TMT 37. évf. 1 9 8 0 . 1 0 . sz.
2010-ig szóló prognózis a szlovák könyvtári-tájékoztatási rendszer fejlődéséről
S z l o v á k i á b a n a K u l t u r á l i s K u t a t ó i n t é z e l (Vyskum- ny ústav kultúry) f o g l a l k o z i k a k ü l ö n f é l e k u l t u r á l i s t e r ü l e t e k f e j l ő d é s é n e k p r o g n o s z t i z á l á s á v a l . A n n a k e l l e n é r e , hogy a p r o g n o s z t i z á l á s á l t a l á b a n is vitatott d o l o g , úgy t ű n i k : m é g s e m lehet n é l k ü l e m e g l e n n i . Ha n e m is válik b e t e l j e s e n , h a s z n o s s e g é d e s z k ö z a fej
l e s z t é s e k t u d a t o s a b b á t é t e l é h e z .
Ha igaz - é s igaz - az, hogy m i n d e n k u l t u r á l i s t e r ü l e t e n r e n d k í v ü l s o k k ö r ü l m é n y t é s t é n y e z ő t kell f i g y e l e m b e v e n n i p r o g n o s z t i z á l á s k ö z b e n , a k ö n y v t á r i - t á j é k o z t a t á s i t e r ü l e t v o n a t k o z á s á b a n ez a m e g á l l a p í t á s m é g i n k á b b é r v é n y e s . A k ö v e t k e z ő k miatt;
• m i n d m á i g " h a t á r v i l l o n g á s o k " v a n n a k a k ö n y v t á r ügy é s a s z a k i r o d a l m i i n f o r m á c i ó s r e n d s z e r között,
• a k ö n y v t á r o s - s z a k t á j é k o z t a t ó k é p z é s m e n n y i s é g i leg é s m i n ő s é g i l e g e l m a r a d t a k o r s z e r ű k ö v e t e l m é n y e k t ő l ,
• a k ö n y v t á r a k t á j é k o z t a t á s i j e l l e g ű f u n k c i ó b ő v ü l é s e é s e l h e l y e z é s i - f e l s z e r e l é s i feltételei k ö z ö t t n i n c s - a l i g v a n - m e g f e l e l é s ,
• az ipar n e m g y á r t j a k e l l ő s z á m b a n é s áron a n é l k ü l ö z h e t e t l e n k ö n y v t á r t e c h n i k a i , e z e n b e l ü l is az e l e k t r o n i k u s b e r e n d e z é s e k e t .
Ezek a b i z o n y t a l a n s á g o k f e l e t t é b b ó v a t o s s á tették a p r o g n ó z i s készítőit, m i n d e n e k e l ő t t a t á j é k o z t a t á s i f u n k c i ó k i t e l j e s e d é s é n e k m e g í t é l é s b e n . M i n d e z t elő
r e b o c s á t j a , a p r o g n ó z i s k é s z í t ő i az a l á b b i f e j l ő d é s t
" m e r t é k " f e l v á z o l n i :
• 1 9 8 6 é s 1 9 9 0 k ö z ö t t a k ö n y v t á r i - t á j é k o z t a t á s i r e n d s z e r á t m e n e t i é v e k e t él át. E z e k e t a k ö n y v t á r i r e n d s z e r i r á n y í t á s á b a n , a k ö n y v t á r i - t á j é k o z t a t á s i m u n k a t a r t a l m á b a n é s az új t e c h n i k a é s t e c h n o l ó gia t é r h ó d í t á s á b a n m e g i n d u l ó minőségi eltolódá
sok f o g j á k j e l l e m e z n i . Az említett v á l t o z á s o k
k v a d r á l n i f o g n a k a t á r s a d a l m i - g a z d a s á g i á t é p í t é s c é l j a i v a l . K ü l ö n ö s e n f o n t o s s á v á l n a k a t e r v e z é s i m u n k á l a t o k , az e l ő z e t e s k u t a t á s o k , az ú n . i n t e g r á l t k ö n y v t á r i - t á j é k o z a t á s i r e n d s z e r ( i n t e g r o v a n y k n i z n i c n o - i n f o r m a C n y s y s t é m = IKIS) k o n c e p c i o nális k é r d é s e i n e k m e g o l d á s á t e l ő s e g í t ő k í s é r l e t e k , a k u l c s f o n t o s s á g ú k ö n y v t á r a k b a n v é g b e m e n ő t e c h n i k a i - t e c h n o l ó g i a i f e j l e s z t é s e k . (Erre az i d ő s z a k r a e g y é b k é n t r é s z l e t e s f e j l e s z t é s i terv is készült.)
