A MAGYAR TUDOMÁNYOS AKADÉMIA FÖLDRAJZTUDOMÁNY! KUTATÓCSOPORTJA TERMÉSZETFÖLDRAJZI RÉSZLEGÉNEK KIADVÁNYSOROZATA T E R M É S Z E T F Ö L D R A J Z Í D O K U M E N T Á C I Ó INQUA l ö s z - s z t r a t i g r á f i a i k o n f e r e n c i a v i t a a n y a g

A MAGYAR TUDOMÁNYOS AKADÉMIA FÖLDRAJZTUDOMÁNY! KUTATÓCSOPORTJA TERMÉSZETFÖLDRAJZI RÉSZLEGÉNEK KIADVÁNYSOROZATA

T E R M É S Z E T F Ö L D R A J Z Í D O K U M E N T Á C I Ó

INQUA l ö s z - s z t r a t i g r á f i a i k o n f e r e n c i a v i t a a n y a g a

L ö s z k u t a t á s t ö r t é n e t e , i r á n y z a t a i

5* szám

Bú dap est 1 9 6 5

— — — — — — -- — -— --- p---

K é s z ü l t a FKCs h d z i s o k s z o r o s i t ó j á n . P éldá n y szá m ; loo I k t . s z , s 1 4 / 1 9 6 5

S z e r k e s z t e t t e ; HahT) György

A k i a d á s é r t f e l e l ; D r . p é c s i M á rto n ig a z g a t ó

8 4 7 Csné

l a r t a l o n j e g y z é k

B e v e z e t ő

H o z z á s z ó lá s o k * !■» o l d a l

<J c E IHK « < • > * * * • . • • . * . #

¹

A .I- M O S K V IT IN - * «■ ..., . . . . 5 E* ZEBERA * « . . . r * . ... 7

K.BRUNNACKER ..., * 9

V*SIB R AV A . » . • ... ... lo

I.K .IV A Í IO V A • 11

E* FŐT AKIEWA » « . » < * * » * » . » . ♦ * 12 I.L IE B E E 0Ü 3I ... 1 4

J.MARKO\rIC-H''iRJANOVIC . ...

^{1 5}

IURAU ... 16

H .R IC H T E R • 1 8

R .R U SK E ... 19

K RETZÓI M . ... 2 1

JÁNOSSY Ds < . . « * « * » - • • * • • • •

²³

PÉCSI Hí' o e B f o e ^ c r a t t t t c e

24

llo

HAHN György.

A l ö s z és l ö s z ö s anyagok a nem­

z e t k ö z i tudományos é l e t é r d e k ­

lő d é s é n e k k ö z é p p o n t já b a n l*-2$, \

♦

8 8 6 cs né

y

B e v e z e t ő

A t e r m é s z e t f ö l d r a j z i dokum entáció j e l e n l e g i száma a M a g y a ro r szá g o n 1 9 6 5 * á p r i l i s 2 o « 2 4 k ö zö tt m e g ta rto tt INQUA l ö s z - s z t r a t i g r á f i a i a l b i z o t t s á g a ü l é s é n e l h a n g z o t t h o z z á ­ s z ó l á s o k a t t e s z i kö zzé magyar n y e l v e n .

A z e lő a d á so k és a tan u lm á n y i k i r á n d u l á s ut~

v o n a l v e z e t ő j é n e k szö v e ge magyar é s német n y e lv e n , a h o z z á s z ó lá s o k s z ö v e g e német n y e lv e n a F ö l d r a j z i K ö zlem én yek 1 9 6 5 » szám ában j e l e n i k meg*

A dokum entáció m áso dik r é s z e á t t e k i n t é s t , t a r t a l m a z a l ö s z k u t a t á s t ö r t é n e t é r ő l és fő b b i r á n y z a t a i r ó l .

896 Csnó

j u l i u s F IN K (v/ien)

az INQUA l ö s z - s z t r a t i g r á f i a i a l b i z o t t s á g á n a k elnöke

F i n k p r o f e s s z o r m e g n já t ja a v i t a ü l é s t , K ö s z ö ­ n e t é t f e j e z i k i az IN ^ J A l ö s z - s z t r a t i g r á f i a i a l b i z o t t s á g m agyaro r­

s z á g i ü lé s é n e k és ké' ós f é ln a p o s s z a k k ir á n d u lá s á n a k m in t a s z e r ű meg­

r e n d e z é s é é r t * i t

A v i t a ü l é s témái?

a „ ) A l ö s z e u r ó p a i e l t e r j e d é s é n e k té rk é p e b . ) A p l e i s z t o c é n ü l e d é k e k n e v e z é k t a n a , r e n d ­

s z e r t a n a és á b r á z o l á s i m ódja (e g y s é g e s j e l ­ k u lc s m e g á l l a p i t á s a )

c » ) A l ö s z - f é l e s é g e k r é t e g t a n a és a k i r á n d u lá s o n bem utatott s z e l v é n y e k ö s s z e h a s o n l í t á s a más o r s z á g o k é v a l

a * ) a l ö s z és l ö s z s z e r ü ü le d é k e k E uró p á ban v a ló e l t e r j e d é s é n e k t é r k é p e s á b r á z o l á s a nag y lé p é s t t e t t e l ő r e , sor k e r ü l t az ü l é s e n bem u tato tt anyag ö s s z e h a s o n l í t á s á r a és az elsó' ö s s z e r a j z o l á s t e c h n i k a i k é r d é s e i n e k m e g t á rg y a lá sá ra .

b 0 ) A p l e i s z t o c é n ü le d é k e k n e v e z é k t a n á n a k r e n d ­ s z e r t a n a és á b rá zo lá s m ó d ja, v a la m in t e g y sé g e s j e l k u l c s m e g á l l a p i t á s a k é r d é s k ö r b e n u g y a n c sa k á l l á s f o g l a l á s ircrtént.

M agyar r é s z r ő l r é s z l e t e s t e r v e z e t á l l t r e n ­ d e l k e z é s r e , am ely a la p v o n á s a ib a n e g y b e v á g más b i z o t t s á g i t a g o k h o z z á s z ó l á s a i v a l , a z á l l á s f o g l a l á s o k b ó l k i t ű n i k , hogy f e l t é t l e n ü l s z ü k s é g e s a z ü l e d é k e k nagyobb g e n e t i k a i c s o p o r t ja i n a k v i l á g o s e l k ü ­ l ö n í t é s é egymástól,, U g y an cs ak t i s z t á n e l k e l l v á l a s z t a n i az e o l i k u s , f l u v i a t i l i s , d e l u v i á l l s és a u t o c h to n képződm ényeket, tov á b bá a s z i n s z e d i m e n t á l i s , i l l e t v e p o s z t s z e d i m e n t á l i s v á lt o z á s o k a t a

g e o l ó g i a i - g e n e t ik a i j e l e n s é g e k t ő l , e z m e g jk iv á n ja a gedSLógiai és . p e d o l ó g i a i s z e lv é n y e k e l k ü l ö n í t e t t á b r á z o l á s á t , amit a l ö s z p r o f i l o k sem atikus á b rá z o lá sá n á l t e k i n t e t b e k e l l ven n ie

É p p e n ú gy, mint a l ö s z e u r ó p a i e l t e r j e d é s é n e k t é r k é p é n é l , i t t i s t o v á b b i i n t e n z í v t á r g y a lá s o k és m in d e n e k e lő t t s z o r o s e g y ü t tműködés szükséges..

895 Csné

— 1

° o

Á l t a l á b a n megái L a p í t h a t ó , hogy a b i z o t t s á g i tsgo k e g y e lő r e c s a k f e n n t a r t á s s a l f o g l a l h a t n a k á lL á st a magyar l ö s z- s z e lv é n y e k r é t e g t a n á n a k k é r d é s e i b e n , s z é l e s k ö r ű t a p a s z t a l a t a i k v a n n a k u gy an más t é r ­ s é g e k re n é z v e , de ezt e l l e n s ú l y o z z a a z a h á trá n y , hogy a bem utatott s z e l ­ v é n y e k e t c s a k r ö v id i d e i g ta n u lm á n y o zh a ttá k a t e r e p e n .

%

A k ü l f ö l d i r é s z t v e v ő k örömmel t a p a s z t a l t á k , hogy a m agyar s z e l v é n y v i z s g á l a t o k a t a l e g s z o r o s a b b k a p c s o l a t b a h o z t á k a t e r a s z ­ k u t a t á s s a l és e g y ú t t a l a p a l e o n t o l ó g i á i l e l e t e k e t i s a le g n ag y o b b f i g y e l e m ­ b e n r é s z e s í t e t t é k *

A t e r a s z k u t a t á s s á l és a z ő s lé n y t a n n a l l é t e s í t e t t s z o r o s k a p c s o la t m agával h o z t a , hogy több magyar l ö s z s z e l v é n y fe k ü - r é t e g e it f ö l d t a n i l a g i g e n f i a t a l n a k tartják- E m ia tt a z u t á n a lö s z - r é t e g e k k ö zö tt e l ő f o r d u l ó f o s s z i l i s t a l a j zónádat m agukkal a lö s z ö k k e l eg y ü tt i s i g e n f ia - t a l k o r u a k n a k m i n ő s i t i k . Csupán a p a l e o p e d o l ó g i a i b é l y e g e k a l a p j á n e z e k n e k a l ö s z ö k n e k és a ben n ük f o g l a l t f o s s z i l i s t á la jz ó n á k n a k id ő s e b b korát sem l e h e t n e k i z á r n i .

E d d i g i m un ká in kn ál t e r m é s z e t e s e n m in d ig a kom plex k u t a t á s m ódszerét h a s z n á l t u k . A g e o m o r f o l ó g i a i , p a l y n o l ó g i a i és ő s l é n y t a ­ n i a d a t o k a t ép pen úgy f i z i e m b e n r é s z e s i t e t t ü k , mint a p r a e h i s z t o r i k u s e r e d m é n y e k e t, a b i z o t t s á g á l t a l e d d ig b e já r t t e r ü l e t e k m in d e g y ik é n azt t a p a s z t a l t u k , hogy m in d ig az u to lsó ( l e g f i a t a l a b b ) f o s s z i l i s e r d ő t a l a j t , am ely t i p o l ó g i a i l a g i g e n f e j l e t t , k e l l a R /w - i n t e r g l a c i á l i s b a b e s o r o ln u n k , A y/ürm i n t e r s t a d i á l i s a i b ó l szárm azó egyéb f o s s z i l i s t a l a j o k t i p o l ó g i a i l a g korántsem a n n y i r a f e j l e t t e k , bár őket i s j ó l le h e t felism erni és so k szo r egym ással k o r r e l á c i ó b a hozná..

