S.S, Theologiae Do&ore P
48
0
0
Teljes szövegt
(2) Jerem. Cap. V I. Com. 16. -»k d W m a ru 1? 1 W 1 i» n i d o t t V. Y iq y. taaato* jm iD ik s d i nanato ai&n tpn nr Joan. Cap. V. Com. 39.. y/)ct<pds, oTi C/At7f ScKUTt ey duxais diuvict e%tiv. ,. figeviWTS t«V. La&ant. Div. Indit. L. I.. Afo». e(l pajjus hominem DEUS lumen fapientiee requirentem, diutius errare; fine ullo laboris efteflu vagari per tene bras inextricabiles: aperuit oculos ejus aliquando, et no tionem veritatis munus Juum fecit, ut et humanam Japten/mm nullam tjje monflraret, et erranti ac vago viam con* Jequenda inmortalitatis ofienderet. Cicero. L. II. de Oratore.. Quis nefcit, primam ejjfe Hifiorici Legem, falfi dicere audeat \ deinde ne quid veri non aufit: prtttrea ne qua fujpicio gratia adfit, ne qua fimultatis.. J. Cartef. Prine. L. IIII.. Nihil adfirmo, nihilque ab ullo credi velim, nifi quod ipfi evi dens et invida Ratio perjvadebit.. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(3) V N. a t a l i b u s. ,. I R O. m e r it is. INLUSTRISSIMO, D. ,. m u n e r ib u s. E T MAGNIFICO. O. M. I. N. *. DOMINO.. O. FRAN CISCO B A R O N 1. I... VESSELENYI D E SACRAE. H A D A D.. REGI AEQUE. HUNGAR.. ET. BOHF.M.. MAJESTATIS INCLUTI. CAM ERARIO . CO M ITATUS K.. S U P R E MO. SZOLNOK. COMITI.. PLURIM ARUM REF. ECCLESIARUM A TQ U E IN LUSTRIS CO N LEGII REF. BETHLENII IN O P P I D O N. E N Y E D R E S I D E N T I S C. U. R. A. T. O. R. I. .. PRIMARIO. PIO. DILIGENTI. OPTIMO. DOMI NO E T PATRONO SUO MUNIFICO. GRATI OSO. HONORANDO E T COLENDISSIMO. Piflertacionem hancce Sacram efle voluit Audior et Praefes Sigifmundus N. Borofoyai. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(4) illu st r issim e. e t. m a g n if ic e. dom ine. L . BARO. DOMINE E T PATRONE COLENDISSIM&. Traberis fortean,. qui fiat, ut ego,. vix dum TIBI cognitus, viam ad T E temere adfe&em, Sacramque T IB I, longe Majora Cu ranti , hanc Diflertatiunculam efle jubeam. Nec inmerito; graves enim funt et moleftae fatis Virorum Procerum occupationes; cur» longe difficiliora, quin etiam ipfum Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(5) Spfum otium, ficubi detur, negocii plenum: ut effringenda fmt ei omnia pene pudoris et reverentiae clauftra, qui feceffus Eorum feveriores intempeftiva temeritate velit inter pellare. Sed fuerunt, crede mihi, quae inpellere, irnmo ftimulare potuerunt, rationes haud levilfimae; meliore enim jure, quem poteram conpellare, atque Filium Excellentiffim i, et jam Beati PATRIS T U I, Patroni, dum viveret * mei Maxumi, Primogenitum ? Cujus audoritati, arbitrio et favori hanc, quam inter convicia et laudes ornare ftudeo, provinciam in primis acceptam fero, Ejufque memoriam in aeternum benedidam effe cupio. Sed ct fandior illa neceffitas, nobiliorque me ftimulat inpetus, ad lucubrationes hafc e , TIBI, VIR MAGNIFICE, inferibendum : Orthodoxa fcilicet illa Religio, qua nihil TIBI prius, nihil antiquius, nihil eft conftantius; et Virtus, intaminatis fulgens hono ribus , quam bonis omnibus fumraa laude adprobafti , Almae Anniacae eonmendafti. Digniffimus e s , ad haec, INLUSTRISSIM E L. BARO , Cui, hoc quidquid eft operis, in perpetuae meae obfervantiae pignus, et fi dicere fa s , in hoftimentum perpetui TUI in me favoris, memori gratoque pedore obferam. Liberalitas fiquidem T U A , vere Magnifica , quam Xenophon in Cyro fuo laudat, qua glo riabatur Alexander M. cui Titum addidiftimum fuiffe legimus: qua Gonlegium Bethlenium, dum Ejus gubernacula , pari bus T IB I votis delata, capefferes , dotafti , et quafi defponfafti; qua Differcatio hoecce publicam adfpicit lucem , id effecit: u t , tacitae honoris , cukufque fcimiliae, in fecretis Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(6) cretis pedoris mei templis jam diu excitatae, & cineribus tandem in flammas erumperent.. Adcedit, quod caufl® ca*. pue e ft, T E , VIR M AGN IFICE, non ipfum modo amare bonas Litteras, eafque fovere, et promovere omni nifu i fed et Scholafticos meos, varii argumenti fermones legifle, atque honorifica>■ publico in Examine , praefentia dignatum fuifle: quae res fpem adfert non' parvam, fore u t, praefertim in tanta Maecenatum penuria, animum, TIBI ex honefto (ludio deditiflimum , quem confecratione Diflertationis terta, tum i vi , non prorfus favore TUO indignum fis judicaturus* Ceterum inmortalem DEUM calidiflimis veneror precibus* ut is femper gratia T IB I fua adfic clementiflime, atque exul ceratis his temporibus , ab omni laeculi r in nefas ruentis * labe inmaculatum confervet, et in agnita veritate , Fideque femel fandis tradita , quotidie magis magifque confirmet. R edeat,. TE. Conlegii noftri gubernacula. adminiftrante ,. prifea Majorum pietas, mores antiqui: Cuftodiacur fides pu r a , primaeva, Apoftolicai publicus denique Divini Numinis cultus integer et inlibatus.. Conlegio bona fu a, jura farta. tedaque in omne sevum durent i opes autem Ejus , per in juriam temporis , et facrilegam quorumdam audaciam, inftitiam» aut avaritiam difiipatae, et profanos in ufuS trans la t a , poflliminio reducantur.. Floreat vigeatque res Litte. raria , ad fummum perfedionis apicem TUO fub Patrocinio evehenda.. Reddantur Litteratis praemia,. in eruditionis,. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(7) diligentiae, virtutifque ftimulum et honeflamentum , & Ma joribus olira pie conftituta.. Profefloribus fuus conflet honor. et pretium , flnt do&rina fan i, moribus graves, cafti, can did i, concordes, diligentes, inculpati, et ubique converfationis , caritatis, fidei, et pietatis viva exemplaria.. DEUS. T er O. M. Fortunas TU AS tueatur, Honoribus Chara&ere TUO condignis T E cumulet. le potentem ,. Di vite et pia faciat T E Pro. Familiamque TUAM Magnificam fervet in. optimo flore, Eique omnia ex voto fluere jubeat conflantia fim e, et quidquid trifte aut ominofum e ft, amoliatur benigniflime.. TEque Pium, Felicem, Ecclefise, Reip. Conlegio,. et mihi femper fofpitet, ac tandem poft plurimos luftrorum circulos, votorum faturum, plenum Spiritu falutifero, repo nat in Coelum Beatorum.. Vale, VIR M AGNIFICE, et CU. R A T O R O PT IM E, meque in TUIS Clientibus minimum igfle finito.. Dabam N. Enyed. e mufeo Kal. Aug. 174/.. COM Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(8) J. C. O. N. S T E C. T V. S. TOTIVS DISSERTATIONIS ST N O P T I C V £ Sedio Praeambuta, agit de concdrdi difcordia, et dtfcordi con« cordia Protelantium. Sedio Prima. Hifloriam Augufiana Confefjionis exponit* Sedio Ii. Continet Relationes de Cmfefjione Helvetica. Sedio III. Originem et fata Catechifmi Palatini enarrat. Sedio IIII. Proponit vulgarem de Anfloribus Catechifmi Pala tini opinionem. Sedio V. Zachariam Ur/inum Auflorem fuijje Catechifmi Pa latini , l Vita Ejus, per Francifcum funium defcriptd, agmfcit. Sedio VI Enumerat fundamenta dubitationis de Cafparo Olevi ano. Sedio VII. Quam dubitationem i Vita Oleviani, Au flore foanne Pifcatore edita, confirmat. Sedio. VIII. Zachariam Ur/inum folum et unicum fuifje Au flo rem Catechifmi P alatin i, ex iis , tfu& methodo deliberati va diffututa Ju n t, concludit* Sedio Villi. Recitat Hifloriam S. Synodi Dordracena. Sedio X. XI. XII. XIII. XUII. XV. XVI. XVH. Judicium S Synodi Dordracena, de fententia Orthodoxa propofitionibus, et hcterodoxa Rejeflionibus, per quinque Capita Controverfi, defer ibit. Sedio XVlll. Formulam Confenfus Fcclefiarum Helvet. Refor matarum , circa Doflrinam de Gratia univerjali et conne xa ^ aliaqne nonnulla Capita, recipit. Sedio Concludetis. Scopum Differtationis ap erit, et claudit*. SeHaáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(9) Se&io praeambula. _,Ierofolyma, San&a illa Civitas D E I, prima Sedes Do&rinx Chriilianx, matrix et originaria Ecclefia to tius Chriilianifmi adpellatur, nec inmerito; praedicen tibus enim inluftribus oraculis, JeC xi: p r j . Mich. mi. f . 2. Tzione prodiit Doffrina, et Verbum JE H O V /E Hiero/oiymis. atque de complemento clarillime adteftantibus, tam Sacris, quam Ecclefiafticis priorum Patrum, Juftini Martyris, Irenaei, Tertul liani, Eufebii, et aliorum Hiftoriis. Quod autem nafcenti Evangelio Hierofolyma fu it, idem renafeenti, et beneficio Reformationis ex cor ruptelis dofrrinx, morum, et regiminis rellituto, funt dux infignes M etropoles, Tigurum Helvetiorum, et Witteberga Saxonum: Sxculo quippe fextodecitno Huldricus Zvvinglius l ig u r i , Martinus Lutherus W ittebergx, Doftrinx Evangelicx vindicationem, ac Ecclefia? Re formationem magno animo, et ftupendo fucceffii, cooperante Spiritu S. adgreffi fu n t; ita quidem, ut utrimque longe lateque non modo per Germaniam, ied etiam per finitima regna, et provincias perferre tu r, ac cupidiffime admitteretur renatum Evangelium. Et Tigurum quidem Matrem agnofeunt Ecclefix H elveticx, et Superioris Germa nia?, praecipue ad Rhenum, nec non aliae per Galliam, Angliam, Sco tiam , Belgium, Polonix ac Litvanix partem, ac denique per Hungariam et Trans-filvaniam. &c. &c Wittebergam vero eodem honore dignantur Ecclefix per utramque Saxoniam laxius fic di£tam, et ei adfitas in Germania Provincias y per Daniam, item Norvvegiam, Svvetiam , &c. &c. Qux omnes utriusqux Merropoleos E cclefix, et fi communem, fub nomine Proteftantium, Reformationis Cauilam agant, lis tamen, qux Confeflionem Tigurinam fequuntpr, hxc prxrogativa optimo tribuitur titulo, quod ab erroribus et Superititionibus veteri bus purgatiores fint, eoque gravioribus Romancnfium odiis obnoxix. A QuanHaáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(10) Qyantum