• 1 9 9 1 - 2 0 0 0 : ezt az i d ő s z a k o t az e g é s z k ö n y v t á r i r e n d s z e r m i n ő s é g i á t é p í t é s e ó s az új t e c h n i k á r a t e c h n o l ó g i á r a v a l ó á t t é r é s á l t a l á n o s s á v á l á s a f o g j a j e l l e m e z n i . A j e l e n l e g i , 1 5 - 2 0 é v r e t e h e t ő t e c h n i k a i e l m a r a d o t t s á g 1 0 é v r e c s ö k k e n . Az e m l í tett modernizálás k ö v e t k e z m é n y e k é n t a k ö n y v t á r i - t á j é k o z t a t á s i s z o l g á l t a t á s o k m i n ő s é g i v á l t o z á s o n m e n n e k át, l é n y e g e s e n n ö v e k e d n i f o g d e m o k r a t i z m u s u k é s h o z z á f é r é s ü k . A z IKIS s z o l g á l t a t á s a i ü z e m s z e r ű e n f o g n a k m ű k ö d n i . Ezzel p á r h u z a m o san k o m p l e x á l l o m á n y - é s i n f o r m á c i ó v é d e l e m v a l ó s u l m e g , s z i n t é z i s e k l á t n a k n a p v i l á g o t a k ö n y v - é s k ö n y v t á r k u l t ú r é v a l k a p c s o l a t o s k u t a t á s o k e r e d m é n y e i b ő l .
• A 2 0 0 1 é s 2 0 1 0 k ö z ö t t i i d ő s z a k r a az e g é s z k ö n y v t á r i r e n d s z e r intenzív fejlődése lesz a j e l lemző, azt is b e l e é r t v e , h o g y s z e r t e á g a z ó s z á m í t ó g é p e s h á l ó z a t o t fog m ű k ö d t e t n i . A k ö n y v t á r a k k o r s z e r ű i n t é z m é n y e k k é v á l n a k , s e b b é l i á l l a p o t u k b a n l é n y e g e s h a t á s s a l l e s z n e k az új i s m e r e t e k l é t r e j ö t t é n e k , b e f o g a d á s á n a k é s a l k a l m a z á s á n a k a l a k í t á s á r a .
/BIELIK, M . - S A L Á T , M.: Prognóza rozvoja kniínieno- informaCrtého systému v SSR do roku 2 0 1 0 . - KniZnicea vedecké informácie, 2 1 . köt. 4. sz. p. 1 7 2 - 1 7 8 . /
Csehszlovák terv a könyvtári hálózatok számítógépesítésére
T a n u l s á g o s volta f o l y t á n h a d d i d é z z ü k szó s z e r i n t az itt referált c i k k b e v e z e t ő j é t : " Ú g y v é l e m , h o g y a z o k a k ö z i s m e r t v i t á k , a m e l y e k az e l m ú l t é v e k b e n a k ö n y v t á r ü g y é s az i n f o r m á c i ó s s z o l g á i t a t á s o k k ö z ö t t i
» h a t á r v o n a ! « m e g h ú z á s á r a v o n a t k o z t a k , l a s s a n - l a s s a n e l ü l n e k . Ezek a v i t á k s e h o v á n e m vezettek, é s saját t e r m é k e t l e n s é g ü k b e n m e r ü l t e k ki. A v i l á g t r e n d e k u i . b e b i z o n y í t o t t á k , h o g y a k ö n y v t á r a k k i e m e l k e dő j e l e n t ő s é g ű i n f o r m á c i ó s m u n k a h e l y e k , a m e n n y i b e n s i k e r ü l é r v é n y e s í t e n i ü k a m a g u k k é t s é g t e l e n , n e v e z e t e s e n a b b a n g y ö k e r e z ő e l ő n y é t , h o g y n e m c s a k az » i n f o r m á c i ó t az i n f o r m á c i ó r ó l « n y ú j t á s á r a k é p e s e k , h a n e m á l t a l á b a n a m e g k í v á n t d o k u m e n t u m