A p a l e o p e d o l ó g i a i nézőpont s z e r i n t n éh á n y, a t a n u l ­ mányukon l á t o t t s z e l v é n y r e n ézv e az a d ó d i k , hogy a s z e l v é n y a l a t t lév ő t e r a s z n a k , i l l e t ő l e g a rfau n ale le te k n e k id ő s e b b e k n e k k e l l l e n n i ö k , mint ah o g y an a zt i d á i g e l f o g a d t á k .

G y ö r g y iIg e t fe l t á r á s á b a n a l ö s z r é t e g e k közé zárt f o s s z i l i s t a l a j t i p o l o g i a i l a g a no rm á l"- R /v /~ talajho z h a s o n l í t h a t ó , ú g y ­ hogy a f e k ü j é b e n lé v ő homokos, á t t e l e p í t e t t l ö s z , am elyben sok h id e g k i i ­ mára u t a l ó c s i g a f o r d u l e l ő , a R i s s - g l a c i á l i s b a t a r t ó z h a t i k . E l ö s z a l a t t még néh án y m éter f o l y ó v i . i homokot t a l á l u n k , amely r é s z b e n r o z s d a s z i n ü és c s a k e z a l a t t k ö v e t k e z ik a s z i k l a t e r a s z a l a p z a t a , am elyet ott I I . b . - v e i j e l ö l t e k ,

N ó g r á d v c r ő c e ^ fe l t á r á s á b a n a l á t o t t f o s s z i l i s t a l a j o k t i p o l ó g i a i m e g je le n é s ü k r e és e l o s z t á s u k r a nézve v alam i t á v o l i h aso n ló sá g o t m u tatn ak a z .o s z t r á k s t i l l f r i e d - k o m p l e x u s s a l . ( E l m é l e t i l e g s z e r k e s z t e t t )

c s a p á s i r á n y u •■áteleplilésük a l e l ő h e l y I I . b , - t e r a s z á r a s z a b á l y o s .

B as ah a rc f o s s z i l i s t a l a j z ó n á i t i p o l ó g i a i t e k i n t e t b e n ném i n e h é z s é g e t okoznak# A k ir á n d u l á s r é s z t v e v ő in e k c sak egy r é s z é t ő l

m e g t e k i n t e t t , k e l e t i b á n y a fa l k ö z e p é n u g y l á t s z i k R /W - t a l a j j a l v a n d o lg un k, C a ~ i l l u v i á l i s s z i n t t e l i s r e n d e l k e z ő é r e t t b a r n a fö l d - t á l a j k é p é b e n .

899 Csné - 2 -

E n n ek f e l e l meg v a l ó 3 z i n ü l e g a f e l t á r á s DNy-i r é s z é n e gy s z á r a z v ö lg y e c s k e ( ü e l l e ) f e n e k é n lá th a tó f o s s z i l i s t a l a j . A v ö lg y e c s k ó b e n f e l f e l é még több hum uszzó na k ö v e t k e z i k , m elyeket a s t il l f r ie d - k o m p l e x u s h a s o n ló z ó n á iv a l le h e t n e ö s s z e h a s o n l i t a n i . H a a s z t r a t i g r á f i á t e z e n a h e l y e n i g y é r t e lm e z ­ z ü k , ak ko r az a l s ó , v i z s z i n t e s f e k v é s ű f o s s z i l i s t a l a j zó n á k idő se be k k é v á l n a k . É r d e k e s a s z i k l a t e r a s z a la p z a t á n a k f e l s z i n é t a lk o t ó h a rm a d k o r!

a n d e z i t m á l lá s i j e l e n s é g . E z a r r a u t a l , hogy a v ö l g y s z a k a s z már nagyon r é g e n k i a l a k u l t . A Duna o s z t r á k f o l y a a s z a k a s z á n a k "w a c h a u " n e v ű v id é k e ju t e s z ü n k b e , ah o l h a so n ló k é p e n i g e n g y a k ra n r é g i v ö l g y e k e t , vagy völgy- s z a k a s z o k a t "e x h u m á l" a z e r ó z i ó .

Az o s z t r á k f e l t á r á s o k k a l jó t i p o l ó g i a i ö s s z e h a s o n l í ­ t á s t N agym aroson te h e tü n k . I t t a s z e l v é n y k ö z e p e t á já n f e l l é p ő f o s s z i l i s t a l a j z ó n a , m ely c s a p á s ir á n y t s z é t á g a z i k , le g in k á b b a G ö ttw eig- rő l ism ert agyag- ("L a i m e n - ") zón á v al h a s o n l í t h a t ó ö s s z e . A u s z t r i á b a n i s sok f e l ­ t á rá st is m e r ü n k , ahol a R /W - i n t c r g l a c i á l i s f o s s z i l i s t a l a j zónát l ö s z r é ­ t e g v á l a s z t j a k e tt é * i g y v a n ez p l . a k ö v e tk ező h e ly e k e n * p a u d o r f ,

y /i e l o n d s t a l , L i n z ((jr a b n e r s t r a s s e ) s t b . a nagym arosi b a z á l i s , i g e n erő se n m á llo tt f o s s z i l i s t a l a j t , am ely c s a k a n e g y e d ik t e r a s z l é p c s ő j é n m utat­

k o z i k , a Krems m e lle t t é s z l e l t f o s s z i l i s t a l a j j a l l e h e t ö s s z e h a s o n l i t a n i . A n ag y m a ro s i l e g f e l s ő r é g i t a l a j s z i n t e t , m ely a v ö l g y o l d a l l a l párhuzam o­

s a n a z e g é s z h o s s z ú f e l t á r á s o n á t v o n u l , p a u d o r f (v a g y H í I ) f o s s z i l i s t a l a j s z i n t j é v e l szab ad p á r h u z a m o s it a n i.

S z ü k s é g e sn e k l á t s z i k , - i l l e t ő l e g in k á b b c sak j a v a s l a t ­ b a h o z z u k , - hogy a jö v ő b e n m e g v i z s g á l j á k , v á j j o n a v e l ü n k k ö z ö lt e g y i k ­ m ásik p a l e o n t o l ó g i a ! ko rm eg hatá ro zá s f e l t é t l e n ü l m e gá llja - e a h e ly é t ? J á n o s s y d r . k a r t á r s s a l f o l y t a t o t t , a v i t á b a n e lh a n g z o t t n éh á n y k ö z l é s é b ő l k ö v e t k e z t e t j ü k , hogy a v i z s g á l t p r o f i l o k több f a u n a l e l e t e nem s z o l g á lh a t a R iss- és a v/ürm-korba t a r t o z á s b i z o n y i t é k á u l . í g y p l . a m e g k ísé r e lt m e g k ü lö n b ö zt e té s E l» p r im ig e n iu s f i a t a l a b b a l a k j a és id ő s e b b fo r m á ja kö­

zö tt s z t r a t i g r a f i a i l a g nem l á t s z i k d ö n tő n ek. M a r a d , mint i d ő b e l i k r i t é r iu m s z t r a t i g r a f i a i l a g p o n t o sa n m egism ertn ek v é l t t e r a s z o k h o z v a ló k a p c s o l ó d á s . I t t k ü l ö n ö s e n a I I # b ,- t e r a s z j á t s z i k fo n t o s s z e r r p e t . M in d e n e s e t r e é r d e k e s , hogy a zo k a s z e l v é n y e k , am ely ek n él a t e r a s z o k h o z v a ló k a p c s o ló d á s a kro- n o l ó g i z á l á s a l a p j a , mind a Dunának E szte rg o m és Vác k ö z ö tt lé v ő á t t ö r é s i s z a k a s z á r a e s n e k , am elyben nagyobb m értékű t e k t o n ik u s r ö g e lm o zd u lá s o k a t n á r i s k im u t a t t a k . E z e n a t e r ü l e t e n a z erős f e l e m e lk e d é s á l t a l magas s z i n t ­ re á l l í t o t t l e g r é g i b b d u n a- te ra szo k k a l (k a v i c s o k k a l ) szem ben á l l a z a mély- fe k v é s ü s z i k l a t e r a s z , am elyet a fe d ő r é t e g e k a l a p j á n á l t a l á n o s s á g b a n M in del- k o r u n a k k e l l e n e mondanunk*

Am ikor az a z o n o s í t á s i n e h é z s é g e k r e rám utatunk e g y s z e r s ­ mind a zt i s h a n g s ú ly o zn u n k k e l l , hogy a t ö b b i Du n a- szakaszo n v i s z o n t i g e n jó k o r r e l á c i ó l e h e t s é g e s , amit a k ö v e t k e z ő k i s ö s s z e á l l i t á s s a l kívánunk b e m u ta tn i* i

M agyar D u n a- szak asz ( p é c s i ) o s z t r á k D u n a - sza k a sz ( F i n k )

R ecens m eaaderképződ és z ó n á ja H o lo c é n

p r a t e r - t e r a s z würm

G a n s e m d o r f i t e r a s z R i s s

"K ö z é p s ő " - t e r a s z , p l . M i n d é i ? S e y r in g

8 9 8 Csné

j . t e r a s z I l a . "

I l b . "

I I I . "

*■' 3 —

T e r m é s z e t e s e n az i d ő r e n d i b e s o r o lá s aé g a g a zd a g o n t a g o l t s z e l v é n y e k b e n ; mint am il-nn K u l c s és Paks is , b i z o n y o s n e h é zsé g e k b e ü t k ö z i k . E s z e lv é n y e k e n a z o n b a n m égis a p a l e o p e d o l o g i a i t ö r t é n é s g e n e t i k a i s z a k a s z a i p á rhú z amosit hat ó k , K u lc s f e l t á r á s á n a k l e g a l s ó f o s s z i l i s t a l a j á t , am elyet n a g y b i z t o n s á g g a l a > lio - p le is zt o c é n h a t á r r a h e l y e z h e t j ü k , t i p o l ó g i a i t e k i n t e t b e n j ó l je l l e m e z h e t jü k „ U g y an e z v o n a t k o z ik p aks f o s s z i l i s b a z á l i s t a l a j r é t e g é r e , am elynek C a - ill u v iu m - s z in t jé b e n babérckép ződm én yek fo rdu ln ck e l ő . A l e g i d ő s e b b , i l l e t ő l e g a k o r a - p le is z t o c é n t a l a jk é p z ő d m é n y e it az erős s z i n e z ő d é s és f e l t ű n ő e n f e j l e t t C a - il l u v i á l i s - h o r i z o n t j e l l e m z i . Ez meg­

k ü l ö n b ö z t e t é s ü l s z o l g á l h a t a R /w - i n t e r g l a c i á l i s , i l l e t ő l e g a t i p o l ó g i a i l a g még kev ésbé i n t e n z i v e n f e j l ő d ö t t \ yü rm - in tersta diá lis- tala jo k k al szem ben.