autem, proh dolor! damni; in Ecclefiam pariter ac Remp. invexerit infelix illud Religionis fchifma, inter Proteftantes Imperii Germanici ortum, cogitari vix fatis, deplorari pro merito unquam poteft. Neque enim tantum renafcentis Evangehi propagatio inhibita, et infirmis Scandalum datum, et hoftibus Proteftantium infultandi ac de diffidiis civilibus triumphandi nata cft anfia; fed eo quoque procet fit quorumdam aemulatio, ut tela ac vires, quas ad expugnandos h o t tes, fuos conjungere debuiflent, in perniciem mutuam Fratrum con vertere maluerint. Hinc effefilum eft, ut intra Sacramcntariam Cauflam lis illa non ftetit , fed augendo incendio nova undique a turbulentis ingeniis materia conquifita, nullus ferme Theologiae locus extra controverfiam reli&us, quin etiam certa prius ac indubitata Do&rinae capita in controverfiam vocata; nullus apex reliquus manferit, in quo non d it fenfum aliquem reperire, vel alteri per calumniam affingere Itudium eflet. Ipfa Auguftanae Confeflionis formula , quae ad communem cauflam Proteftantium defendendam primitus fuerat inftituta, tandem velur te t fera diftenfionis inter ipfos jaftari coepit: et licet confenfum. fuum fuper eadem Confeffione, decimo duntaxat Articulo, nec eo toto excepto, vice non fimplici publice privatimque tellatum feciflent Reformati, quod etiam ad oculos demonftravit Hernicus Altingius, in Difputatione Harmonica, Confe/fmum Augufiana , Helvetica et Palatina Orthodoxum confenfum exhibente; non defuerunt tamen calumniatores, qui univerfam noftrarum Ecclefiarum Doftrinam toto coelo ab Auguftana Con feffione dillare, adeoque e multiplici haerefium congerie conflatam efle, abfur da abfurdtrum abjurdijjma Calvinific a abfu r da, Hodomoriam Spi ritui Calviniani nuncupando, et nunc, et olim infigni inpudentia clamitarint. Idque non alio confilio, quam ut dilrupto penitus, quan tum in ipfis e ra ft, Chriftianne unionis vinculo, etiam ufura commu nionis illius pacis, quae Confeflionis Auguftanoe fociis fancita eft, Re formatos excluderent, adeoque invidiae et armis adverfariorum extirpandos objicerent. Atque ita fchifma, data opera quifitum, tandem conroboratum, paries intergerinus ereftus , difcordia inextingvibilis ftabilita, concepta famofa illa Concordia Formula , tamquam unico Li bro Symbolico. Nos vero adhaeremus Auguflana et Helvetica Confejfionibus , nec non Catechi/ino Palatino, Libris Symbolicis Confenfum Or thodoxum fpirantibus , in omnibus Auguftanae Confeflionis Articulis, praeterquam in decimo eoque non to to , fuper quo Theologi et Do&ores Reformati fententiam fuam tam liquido demonftrarunt, ut non tam de veritate rei, quam dc oonfiderandi modo diferepare viderentur. Qyare fi in aliquibus, iifque non levibus Dottrinae Capitibus, inter nos, Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(11) nos, et formular concordiae adhaerentes fit diflenfus, non utique ex ipfa Auguftana: Confeftionis formula, tot vulgo jaftatas controverfias ortum ducere, fed extra illius ambitum longiffime remotas, et a litigiofis maxime ingeniis aliunde arceftitas eile: Sic ut merito de plerid que earum ambigi pofltt; an non magis, quam nos, illi ipfi quiConfelfionem hanc ita mordicus tueri volunt; a Doftrina antecellorum fil orum receflerint; quod quidem a nonnullis haud inepte fuit dcnionftratum. Sectio Prima. Quemadmodum Ecclefia Romano-Catholica Libris Symbolicis, v. 1. Canonibus et Decretis Concilii Tridentini, atque Catecbifmo Ro mano caret neutiquam ; nec non Ecclefia Lutherana gloriatur, Formula Concordia i fimili etiam modo habent Ecclefiae noftrae Reformatae Libros tres Symbolicos, fcihcet; Augujlanam et Helveticam CoufeJJlones , atque Catecbifmum Palatinum , quibus addi merentur: Conclufa Synodi Nationa/is Dodreftana. Horum cognitio omnibus ex aequo Ec clefiae Reformatae commembris utilis cum fit, et neceflaria, rem forte non ingratam prreftitifie cenlebor, fi in gratiam Auditorum meorum, Hiftoriam librorum noftrorum Symbolicorum, breviffuna in tabella, rudi faltem penicillo depinxero. Erunt fortalfis nonnulli, quibus haec fententia: Auguflanam ConfeJJionetn Librum ejfe Ecclefia Reformata Symbolicum, paradoxa videbitur, et tamen qui Hiftoriam Reformationis et diftae Confeftionis, vel faltem primis deguftavit labris, eam eile indu bitatae Veritatis, facile animadvertet. Laudatus ergo Liber Symbolitus, Coiifejpo diftus eft, ftylo Sanfcluarii Math. x. f . 32. Rom. x. ^.9 10. \ lim . Vi f . 12 Confeffus bonam Confcflionem coram multis teflibus. Augtiftana autem ha?c nominata eft Conteftio, a loco, ubi conlcripta et exhibita eft, is cWAugujla Vindelicorum, in Vindclicia ad Lycum am nem fita, ibi enim a Principibus ac Statibus Proteftantibus 25. funii A. M D XXX. Carolo V. Caelari in Comitiis Imperialibus repraefentata fu it, ad reddendam Fidei rationem, et Adverfariorum calumnias refelkndas. Johannes Dux Saxoniae, Eleftor: Georgius, Marchio Brandcnburgenfis: Erneftus, Dux Luneburgenfis: Philippus, Landgravius Haflbrum. Johannes Fridericus, Dux Saxonia?: Francilcus, Dux Luneburgenfis: W olfangus, Princeps ab Anhalt. Senatus Magiftratusque Nurnburgenfis: et Senatus Reutlingenfis. Hi omnes Auguftanam Confefiionem confcribi mandarunt'I heologis luis, Marrino Luthero , Phi lippo Melanchtoni, Georgio Spalatino, |uftoJona», Johanni Agricolas Islebio, Johanni Brentio, Erhardo Snepfio, Andreae Ofiandro. Ex his Lutherus praecipuam materiam fuppeditavit fcnbendac Confeflioni, deA % lineaHaáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(12) lineatis Articulis xvm. dc controverfis Capitibus, Melancthon ipfam Confeffionem adornavit, Reliqui, (: fuffragante etiam Luthero, qui Coburgi in itinere relictus, de omnibus abfens audiebatur et refpondeb at,:) T heologi, Principes et Status confcriptam examinaverunt et adprobarunt Confetfionem; adprobatam vero in Palatio Caelaris, adfidentibus ipfi Ferdinando Fratre, Elefloribus, reliquilque Imperii Ordi nibus, clare et diftinfle recitari, Lingva et vernacula, et Latina exhi beri curarunt. Hi tandem Principes ac Status Proteftantes ditli funt, quod contra Decretum in Caufla ReligionisSpire conditum, prottftati eflent. Deinde in Conventu praecipuorum Theologorum Smalcaldix A 1537. Foft etiam in Synodo Wittebergenfi A . 1 5^ 1 • et alibi, Theologi iupra diSti ac alii, formulam Confeilionis Auguftanx ratam habuerunt, ac Conienfum fubfignatione teftificati funt, ac Principibus fupra laudatis ac Statibus, foedere Smalcaldico A . 1530. 15 3 1. et de*. inceps, partim in Conventu Naumburgcnfi, alii etiam le confociarunt, idemque Fidei Symbolum fulceperunt. Foedere tandem Smalcaldico inito arma etiam fumferunt pro dcfenfione Religionis fux et Auguftanae Confeflionis, infeliciter quidem A. IJ4<>. 1547- felicius vero et cum fuccelfu A. 15 52 . Pacem praeterea Confeilionis fux Ecclefiis i Cxfare inpetrarunt: primo, ufque ad generale, Liberum et Chriftianum Concilium, A. 1532. Norimbergx; inde inperpetu mi Pallavienii tranfaftione A. 1552. Poftremo eamdem Confeffionem veluti com munis Fidei Symbolum, repetita fublcriptione renovarunt et confirma,, runt Naumburgi A. 15 6 1. Ad h xc, hac de Confefiione Auguftana notari merentur fequentia: Confeftio laudata omnia Capita Religionis Chriftianx neutiquam continet, fed prxeipua, ea imprimis, qux de Doftrina et ritibus inter Evangelicos et Pontificios controverfa erant, vel faltem per calumniam objiciebantur, ut conrrovcrfa, qux Lutherus juflii Ele&oriS Saxonix, ct Collegarum fuorum cum conienfu, x v i i A rticulis complexus erat W ittebergx, quos Philippus poftea Auguftx jetexuit, et in commodiorem formam, certo confilio, redegit. Theo logi dein Confeflionem Auguftx feriptam alicubi leviter mutarunt, ali cubi etiam locupletarunt declarationis caufta, maxime A . 15 3 1. 15^37. 1540. Unde novx lites de variata et invariata Confellione. Apologi»m quoque Confeilionis, refutationi Pontificiorum oppofitam, ftatim A. 15 31 ediderunt ; cujus delineatio jam Auguftx confefla, etCxfari oblata, fed ab ipio repudiata fuerat- Infuper illam ipfam Confeftionem ahis clarioribus perfeflioribusque formulis repetiverunt, A. 1537. titulo Articulorum Smalcaldicorum ; A. autem 15 5 1. lub nomine, Confe jfm ii Saxoriu*. Eamdem denique Confellioncm Conloquiis publicis contra Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(13) contra Pontificios propugnarunt v.L in Conloquio Auguftano A. 1 530. Wormatienfi primo 15 4 1. Ratisbonenfi primo 15 4 1. Ratisbonenfi fe cundo A. 1546. et Wormatienfi fecundo A. 1^57. Confeflio Auguftana confentit cnm Verbo D E I, cujus normam fe infcribendo fecutos efte Auftores ejus profitentur, quod certum et evidens e ft, in omnibus Ar ticulis do&rinalibus, excepto decimo, qui prout Augufta? feriptus fuit, non per omnia convenit cum Scriptura: ficut autem poftea mutatus et declaratus eft a Philippo et aliis, fatis cum ea concordat. Modus vero expolitionis, fimplex quidem eft,et perfpicuus, fed brevior alicubi, quam ut declarandis capitibus controverfis fufticiat; alicubi etiam mo deratior et mollior, quam ipfaruir. Gontroverfiarum momenta efflagi tant: fed hanc feribendi rationem ideo ufurparunt Auftores Confeflion is, ne Caefarem gravius offenderent, aut fibi Auguft» periculum ali quod crearent, quorum utrumque ipfa Hiftoria Auguftana? Confeflionis ii D. Chytraco edita, luce clarius teftatur.. .. Secito Secunda. Anguftanae Confeffioni addimus alterum Ecclefiae noftra? Refor matae librum Symbolicum , Confefp.onem v. 1. a loco