t e l j e s s z ö v e g é t is fel t u d j á k k í n á l n i m e l l é . Az az i n f o r m á c i ó s r e n d s z e r , a m e l y a f e l h a s z n á l ó n a k n e m t u d j a s z o l g á l t a t n i a p r i m e r d o k u m e n t u m o t , o l y a n é t t e r e m h e z h a s o n l í t , a m e l y b e n m i n d ö s s z e az é t l a p o t t u d j á k p r e z e n t á l n i , m i k ö z b e n a rajta f e l t ü n t e t e t t é t e l e ket m á s u t t k e l l f e l h a j t a n i * . A k ö n y v t á r m i n d k e t t ő , t e h á t a d o k u m e n t u m r ó l s z ó l ó i n f o r m á c i ó é s a s z ó b a n forgó d o k u m e n t u m (vagy a n n a k m á s o l a t a ) f e l k í n á l á -
* A releráló - saját leleményéből - ezt az étlaphasonlatot már régóla használja. Örül neki, hogy a dolgok-fejlemények azonos szakmai szemlélete révén másban is felötlött ugyan
ez a hasonlat. - A re).
4 2 3
Beszámolok, szemlék, referátumok
s á r a e g y a r á n t k é p e s . Az i m é n t említett v i t á k e g y e t l e n - m a g y a r á n m o n d v a : n e g a t í v - t a p a s z t a l a t a az lett, h o g y a k ö n y v t á r a k az o r s z á g o s i n f o r m á c i ó s r e n d s z e r ben k i j e l ö l t » s a j á t o s « s z e r e p e o r v é n ez az i n t é z m é n y t í p u s g y a k o r l a t l a g az u t o l s ó h e l y r e k e r ü l t a m ű s z a k i f e l s z e r e l t s é g b i z t o s í t á s a t e k i n t e t é b e n . "
E k e d v e z ő t l e n é s m é l y s é g e s e n i g a z s á g t a l a n h e l y zet f e l s z á m o l á s a é r d e k é b e n a két s z ö v e t s é g i k ö z t á r s a s á g n e m z e t i k ö n y v t á r a , azaz a C s e h K ö z t á r s a s á g Á l l a m i K ö n y v t á r a (Státní k n i h o v n a CR = S K - C R ) é s a M a t i c a s l o v e n s k á ( M S ) , bár m á s - m á s n e v ű , á m e g y m á s s a l k o m p a t i b i l i s t e r v e t d o l g o z o t t ki a k ö n y v t á r i h á l ó z a t o k m i n é l e l ő b b i s z á m í t ó g é p e s í t é s é r e . A c s e h tervet M o d u l á r i s A u t o m a t i z á l t K ö n y v t á r i R e n d s z e r n e k ( M o d u l á r n í a u t o m a t i z o v a n y k n í h o v n í c k y s y s t é m = M A K S ) , a s z l o v á k o t p e d i g I n tegrált K ö n y v t á r i - I n f o r m á c i ó s R e n d s z e r n e k ( I n t e g r o - v a n í k n i z n i C n o - i n f o r m a ö n y s y s t é m - IKIS) k e r e s z telték e l .
A k é t t e r v e z e t l é n y e g i azonosságai a k ö v e t k e z ő k b e n f o g l a l h a t ó k ö s s z e :
• Mivel a két s z ö v e t s é g i k ö z t á r s a s á g k ö n y v t á r i r e n d s z e r e e g y s z e r s m i n d o r s z á g o s e g y s é g e t k é p e z , a két a l r e n d s z e r u g y a n a z o n m ó d s z e r t a n i , szoftver é s m ű s z a k i a l a p e l v e k r e é p í t k e z i k .