A zok a n ag y é g h a j l a t i v á l t o z á s o k , am elyeknek a k ü lö n b ö ző e m lí t e t t t a l a j ­ t í p u s o k k é t s é g t e l e n t a n u j e l e i , t o v á b b i m unkáinkhoz r e n d k i v ü l f o n to s útm utató­

u l f o g n a k s z o l g á l n i . E b b en a t e k i n t e t b e n a p a k s i " k l a s s z i k u s " s z e l v é n y j e ­ l e n t ő s é g e k é t s é g t e l e n , H o s s z ú k u t a t á s i t ö r t é n e te a k ü lö n b ö ző é r t e l m e z é s e k k e l , hü tü k re b i z o t t s á g u n k n e h é z s é g e i n e k . M agyar t a n ú im ín y u tu n k j e l e n t ő s e r e d ­ m ényének t e k in t h e t jü k ^ hogy e n e h é z s é g e k te r m é s ze t é t közös b a r á t i m unkában

a z e d d i g i n é l i s jo b b a n f e l d e r í t h e t t ü k *

\

i

*

897 Csné

A .

I# MOSKVTTIiT,

M o szkv a

Közép- és N yugat- Európában a p l e i s z t o c é n g l a c i ­ á l i s és i n t e r g l a c i á l i s "k o r s z a k o k r a ” v a ló f e l o s z t á s á n á l az a séma az u r a lk o d ó , m elyet a szá za d e l e j é n A .P e n c k és E .B r ü c k n e r j a v a s o l t a k , E séma s z e r i n t négy g l a c i á l i s v a n ; günz ) g ) , m indéi ( M ) , r i s s (R ) és würm

(w),

m elyeket három in t e r g l a c iá l i s - günz- m indel

(G-M),

m indel- r i s s

(M-R)

és riss- würm

(R-W)

v á l a s z t e l e g y m á stó l. Az u tó b b i év e k b e n e z a f e l o s z t á s i séma O l a s z o r s z á g b a n , H o l l a n d i á b a n és N ém e to rszá g b a n b o n y o lu lt a b b á v á l t , mert f e l i s m e r t é k a duna g l a c i á l i s l é t e z é s é t és a t o v á b b ia k b a n a duna és gü nz g l a c i á l i s

okból

három ö n á lló g l a c i á l i s t k ü l ö n í t e t t e k e l ( p r e t i g l i a n , e b u r o n ia n és m ans^an - H o l l a n d i á b a n és az H S zK - b a n ). A t ö b b i g l a c i á l i s t ( e l s t e r , s a a l e , V i s z t u l a ) az A lp o k m i n d é i , r i s s és würm e l je g e s e d é s é v o l e g y b e v e t e t t é k . A m o r f o l ó g i a i és s z t r a t i g r á f i a i h a so n ló sá g o k le h e tő v é t e s z i k , hogy a würm, i l l e t v e

Visztula

g l a c i á l i s t a

szovjetunió

e u r ó p a i r é s z é n e k u t o ls ó g l a c i á l i s á ­ v a l - az o s z t s a k o v i g l a c i á l i s s a l , a r i s s , i l l e t v e s a a le g l a c i á l i s t p e d i g a d n y ep er g l a c i á l i s s a l p á r h ü z a a o s i t s u k ,

A sémák ö s s z e e g y e z t e t é s e korántsem k i e l é g i t ó , m ivel a r i s s és würm k ö z ö t t i i d ő s z a k b a n - m elyben a k ö z é p e u r ó p a ia k

csak a riss- würm i n t e r g l a c i á l i s és a würm stádium l é t e z é s é r ő l b e s z é l n e k - n á lu n k m e g á ll a p í t o t t á k és l i t o l ó g i a i , p a l i n o l ó g i a i , p a l e o p e d o l ó g i a i és k r i o l ó g i a i v i z s g á l a t o k k a l b i z o n y í t o t t á k , hogy három ö n á lló i n t e r g l a c i á ­ l i s ( a z o g y in c o v i , m i k u l i n i és m ologo- sekszni- ii) és két g l a c i á l i s

v o l t ( a m o s z k v a i, m ely az o g y in c o v i i n t e r g l a c i á l i s u tá n k ö v e t k e z e t t és a k a l i n y i n i , m elyet a m o s zk v a it ó l a m i k u l i n i , az o s z t a s k o v i t ó l p e d ig a m o lo g o - s e k s z n in i i n t e r g l a c i á l i s v á l a s z t o t t e l ) , Mindhárom i n t e r g l a c i á l i s t - az 0 ,7 i n c o v i t , n i k u l i n i t és m o lo g o - se k szn in it - az e l j e g e s e d é s z ó n á já b a n k ö z é p v a s t a g és v a s t a g t a v i és t a v i- l á p i ü l e ­ dé kek k é p v i s e l i k , az e l j e g e s e d é s z ó n á já n k i v ü l - a lö s z z ó n á b s n - p e d ig m egfelelő' t a l a j o k , m elyek h a s o n l í t a n a k a m a ia k h o z , sőt a g e n e t i k a i s z i n t e k f e j l e t t s é g é t t e k in t v e meg i s h a l a d j á k a z o k a t .

E n n ek a l a p j á n k r i t i k u s a n f o g a d ju k a Közép- E urópa n e gy e dk o rá t k u t a t ó k m ai n é z e t e i t , a k i k a r r a t ö r e k s z e n e k , hogy m inden o ly a n l ö s z és e l f e d e t t t a l a j r é t e g e t , mely a r i s s és würm g l a c i á ­ l i s és p e r i g l a c i á l i s ül d é k e i k ö zö tt f o r d u l elő', a riss-würm és würm i d ő s z a k o k b a h e l y e z z e n e k . F e l t é t e l e z z ü k , hogy e n n ek k ö v e t k e z t é b e n m ér­

t é k t e l e n ü l " e l t e r e b é l y e s e d e t t ” l e f e l é P e n c k és B rü ckn er e g y s z e r ű és v i s z o n y l a g r ö v id i d e i g t a r t ó "würm'*-je. E z f e l ö l e l t e a mi sémánk fent- e m iit e t t g l a c i á l i s a i n a k és i n t e r g l a e i á l i s a i n a k r é t e g e i t i s . A u s z t r i a , M a g y a ro rszá g és C s e h s z l o v á k i a p e r i g l a c i á l i s t e r ü l e t e i n e k l ö s z ö s t e r a ­ s z a i v ag y nem e g y e z n e k meg az a l p i g l a c i á l i s o k k a l , vagy p e d ig késő bb k id e r ü l majd -, hogy az a l p i r i s s ö s s z e v e t é s e a német é s ^ l e n g y e l s a a le g l a c i á l i s s a l h e l y t e l e n . É n a magam r é s z é r ő l a z u tó b b it f e l t é t e l e z ő m és az a l p i " r i s s ” -t a mi k a l i n y i n i ( u t o l s ó e l ő t t i ) g l a c i á l i s u n k k a l e g y b e ­ v ete tte m (M o s z k v i t y i n , 1 9 5 9 . 2 . t á b l á z a t )

•*■* « M a i e l k é p z e l é s e k a p l e i s z t o c é n szt r.- .t ig rá fia i t a g o lá s á r ó l és id ő t a r t a m á r ó l” . A N e g y e d k o r i B i z o t t s á g B u l e t i n j a , 1 9 5 9 . 2 3 . s z .

8 2 7 Csné

- 5 -

M i u t á n as Iií UA L ö s z - s z t r s t i g r á f i a i A l b i z o t t s á g a á l t a l s z e r v e z e t t k ir á n d u l á s o n ( 1 9 6 5 május 2 1 - 2 3 ) m e g t e k in t e tt ü k a .„‘agyar- o r s z á g i f e l t á r á s o k a t , még in k á b b m egerősödött az a m eggyőződésem , hogy h i b á s 'a m a g y a r o r s z á g i lö s z ö s ü le d é k e k számos o ly a n r é t e g é n e k a vvürmbe b e s o r o l á s a , m elyeket t e l j e s e n k i f e j l e t t i n t c r g l a c i á l i s k i n é z e t ű e l f e d e t t t a l a j o k t a g o l n a k . H a jla m o s v agy o k a r r a , hogy a Duna m e nti p a k s i f e l t á ­ rá sb a n a p l e i s z t o c é n t e l j e s s z e lv é n y é t lá ssam , k iv é v e a f e l s ő l ö s z r é ­ t e g e t , m ely v ag y lem osódott a h o lo c é n b e n , v a g y le sem r a k ó d o tt a v á -

s z o n y l a g k e s k e n y v í z v á l a s z t ó n .