conlcriptionis, editionis, et primae receptionis, dittam Helveticam. Pudeat 1'ane ho minem Reformatum, in primis Hungarum Hiftoriam et contentum nobiliffimae hujus Confeffionis ignorare, qua? reliquarum omnium Ecclefiae Reformat» Confeflionum fcilicet, Belgica?, Anglicae, Gallica? &c. fundamentum eft, cui etiam Ecclefia?in Hungaria et Trans-filvania Re formata? jam diu addiStx funt: et tamen reperi e popularibus noftris, Virum non ignobilem, apud quem, dum ad conduia laudata? ConfelTionis provocaftem, prodidit ignorantiam fuam, regerens: Helvetica Cotifeffio viaet et valet in H elvetia , non autem in Trans-filvania. Hiftori am Confeffionis noftrs Viri Eruditi, inprimis Helveti prolixe inluftrarunt, occafio autem ejus, jn Praefatione Latina et Hungarica Confefi. fioni prxmilla, clarilfime enarratur: pauca tantum ex iis in rem noftram decerpemus. Poftquam Orbi nox per aliquot fecula incubuit, placuit Soli Juilitiae radiis purioris Doflrina? inluftrare etiam Helvetiam, in qua Evangelica? T ubx (onus prae aliis Gentibus audiretur, HuldrichiZvvinglii minifterio, qui ante Lutherum, vel faltem eodem tempore, Reli gionem Chriftianam in Helvetia ad primaevam fuam puritatem revocare ftuduit. Pareus in Dedicat. Tom. 3. Cujus Doftrinam novam non fuifte, fatetur Gvillimannus, Lib. 3. Cap. 5, dum ait: In Helvetia Udalricus Z vvinglius, Sacerdotii Ordinis , «0» nulla quoque nova tradere capit , aut pleraque, qua olitn Arnoldus Brixianus Tiguri docuerat longa oblivione et A 3 te»*Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(14) tenebris damnata , poft quadringentefimum annum in lucem memoriamque revocavit. Itaque ex Cantombus x i 1 1 . Reformationem amplexi funt. T igurin i, Bernates, Bafilienles et Schaphufiani: qui de rebus fuis deli beraturi Arovii conveniunt; ex fociis autem Sangallenles, Neocomen(es, et Biennenfes. Horum Confe/Jio, quar a Gent c Helvetica nomen habet, magni in Ecclefia nominis Synodi tfafileenfis, Anno Chrilti 1530 habitae jufiu, confcripta eft ab Henrico Bullingero, Ofvvaldo Mycon io , ac Symone G ryneo; quibus poftea additi fuere, Leo |udae, et Caiparus Megander; fponte infuper Martino Bucero, et Wolfango Fabritio Capitone operam fuam offerentibus. Eam adprobarunt, tura Wittembergenfes 1 heologi, tum univerfi Smalcaldici Foederis Principes. Hofpin. Hift Sacra Lib. 2 Cap. 1 56. Lutherus ipfe Orthodoxam fe illam agnoicere profeffuseft. Idem Lib. cit. p. 14.8. Ambrofi. WolfiusateCs»cord. Luth.cum EcdeJ. Helvet. Eamdem poftea monitu Frid. 111. Ele£l. Palatini, paulo uberius, thetice et antithetice expofuit Henricus Bullingerus, A »565. in cujus jam edita; A. 15 66. confortium accefterunr, eique fublcripierunt Ecclefiae Polonicar, in Ducatu primum Zathorienfi et Ofviccimenfi, quae A . 1572. Sigifinundo II. Confeflionem hanc in idioma fuum translatam obtulerunt, in Comitiis Warfavienfibus: qui bus dein plures in eodem Regno fe adjunxerunt, portquam Confdfione vifa perpeniaque Stephanus Rex A. 1578. publicum Religionis exer citium Reformatis i ndulfit. Similiter Scoticae Ecclefia; Andreapoli in Sy nodo coa&ae, literis ad Theod. Bczam A. 1565. datis, confenfumfuum tellatae funt, et ut alios omittam, idem Hungari fecere. Confdlioni Genevenfi a Theodoro Beza confcript v, Miniftri EccLfiarum Reforma tarum univerfie ferme Hungariae fubicripfere; id quod omnino liquet ex Articulis in Synodo Gontzienfi A. 1566. i3.]anuar. adprobatis, quo rum tertius fic fe habet: Quia jam in duabus Synodis fubfcriptum eft Confeffwni Genetenfts Ecclefia , confcripta diligenter a Theodoro B eza , M i nifit 0 Ecclefia iftius , illam Confejfionem ftudeatit (ibi comparare , eamque legere , et difcere Paftores , non quia id a Beza ditium j i t , fe d quia con veniat curti Sacris Litteris Praeterea Debreczini in Flungaria edita et inpreffa eit Confellio Helvetica, una cum Articulis quibusdam A. 1 567. i.Septcm b. et infcripta Screnillimo Principi et Domino D .Jobanni II. D E I Gratia Eletio Hungaria R egi , &c. in qua inter alia hxc legun tur verba; Omnes Ecclefia M iniftri , qui in Conventu Santio ad 24 Febr. 1567. Dcbreczinum convocati cis et ultra Tibifcum adfuimus , inter reli quas confeffmes , ( adluditur ad Tsengerinam, Genevenjem, Tarlzalien/iTordenfem ;) recepimus et /ubfcrip fimus Helvetica Confeffioni A 15 66 edi t a t cui et Ecclefta Gcnevenfts Miniftrifubfcripferunt. Confeflionem illam cx LaHaáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(15) ex Latino in Hungaricum transtulit idioma A . 1 6 1 5 . April. Petrus Csene Szen.tzie.nfis, Minifter Eccl. Refor. Erfek-Ujvarieniis, demum Superattendens in infer. Hung. Samariae typis inprslTam, dein A. 16 16 . Debretzini Latine et Hungarice recudit Paulus Lipfienfis, ad mandatum Speftab ac Magnifici Domini Francifci Rhedei, Confiliarii Serenifllrai Principis D. Gabrielis Be.thlen. Claudiopoli recula A. 1679. item nuper Annorum cura additamento, in Iniuftri Gymnafio Bethlenio, et in Oppido Trans-filvanorum N. Enyed refidente, prarlefcta et explicata publice per Cl. T h. ProfelTorem Martinum D eli, atque per me; ubi, et in reliquis Collegiis Reformatis pro norma Ceniurar, peregrinantium; ficuti in Synodis Generalibus conftituta eft. Seftto. Tertia.. Tertius tempore, fed perfefbone primus Liber Ecclefiae Ref. Symbolicus, Catechijinus a loco Palatinus , five Hejdelbergenfis audit. M i rum lane eft, Libri Symbolici adeo Celebris Hiftoriam, ac veram occafionem, nos ferme ignorare, pleniori forte et adcuratiori, cum Bibli otheca Palatina, fimul direpta ei: deperdita : Inluftris enim carteraHiftoricus, Jacobus Perizonius, in fuo Seculi x v i. Commentario prolixiffim o, p. 6;2. hxc tantum pauca refert: Fridericus IU. Eleflor Pala tinus , ulterius magno Religionis /ludio progrejfus, Catechifmum Hejdelbergenjem A M D L X l l per Zachariam Urfiniisti, et Cafparum Olivianum confici, ac Anno jequente L X I I I publicari utraque Lin gva , Latina et German ca curaverat. Quidquid fit, verillimum tamen e ft, nullum poft excellum Apoftolorum prodiille fcriptum, praeter Inftitutiones Joh Cal vini, quod huic aequiparari ne dum prcponi jure pofFrt, clara enim et perlpicua funt hic omnia, et fingula tantum non verba e fonte S Scri pturae divino, fecundum mentem Spiritus S. funt repetita, ut merito Conpendii Biblici nomine veniat. Id ipfum publice profiteri aufus eft Frid lll. Pius Eleclor Palatinus; dum Caefiar Maximilianus A. 1 5<S<>. 4 M aji, convocatis ad fe omnibus Imperii Ordinibus, EJe&ori expro braret Catechilmum Ejus julTu Confeflum elle, qui difientit ab Auguftana Confdlione, ergo Eum excludendum a Pace publica. Refpondilf fertur Eleftor magnanimus: Catecbefin meam de verbo ad verbum ex Scripturis D ivin is, non humanis dejumptam effie, oftendunt loca in mar gine notata; quare fru fira etiam Theologi nonnulli eam inpugnare conati Ju n t, quod ipfis Scripto publico fu it ofienfum: Hoc autem quod alias coram Cajare a Veftra Majeftate profejfus Ju m , id ego nunc in hoc totius Imperii Conventu repeto: Si quis (it, qui ex Bibitis Sacris meliora me ducerepoff i t , me illi gratiam fummam habiturum, et Veritati D ivin a libenter a fJurum . Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(16) Quare etiam fi laudata Catechefis famofis fubito libellis exce pta fuerit, et proferibendam e Germania publice nonnulli clamitarent# fed vano et irrito fucceffii; Univerfa enim tantum non Germania, et Provincia? extera? adprobatam receperunt, quibus acceilerunt etiam Ma jores noltri, ii enim Helveticae Confeffioni, Gatechifmi Batiziani, et Siderii in locum, Gatechelin Palatinam, tamquam Librum SymbolicUm adjunxerunt, id quod patet e Frid. Ad Lampe H ift.R e f Hung.^. 165. 2 96. 387. 721. atque e concluf II. e tx v im . Canon noftrar. Eccl. In Canone autem L. Officium tenellos CatechizandiMiniftris praeicribitur. In Couclufione denique xu-m a aperte jubetur, ut, M iniftriV. D .f i non frequentius , (altem Diebus Dominicis a meridie Conciones Catteheticas, ju x ta Jeriem Dominicarum , in quas Hejdelbergenfis Catechefis ejl difiributa', ex quodam Canonica Sacra Scriptura luco affumto , habeant. In Scholis etiam noftris Inluftribus laudata Catechefis Studiofe Juventuti prxlegitur et explicatur. Ad haec, formula etiam juramenti Miniltrorum V. D. aperte defiderat, obfervsitionem Dodrinae Scripturariar, pro ut illa in Helvetica Confeffione, et Catechifmo Palatino tradita e/t. Plura in hanc rem connotata vide Frid. Ad, Lampe Hift Ecd. Ref. in Hung et Trans-fil. p. 127. &e. Ubi verfio Hungarica Gatecheleos, qua de differimus adferibitur Francilco Szarafi, verfionis, autem per p olitio , lib erto Molnir Szentzienfi. Quod ad Occafionem adtinet confcriptae hujus Catechefeos, eam defciibit Johan. Laetus in Gonpendio Kffi. univerf p. m. 392. 393. In Germania ubiquitdtis dogma, a jfoh Drentio cujum, vivente tamen Melanchtone, tantum de eo difputatum clam , et mujf.tatum. In Palatinam, Hejdelberga Tilemannus Heshufius Pafior , Controverfias Sacramentales excitavit, FridericusEleffor et E u m , et qui (e E i oppofuii Vilhelmum Klebetium dimifit , et dtfput at tonem infiituit inter Theologos Jitos , ac Thuringiacos, hi oralem , illi Spiritualem manducationem tuebantur : Ceterum - ut E id io r fchif. ma tolleret , Hypotypnfin Do&rina , qua Catechefis Hejdelbergenfis, conjiribi atque publicari jufftt- Unde patet : Dogma ubiquitatis, et Controverlias Sacramentales dedille occafionem huic Libello. Inluftiis vero |acobus Perizonius in Commentario fuo Rerum leculi xvi. de occatione Getechefeos Palatinae haec habet: p. 650 651 652 L i tes intercedebant Lutheranis cum Zvvinglianis, de Confeffione Augujlan a , num (cilicet illa , quemadmodum erat emendata a Melanchtone, re ciperetur? quo ita Societas 'miretur , ac Concordia confirmaretur cum Z vvin g lia n is , a quorum partibus fietit Fridericus III. E id io r Palati nus ■ vere P iu s, idem volebant Theologi VVittebergenfes, et, quam ma xim e Melancbiunis3 dijcipuli , et omnes tantum non Principes Germania, Jurum.. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(17) A ln urgebant Confe/Jiomm Auguflanam invariatam effe retinendam , quo rum partes Jo h. Fridericus, D u x Vinarien/is, quam contumacijfime tur batur, recujabatque , non modo p r xfationem , fe d et communem Jubficriptionem cum iis , qui de Euchariflicis verbis minus re8 e jentirent : quo defignabat maxime Eledorem Palatinum , qui tamen Socer ipfius erat. Quin cum videret i Je obtinere non pojfe, quod v e lle t, licet a exteris rogaretur Principibus, ne hanc conjundionem tam ntcejfariam adverjm communes hojfes , turbaret., iratus tamen difcejjit. Concordia igitur defperata lub-. miniftravit huic Catechifmo occaflonem, qui Catechifmo Lutheri, Bren* t-ii &c. fubftituerctur. Conf. Henrici Alting. Hift. Eccl. Palat, p 189. &c.. SeElio. Quarta.. Equidem Catechifmus Hejdelbergenfls prolixiorem merebatur Hi-» floriam, verum , quia Hiftorici Proteftantes, et Palajoteriei ae Ncote* iic i, aut nullam, aut conpendiofam Ejus adnotavennt enarrationem, nos quoque paucis contenti, (ponte defluimus ad alteram Diflertationis noftra? partem: D e Audore Catecbifmi Palatini. Vulgaris omnium tantum non Theologorum et Hiftoricorum Celeberrimorum, qui Catechiflni Hejdelbergenfis meminerunt, eft opinio : Au&ores laudati Catechifmi duos fijille* v. 1. Zachariam tJrfinum, et Cafparum Olevianum, id quod nonnullis probaturus fum teftibus. Jacobus Altingius Operum Tom o ultimo, in Prolegomeiis Analif Excgeticae Catech. Palat, tol. 3. fle fa tur: Scriptum Catechefeos Palatinum humanum publicum e j l , juffu E It(loris Frid III. P ii > ab Oleviano et Urfino confcriptum , a potifjwiis Pa* floribus Pdlatinatus examinatum, et probatum , ab ipfo Eletf. A. 1563 .in Januario publicatum , (1.) in ufum juventutis. (2) in certam formulam Do firma in Templis et Scholis tr a danda. (3.) in praventionem diffsnfus et fchiflnatum , fiquidem quivit fuo arbitrio in docendo uteretur. Eodem animo a Jofiua Lago , et Lamb. Fithopao Latine redditum , et pari aufior it at e promulgatum fuit. Tandem ab Eccie(iis aliU receptum e//, et Jpeciatim in Belgio, decreto Sy nodali habita Em da 1570. Menje Odobri. Gallicis E ctlefiis Genevenfi Catechifmo, et Emdana fua antiquiori relid is. Eadem eft Sententia Salomonis V anTil. Homd Catechet. p. i, Hujus be neficii nobilifiimum fpecimen exhibuit Catechefis Hejdelbergenfis, opus a Viris Dodifjimis et infigni pietate confpicuis, D. D . Zacharia Urfino , et Cajparo Oleviano , juffu optimi Principis Frid. IU. cognomento P ii coeptum, quodque in Palatinatu tanto cum fuccejfu elaboratum , et A. 1573 publicatum fu it, Ut plurimarum Ecclefiarum calculum promeruerit: quod eum ad refiitnen dam conjolationis Dodrinam , unite adornatum fu erit, fle ciefiis quoque Bel gicis dignum videbatur , ut propter ejus exadijfimam methodum reciperetur ,. B. pro. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(18) pro coetu explicaretur , et ju x ta Decretum in Synodo Embdana A. itft.pro modulo infiitutionis Catecbetica haberetur. His accedit Jacobns Perizonios in Commentario Seculi X V I. in loco§. 3. laudato. p.6^2. A . 156 2. Per Zacbariam Urfinum , et Cafparum Olevianum confeftus ejl Catechijmus Hejdelbergenfs. Adprobat horum fuffragia Petrus Van Hocke,Lucubr.in Catechel. Palat, p.i. et 2. Sub initium renafcentis Evanaelii at e m i, veritas ex Scripturis demonfirata,petebatur calumniis mordacibus et iniquis, et Reli gio Cbrijfiana va riis et inultis Dijfenfionibus et Difftdiis lacerabatur et con turbabatur. Hac ad animum revocavit Frid. III. cognomento Pius, Eletlor Palatinus Sereni/Jimus, qui p er fuos incubuit Theologos in i d , ut Populus D E I haberet exemplar fanorumJermonum, feu ex Scriptura et fecundum illam (: Religionis Orthodoxa normam unicam:) toum £id*x*l* teneret, et profiteretu r, tam in Temphs, quam Scholis privatis et publicis. Sicque ejus juffu natus e f i Catechijmus Palatinus feu Hejdelbergenfs, confectus prim ario ab Theologis Celeberrimis, Z a haria Urfino, et Cafparo Oleviano, confcriptus Jtrmone Teutonico, in lutem emijfus, et publicatus, A. 1 $63. pofiqttam ab Injpeforibus Ecclefiarum , publica auftoritate ad id evocatis, ejfet revi/us , et adprobaffts; vcrfius autem ef i in Sermonem Latinum ab Jo fu a Lago et Lamberto Ludolpho Pithopceo, Viris infignibus et laudandis. Placuit hic Catethifmus Ecclefiis fielgicis in Synodo Embdana, A ■ 15 7 1. Dodreftana A. 1578. Medloburgenfi 1 <;8 1. Hagatia 1586. donec tandem Nationalis Synodus Dodreftana % 1 6 18. hunc Catechijmum denuo adpro b a v it, et veritatem ejus S . Sacra conformem declaravit. Eamdem habet. vocem J. Rodolphus a Kodolph in Catechefi Palat, inluftrat. p. 8. § xi 1. Auftoritate atque pio infiituto Friderici III. cognomento P ii, A d fe rt oris He/vet. Confefisonis conflantiffimi, Reformatorum in Gallia Patroni et D efenfioriSy exulumque Proteftoris optim i, Principis, integritate, liberalita te , &c. nullo fuorum temporum inferioris. Thuan Hifi. Lib. 62. in ufum Ecclefiarum et Scholarum E left: Palatinatus confiripta, auftoribus prdeci pitis D . Zacharia Urfino , et Cafparo Oleviano , Theologis Hejdelberg. et ab Injpeftoribus Ecclefiarum Palatinarum confentientibus Jujfragiis adprobata, (ub nomine Eleftoris Friderici beatif. memor, felicibus aufpiciis publi cata fu it m enfejan. Anni A era Vulg. 1563. Plures facile pollent ex Anti quioribus et recentioribus Scriptoribus teltes produci, concludam ta men eo, quod habetur in Hift. Eccl. Ref.Hung. et Trans-fil. cura Fride rici Adol. Lampe edita p. 128. Ubi vero juffu et auftoritate Friderici III. cognomento P ii, Eleftoris Palatini a Celeber. Theologis Hejdelberg. Urfino inprim is et Oleviano collatis operis et confiliis confefta Catechefis vulgo Palatin a , fiv e Hejdelbergenfs denominata, qua fidelibus aufpiciis in lucem pro-. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(19) d u t, A. 3. menje Januar. ad Hungaricas etiam Bcclefias , Lingvo p r i mum Latina , inquam i/ 'jfofiia Lago et Lamberto Pitbopceo translato erat, penetra/fet, avide et gratanter ab Eruditis noftra hiationis excepta, J u ventuti Scholafttcs p ralega , explicata, tandem in Htmgaricum etiam idiema , ad imitationem exterarum Chriftianarum Gentium, a Francifco quodam Szdrasi , ju ven e llungaro D ogifim o, Pajlore dein Ecclefia Debretzifienfts, translata efl< r '. Seftio. Quinta.. Zacharlam Urfinum, Catechefeos Palatinae Au&orem fuifle adverfus nubem Teftium negari nequit; quod porro confirmatur teftimonio Francifci Ju n ii, qui mortuum Urfinum Oratione funebri laudavit: hoc autem ut omnibus patefiat, Vitam Urfini ab exordio ad exitum pau cis deducere, non erit prorfus inutile. Zacbarias Ur/inus, JJratislavia , Sile (iorum Metropoli natus e ft , A. 1? 34. 18. Ju lii. Familia honeftijfma, Patre Cafparo B e e r , M atre Anna Rotba. In Schola Patria A. 15. statis, elegantis carminis et foluts orationis Jcriptione Schola Praftdibus diligentiam fuam probavit, et Armo (equenti in Academiam VJittembergerifempublicis mijfus ejt fum ptibus , ibi Melancthonem, communem illum Germanis P r s ceptorem audivit (edulo, per biennium et a m p l i u s W ittembtrgs commo ratus eft quinquennium, et eximiam Lingvarum , Poefeos, Artium Philofo p h is, ac Theologis Scientiam ftudio indefe/fj (ibi comparavit , A■ 1557. de canftlio Imperatoris Ferdinandi, et Principum Elegorum Im perii , inftitutum fu it in Urbe Vangionum colloquium inter Pontificios ac Proteftantes . ad id Urftnus Melancthonem (equutus e ft , et qus ibi ago funt, ptrfpexit. Vicinas tunc urbes et Academias inviftt , Geneva Calvinum a u d ivit, dein iM tetie Parifiorum diutius h sftt, Lingvo Gallica et, Hebr.es ex Mercero adi':ftenda gratia. Tandem Tigurum fe contulit, unde.ad Melanchtbonem reverfus eft, A. 1558. menfe Septembri, ad Schola Patria Elizabethana gubernationem vocatus ef t , commiftus ei erat Liber Melanchthonis de exa mine Ordinandorum , in quo cum perveniffet ad Locum , de Ccena Domini Melanchtbonem fecutus, Sacramentarius proclamatus, et adverjarios ex pertus eft plurimos, quare Dofirinam juam de Baptifmo et Cana certii propofttionibus complexus, quibus conveniebat, exhibuit. Doluit hoc fa tum Urfini Melanchihon, et hortatus eft Eum per Litteras ad conftantiam in vera Jententia tuenda, v e l ad reditum in Academiam 'Wittembergenfe m , ut (e melioribus temporibus ferva ret. Urftnus a rixis EccleftaJ/icis abhorrens, a Senatu Patrio honeftam dimifiionem Impetravit , Patria ergo excejftt, Vlittembergam venit, a Pro fe (foribus pro Collega expetitus JubftJlere noluit, prsjagiens , a morte .Philippi, Academia mutationem B 2 immiHaáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(20) imminere, A, 1560. Tigurum appulit, ubi ad Jo h annem Friftum [e con tulit , atque ufus ejl conjvetudine eruditi/fimorum Virorum , et ab ore P. M artyris pendebat A. 15 6 1. cum Synodo Tigurina Orthodoxam fuam Doffrinam proba/fet, Theologi eum Hejdelbergenfibus commendarunt, eo enim tempore defiderabatur, et Petrum Martyrem Eleflor Otho Henricus