• A k é t n e m z e t i k ö n y v t á r s z á m í t ó g é p e s í t é s é n kívül a k o n c e p c i ó k t a r t a l m a z z á k a t u d o m á n y o s k ö n y v t á r i hálózat, v a l a m i n t az e g y é b h á l ó z a t i k ö z p o n t o k é s a k ü l ö n f é l e k ö n y v t á r i s z i n t e k s z á m í t ó g é p e s í t é s é t is, h i s z e n a k ü l ö n - k ü l ö n s z á m í t ó g é p e s í t é s i e r ő f e s z í t é s e k r é s z b e n g a z d a s á g t a l a n o k , r é s z b e n p e d i g í n - k o m p a t i b i l i s e k v o l n á n a k .
• A p á r b e s z é d e s ü z e m m ó d ú k ö n y v t á r i k a t a l ó g u s o k k i a l a k í t á s a k o r á n t s e m e g y s z e r ű k é r d é s . Ezek k i é p í t é s é n e k m ú l h a t a t l a n e l ő f e l t é t e l e az e g y s é g e s c s e h s z l o v á k k o m m u n i k a t í v f o r m á t u m k i m u n k á l á s a és o r s z á g o s s z a b v á n y k é n t való r ö g z í t é s e . E t e k i n t e t b e n m i n d e n k é p p e n a n e m z e t k ö z i s z a b v á n y h o z ( U N I M A R C é s M E K O F ) k e l l i g a z o d n i , k ü l ö n b e n az
o r s z á g k i r e k e s z t e n é m a g á t a n e m z e t k ö z i k o m m u n i k á c i ó b ó l , n e m is b e s z é l v e a r r ó l , h o g y az o r s z á g o n b e l ü l s e m l e h e t n e m e g v a l ó s í t a n i v a g y l e g a l á b b i s m e g k ö z e l í t e n i az " e g y s z e r i f e l d o l g o z á s - t ö b b s z ö r i f e l h a s z n á l á s " elvét.
• A két a l r e n d s z e r p r o g r a m e l l á t o t t s á g a is a z o n o s . E t e k i n t e t b e n b i z o n y o s t o v á b b f e j l e s z t é s e k k e l (pl. a
• p r o g r a m h u m a n i z á l á s " , k ö l c s ö n z é s i p r o g r a m m á f e j l e s z t é s , a n e m z e t i b i b l i o g r á f i a i a l r e n d s z e r k e z e l é s é r e v a l ó a l k a l m a s s á t é t e l stb.) - a C D S / I S I S k é t v á l t o z a t á n a k ( m i n i - m i k r o é s m a i n - f r a m e ) á t v é t e l e látszik a l e g a l k a l m a s a b b n a k .
• A z e s z k ö z ö k k e l való e l l á t o t t s á g n a k m i n d k é t t e r v e z e t b e n h á r o m s z i n t j e v a n :
- a k é t n e m z e t i k ö n y v t á r , az S K - C R é s az M S k ö z p o n t i s z á m í t ó g é p e ( E S Z R - 2 v a g y I B M 3 7 0 . 9 3 7 X ) , a m e l y k ü l ö n b ö z ő t í p u s ú o p e r á c i ó s r e n d s z e r alatt m ű k ö d i k ;
- a t u d o m á n y o s ( r e g i o n á l i s h a t ó k ö r ű ) k ö n y v t á r a k S M E P / 1 2 v a g y a DEC c é g V A X t í p u s ú m i n i s z á m i t ó g é p e i V M S o p e r á c i ó s r e n d s z e r a l a t t ;
- a j á r á s i h a t ó k ö r ű k ö n y v t á r a k I B M P C/ X T v a g y P C / A T s z e m é l y i s z á m í t ó g é p e i , a m e l y e k M S / D O S o p e r á c i ó s r e n d s z e r r e l m ű k ö d n e k . E z á l t a l b i z t o s í t a n i l e h e t , h o g y az o r s z á g o s a d a t b á z i s o k o n k í v ü l l é t r e j ö j j e n e k a L A N ( L o c a l A r e a N e t w o r k s ) , k é s ő b b p e d i g a W A N ( W i d e Area N e t w o r k s ) t í p u s ú a l a k z a t o k is.