P é c s i M . m e g f i g y e l é s e i v e l k a p c s o l a t b a n m egem lít­

h e t j ü k a fő k é n t d e l u v i á l i s módon le r a k o d o t t m a g y a r o r s z á g i l ö s z ö k és l ö s z s z e r ü ü l e d é k e k m eghatá ro zá sán ak p o n t o s s á g á t , v a la m in t a z t a n ag y é r ­ d e k l ő d é s t , m elyet a l ö s z r é t e g e k l e r a k o d á s a k o r az á l t a l a m e g á lla p ít o t t f e l s z a b d a l t , v a g y f e l s z a b d a l t - s z a k a d é k o s ( " d e l l e " képződm ények) f e l s z í n f e j l ő d é s e k e l t e t t . N á lu n k d e l i é k á l t a l á b a n n i n c s e n e k , azo n b a n Dnyepro- p e t r o v s z k b a n a k a l i n y i n i e l j e g e s e d é s l ö s z r é t e g é n e k k ö z e p é n az e g y ik d e l i é n e k fe n e k é h e z t i s z t a e l u v i á l i s ü l e d é k - v u l k á n i hamu - l e n c s é j e t a r t o z i k . A g l a c i á l i s v é g é n a d e l l e f e l t ö l t ő d ö t t és az i n t e r g l a c i á l i s t a l a j a i már s i k f e l s z i n e n f e j l ő d t e k k i .

s a u s i á

- 6 -

Karéi ZEBERA, Praha

Ami az e o l i k u s ü le d é k e k e r e d e t é n e k , k i f e j l ő d é s é n e k és f á c i e c é n e k p r ob lém áit i l l e t i , magyar k a r t á r s a i n k n a k az e l é r t eredm é­

n y e k h e z csali g r a t u l á l h a t o k . K u t a t á s a i k eredm ényét s a j á t t e r e p t a p a s z t a l a ­ tom C s e h s z lo v á k iá b a n , t e l j e s m értékben i g a z o l j a .

M i n d a z o n á lt a l nem h a llo t t a m kom olyabb b i z o n y í t é ­ kokat a f i a t a l p l e i s z t o c é n k p r u n a k n e v e z e t t e o l i k u s ü le d é k e k r e v o n a tk o z ó a n . P a l e o n t o l ó g i a i korm eghatározó l e l e t i s kev és v a n ás az a r c h e o l ó g i á i i g a ­ zo lá s ú g y s z ó lv á n t e l j e s e n h iá n y z ik * I g a z , hogy az e o l i k u s szedim entum ok v o n a tk o zó p a l e o n t o l ó g i a i és a r c h e o l ó g i á i ko rm eg hatá ro zá so k h i á n y a ,l ö s z - s z t r a t i g r á f i a i a l b i z o t t s á g u n k e g é s z i d á i g v é g z e t t m unkájára n ézv e j e l l e m ­ z ő .

K u ta t á sa im n á l a f i a t a l - p l e i s z t o c é n s z é l h o r d t a ü l e ­ dékek s z t r a t i g r a f i á j á t f ő l e g a sa a le j é g k o r s z a k i f ő t e r a s z h o z v a ló v i s z o ­ n y u k r a és a f i a t a l p a l e o l i t ik u m b ó l szárm azó l e l e t e k r e é p íte t te m f e l .

C s e '1 S z l o v á k iá b a n a s a a l e jé g k o r s z a k f l u v i a t i l i s k a v i c s t e r a s z a a le g h a t a lm a s a b b és g e o m o r f o ló g ia i szem pontból l e g j o b b a n k i f e j l ő d ö t t p l e i s z t o c é n t e r a s z o k közé s z á m it . A N yu gati- K á rp á to kba n ú gy, mint a Cseh- m asszivum ban e z a t e r a s z j ó l k i f e j l ő d ö t t és m egm aradt.

G y ak ran m e g d u p lá z ó d ik . Eb-en a z e s e t b e n a f o l y ó v i z i h o r d a lé k a t e r a s z alsó r é s z é b e n a s a a l e e l j e g e s e d é s a n a g l a c i á l i s f á z i s á n a k , a f e l s ő r é s z ­ ben p e d ig a k a t a g l a c i á l i s f á z i s n a k f e l e l meg. A két f l u v i a t i l i s r é t e g ­ so ro za t é r i n t k e z é s é n néha p e r i g l a c i á l i s je l e n s é g e k m u tatk o zn a k , am elyek a s a a l e je g e s e d é s maximumához t a r t o z n a k . M á skor a két f l u v i a t i l i s r é t e g ­ sor h a tá rá n h a t á r o z o t t e r ó z ió s f e l s z i n t , v ag y réfc e g d iszk o rd an ciá t é s z ­ l e l h e t ü n k , A s a a l e j é g v is s z a h ú z ó d á s á n á l az É-róí D f e l é , v ag y f o r d i t v a ir á n y u ló f o l y ó k Ny-i p a r t j a i n löszöl„~., K-i p a r t o k o n p e d ig jo b b á r a c sak a c s e k é ly v a s t a g s á g ú futóhom okok ü l e p e d t e k l e . A r i s s /w ü r m in t e r g l a c iá - l i s b a n a z u t á n a fo ly ó v ö lg y e k b e n e r ő t e l j e s m é ly sé g i e r ó z ió i n d u l t meg, az e o l i k u s ü le d é k e k e n p e d i g , - am elyek a f ő t e r a s z r a le r a k o d t a k - in te r- g l a c i á l i s f e k e t e f ö l d e k , b a r n a f ö l d e k és m agasabb h e g y v id é k e n podzol-

•'■''.i °.jok i s k é p z ő d t e k . A c s e k é l y v a s t ag sá g u f u t óhomokokkal fö d ö t t f ő t e ­ r a s z o n t a p a s z t a l h a t j u k ' - r e g i o n á l i s a n e l t e r j e d v e - a p l e i s z t o c é n l e g ­ u to ls ó e r é l y e s e la g y a g o s o d á s i ö v e z e t é t , m ely a f i t a l p l e i s z t o c é n m élyebb t e r a s z a i n ;nár m in de n h o l h iá n y zik ,,

A würm g l a c i á l i s b a n a m é ly fe k v é sü a l f ö l d e k e n f e l v á l t v a 7 f o s s z i l i s t a l a j k é p z ő és 7 e o l i k u s l e r a k o d á s i f á z i s v á l t o g a t ­ j a egym ást. E z e k n e k m e g fe le lő e n a szom szédos k a p c so lt t e r ü l e t e k e n ,

s z o l i f l u k c i ó s f á z i s o k j e l e n l é t é t t a p a s z t a l j u k , mint e g y i d e j ű fá c ie s - kép ződm én y eket. A K özép- M orvaországban lé v ő p r e d m o st i k l a s s z i k u s s z e l v e ■ n y é b e n ; az I . würm s t a d i á l i s p l . az e l s ő 3 s z o l i f l u k c i ó s f á z i s és a v e l ü k v á lt a k o z ó 3 e l s ő e o l ik u s f á z i s ö s s z e s é g é b ő l á l l . A - I I . ( a k ö z é p s ő ) würm s t a d i á l i s osupán a 4 . s z o l i f l u k c i ó s és a 4 . e o l i k u s f ^ z i s p á r já b ó l á l l . Végül a I I I . (u t o l s ó w ü r m - s t a d iá lis ) a 3 u t o ls ó s z o l i f l u k c i ó s f á z i s t és az e z e k k e l v á lt a k o z ó 3 u to ls ó e o l i k u s f á z i s t f o g l a l j a m agában,

V lc ko v c e k l a s s z i k u s s z e lv é n y é b e n , N y u g a t - S z lo v á ­ k i á b a n , a l ö s z t á b l a s z o l i f l u k c i ó s s z i n t j e i t f o s s z i l i s t a l a j zónák h e ­ l y e t t e s í t i k . I t t az I . és a I I . würm s t a d i á l i s k ö zö tt i n t e r s t a d i á l i s b a r n a fö ld ( a z egyéb s z e lv é n y e k b e n e h e l y e t t i n t e r s t a d i á l i s f e k e t e f ö l d )

k é p z ő d ö t t , a I I . és a I I I , würm s t a d i á l i s k ö z ö t t , i n t e r s t a d i á l i s b a r n a f ü l d e k k 1 ,tkeztelü (Eb ből az i d ő s z a k b ó l szárm azó f e k e t e f ö l d C s e h s z l o v á k iá b a n

nem fo r d u l e l ő . ) A z I * és a I I I . würm s t & d i á l i s közé eső l ö s z f á z i s o k k ö z ö tt t ö b b n y ir e c s a k gyenge k i f e j l ő d é s ü m i k r o i n t e r s t a d i á l i s b a r n a f ö ld k é p z ő d ö t t . Egyes löszkom ple:.:usokban az i n t e r s t a d i á l i s és a m i k r o i n t e r ­ s t a d i á l i s k e l e t k e z é s ű b a r n a f ö l d t a l a j m e s z e s .

Az em beri k u l t u r á k k ö z ü l a m o u s t é r ie n a r i s s f ő t e r a s z f e l s z í n é r e , a r is s /w ü r m i n t e r g l a c i á l i s f o s s z i l i s t a l a j á r a és a würm I . lö s zk o m p le x u sá n a k a lsó r é s z é r e (p r e d m o s t i) t e l e p ü l . A

S z e l e t i e n a würm I . t e r a s z f e l s z í n é n ( H o r i n ) , a würm I . u t o ls ó l ö s z k é p ­ z ő d é s i f á z i s n a k a t e t e j é n és a w , / w i n t e r n t a d i á l i s f o s s z i l i s t a l a j á n (p r e d m o s t i ) k ö v e t k e z i k . A .G r a v e t t i e n ^ ^ w / w i n t e r s t a d i á l i s ( D ő l n i V e s t o n i c a ) f o s s z i l i s t a l a j z ó n á já n , az e m lí t e t t i n t e r s t a d i á l i s e l s ő szo- l i f l u k c i ó s f á z i s á n ( D ő l n i V e s t o n i c a , P r e d m o s t i) és a würm I I I . e ls ő e o l i k u s l ö s z f á z i s á n (L u b n á , R a k o v n ik m e l l e t t , P a v lo v ^ m u t a t k o z ik . A M a g d a l é n ie n a würm I I I . u t o ls ó l ö s z f á z i s á h o z k ö t ö t t .