expe tebat , verum is etatis gravitatem excttfavit, atque ita Urfinus Hejdelbergam vocatus A. 15 6 1 9. Septembris eo appulit , et Collegio Sapientia prapofitus , /partam , quam natius erat, eruditifiime ornavit A. 1 f l atatis z8. titulo S. S.The DuHoris decoratus, Senatui Academico ad/criftus , atque profe/Jionem Locorum communium adgre/fus, quos per quinquennium docuit , collegas habetis. Petrum Boquintim , et Immamielem Tremelltum f r a t e r ordinarios, ipjbs in Academia et Collegio Sapientia labores, fuit et iam adbibitus deliberationi de Catecbefi Palatina ; cum enim Ecdefiarum (t Scholarum M inifiri Di/fentaneos Cateckifmoi, unus Lui heri, alter Brent ii, quidam fua commenta proponerent ■ Optimus E lellor, ut ad harmoni am , et uniformem hypotypofin Sacra Doflrina eundos revocaret, a Theo logis pleniorem et planiorem Catechefim Jcribi ju ffit , id etiam ab Urjino faQum cum laude*, Jicuti ex operibus ejus patet. Alues pe/filens Academiam di/Jipavit, ipfe domi manens /cripfit commentarium, de Morta litate et Con/blationibus Chriflianis, eodem Anno, Matthias Flaccius Illiricus, Heshu/ius et alii Catechefim Hejdelbergehfetn , ivprimis de CH R ISTI afcenftme, p ra jin tia , Sacramentis, Caena, virulentis,adorti funt /criptis, JElcSor hanc curam Urjino demandavit, ut fcripto apologetico finceram Catechefeos Dodrmam tueretur, ccnfuras aliorum dilueret, quod fideliffime et feliojjim e pra/litit. Cum autem Principes et eorum 7 heologi nihil magis exprobrarent E/efiori, quam quod in Articulo de Ccena Domini novam, pe regrinam , ab Augu/fana Confefftone damnatam doiirinam invexiffet Urfinus, jufiu M agi/Iratus, nomine Collegii Theologici fc rip fit: Exegefim vera Dod rin a de Sacramentis et Euchart/ha. A• 1564. Colloquio Mausbrunnenfiad fu it , ubi Brentii et Smidlini ubiquitatem , ore et calamo explofit Sub ideitj tempus Eleftori, inlu/tres Scholas, Amberga, Hejdelberga, ac Netthufii Vangionum aperturo , confilio fuo adfuit, Eidem adeo carus, ut cum a B ernatibus per Benedidum Aretium Hejdclbergam eo nomine miffum, A 1 57 J ad profe/Jionem in Academiam Laujannenjem vocaretur , dtmif/us non eft, Je d beneficiis, et Collega operum faeobo Kimedontio ornatus. A. 1574- con~ po/uit Con/eJJionem Fidei de D E O , de Per/ona C H R IS T I, et Ccena Domini, adver/us vefanas cujusdam calumnias, de Jermonibus Ariana Harejeos Hcjdclberga Jparfis. Edidit etiam admonitionem Neo/l adianam , &c. &c. &£• Opera ejus colleda, edita tribus tomis a Filio fuo, Johanne Urjino, D ifiiputisquc v. I. D avide Pareo , et D . (Juirino. Eledore Fridsrito e vivis exemptot Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(21) exempto, mutata omnia, et Reformati omnes Dodores, cum urfmo et Kitnedontio ditnijji, Bernates iterum invitabant A. 15:57. in locum Aret ii, fe d Filius Ele floris, jfoann. Cafimirus ad f i vocatum , retin uit, adeoque in no vam tdeuftddienfem Academiam, Urfisum cum Hyeronimo Zancbio colloca v it , de bis duobus judicavit Sturmius: Digni ifii duo, ad quos ex longin quis regionibus, multi conveniant, Urfinus Auditoribus fisis dicereJohbat: Si quid minus in ejus praleflionibus adfequerentur, aut firupulum haberent, id in charta confignarent, et fub finem cujusvis praleflionis ei traderent i Je domi cogitaturum , et fub initium fequentis praleflionis publice rejponfisrum. Obdormivit tandem m Domino, 6. M a rtii 158 3. a tat is fu a 49. (epultus Neufiadii. 8 M a rtii , potito ei a collegis hoc monumento: Conditum hic ef i Corpus Zacbaria Urfini Uratislavienfis, Theologi finceri , propulfatoris Harefium de perjona et Cana C H R IS T I, voce et Jtilo acerrim i , Pbilo/bphi acuti, Viri prudentiffimi, Moderatoris Juventutis feveri. E vo cati ex hac vita A, 1583. Altat. 4^. 6 . M artii,. Seflio. Sexta,. In Se&ione tertia quefti fumus, de breviifima apud Scriptores antiquiores et recentiores Hift Univ. et Eccl. H iiloris Catechiimi Pala tini relatione, et tamen brevis illa relatio fupra omnem dubitationis aleam polita eft neutiquam: Equidem Cafparum Olevianum, delibera tioni Theologorum, j 11flaElefloris Friderici convocatorum de conlcribenda Hypotypoli do&rina: Reform. Ecclefiar, interfuiile, et CatechiC mum Palatinum per omnia adprobafle, facile concedo, convi&us et aliorum, fed inprimis teftimonio Franciici Junii, idem adierentis de or dine Theologorum.Palatinorum, in funebri laudatione Urfini, quam nunc ftatkn expofuj; Eum tamen Auttorem fuifle Catechifmi Palarini, cum manitello et fide digno Antiquorum Scriptorum documento vix poflit probari, vehementer addubito. Scrupulum mihi movit (I.) altum de Auftore Catechiimi filcntium , apud nonnullos Theologos aeque ac Hiltoricos, qui tamen de Palatino, cx pro fello egerunt Catechifmo, hoc autem {impliciter, fine fufficiente ratione negleflum efle, perfvadere mihi firmiter non potui. Miflis ergo plurimis aliis, obannes Coc cejus Theologus celeberrimus, ctiamfi Explicationem Catechefeos Hejdelbeigenfis fcripferir, explicationique Prolegoijiena adpenderit. oper. T om . V I. de Auftore interim Catechifmi, ne verbo quidem meminit, fohart. facobus Hofmannus in Littera H. Eexiei Ju i univerjulis, fub vocabulo, Hejdelberga, ha:c tantum refert: Hic cum Tilemaimus Heshufius Paftor, cui fe Wilbetmus Klebitius oppofuit-, controverfias Sacromentales A. 156 1. excit afiet\ Friderkut l l h Elector, Ec defiet conju/turus, utrum que honefi} £ 3 dimifif i Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(22) dim ifit; Difputationem dein inter Theologos fisos, et Turingiacos infiituit , quorum hos audacia et loquentia, illos modeflia, et (olida veritatis fim pii. cis adfertione efje Juperiores ju d ic a v it, atque ut fchifnia tolleretur, bypotypofin doftrina, qua Catecbefis Hejdelbergenfis ditia , confer ibi et publi cari juffit. Quam cum Hesbufius, Flaccius, a lii » rurjus impeterent, Colloquium Mulbrunenfi injlitutum efl. A. i ^64. Addemus luperiori lo c o , liimmi Theologi et Hiftorici recentiffimi, Frid. Adol. Lampe Narra tionem , e Synopfi Hifioria Sacra et Eccl. Libr. II. Cap. x m . Hift. N .Teft. Seftione IIII. p. 428. Inter Confejjiones Ecclefia Refor. quibus publica ejus doftrina proponitur, primas tenet Catecbefis Palatina, Hejdelberga auJpiciis Friderici III. Concilio Tridentino oppofita, et A. 1563. bis imprefia ,, qua deinceps a Belgis, aliisque Ecclefiis Reformatis pro Libro Symbolico habita , et Ju ven tu ti tradita. Nihil hi de Auctore Catechifmi referunt;. cum tamen Illius, ut feriptoris Lexici univerfalis : Hujus autem, ut in vitis et operibus Virorum eruditorum recenfendis diligentiflimi, indnftria et adeuratio id efflagirafle videtur. Dubitationem meam auxit, (II.) Nexus Partium, Qusttionum, Refponfionum, ficut normat, h.e. Epiftolx S. Pauli ad Romanos, Catechifmi ar&iflimus, et indiflblubilis, Itili item Germanici, quo feriptus eft, conflans uniformitas: opus au tem duorum aut plurium, nexu plerumque hiulco, et ftili difformitate laborare folet. Subnatam ( 111.) confirmavit de Cafparo Oleviano fuipitioriem, quod non defint celebres feriptores, qui narrationem de Gatechiimo ita inflituunt, ut • non nifi unjus et folius meminerint, Zacharix Urfini; non Oleviani. Hi lunt inprimis: Francificus Junius, (criptor, laudator, et perorator vita: Urfinianae. D a vid Pareus, A u d itor, collcttor, et editor Explicationum Catecbeticarum Zacbaria Urfini: Uterque horum meminit Urfini, tamquam Auftoris Catechik m i, neuter vero Oleviani, quibus tamen et Olevianus,, et ejus opera ignota efle non poterant, cum Synchroni fuerint, et Hiftoriam Cate chifmi Palatini, recenter tunc confcripti et editi, adeuratiflime nove rant; nec Olevianum hac gloria, nifi mera ex invidia, fpoliare iis licuiflet. Cbrifloph M attba. Pfaffii Introduct. in Hifior.Tbeolog. Literar. Lib. 11. a d $ .v m .p . 2.62. fub litera (Z ) hx leguntur notae: Confiat, inte;r pracipuos Libros Sjmbolicos Reformatorum ejfe Catecbtfmum Hejdelbergen/em , cujus Auftor extitit Zacbarias Urfimus, Theologus Hejdelbergenfis, qui et eumdem ia explicationibus Catecheticis inluftravit, uti et D a v id Pareus , cujus et Mificellanea Catechetica exfiant. Prodiit primum A, 15 6 3 , ex Germanico idiomute, in Latinum verterunt Jo fu a Lagus et JLfimbertus Pitbopceus. At vero et in Graeam aliasque Lingvas ille verjits fu ti t afque etiam a Synodo Dodra cena in. numerum Librorum. Sjmbo« Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(23) Symbolicorum cooptatus , ititer Reformatos plurimi lunt, qui in hunc Catecbipnum / 'cripfere, ex quibus pojl jam laudatos eminet Joh an. Coccejus. In quibus nc quidem de Oleviano. Ad haec qui Adplaufum fcri>fcrunt Davidi Pareo, Explicationes Catecheticas edenti, fcilicct, Pauus Meliflus Francus. Simon Stenius Lomacenfis. Quirinus Rutcrus ^Moftacenfis Palatinus. M . Rartholomaeus Kekermannus Dantifcanus. Lamb. Ludolf. Pithopoeus Daventrienfis, nulla Oleviani mentione fat t a , folum Urfinum nominant: qui etiam Catechefim foli Urfino adferibit Lamb. Ludolf Pithopoeus. Efle Catecbejis, verum, quod d ico, probare, Et methodo; et verbis, hac tua fola poteft. Neque Verfores Catechcfeos in Lingvam Latinam , Jofua L ag u s, ct Lamb. Pithopoeus, nec Feftus Hommius, in Tabulis fuis, necArnoldus Montanus, meminerunt in Praefationibus fuis, Cafpari Oleviani. Sententiam ( l l l f . ) de Zacharia Urfino, unico Catechifmi Auflore com mendare videtur et illud , quod de Oleviano non legatur, Eum fuiile Interpretem Catechifmi, vel privatim, vel publice, Palatini; nec Defenforem adverlus calumnias Romanenfium, Heshufii, Flaccii, et ali orum, cum tamen foetus fi fuillet proprius, id vix ac ne vix quidem negligi poruillet : aft Zachariam Urfinum, et Interpretem, et Defenforem Catechifmi fuiile, e laudatis tefhmoniis, luce meridiana clarius eft.. f. Settio. Septima.. Thefi noftrae robur non contemnendum foeneratur (V .) Johan. Pifcator, in enarratione Vitae, et Operum Cafpari Oleviani, ubi nec vola, nec veftigium Catechifmi occurrit, quod ut adtendenti patefeat. Vitam Oleviani in conpendium millam , lecitabiraus; Cafparum Olevianum aniiquiffima urbs Trevirorum protulit, A. i 5 36. 