A s z ó b a n f o r g ó két t e r v e z e t " a l a p v e t ő a z o n o s s á g a i v a l " k a p c s o l a t o s d ö n t é s e k s z á m o s , e d d i g i m m á r e l v é g z e t t k í s é r l e t é s " b e m é r é s " e r e d m é n y e i r e é p ü l n e k . Ezek n a g y s á g r e n d j é r e nézve e g y e t l e n a d a t : az S K - Ö R p l . t ö b b m i n t 7 0 s z a k e m b e r t f o g l a l k o z t a t o t t a M A K S - k o n c e p c i ó k i a l a k í t á s a k ö z b e n . A g y o r s a b b e l ő r e h a l a d á s t - j e l l e m z ő m ó d o n - a s z á m i t ó g é p e s t e c h n i k á v a l való e l l á t o t t s á g e l é g t e l e n s é g e i a k a d á l y o z z á k .
/NESlCKY. J.: Automatizace síté knihoven. - Ceskoslo- venská informatika, 3 1 . köt. 10. sz. 1 9 8 9 . p. 2 8 9 * 2 9 1 . /
Automatizálása Pozsonyi Egyetemi Könyvtárban
A P o z s o n y i E g y e t e m i K ö n y v t á r ( U n i v e r z i t n á k n i z n i - c a B r a t i s l a v a ) S z l o v á k i a e g y i k l e g n a g y o b b k ö n y v t á r a . Á l l o m á n y a e l é r i a k é t m i l l i ó e g y s é g e t , é v e n t e k b . 4 0 ezer e g y s é g g e l g y a r a p o d i k . B e i r a t k o z o t t o l v a s ó i n a k s z á m a 2 4 ezer, a k ö l c s ö n z ö f o r g a l o m 9 0 0 ezer e g y s é g e t t e s z k i .
A k ö n y v t á r i , illetve a t á j é k o z t a t á s i r e n d s z e r e n b e l ü l a k ö v e t k e z ő f u n k c i ó k a t látja e l : k ö z p o n t i á l t a l á nos t u d o m á n y o s k ö n y v t á r , illetve a k ü l f ö l d i i d ő s z a k i k i a d v á n y o k n y i l v á n t a r t á s a v o n a t k o z á s á b a n o r s z á g o s t á j é k o z t a t á s i k ö z p o n t .
E m i n ő s é g é b e n ( k ö t e l e s p é l d á n y o k k a l is g y a r a p o d v a )
• g y ű j t i a l e g k ü l ö n f é l é b b h o r d o z ó k r a rögzített h a z a i é s k ü l f ö l d i d o k u m e n t u m o k a t , a k é z i r a t o k a t é p p e n úgy, m i n t a g é p i l e g o l v a s h a t ó m é d i á k a t ;
• g y ű j t ő k ö r e m i n d e n e k e l ő t t a t á r s a d a l o m - é s t e r m é s z e t t u d o m á n y i i r o d a l o m r a t e r j e d k i ;
• a c s e h s z l o v á k é s c s e h s z l o v á k v o n a t k o z á s ú i r o d a l mat i l l e t ő e n m e g ő r z ő (nemzeti) k ö n y v t á r i f u n k c i ó kat lát e l ;
• a z o r s z á g b a n t a l á l h a t ó k ü l f ö l d i i d ő s z a k i k i a d v á n y o k r ó l k ö z p o n t i k a t a l ó g u s t t a r t f e n n , é s b i z t o s í t j a a t á j é k o z t a t á s t b e l ő l e ;
• k ö z r e m ű k ö d i k a s z l o v á k r e t r o s p e k t í v n e m z e t i b i b l i o g r á f i a m u n k á l a t a i b a n :