X T o v á b b i ad ato k a t K a r é i Z e b e r a ; ” D ie T s c h e o h o s l o v a k e i i n dér A l t s t e i n z e i t ’* / 1 9 5 8 / c . könyvében és a ''R e g i o n á l n i g e o lo g ie CSSR 1 / 2 . c . m unkában / 1 9 6 4 / l e h e t t a l á l n i ,

y"

8 4 2 Csné

- 8 -

K a r i B R U m C K J E R , K ö ln

(liszt)

" ó t és f é l n a p i g t a r t ó tanulm ányozás utá n i d e g e n l ö s z t e r ü l e t e n a beírat&tott l ö s z - s z e lv é n y e k h e z nsm le h e t m ega­

la p o z o t t k r i t i k á v a l h o z z á s z ó l n i . A nnál k e v é s b é , mert a l ö s z k u t a t á s M a g y a ro rs zá g o n v a ló b a n magas fo ko t ért e l . Csupán á lt a lá n o s benyomá­

so k ró l szám o lhato k b e , am elyek t a l á n a t o v á b b i k u ta tá s h o z b iz o n y o s in d í t é k o t a d h a t n a k . F ig y e lem b e veendő' még az i s , hogy m inden o r s z á g ­ ba n a s z e lv é n y e k s z t r a t i g r a f i a i é r t e lm e z é s é t a k u t a t á s i t r a d í c i ó i s b e ­ f o l y á s o l j a . F e l t ű n ő p é ld á u l a magyar k u t a t ó k t ö r e k v é s e , hogy l ö s z e i k h e l y e s k r o n o l ó g i a i b e s o r o lá s á t a b á z i s o n e l ő f o r d u l ó v a la m e l y ik ko r s z e r i n t ism ert t e r a s z h o z v i s z o n y í t s á k , v a g y a lö s z ö k b e n f e l k u t a t o t t nagy- em lősökkel J> >zz■ Dé l n é me t o r s z ág b a n s z e r z e t t t a p a s z t a ­ lataink- a l a p j á n a m agyar l ö s z - s z e l v é n y e k tan u lm á n y ozá sán ál i s az l á t ­ s z i k a c é ls z e r ű b b e l j á r á s n a k , hogy az e l ő f o r d u l ó lö s z ö k e t e l ő s z ö r a bennük e l ő f o r d u l ó f o s s z i l i s t a l a j zónák és e r ó z i ó s d i s z k o r d a n c i á k s z e r i n t t a g o l j á k és c s a k ha ez a r e l a t i v b e o s z t á s már m e g t ö rt é n t, k í s é r e l j é k meg a t e r a s z e l ő f o r d u l á s c k k a i v a ló k a p c s o la t f e l d e r í t é s é t , Nagy-em lősök l e l e t e i t e l l e n b e n , k ü lö n ö s e n r é g i m u ze á lis a n y a g o t , az

an y ak őzet k o r v i s z o n y a in a k m e g ít é lé sé re e g y e lő r e ne h a s z n á l j u k f e l , v a g y a le gn ag y o bb ó v a t o so á g g a l k e z e l j ü k .

Ami a r é s z l e t e k e t i l l e t i , a m agyar f i a ­ t a l -p 1 e i s z t o c é nk o ru lö s z - s z e lv é n y e k i s o ly a n á l t a lá n o s s z e r k e z e t e t m u tatn ak , am ely h a s o n ló a l s ó a u s z t r i a i és c s e h s z l o v á k p r o f i l o k é v a l e l v b e n m e g e g y e z ik . E n n e k a szem pontnak a z e l ő t é r b e h e l y e z é s e t a l á n meg f o g j a k ö n n y í t e n i a r é s z l e t k u t a t á s n á l a g e n e t i k u s és s z t r a t ig r a - f i a i é r t e l m e z é s t , p l . K e n d é n a t é g l a g y á r f e l t á r á s á b a n úgy l á t s z i k , hog y a z u to ls ó i n t e r g l a c i á l i s f o s s z i l i s t a l a j a e r o d á ló d o t t , e l l e n b e n

a kezdődő würm-nek egy hum usz- zónája, i l l e t ő l e g egy s z á r a z v ö lg y e c s k e ( " D e l i é ” ) k i t ö l t é s é b e n ennek k e t t ő z ö t t m aradványa i s f e l l e l h e t ő . R ö v id e n ; a würm - jégkorszakot e z e n a l e l ő h e l y e n e r ó z ió s diszkóról a n c i a v e z e t i b e . H a so n ló a h e l y z e t B a s a h a rc o n i s . o t t i s az u to ls ó i n t e r ­ g l a c i á l i s t a l a j k i f e j l ő d é s e e l ő t t " D e l i é 1-, v a g y i s e r ó z i ó s c s a t o r n a k é p z ő d ö t t . 3 a e n a r é g i s z á r a z u l a t i t é r s z í n e n az u to ls ó i n t e r g l a c i á ­ l i s t a l a j zón a wparabrauruerde”

~vé

f e j l ő d ö t t , a z e r r z i ó n a k k i t e t t h e ­ l y e k e n J t t i s , a würm e l e j é n ez a t a l a j . e r o d á l ó d o t t . A »»Delle??

e l l e n b e n megmaradt a fe d ő b e n a kezdőd ő Würm két hum usz-zónája*

P akso n a f e l t á r á s b á z is á n e g y , v ag y két i g e n i n t e n z i v e n f e j l ő d ö t t hatalm as t a l a j zón a l á t s z i k , am elyet t a l á n a délném et id ő s e b b p l e i s z t o c é n b e n e l ő f o r d u l ó hatalm as t a l a j zó n á k kal l e h e t p á r h u za m o s ita n i*

Az e l ő a d o t t a k b ó l azt a k ö v e t k e z t e t é s t s z a ­ bad l e v o n n i , hogy M agyar őrs ?■ A gon i s többé- kevésbé zá rt áUjszképző s z a ­ k a s z o k f o r d u l t a k e l ő . E z e k l e r a k ó d á s 'i k o r t a n i l a g v i s s z a f e l é h a l a d v a a R i s s -jé g k o r s z a k o n t ú l . az id ő s e b b p l e i s z t o c é n b e t e r j e d t e k . E z t a n é ­ z e t e t V i l ö s z e l ő f o r d u l á s o k tá m o g atjá k , b e n n ü k ó p l e i s z t o c é n a n y a g ­ g a l k i t ö l t ö t t k a r s z t s z e r ü ü r eg ek és já r a t o k v an n ak ( M .K r e t z ó i 1 9 6 1 ) , Rép-i l ö s z k e r ü lt ú j a b b a n v é r t e e s z ö l l e s ö n I s , am ely k a p c s o la t b a h o z ­ h ató e g y , az id ő s e b b p l e i s z t o c é n b e so ro lan d ó t r a v e r t i n o v a l ( M .K r e t z ó i , L . V é r t e s 1 9 6 4 ) „

3 2 1 Csné

- 9 -

V l a d im í r SIB R A V A , P r a h a

A magyar n e g y e d k o r i ü le d é k e k s z t r a t i g r á f i á j á ­ n a k , k ü lö n ö s e n az e o l i k u s és f l u v i a t i l i s ü le d é k e k r é t e g t a n á n a k ö s s z e ­ k a p c s o lá s á t és ö s s z e h a s o n l í t á s á t a szom szédos t e r ü l e t e k é v e l , f e l t é t l e n ü l s z ü k s é g e s n e k tartom * A M orva v ö lg y é b e n a t e r a s z r e n d s z e r szám ára a z o n o s í ­ t á s i v e z é r s z i n t ü l az a t e r a s z s z o l g á l , am ely s z t r a t i g r á f i a i b e s o r o lá s s ze m p o n tjá b ó l az s z a k - e u ró p a i s i k s á g e l s t e r - és s a a l e e l j e g e s e d é s ül: - d é k l e r a k o d á s a i k ö z ö t t f e k s z i k és am elyre É sza k - M o rv ao rszá g b an a Poruba- k ap u b an a s a a l e - k o n t i n e n t á l is e l j e g e s e d é s ü l e d é k e i t e l e p ü l n e k . E zt a

t e r a s z t o s z t r á k t e r ü l e t e n i s i s m e r ik , és a z A lp o k e l j e g e s e d é s é v e l h o z ­ ható k a p c s o l a t b a , s t e r a s z e l t e r j e d é s é t m agyar t e r ü l e t e n i s sz ü k s é g e s m e g á l l a p í t a n i , b á r i t t az a z o n o s ítá s t a h e ly e n k é n t b o n y o lu lt a b b t e k t o n i ­ kus e lm o zd u lá so k

7

^{, .}

0

^{/ ’ : c. .} at nem s i k e r ü l s z t r a t i g r á f i á i - l a g p o n t o s a n l e h a t á r o l n i , akkor nem h a s z n á l h a t ó k s z i l á r d a l a p u l lösz- r é t e g t a n i problém ák m egoldására,,

A m a g y a rő r szá g i t e r a s z o k m ag a ssá g i v i s z o n y a i n a k t e k t o n i k a i j e l e n t ő s é g é t , v alam in t a szom szédos v id é k e k é t ő l k i f e j l ő d é s b e n m utatko zó e l t é r é s e i t t e k t o n ik u s r é s z le t t a n u lm á n y o k a l a p j á n le h e t n e k u ­

t a t n i . A f i a t a l m ozgásoknak az id ő s e b b t e k t o n i k u s v o n a la k t ó l v a l ó fü g g é s é t v i z s g á l n i k e l l e n e és c sa k e z u t á n a v é g l e g e s n é z e t e k e t a v i z s g á l t t e r ü ­ l e t t e r a s z r e n d s z e r é r ó í k i a l a k í t a n i .

Úgy v é le m , hogy a bem u tato tt s z e lv é n y e k egyes l ö s z ­ r é t e g e i és f o l y ó v i z i h o r d a lé k a i d ő s e b b , mint am inek t a r t j á k . í g y p l . a G y ö r g y l i g e t n é l l á t o t t s z e lv é n y b e n az a t e r a s z , am elynek az a ls ó é le

2o m m agasan v a n , t a l á n r i s s vagy m in d é i k o rú és i g y a f e d ő b e n lé v ő e o l i ­ kus ü le d é k a v é l t n é l id ő s e b b is l e h e t . E zt i g a z o l j á k e g y r é s z t a t e r a s z a b s z o l ú t m agassága (h a c s a k nem s i k e r ü l t f i a t a l - p l e i s z t o c é n t e k t o n ik u s e m elk e d é s e k et a t e r ü l e t e n b i z t o s a n k i m u t a t n i ) , m ásrészt a lá t h a tó fő sz- s z i l i s t a l a j k i f e j l ő d é s m ó d j a , am ely e n n ek a v id é k n e k más f o s s z i l i s t a l a j á t ó l e l t é r és am ely ne. yon h a s o n l ic a C s e h s z l o v á k i a t e r ü l e t é n ism ert k ö z é p - ó p le is z t o c é n f o s s z i l i s t a l a j zónák m in ő sé g é h e z. A l ö s z ö k s e j t e s s z e r k e z e t e a M o rv a o r szá g t e r ü l e t é n e l ő f o r d u l ó egyes m in d e lk o r u l ö s z ö k s z ö v e t é h e z h a s o n l i t .