1 o. Aug. Natus Patre, Gerbardo Pijtorum Tribuno. Puer apud Avum educatus, et in ludum Lit terarium mi(fus, in tenera adhuc alate, beneficio Senis cujusdam Pii Praceptoris agnofeere coepit virtutem unici facrtficii JESC J CHRISTI. A. atat. 1$. Lutetiam Par florum miffus, ut Ju ri Civili operam daret, ubi ut et in Scholis Aurelienji et Biturigum , Ecclefia Orthodoxa fe adjunxit, atque A. 155-7. j ureconfluitorum ordini fiolemniter eft adferiptus, id quod ex Franci/ci Duareni, atque Collegarum Ejus teftimonio liquidijfitne patet, fub id tempus in urbe Biturigum Friderici 111. Palatini filius adolejeens, cui a curis erat Nicolaus Ju d ex , Oleviani familiari(fimus, cum Praceptore et Principe Difcipulo, O/evianus quodam die animi cau/a a prandio adpraterfiuentem Ligerim egrejfius, offenderunt ibi Studiojos nobiles Germanos, flu vium Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(24) vium navigio transjeduros, qui Principem Ado\e(centem cum Ephoro ad trajiciendum invitabant; Olevianus autem Studiofos plu/culum potos anim advertens , trajedum difvadebat , fed Ephorus precibus Studiojbrum v i llus, navem cum Principe tonfcendit: a ripa Jb!venies ebrii navem moti tant , tandem evertunt , omnesque in aquis mifere fuffocantur. Prcceptor Principis fobrius ac natandi peritus r difcipulum ddreptum ad ripam edu cere conatus, cum inpetum aqua fufimere non pofiet, ambo perierunt t Olevianus trifiifim i cafus (pedator temperare fibi non potuit, quin in aquas fe injiceret, auxilium periclitantibus laturus, verum et ip(e limnfo in gurgite mento-tenus harens , feriis D E U M invocat praeibus, fimufque Votum fa c it , f i falvus evaderet , Civibus fuis fe Evangelium annunciaturum, atque ab oc curent e non-nemine, (alvus in ripam extradus; memor ergo v o ti, cum (lu diofu ris (aeras conjunxit Littera s, in primis Commentarios fo h Calvini diligenter evolvit. A d fuos Trevires reverfus rogatus, ut cauffa cujusdam patrocinium fufeiperet, quo in negotio, ubi animadverte re t, Ju s et a quum varie torqueri, conmotus vafritie hominum, et abufit Artis , ad Theologia (ludium animum adpulit , et Genevam profedus, to tum fe Theologia d ed id it , ubi dum ageret, Ecclefia , qua Metis colligitur> a Pras bifer io Genevenft Minifirum petens, Olevi anus et Colonius nominati fitnt ; fed Olevianus fe Calvino excufavit, quod inprimis Patria firv ire fit obfiridus. Tigurum exinde divertit y Petri M artyris t et Bul/ingeriaudi endi gratia , ac Martyris convidu ufiis, coram eo concionibus habendis !efe exercuit. In reditu navem confeendit, qua Far eIlus vehebatur, et Fa re Ilo hortanti , ut quamprimum Minifferio /aero Patria (ua ferviret, OteVtanut fit id falturum ffipulatus eff A. itaque 59 Tteviros re tetju t, a Senatu rogatus, ut Patria docenda fe r v ir e t , et centum Rhenenfes pro fa llar io ei dejftnati, ut in Schola, Hurfa d id a , Diafedicam Melancbtonit ft alias Artes traderet. In explicatione igitur Logica, u/iis exemplis Theo logicis , occafioncm nadtis e f l, fanam Evange/ii dodrinam exponendi, quod dum Canonici inaudivifien t, munere docendi ei interdixerunt, tandem Scho lam occluferunt. Juffits ergo a Senatu m Nofbdochio S fiacobi docere, fe d adverfarii Sacrfiiulum jubornarunt, qui antequam Olevianus adefjet, fuggeftum eonfcendens, concinnaretur; Populus autem frequens vifo Sacrifi culo, clamabat, ut fuggefiu fubitd defeenderetO levianus interea adeji, T opulum hortatur , ut eunt audiant Sacrificulum , quia ipfe aliam Concio nem efiet habiturus; fed Sacrificulo male evenifiet , nifi Olevianus prdhenfum eum manu J'alvum eduxif i t , edudoque eo, rogavit, num vellent ut Concionibus fttper{ederet, periculi metu, an velint m officio eum pro. gredi? Omnes refponderunt: Imo rogamus Te per D E U M , pergas con donari /ib hoc fa d o , Conjules, Senatores, et nonnulli Cives ab Epi/copo Littiore Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(25) ________________________« ( 17) (M fr ■ ' Eledore incaptivati , rogarunt ut folatii caufa Olevtanus ip(ii adjungeretur. Hi interim per io . jhptimanas captivi detenti , judicio feje Jliterunt , et cum 1 4. dierum dilationem petiijfent , nonnif i biduum inpetrant , quare jubito clam nuntios mittunt ad Fridericum Eledorem <t?c- rogantes ut iis fubvenirent , qui etiam inchoatum judicium inhibuerunt, et captivos liber tati refiituerunt. Eo igitur tempore Legatus Eledoris Palatini Valentinus Comes Erpacetifisy Olevianum adhuc in carcere agentem, jufiu Eledoris in Palatinatum invitavit , et Hejdelbergam abduxit A. 1560. Ubi Praceptor Collegii Sapientia conflitutur, et pofieaS.S. Theol. D odoret Profefior in Academia Hejdelbergenfi, deinde Pafior in a de Petrina , et Spiritus S. Hac in fundione permanfit ad obitum Eledoris Friderici III. i. e. ad an num 15 7 6. 264 Odobris, mox Berleburgum a Ludovico Comite Witgenfienio vocatus efi ad Munus Pajlotalc fimul et Praceptorale. Exinde A. 1584. it f i ohanne Nafiovio Seniore llerbornam evocatus , p er triennium Minifterio facro fundus e fi, et fimul in Schola , confilio fuo a perta , docuit. A. 1587, 25. Februarii, morbus eum ledo adfixit, et 1 1 . M artii. Tef i amentum con didit , 12. autem M artii. Epifiolam ad Filium fuum Paulum , tunc in Diactefi Spirenfi morbo detentum d id a v it , cui Epifiola adjecit : Domine fiE S U ! Jufiipe Spiritum meum, Ad. 7. Moribundum Comites, et alii vifitarunt , et Pafior f i oh. Pifiator , Vita Ejus Scriptor , ei aderat, et tandem placi dam obiit mortem. A. 1587. 15. M artii, atque terra mandatus in Templo Parochiali Herbor nenti. Opera Ejus jitnt jequentia: Concio de Abrahami Fide et obedientia. Concio de Ccena Domini. Admonitio de re Eucharifiica. Tabula , de Minif i er io Verbi D E I et Sacramentis. Expofitio Symboli Apefio lic i, fiv e Articulatum Fidei, in qua Summa gratuiti Foederis a terni inter D E U M et Fideles , breviter et perjpicue tradatur. Epitome Infiitutionis Religionis Chrifiiana f ohannis Calvini , in ufum pracipue Schola Herbornenfis , quam pofiea , D . Pifiator imitatus Olevianum, ad Aphorijrnos artifi ciose revocavit. Uterque opujculum /aum D. Beza dedicavit. Nota in Epi fiolam ad Galatas. Nota in Evangelia. Diale dices Lib. II. Theologicis exem plis inlufirati. Theodori Beza tn Epifiolas Pauli ad Romanos, G alatas, Fbilippenfis, ac Colofienfis nota , e Cajpari Oleviani Concionibus excerpta , ac edita. JSulla in bis omnibus occurrit; Catecheieos Palatina? mentio.. SeHio. OHavet.. E x haftenus difputatis ( V I .) colligimus: Fridericum III. Eleflorem Palatinum, Cognomento Pium , prxter alios Theologos fuos itiprimis Zachariae Urlino, et Gafparo Oleviano eam demandalle curam, Ut conciperent et conlcriberent, hypotypofin fanae Do&rinac, et forjaulam Keligioms Kcformata?. Didum , tactum; fed cum duo idemfaciC unt, Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(26) unt, non femper eft idem: uterque de eo fuerunt iolliciti, ut H ypotypofin adornarent, fed non eamdem adornarunt, quod ipfum fcopo Pij Ele&oris, dele&um formularum facere volentis , adcurate refpondit. Zacharias Urfinus confcribfit Catechifmum. Cajparus Olevianus Foedus Gratia. De Zacharis opere nullum efl dubium; Qleviano autem tribuit Foedus G ratis Joh. Pifcator in Vita eju s, feptima Seflione expofita. Cujus operis meminit etiam Chriftoph. M atthsus Pfaffius Introduci, in Hift. Theol. Literar. Lib. II. §. v. p. et 230. Objerva, 'jam ante Coccejum , eosque , qui pofi eum Methodo Faderali inhiavere, olim, hanc x-etidelag Tftcmtv, tenuijfe Gellium Snecanum, Cafparum Olevianum: De Subjiant ia Foederis gratuiti infer DEUM et Eleftos, itemque de M ediis, quibus ea ipfd Subflantia nobis communicatur. Quem Librum e prskftionibusCafpans Oleviani excerptum, publica, InluflrisCollegii Bethlcnii, olim A Ib s , nunc in Oppido N. Enyed Refidentis Bibliotheca, ex oblati one gratuita, Exccljentiflimj Medicinae Docloris, et in Urbe Metropo litana Cibinienfium praflici Ordinarii, Demini Jacobi Hutter, poffider, G cnevs editum in forma oflava A . 1 58 5. cum igitur et Catechilmum et Foedus G ratis (ibi reprslentatum recepiflet Frid. III. F.leflor, delegit e duobus Catechifmum Urfini, pro publica Ecclefiarum Palatinarum for mula, tamquam facilima methodo, et ulibus, et privatis, live domefticis, et Scholafticis, et Edclefiafticis adcommodatifilma, et in Ecclefia Chriftiana ab antiquilfimis temporibus ufitatiflima elaboratum; Foedus autem Oleviani, fublitniori» recentiori et Scholaftica Methodo confcriptum, inflitutionibus magis Academicis reliftumeft, atque idem Au£lor ipfe Cafpar. Olevianus publice prslcgit,ficuti Zacharias Urfinus Catechif mum fuum. H s c non efie fifta; led ex antiquiiTimis et fide dignis Ecclefis Palatins Monumentis eruta, (V II.) manifefto probabo docu mento. Henricus Altingius, in Hifforia Ecclefia Palatina p. 189.