhibcndn, c. g. per detractionem sanguinis, per nitrmn exhibitmn, ct ut san- guis quidem quoad massam, non autem quoad energiám rc- stituatur, potus diluentes exhibendi. Exemplum pro hyper- sthenia sensibili sistit Encephalitis ex nimio influxu lucis in oculum exorto. Hinc aeger caveat ab omni luce nimia et mediis sensibilitatem deprimentibus tractetur. In hyper- sthenia vcro plastica remedia porrigenda sunt catharrsim promoventia, ut secretiiones hypersthcnicae infringantur, di- gestio vero alacris et nimio vigore procédons supprinintur.

T H E S E S.

1. Dignitas scientiae medicae 11011 est neganda.

2. Medieina eo magis necessaria fiet, quo altior crit gentis humanae evolutiö et cultura.

3. Aurum metallum psycheii; aurum sal corpus sanat.

4. Bohemia thermarum respectu morborum clironicorum panacea.

5. Chirurgia secundum idioma .graccum significat opus man- nale, ut distinguatur a medieina, quae est opus mentale.

6. Post concussiones venae sectio sistet egregium rcmedium.

7. Crises in perpetuis naturae fundantur legibus.

8. Methodus alterans in cura maniae omnibus aliis methodis palmam eripit,

9. Quivis vomitus virium vitaliuin universalem producit re- actionem.

CO. Medieina politica Reipublicae maxima attulit emolumenta.

11. Quaevis hypersthenia processus vitális cum asthenia in alio systemate aut organo juncta est.

12. Universalis enormitas processus vitális omniumquc fuu- ctionum débilitas in morbis non occurrit.