%

84o Csné - lo -

ír Ka IV/JIOVA , M o szk v a

Az 1 9 6 5 , á p r i l i s 21 - 2 3 .- Í s z a k k ir á n d u lá s o k o n b e ­ m utato tt m agyar l ö s z s z c l vények ‘ je le n tő s é g ű e k #

A tan u lm á n y utak o n k ü lö n ö se n annak a d u n a t e r a s z ­ n a k a k o r á r ó l v i t a t k o z t u n k , am elyet a m agyar k u ta tó k " I I , b " -vei j e ­ l e z n e k ( p é c s i M. s z e r i n t r iü s - w ü r m - in t e r g la o iá lis k ó r u )* I-. -ubatták a fe d ő l ö s z ö k és l ö s z s z e i'ü üledékei: h atalm as r é t e g s o r á t ( p é c s i M , s z e r i n t w ü r m k o r i).

H a t a p a s z t a l a t a i n k a t a s z o v j e t u n ió d é l i e u r ó p a i r é s z é b e n , k ü lö n ö s e n a D n y e s z t e r v i c é k é n e l ő f o r d u l ó l ö s z s z e l v é n y e k k e l ö s s z e h a s o n l i t j u k , a r r a az eredm ényre j u t u n k , hogy ott i s a m élyen bevágódott f o ly ó v ö l g y e k b e n azo k a l ö s z ö k é rn e k e l k ü lö n ö s e n n a g y v a s ­ t a g s á g o k a t , am elyek a I I . t e r a s z a l l u v iu m a f ő i é t e l e p ü l n e k . N á lu n k eze k n e k a l ö s z ö k n e k a t é n y l e g e s würm-korát a bennük f o g l a l t e m lő sfa u n a és a s z á r a z f ö l d i p u h a t e s t ű e k , továbbá a p a l e o l i t i k u s l e l ő h e l y e k és néhány C - izo to p os korm eghatározás i s b i z t o s i t j a .

Ez nag y e l v i h a so n ló sá g o t j e l e n t a m agyar s z e l v é ­ n y e k korbe o s ztá sá v á ' .

M u t a t k o z i k a zo n b a n néhány l é n y e g e s k ü lö n b sé g i s ; la A s z o v j e t u n ió e u r ó p a i r é s z é n e k w ürm - lö szeib en túlnyom óan c serno zjo m szerii f o s s z i l i s táj. aj zónák f o r d u l n a k e l ő . A ma­

gy a r k u ta tó k á l t a l a würm-be s o r o lt i l y e n zón ák ban b a r n a - t a la jo k i s s z e r e p e l n e k (a m it e s e t l e g a f ö l d r a j z i fe k v é s k ü lö n b ö ző sé g e m egm agyaráz­

h a t ) ,

I I , M a g y aro rszá g o n a " I I . b . " és az " I , " dunate- r a s z k ö zö tt még egy "II» a .- f t e r a s z t á l l a p í t o t t a k meg, am elyet v agy e g y á l t a lá b a n nem, vagy c sa k j e l e n t é k t e l e n v a s t a g s á g b a n fe d n e k l ö s z ö k , A S z o v je t u n i ó d é l i r é s z é b e n a I I , t e r a s z k ö z v e t l e n ü l a z I , szám úra k ö v e t k e z i k , k ö z b ü ls ő t e r a s z n i n c s ,

I I I . A m agyar " I I . b . " t e r a s z i n d i r e k t korm eg­

h a t á r o z á s á r a a I V « t e r a s z f o l y ó v i z ' l e r a k ó d á s a i b a n é s z l e l t m i n d e l k o r i e m lő sfa u n a s z o l g á l t . U g y an is abban a z e s e t b e n , h a I V . t e r a s z an y a g a a

1 :i.-be s z á m it , akkor a I I I . t e r a s z r i s s és a I I . t e r a s z an y a g a würm- k o ru , A S z o v je t u n i ó d é l i r é s z é b e n e z z e l szem ben a m in d e l- fau n a i g e n j e l l e g z e t e s e n és v i l á g o s a n ( p l . T i r a s p c l fau n a k o m p le x u sa az Alsó-

D n y e s z t e r m e l l e t t ) a z V . s z . t e r a s z h o z k a p c s o l ó d i k . O t t a s z o v j e t u n ió b a n a I I . és az V . t e r a s z k ö zö tt két j ó l l á t h a t ó b á z i s t e r a s z f o r d u l e l ő , mig a Dunánál e h h e z az i d ő s z a k h o z c sa k e g y e t l e n t e r a s z t l e h e t k a p c s o l n i .

E z e k a k ü lö n b s é g e k a r r a u t a l n a k , 'líogy a M a g y a r o r ­ sz á g o n " H . b . " - n e k n e v e z e t t d u n a t e r a s z c sak f e n n t a r t á s s a l a z o n o s í t h a t ó a F e k e t e - t e n g e r b e ömlő o ro sz f o l y ó k I I . t e r a s z á v a l . L e h e t s é g e s , hogy a magyar " I I . b . " t e r a s z e z e k n é l id ő s e b b .

A n y i t v a lév ő k é r d é s e k m ego ldása sze m p o n tjá b ó l k i v á n a t o s , hogy a magyar s z e lv é n y e k r e v o n a tk o zó rad io k a rb o n - k o ra d a to k a t m e g k ap ju k . K ü lö n ö s e n é rd e k es v o l n a , ha a m endei l ö s z p r o f i l f e l s ő fo sz- r/r ‘ ~ t~.l aj z ó n á já b a n t a l á l t faszén m ara d v á n y o k at v i z s g á l n á k meg i l y e n módon,,

/

835 Csné ^{- 11 -}

E m i l i a FOTAKIEV/á , So fic

A b o lg á r n e g y e d k o r k u t a t ó k n e v é b e n k ö s zö n eté t mondok F i n k p r o f e s s z o r n a k , a l ö s z - s z t r a t i g r á f i a i a l b i z o t t s á g e l n ö k é ­ n e k , v a la m in t a MTA-nak, a F ö l d r a j z t u d o o á n y i K u tató cso p o rt i g a z g a t ó ­ já n a k , P é c s i p r o f e s s z o r n a k és m inden m agyar k o ll e g á n a k a z é r t , hogy fá r a d o z á s u k l e h e t ő s é g e t b i z t o s í t o t t szá m u n kra, hogy a m in t a s z e r ű e n m e g re n d e zett szim pózium o n r é s z t v e h e s s Ü n k és a magyar lö s ? í e lt á r á - sokat m e g is m e r jü k .

I g e n g a zd a g a z az a n y a g , m elyet a magyar k u ­ t a t ó k h a z á j u k l ö s z e i r ő l v e l ü n k y v+.r t + o k . szem élyes t a p a s z t a l a t a i n k le h e tő v é t e s z i k , h og y a lá t o t t magyar és b o l g á r l ö s z f e l t á r á s o k k ö zö tt ö s s z e h a s o n l í t á s o k a t v é g e z z ü n k .

E ls ő s o r b a n a r r ó l a k a p c s o l a t r ó l k iv á n o k s z ó l n i , am ely a l ö s z s z e l v é n y és fe k ü jé n e k g e o m o r f o l ó g ia i a d o t t s á g a k ö zö tt f e n n á l l . P é c s i p r o f e s s z o r k ö z l é s e i s z e r i n t a l e g f i a t a l a b b f e l s z i n a l a - k u l a t , m elyet e o l i k u s l ö s z f e d , a I I . b , - v e i j e l z e t t d u n a t e r a s z , 2o- 25 m r e l a t i v m a g a s s á g g a l, am elyről f e l t é t e l e z i , hogy a würm e l j e g e s e d é s s e l máj? t e l j e s e n k i a l a k u l t és am elyen B a s a h a rc f e l t á r á s á b a n t e l j e s würm- l ö s z s z e l v é n y t l á t t u n k . A D una b o lg á r s z a k a s z á n u gy an c sak 2o- 25 m r e l a ­ t i v m agasságú j ó l k i f e j l ő d ö t t t e r a s z t t a l á l u n k , am ely a magyar I I . b . t e r a s s z a l azo n os l e h e t és amelyet s z i n t é n t e l j e s w ü rm - lö szsze lv én y t a k a r . K ü lö n b s é g e t j e l e n t a magyar v i s z o n y o k t ó l , hogy M a g y a ro rszá g o n a lo- 16 m r e l a t i v m agasságot e lé r ő a l a c s o n y a b b t e r a s z o n l ö s z t a k a r ó n i n c s , m ig B u l g á r i á b a n e z e n a 12- 15 & magas t e r a s z o n v a l ó s z in iil e g VI I I I . - k o r ú e o l i k u s l e r z v a .