-90. difta nunc ftatim, his comprobat verbis : Interea Palatinis alia crevit eura domi, ad Injlitutionem et Gubernationem novellarum Ecclefiarum per tinens ; vifum Piijfitno Eleftori, ut Corpus aliquod Doftrina conJcriberetury ex Verbo D E I, quod in Ecclejiis et Scholis ad injlitutionem rudiorum tra deretur , 'tdque Catechijhti nomine. Nam Confeffioncm Augujlanam non mi nus ip(e, quam Principes Protejlanies alii, receperat, eique refte explica ta inharebat. Sed Catechifmo opus erat duplici de caufia , una quodt cum e x ordinatione Ottonis Henrici Brentianus admiffus effiet, Heskufius infuper introduxijfiet Catechifmum Luthert, privata auctoritate, et dc utroque con tenderetur , alii vero alios Catechijtnos, vel aliunde acceptos, vel a fe confcriptos adderent, qua res perpetuas rixas dabat in Ecclefia. Altera e ji, ut una et confentitns forma Doftrina proponereturper omnes Palatinas . . y ./ Ecclefi• Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(27) Ecclefias , in qua cum alia capita dodrina, tum inprimis ea, qua agunt de Perfona C H R IS T I et Sacramentis, Baptifmo et Cana, orthodoxi ac di lucidius declararentur. Id negotii datum duobus Theologis Oleviano et D oli, Ur/ino 15 6 z, tamquam Germanis, et Germanici fcribere dotlis, et uter que feorffmin chartam conjecit ejus (pecimen, Olevianut populari declaratione Fcederis G ratia: Urfinus fcripto duplici Catechi/mo, M ajore pro provetiioribus , Minore pro junioribus, ex utroque {.hoc Catechi/mo:) contratta eji Catechejis Palatina, qua a loco natali Hejdelbergenfis adpellari Jolet. Methodus efl Analytica, conformata difpofitioni Pau/ina'in Epiftola a d Ro manos. Primo enim proponitur finis in conflatione C.krijiiana, Rom. 1. 1 6 ,1 7. Deinde [abjiciuntur media ad eam adipifiendum nece/Jdria, tria numero, in agnitione M i fer ia, cap. I. 2. Liberationis acap. III. f . 27. ad c a p .X ll, et Gratitudinis , a cap.X ll. ufque adfinem. Cum abfolutum effet cpufculum Catecbeticum , et EleSori exhibitum , is convocatis pracipuis InjpeQoribus tt Pajloribus Palatinis Hejdelbergam , anno jam declinante id eis cenfendum d ed it: qui diligenter examinatum religiose expenfum ad normant Verbi D i vini , adprobarunt, commendarunt et evulgari publica auctoritate petierunt. Sim ul vera mandatum fo fu e Lago EctleJU Hejdelbergenfis tum M m iflro, et Lamberto Pithopceo , qui D aveniria Hejdelbergam venerat , ut Poedagogiarcbam capefferet, ut in Latinam Lingvam transferrent novum Catechifmum, quo ita utraque Lingvo in ujum tam Scholarum, quam Ecclcfiarum edi poffet, quod ab ipfis cum cura proflitum, Succeffit Annus 15 6 }. quo tneuntc Eleftor Palatinus Catecbifmum infigni prafatione ornatum , utraque Lingvo publicari, et mox in omnes Palatinatut ad Rhenum Eccle fias , ac Scholas introduci ju ffit : ita quidem , ut fetrtel quotannis totus ad captum tudiorum explicetur, et repetendo inculcetur. Unde f alium , ut Dodor Urfinus, qui Sap entia Collegiopraerat, anniverfarium hunc morem conjtanter ad annum ufque 1577 o b ferva rit, et quotannis explicationibus fu it Textum Catecbeticum inluflravit. E x iis v a rii repetitis natum efl opus Catecbeticum, a morte And oris editum N eofiadii , G eneva, et Leyda 15 8 4 . po(i fubinde auttum, et interpolatum d Doftore Pareo, Urfini D ifci puto folertiffimo. Illud tamen hic p r at er eundum non e fl, cum in prima Editione Catechifmi non haberetur QuaRio uctuagefima, quatenus explica tur d if crepantia Coena Domini et M iffa PapiR tca, flatim altera Editione hujus anni 1563. ex fpeciali Eiefioris mandato addita , et fuo loco inferta fuerit. Abj que dubio, ut abominanda corruptio Gena Dominica, qua in M iffa f u i t , detegeretur , et hoc veluti charafierifmo Eccleffa Reformata a Papiflicis difcernerentur. Cura haec tam clara fin t, ut qui ea non. perlpicit, eum ad lucem meridianam caecutire oporteat: Ergo, n iii, omnia me fallant, pace vulgatis et inveteratae opinionis, fas tandem ell C 2 concluHaáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(28) concludere: Zacbariam Urfinum, Jblum et unicum ejfe Catechifmi Pala tin i, Hejdelbergen/is Auflorem, quod erat mihi Argumentis Hiftoricis demonftrandum. Equidem non libidine diilentiendi, non pruritu novaturiendi, fed rationum, ut mihi videtur, folidarum in Hiftoria , momentis indu&us, fecefli a vulgari opinione: et tamen hancThefin, nemini obtrudo, non eft fundamentum Fidei falutaris, incolumi libe rum erit diflentire amiticia. Abundare fenfu ingenii fui cuilibet licet; Ego autem femper futurus fum paratilfimus, meliora et (olidiora docen tibus, fumma cum gratiarum aftione cedere et obfequi.. Seftio. Nona.. A&urn ha&enus, pro (copo noftro, fic fatis eft, de tribus Libris Ecdefiae Ref. Symbolicis, v. 1. Augujlana, et Helvetica Confejfionibus, nec non de Catechifmo Palatino Hejdelbergenfi. Diximus in §. Di(Tn. r, His addi merentur, Conclufa Synodi Nationalis Dordrechtana?; con cludo enim Patrum S. Synodi fic fe habet: Atque hac ejl perfpicua, fimplex et ingenua Orthodoxa de quinque Articulis, in Belgio contraverfis, doflrina declaratio, et errorum, quibus Ecclefta Belgica aliquamdiu Junt perturbata, rejeflio, quam Synodus ex Verbo D E I defumptam, et Copfejjionibus Reformatarum Ecclefiarum confnt aneam effejudicat. Tn gratiam ergo Studiofae Juventutis Scholafticae, cujus pars praecipua Afhs Synodi Dordrechtana: caret, enarrabo, prius S. Synodi Hiftoriam; cut Judicium S. Synodi paucis per modum Adpendicis adjiciam; ut liquido adpareat, hodiernos Gente in noftra prurientes animos, Libros Ecclefiae Refor matae Symbolicos, e Verbo D EI repetitos , fruftra in praefidium erroris Erafmiani et Remonftrantifmi protrahere; aut profe&o citra omnem ▼ eritatem, aequitatem, et caritatem calumniis maculare: vel enim ve hementer fallor, vel augurium meum certo certius veriilimum eft, eos omnes, five in gremio Ecclefiae noftrae Reformatae erroneis fuis opinio nibus, qui turbulenti et tumultuofi ede volunt, five exitum de Ecclefia Reformata meditentur, fenfum Verbi DEI orthodoxum, formulas confensus, et Libros Eccl. Ref. Symbol cos aut nunquam legifle, cpntulifie, aut certe occultas ob rationes, mundanos ob refpeaus; data opera oculos, ne videant, claufille, cor, ne veritatem radictdatiter recipiant , indurafie,atque luci falutari tenebras offudiile. Ex innumero Scriptorum Hiftoriae Synodi Dordjrcchtanar, et Eruditione celeberrimorum, et Fide digniifimorum numero, conpendio litaturus, deligam mihi hanc in rem Neotericum Hiftoricum, cujus Manuali utor in praeleftionibus meis H i ftoricis, is eft, Fridericus Adolph.Lampe, qui prolixas aliorum laudata dc Synodo narrationes, Hilt. Eccl. N .Teft. Lib. II. Cap, x i n . § xx x x i, P- 4 4 }. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(29) p. 443-"45* hoc modo refert. Gravius in Belgio exarfit fcbijrna, ob defeftum enim Paftorum admoti ad Minifttrium, qui praambulone Diderico Kornbtrto, de Pr&depinatione, Vocatione ad Salutem, et affinibus dogma tibus non fatis refle fenffie v i f i fiunt> deque Confieffione Belgica ac Catecbefi Palatina varias qu/fiiones moverant, inter quos numerantur Cafparus Coibapus, Hermannus Herbertus, Cornelius Viggerus. Horum vefiigiis infiftens fiacobus Arminius in quinque bis potijfimum Articulis, h Communi Reformatorum fiententia difcejfit: (i.) Pradejfmotionis Decretum non tffie abfolutum. (2.) Meritum CH RISTI effe univerfale. ( 3 ) Liberum Ar bitrium non pradeterminari. (4.) Gratia operationem in converfume non effe irrefiflibilem. (5 ,) Vere fideles vera Fide excidere pojfie. Superbae capita aterrima primo Juborta efi inter Arminium et Gomarum /is, DiJ'putatio quoque coram Ordinibus ab iisdem A. 1608. habita, cui Arminius non diu fupervixit. Cum A, 16 10. affecia Ejus offerrent Ordinibus Libel lum fiib nomine Remonfirantia, nomen Remonfirantium obtinuerunt, et Re formati a Contra-Remonfirantia, Contra-Remonfirantes ditli Jant. Ut, hac diffidii fax extingveretur, infiituta efi collatio Hagievfis A. 1 6 1 1 , • cui adfuere ex Remonfirantibus, Jo h : Utenbogardus, Adrianus Borrius , fi oh. Amoldus Corvinus ? Nicolaus Grevincbovius, Eduardus Poppius, et Simon Epifcopius. E x Contra-Remonfirantibus, Fefius Hommius, Peti ut Plancius, Libertus Fraxinus, Ruardus Acronius, fi obarmes Bftius, fi ohan nes Bogardus. Secuta Collatio Delpbenfis, A. 1613. Cum interea plaget hiare pergeret, Synodus Nationalis Dodracena conficripta efi , in qua in vitati conpaiuere Theologi Angli, Palatini, Brandenburgici, Helveti% Genevenjes, Naffovii, Bremenfes et Embdenjes. Prajes Synodi erat % fiobannes Bogermannus, qui 1 3. Novembris A. \618. eam aperuit. Invitati ad eamdem funi Remonjfrantes, fed quum ii iniqua viderentur populare, non fine acrimonia dimi/fifunt. Abfoluta efi hac Synodus d. 26. April. 154. Seffiunibus, Condemnati errores quinque Articulorum. Adprobata et con firmata Cimfejfio Belgica, nec non Catechefis Palatina. Verfio Bibitorum nova decreta efi. Ejfetlum ejus fuit dijfipatio Ecclefiarum Remonfirantium, conjuntla cum depofitione, et ftvera relegatione omnium illius partit Profejfn um et Minifirorum. Praecipua hujus /everitatis cauja fu it, fiufpicio non vana, quinque Articulos apud multos pratextum tantum effe, tpfumque virus Socianifini fub hac fpecie latere. Libertatem tamen Sacro rum Remonfirantibus Henricus Fndericus, Aurtacus A ■ 1630. reddidit. Singularem eruditionif omnis in hac Setia famam natius efi Hugo-G ratius, varus fatis circumactus, Jyncretijmo nimis fiudens, catera ad fiuporem dotlus. Addi merentur, Daniel T i tenus, Gerh. Joh. Voffius, Petrus Bertius. Affinis fuit controverfia de Gratia Univerjdli, quam non tantum C 3 TbtoloHaáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(30) Theologi quidam in Synodo Dodracena, Bremenfei inprim is , fed etiam iri Britannia Bancrofius, Davenansius, W ardus, ipfieque in extremis Rex fiacobus; in Gallia Amyraldus , Placeus , aliique magni nominis Theologi defenderunt. Celebrata ea propter efi Synodus Alenzomi, deputato rum exauctorationem Awyraldi urgentibus, 0//;; f«wj honore eum dimitten tibus , /tlentio utrique parti inpofito, propior tamen tranfattio inter eum et adverfarios ejus A. 1641;. inftituta eft. Proceflum laudatae Synodi in. caula Arminianorum, five Quinqarticulanorum legitimum fu iile, de. fenderunt et Patres Synodi, et Baravi recentiores plurimi. Remonftrantes autem de injuria fibi fuisque illata quefti funt, et hodiedum que runtur , id patet ex Relatione Hifiorica D e Origine et Progrejfiu Controverfiarum in Foederato Belgio , de Pradefiinatione et Capitibus adne xis : in adpendice Theologia Cbrifliana Philippi a Limborch. Quaeftioni huic me inmittere nec fcopus Difterrationis, nec animus fe rt, id obfervafle fufficit: Veritatem Scripturariam hac in Synodo triumphafle,id quod ex lequentibus candido Le&ori patefeet.. Sefiio. Decima.. Judicium Synodi Nationalis Reformatarum Ecclefiarum Belgica rum , habitae Dordrechti A. 1 6 18. et 1619. De quinque Do&rinae Ca pitibus in Ecclefiis Belgicis controverfis, cum adprobatione et fubfcriptionibus infignium Theologorum Re£ Magnae Britanniae, Belgii Foederati, Palatinatus Ele&oralis, Hailiae, Helvetiae, correfpondentia? Wcdderavicae, Genevenfis, Bremenlis et Embdanae, primo in forma quarta editum A. 1619 . et 6. Maji promulgatum cum Privilegio Ordinum Gene» ralium Belgii Foederati. Huic praemilla eft praefatio, quam excipit fententiae Orthodoxae propofitio, et heterodoxx reje&io , per quinque ca pita controveHa. Adnexa his funt, Conclufio Generalis, fubicriptionibus corroborata, item Sententia Synodi de Remonftrantibus, nec non Adprobatio lnluftrilfimorum, ac Praepotentum Dominorum D. D. Or dinum Generalium. N os fumma tantum rerum faftigia decerpemus, antithefes, rhelibus fubne&endo, quo ita contraria juxta fe pofita cla* nus elucefca nt. Sententia de D ivina Pradefiinatione , et adnexis capiti bus , quam Synodus Dordrccktana Verbo D E I confientaneam , atque in Ec clefiis Reformatis hatfenus receptam ejfie, ju d ica t , quibusdam Arti r culis expofita. Primum Doftrina caput, de D ivin a Pradefiinatione. jP ' Articulus primus. Cum omnes homines in Adamo peccaverint, . ‘ et rei Une facti maledictionis et mortis aeterna?, DEUS nemini feciftet injuriam, fi univerfum genus humanum in peccato et roale** di&ione relinquere, ac propter peccatum damnare voluiilet. Rom.. III. 1 $.. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(31) r III. 19.22. V I f . 2 j. Verum in hoc manifeftata eftCaritas DEI, quod 2. Filium luum unigenitum in mundum mifit, ut omnis qui credit in Eum non pereat,Ted habeat vitaro aeternam. iJo b .IV . 9. Jo h .llI. i£ . Ut autem homines ad Fidem adducantur, D EU S clementer laetiffi- j. mi hujus nuncii Praecones m ittit, ad quos vult, quorum minifterio homines ad relipifeentiam, ct fidem in C H R IS T U M crucifi xum vocantur. Rom. X. 14.15. Qui huic Evangelio non credunt, 4. fuper eos manet ira D E I, qui vero illud recipiunt, et Servatorem JE S U M vera ac viva fide amplefcluntur, illi per ipfum ab ira D E I, et interitu liberantur, ac vita aeterna donantur. Incredulitatis ifti- 5. us, ut et omnium aliorum peccatorum cauftafeu culpa neutiquam eft in DEO , fed in homine. Fides autem in JE SU M Chriftum et lalus per ipfum, eft gratuitum D EI donum, EpheC II. 8. PhiJ. I. 29. Ouoiautem aliqui in tempore fide a DEO donantur, id ab aeterno 6, ipfius decreto provenit. AEV XV . 18. Eph. I. i j . fecundum quod decretum Ele&orum corda, quantumvis dura, gratiose emollit, et ad credendum inflexit, non eleflos autem jufto DEI judicio, ma litia; et duritiae fuae relinquit. Atque hic potilFimum fele nobis ape rit profunda, milericorj pariter et jufta, hominum arqualiter per ditorum diferetio, five decretum illud EleBionis et Reprobationis in Verbo D EI revelatum. Qyod ut perverfi, inpuriet parum ftabiles, in fuum detorquent exitium; ita fanttis et religiofis animabus ineffabile prsftat folatium. EJt autem EleBio , inmutabile D E I 7, propofitum, quo ante jafta mundi fundamenta ex univerfo genere humano, ex primaeva integritate in peccatum et exitium fua culpa pro lapfo, fecundum liberrimum voluntatis fuae beneplacitum, ex mera gratia, certam quorumdam hominum multitudinem, aliis nec meliorum , nec digniorum, led in communi miferia cum aliis ja centium, ad falutem elegit in Chrifto, quem etiam ab xterno Me diatorem et omnium Ele&orum C aput, falutisque fundamentum conilituit; atque ita eos ipfi falvandos dare, et ad ejus communi onem per Verbum et Spiritum fuum efficaciter vocare ac trahere; feu vera fide donare, juftificare, fan&ificare, et potenter in Filii fui communione cuftoditos tandem glorificare decrevit, ad deraonftrationem fuae railericordiar, et laudem divitiarum gloriofae fuae gratiae, Eph. 1. 4, 5,6. Rom. V I I I .30. Hac EleBio non elt multiplex, 8. led una et eadem omnium falvandorum in Vctere et N ovo Teliam ento, quandoquidem Scriptura unicum praedicat beneplacitum, propofitum, et confilium voluntatis D E I, quo nos ab aeterno ele git et ad gratiam , et ad gloriam, et ad falutem, et ad viam falutis, Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
(32) 9.. 10.. 11.. ia.. 1 3.. 14.. 15 .. lutis, quam praeparavit, ut in ea ambulemus. Eadem harc Ele g io fafta eft non ex pr^viia Fide, fideique obedientia, fan&itate, aut aliqua bona qualitate et difpofitione, tamquam caufla feu con ditione in homine eligendo pratrequifita ; fed ad fidem, fidei obedientiam, fan&itatem &c. A c proinde Eleftio eft fons omnis falutaris boni, unde fides, &c. profluunt, Eph I. 4. Caufa vero hujus gratuitae EleEtionis, eft folum DEI beneplacitum, non i neo confiftens, quod certas qualitates, feu a&iones humanas, ex omni bus poflibilibus; in falutis conditionem elegit; led in e o , quod certas quafdam perlonas ex communi peccatorum multitudine fibi in peculium adfeivit. Rom IX. u , f i , 13. Aftor. X III. 48. Atque ut DEUS ipfe eft fapientiflimus , inmutabilis, omnilcius, et omni potens, ita Eleflio ab ipfo fa&a nec interrumpi, nec mutari, re vocari, aut abrumpi, nec Ele£ti abjici , nec humeros eorum minui poteft. D e hac aeterna et inmutabili lui ad falutem ele&ione, eletti fuo tempore, variis licet gradibus, et difpari menfura, cer tiores redduntur, non quidem arcana, et profunditates D EI cu riose ferutando, fed fruftus Eleftionis infallibiles, in Verbo D EI defignatos, ut funt fides, &c. in fefe tum fpirituali gaudio et lanfta voluptate obfervando. E x hujus Eleflionis fenfu et certitu dine, Filii DEI majorem in dies lefe coram DEO humiliandi, mi sericordiam ejus venerandi, fe ipfos purificandi, D EUM ardenter redamandi materiam defumunt; tantum abeft, ut hac Ele&ionis do&rina, in lege oblervanda fegniores, aut carnaliter lecuri red dantur. Qpod iis jufto DEI judicio folet accidere, qui de Ele ctionis gratia, vel temere praefumentes, vel otiose et proterve fabulantes, in viis eleftorum ambulare nolunt. Ut autem do&rina de Divina Ele&ione, per Prophetas, Chriftum, et Apoftolosfemper eft praedicata, et facris Litteris commendata, ita hodie in Ecclefia D EI, religiose, fanfte, fuo loco et tempore eft proponenda, ad gloriam D EI , et vividum populi ejus folatium. S. Scriptura teftatur, non omnes homines efle ele&os, fed quofdam in aeterna D EI Eleftione praeteritos, quos DEUS ex liberrimo, juftilfimo, irrepraehenfibili, et inmutabili beneplacito decrevit, in communi miferia , in quam fe fua culpa praecipitarunt, relinquere, nec falvifica fide, et converfionis gratia donare, led in viis luis, et jufto judicio , relifctos, tandem ob infidelitatem et caetera omnia pecca ta, ad declarationem juftitiae fua; damnare, et aeternum punire.. Atque hoc eft decretum Reprobationis, Deum neutiquam peccati Auct orem, fed tremendum, irreprathenfibilem, juftum judicem ac vindiHaáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.
KAPCSOLÓDÓ DOKUMENTUMOK
Virgineum haud genus ex apibus nec apes puto natas Virginibus, quanquam multa iis communia certe Sint, coniunx, et plura etiam, quam tu memoraris. Praeter enim
BÁnattyát n e m e k e t szóllani szívünknek Keserve felettébb nagy lett bús sej inknek Mert eddig nagy híven kit tisztelünk vala Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára
Valóság volt néki élete íblyáfa, Valóság és nem szin Háza kormányzáfa Mint vifeli magát Múzeum a’ Méh meleg nyárban, Haáz Rezső Tudományos Könyvtára Tsendes,
így élt vala ezen buzgó Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára Lelkű Uri Afifiony mind addig, mig nem utoljára terhes nyaSzékelyudvarhely valyákban esvén, Te lében
Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára Székelyudvarhely... Haáz Rezső Múzeum Tudományos
Hiú beszéd és helytelen kifejezés volt azonban az és tiszta szívből nem nevezhettem volna bálványképnek a szent képet, akárHaáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára
Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára Székelyudvarhely... Haáz Rezső Múzeum Tudományos
Meleg házban légyen,ki váltképen elsőben, Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára Székelyudvarhely.. I bár tsak tizen-őtőd napig. Etel-béli Dicetajais ahoz képeft