F o n t o s , hogy m e g á ll a p í t s u k , v á j j o n az egyes i d ő r e n d i l ö s z f á z i s o k r a n é z v e , m e ly ik a le g a la c s o n y a b b f o l y ó t e r a s z , am elyet még t e l j e s v a s t a g s á g g a l l ö s z f e d . a b o lg á r

80

m r e l a t i v m agas­

ságú ó - p l e ig z t o c é n t e r a s z u n k n á l , m ely a m agyar

5

* s z . t e r a s z e k v i v a l e n s e , k é t s é g nem u e r ü l f e l , de az

50-65

m r e l a t i v m agasságú m in d e l- t e r a s z n á l e zt a k é r d é st még nem t u d tu k t e l j e s e n t i s z t á z n i és úgy l á t s z i k , -hogy ez a k é r d é s még Magyar-országon i s n y i t v a á l l ,

A M e n de , B as ah a rc és P a k s melletti, l ö s z s z e l v é n y e ­ k e n n ekünk e r ő s e n f e l t ű n t a f o s s z i l i s t a l a j zónák nagy szám a. H i s z e n

az u t o ls ó e l j e g e s e d é s r e egymagában 4-5 zó n a e s i k . B u l g á r i á b a n a r is s - w ü r m - i n t e r g l a c i á l i s b a t a r t o z ó f o s s z i l i s t a l a j kép ző dé se utá n a l ö s z r é t e ­ gek k ö zö tt c s a k

2

u ja b D t a l a j z ó n a a l a k u l t . k i és a t e l j e s lö s zk o m p le x u s ­ ba n ö s s z e s e n 5-6 f o s s z i l i s z ó n a f o r d u l e l ő . B u l g á r iá b a n úgy t a l á l t u k , hog y m inden egy es f o s s z i l i s t a l a j z ó n a k i a l a k u l á s á r a v i s z o n y l a g tö b b id ő á l l t r e n d e l k e z é s r e m int M a g y a r o r s z á g o n . E n n ek t u l a j d o n í t h a t ó , hogy az egyes f o s s z i l i s t a l a jz ó n á k - f ü g g e t e l e n ü l a t t ó l , hogy csernozjő m - , v agy e r d e i t a l a j j e l l e g ü e k - e - e r ő s e n f e j l e t t e k .G y e n g é n f e j l e t t h um u szk ar­

bonát s z i n t e k e t , m int am ily e n e k M ondén az " A " és ” B " , B a s a h a r c o n " A " , P a k s o n a 7 » 2 m m é ly sé g b e n e l ő f o r d u l ó f o s s z i l i s t a l a j s z i n t e k , B u l g á r i á ­ ba n a l i g l e h e t t a l á l n i , egy k i v é t e l l e l ; m ely a würm I I I k ö ze p é b e n f e k s z i k .

M e g le p ő h a s o n ló s á g á l l a p í t h a t ó meg a m in del- riss- i n t e r g l a c i á l i s b a n k é p z ő d ö tt f o s s z i l i s t a l a j t u l a j d o n s á g a i k ö z ö t t Magyar- o r s z á g o n és B u l g á r i á b a n . B u l g á r i á b a n a barr'-.vörös s z i n , a j ó l f e j l e t t

8 3 3 Csné

- 1 2 -

e l u v i á l i s , i l l u v i á l i s s z i n t e k és az u t ó b b ia k te te i&es a g y a g t a r t a lm a je l l e m z ő e k . A z a g y a g t a rt a lo m köv etkezm én y e, hogy a p ik t é r s é g e k r e l i e f j é b e n e z a f o s s z i l i s t a l a j z ó n a v iza k k u m u lá ló ré te g k é n t j e l e ­ n i k meg.

S t e f a n o v i t s p r o f e s s z o r ko rábban f e l h i v t a a f ig y e lm e t a v ö r ö s s z i n ü agyagos t a l a j s z i n t e k n e k a p l e i s z t o c é n e l ő t t i j e l e n t k e z é s é r e , s a jn o s nem v o lt alkalm u n k a r r a , hrjgy e zt a k é r d é s t a t e r e p e n b e h a t ó b b a n t a n u lm á n y o zzu k , M e g je g y e z z ü k a z o n b a n , hogy B u lg á r iá b a n a lö s z fo r m á c ió r é g i d e n u d á c ió s és s z e d im e n t á e ió s f e l s z í ­ neket t a k a r , am elyeknek an y ag a kréta- , h a r m a d k o m , v agy p e d ig ó~

p l e i s z t o c é n . E z e k n e k a h a tá r á n m indenhol v ö r ö s b a r n a t e r r a r o s s a - s z e r ü agyagos m á l l á s i k é r e g m u t a t k o z ik a f e k ü n . E z t a m á l lá s i s z i n t e t

s z t r a t i g r á f i a i e lh e l y e z k e d é s e a l a p j á n az ó - p le is z t o c é n h e z s z á m i t ju k . Végül m agyar k o l l e g á i n k n a k n e g y e d k o r k u t a t á s a ih o z to v á b b i s i k e r e k e t k ív á n u n k .

8.34 Csné

_________________________

D i*# I.L IS E K n ö r H , B e r l i n (NIJK)

M in t p e a o lo g u s c sup án néhány fe lm e r ü l t t a l a j t a n i k é r d é s h e z k iv á n o k r ö v id e n h o z z á s z ó l n i .

F e lt ű n ő v o l t , hogy & b e u t a z o t t v i d é k e n a f i a t a l a b b f o s s z i l i s t a l a j o k j e l l e g e nem i g e n t é r e l a mai t a l a j o k é t ó l . E z n e h é z ­ séget j e l e n t a r é g i t a l a j s z i n t e k k r o n o l ó g i a i é r t é k e l é s é n é l * F e l t e h e t j ü k , hogy a m agyar p e r i g l a c i á l i s t é r s é g b e n a z é g h a j l a t m in d ig v a la m iv e l k i ­ e g y e n l í t e t t e b b v o l t , mint a jég perem k ö z v e t l e n szo m szé dsá g á b an .

A f i a t a l a b b k c r u f o s s z i l i s t a l a j o k n á l a t i p o l ó g i a i d e f i n í c i ó még a le g k e v e s e b b n e h é z s é g e t je l e n t e t t e ., n e h e z e b b v o l t az i d ő s e b b , v ö r ö s e s b a r n a t a l a j s z i n t e k b e s o r o l á s a , m inthogy n á lu n k h a so n ló t i p u s u t a l a j o k nem i s m e r e t e s e k . A p a le o p e d o ló g u s a f o s s z i l i s t a l a j o k m o r f o l ó g i a i j e l l e m z é s é n é l , ma i s , még m in d ig a n a l ó g i á r a , k ö v e t k e z t e t é ­ se k re t á m a szk o d h a t . I g a z , hogy l a b o r a t ó r i u m i a n a l í z i s e k k e l és mikromor- f o l é g i ó i v i z s g á l a t o k k a l t o v á b b i ad ato k h o z ju t u n k , m égis f i g y e l m e z t e t n i 'k e l l a r r a , hogy a k é m ia i és f i z i k a i t á l a j a n a l í z i s e k e t ne é r t é k e l j ü k t ú l .

A t e r m é s z e t b e n t a l á l h a t ó f o s s z i l i s t a l a j u g y a n is s o k s z o r á t h a lm o z ó d o t t , s z e lv é n y e m e g c s o n k u lh a t o t t , i l l e t ő l e g g y a k o r i e s e t , hogy p o l i g e n e t i k u s k e l e t k e z é s ű t a l a j o k k a l , vagy t á la jk o m p le x u s o k k a l v a n d o lg u n k . Egy fosz-

s z i l i s t a l a j zó n a h e ly e s m e g í t é lé s é h e z ism ernü nk k e l l a r é g i f e l s z í n r e l i e f j é t i s és a r a j t a működő f e l s z í n i e r ő k n a g y sá g á t . E z z e l a z t a k a r ju k m e g á l l a p í t a n i , hogy t a l a j m i n t á k v é t e l e la b o r a t o r i u m i a n a l í z i s e k szám ára c s a k ak k o r i n d o k o l t , h a a t e r e p e n a t a l a j s z e l v é n y k ü lö n bö ző s z i n t j e i t é l e s e n meg t u d j u k k ü lö n b ö z t e t n i*

ö s s z e f o g l a l v a , be k e l l i s m e r n i , hogy a mi a l ­ b iz o t t s á g u n k ö s s z e j ö v e t e l e i n még sohasem m utatko zott meg o ly a n k i r í v ó ­ a n , m int a m o s t a n in , hogy m ily e n b i z o n y t a l a n s á g b a n v agy u n k a f i a t a l a b b f o s s z i l i s t a l a j o k p o n to sa b b korát i l l e t ő e n , Ennek m e to d ik a i oka t a l á n a b b an i s r e j l i k , hogy a k u ta tó k egy r é s z e k ö v e t k e z t e t é s e i n é l a t e r a ­ s z o k k o r v i s z o n y a i b ó l , a m ásik r é s z e p e d i g a z e z e n le ra k ó d á so k a t fe d ő ü le d é k e k t e l e p ü l é s é b ő l k í v á n t , m int a l a p b ó l , k i i n d u l n i . Egyes e s e t e k b e n

(M e n d e , B a s a h a r c , P a k s ) a t a l a j o k t a l á n id ő s e b b e k l e h e t n e k , mint ah o gy an f e l t é t e l e z t é k . H a e z a f e l t e v é s v a l ó b a n h e l y e s , úgy e z a z t j e l e n t e n é , hogy a f i a t a l p l e i s z t o c é n l e r a k ó d á s a i M a g y a r o r s z á g o n , ö s s z e h a s o n l í t /a C s e h s z l o v á k i a és a Német Demok.r:-tilr. .-.s , j.v.v'g m egíe' ;lő r é t e g e i v e l v i s z o n y l a g csali k i s v a s t a g s á g ú a k és k ü lö n ö s e n a i i a - a l würm s z a k a s z a , k e v éssé t a g o lh a t ó *

824 Csné

- 1 4 v

D r . J e l e n a MaítííOVIC-MAfíJA,;OVIC, Beogr^d

H á lá v a l t a r t o z u n k a r,agyar k o l le g á k n a k , hogy leh e tő v é t e t t é k szám unkra a Duna- völgy l ö s z - s z e l v é n y e i n e k , k ü lö n ö s e n a z o k n a k , am elyek B u d a p e s t t ő l d é lr e f e k s z e n e k , és J u g o s z l á v i a s z e l v é ­ n y e i v e l a le gn ag y o bb h aso n ló sá g o t m u t a t já k , m e g t e k in t é s é t .

Ami a k u l e s i s z e l v é n y t i l l e t i , o ly a n benyomást s z e r e z t ü n k , hogy az fől<?g a p l e i s z t o c é n id ő s e b b s z a k a s z a i h o z t a r t o z i k , v i s z o n t i t t wiirm f o s s z i l i s t a l a j nem t a l á l h a t ó . E z t a m e g f ig y e lé s t le g jo b b a n a Duna p a r t j á n e l ő f o r d u l ó b a z a l t , vörös f o s s z i l i s t a l a j i g a ­ z o l j a , am ely h a s o n l í t a j u g o s z l á v i a i (s l a n k a m e n ) s z t r a t i g r á f i a i h e l y ­ z e t h e z . E f ö l ö t t a b a z a l t vörös t a l a j f ö l ö t t J u g o s z l á v i á b a n a f o s s z i ­ l i s t a l a j o k n a k e g é s z so ra f e k s z i k , m elyek a p l e i s z t o c é n k o r á b b i s z a ­ k a s z a i h o z t a r t o z n a k . K u lc s n á l e z nem l á t h a t ó .

D r . p é c s i " A m a g y a r o r s z á g i n e g y e d k o r i k u t a t á s o k "

( L e s r e c h e r c h e s con cern an t le Q u a t e r n a ir e de H o n g r ie " B u l l e t i n t r i m e s t r i e l ) cimü m unkájában k iv á ló á t t e k i n t é s t n y ú jt a z e l é r t e re d m é n y e k rő l.

I s m e r t e t i M a g y a r o r s z á g 6 lö s z - s z e l v é n y é t , k u t a t ó i t és á t t e k i n t é s t ad a m agyar ir o d a l o m r ó l .

U g yan ebben a m unkájában a s z e r z ő ju g o s z l á v t e r ü ­ l e t e n lé v ő lo s z e l v é n y t i s bem utat, a zo n b a n b i b l i o g r á f i a i és egyéb a d a t o k n é l k ü l .

E z e n mü m e l l é k l e t é b e n á b rá zo lt ö s s ze s j u g o s z l á ­ v i a i s z e l v é n y t , ju g o s z l á v k u ta tó k már ko rá b ban p u b l i k á l t a k , é s p e d i g :

1 . A S t .s l a n k a m e n i s z e lv é n y t (ch e m in C reux) D .G o r j a n o v i c már 191o- ben a sto c k h o lm i N e m ze t k ö z i G e o l ó g i a i K o n gresz- s z u s o n is m e r t e t t e .

2 . A. b e l g r á d i , zem uni és t i t e l i lö s z - s z e l v é n y e k e t (H o r i z o n t mit C o r b i c u l a f l u m i n a l i s ) V .L a s k a r e v 1 9 2 2 és 1 9 5 1 k ö z ö tt az

«,A n n a le s G é o lo g iq u e s de l a p é n in s u l e B a l k a n i q u e " (B e o g r a d ) cim ü f o l y ó ­ i r a t b a n p u b l i k á l t a .

3 . A b a t i n a i ( B a r a n j a ) s z e lv é n y t B . Z . K i l ő j e v i c

1949

-ben a " K a t i c a s r p s k a " e gy p u b l i k á c i ó j á b a n t e t t e k ö z z é .

4 . A S t .s l a n k a m e n i , t i t e l i ( D u k a t a r ) , n e s t i n i és e r d u t i lö s z - s z e lv é n y e k e t j.M a r k o v ié - M a g a n o v ic a "Z b o r n i k G e o lo sk o g I n s t i t u t a srp ske A k a d e m ija N a u k a " ,. B e lg rá d ( 1 9 5 1 ) , a " Z b o r n i k M á tic e S r p s k e , Ú j v id é k ( 1 9 5 3 ) , a V I .I N q U A K o n g r e s s z u s o n V a rs ó b a n (

1960

) , s t b . p u b l i k á l t a .

U g y a n e ze n s z e l v é n y e k r ő l még A .M a l i c 'k i ( 1 9 4 6 ) , B .B u k u r o v ( 1 9 4 8 ) , H .K ü p p e r ( 1 9 5 5 ) és M. Zercm ski ( I 9 6 3 ) x i ^ t a k b e s z é u o l c 4-.

A m a g y a ro r szá g i és j u g o s z l á v i a i l ö s z - s z e l v é n y e k k u ta tá s á n á l a jö v ő b e n fo n to s le n n e a P a n n ó n ia Medence t e r ü l e t é n e l ő f o r d u ló lö s zö k e t és f o s s z i l i s t a l a j o k a t - m elynek d é l i r é sze a már e m lit e t t s z e lv é n y e k k e l J u g o s z l á v i a t e r ü l e t é r e n y ú l i k át - k o r r e l á c i ó b a h o z n i .

845 Csné

D r . D i e t r i c h RAU, J o u a (WDxí)

A magyar lösz-szelvények tanulmányozása után uj-'a 'vődik a kérdés; Mennyire hasznosíthat ók a pedológiai szempontok a ' pleisztocén sztratigráfiában? Thüringiában Dr.Unger K . F . , mint geológus és én mint pedológus szigorúan ragaszkodtunk ahhoz az elvhez, hogy a fosszilis talaj zónákat rétegtani helyzetükre nézve, jól ismert szintek segitségével, hitelesen rögzitsük mielőtt azokat rétegtani párhuzamosi- tásokra felhasználnánk. Türingiában csakugyan módunkban áll, hogy egyes esetekben a fosszilis zónákat ismert korú teraszokhoz viszonyított hely­

zetük alapján, kronológiailag helyesen sorolhassuk be.

V i t á i n k a t e r e p e n bem utato tt s z e lv é n y e k f e l e t t a r r a i n t e n e k , hogy a magyar s z e l v é n y e k n é l e z az e l j á r á s e g y e lő r e a l i g

a lk a lm a z h a t ó . I t t a f o s s z i l i s t a l a j zónák a l a p j á n f e l á l l í t o t t r é t e g t a n i b e o s z t á s o k n a k á l t a l á b a n s z u b j e k t í v é r t é k ü k v a n . N ézetem s z e r i n t D r . Z e b e r a j o g g a l h a n g o z t a t t a , hogy más a d a t o k , p é l d á u l p r a e h i s z t o r i k u s l e ­ l e t e k , s z a b a t o s a b b i d ő r e n d i b e s o r o lá s t a d h a t n a k , mint a h a j d a n i t a l a j - , i l l e t ő l e g m á l l á s i h o r i z o n t o k , am ely ekrő l n e h é z e l d ö n t e n i , hogy v a l ó b a n au to c h th o n képzódm ények- e. A s z t r a t i g r á f i a i k é r d é s e k t i s z t á z á s á t a l i g h a t e s z i le h e t ő v é egy o l y a n e l j á r á s , moly egy adott f e l t á r á s b a n aká r

f e l ü l r ő l , ak á r a l u l r ó l a m e gszak ító t a l a j - , v ag y m á llá s i s z i n t e k e t meg­

sz á m o lja és eb b ő l r é t e g t a n i v á z l a t o t á l l a p i t meg.

E z az á l l á s f o g l a l á s a zo n b a n nem j e l e n t i a palo.o- p e d o l ó g i a i m e g á lla p ít ások é rt é k é n e k t a g a d á s á t . N é z e tü n k s z e r i n t a zo n b a n szü k sé g e s n éh á n y fo n t o s körülm ény f i g y e l e m b e v é t e l e , s z i g o r ú a n v é v e , i n s it u - f e k v é s b e n lé v ő t a l a jz ó n á n a k csal: azt s z a b a d n a t e k i n t e n i , am ely ­ n é l a C - s z in t , a z a z a t a l a jk é p z ő d é s a la p a n y a g a f e l i s m e r h e t ő . E rre t o ­ v á b b i is m e r te t ő j e l k é n t a m á l lá s i zónákban m utatkoző t e l j e s m észkilu- g o z á s t , v agy le g a lá o b i s m észben v a l ó elszfeg én y e dést, v a g y a C- szint f e l t ű n ő m é szd u su lá sá t i s f e l h a s z n á l h a t jü l i . A l l o c h t n a és parautocht>'ii k e l e t k e z é s ű h u m u s z s z in t e k n e k e g y á l t a l á n n i n c s , v ag y csak i g e n c s e k é l y a r é t e g t a n i é r t é k ü k .

Az e u r ó p a i h a j d a n i p e r i g l a c i á l i s S zá r a z- v id é k e ken.

m egism ert lö s z - s z e lv é n y e k s z e r k e z e t e a l a p j á n f e l t é t e l e z h e t ő , hogy a f e l ü l r ő l szá m ito tt e ls ő f o s s z i l i s t a l a j zóna - h a t á r o zo t t s z ö v e t i e l k ü ­ l ö n í t ő b é l y e g e k k e l (B t ~ s z i n t ) - az u to ls ó i n t e r g l a c i á l i s t a l a j a l a k i t ó m á ll á s i i d ő s z a k á n a k f e l e l meg. L ö s z t a l a j o k o n s z ö v e t i d i f f e r e n c i á l ó d á s e r d ő v e g e t á c ió h a t á s a a l a t t k e l e t k e z i k . A z u t o ls ó i n t e r g l a c i á l i s b a n b i z t o s r a v e h e t j ü k i l y e n e r d ő v e g e t á c ió t é n y le g e s j e l e n l é t é t a m egism ert v id é k e k e n . A R i s s /W ü r m - i n t e r g l a c i á l i s f o s s z i l i s t á la jm a r a d v á n y a nem l e h e t t e x t u r a d i f f e r e n c i á l ó d á s n é l k ü l i c s e r n o z jo m , amint e z e k e n a p e r i ­ g l a c i á l i s s z á r a z v id é k e k e n öz E e m - i n t e r g l a c i á l i s n á l f i a t a l a b b f o s s z i l i s t a la jk é p z ő d m é n y e k n e k sem l e h e t s z ö v e t i d i f f e r e n c i á l ó d á s u k , v i t á i n k s o rá n e z t a t é n y t D r .Z e b e r a k ö z l é s e i a c s e h s z lo v á k s z e l v é n y e k r ő l és M o s k v i t i n p r o f e s s z o r b e s zá m o ló ja az o ro sz t é r s é g f o s s z i l i s , t a l a j a i r ó l

i g a z o l t á k .

A magyar szak em berek á l t a l e l f o g a d o t t b e o s z t á s t , amely s z e r i n t az E e m - in t e r g l a c i á l i s b a t a r t o z ó f o s s z i l i s t a l a j ú g y n eve­

z e t t <'Parabraunerde'», n é z e t e n s z e r i n t e l le h e t f o g a d n i . E z t a lá t á m a s z t ­ j a a fe d ő lö s z- k ö t e g e k v a s t a g s á g a , és az »e r d e i- ta la jz ó n á *'- t fe d ő autochtor. és a l lo c h t 'r n hum usz- horizont ok szám a.

8 2 2 Csné - 1 6 -