Információrögzítés és visszakeresés heterogén környezetben megtekintése

(1)

Bakonyi Géza

J ó z s e f Attila T u d o m á n y e g y e t e m E g y e t e m i Könyvtár

Információrögzítés és visszakeresés heterogén környezetben

A posztmodern, információs civilizáció megteremtésének jelenlegi szakaszában a társa

dalmat alkotó emberek, ezek érdekszövetségei olyan kulturális mikrokozmoszt építettek maguk köré, amely inkább hasonlít csapdákkal teli információs labirintushoz, mintsem egy védő-óvó otthonhoz. Kicsiben ugyanezzel néznek szembe a kultúra különböző médi

umokon rögzített termékeit Őrző és rendszerező könyvtárak is: heterogén, multimédia környezetben kellene rendet teremteniük, olvasóikat eligazítaniuk. Ebben a helyzetben a hagyományos könyvtári eszközök mellett sokszor a modern információs technológia esz

közei is csődöt mondanak. Sőt, inkább csak újabb csapdákat, megtévesztő oldaljáratokat teremtenek az információs labirintusban. Vajon meg tudja-e teremteni ez a társadalom, benne a modern könyvtár azokat az eszközöket, amelyek Ariadné fonalaként segíthetnek megtalálni a helyes utat?

Olvasók és f e l h a s z n á l ó k

A Biblioteca M e d i c e a L o r e n z i a n a (a világ első nyilvános k ö n y v t á r a ) o l v a s ó p a d j a i n a k e l r e n d e z é s e v i l á g o s a n t ü k r ö z i azt az i n f o r m á c i ó - v i s s z a k e r e s é s i t e c h n o l ó g i á t , a m e l y e t a k ö n y v t á r a k az é v s z á z a d o k s o r á n kifejlesztettek, hogy megtaíál h a t ó v á t e g y é k az o l v a s ó által óhajtott m ű v e t a z i n f o r m á c i ó s labi

rintusban. Ez a t e c h n o l ó g i a ( a z a z az e g y e s p a d s o rok o l d a l á n kilógatott t á b l a a t á r g y k ö r és a t á r g y k ö r b e t a r t o z ó m ü v e k m e g j e l ö l é s é v e l ) e l e g e n d ő volt a p á r s z á z , k é s ő b b is c s a k e z e r n y i kötetet ő r z ő k ö n y v t á r s z á m á r a .

A k ö n y v e k m e g ő r z é s é r e v á l l a l k o z ó k ö n y v t á r a z o n b a n m e n n y i s é g i l e g és m i n ő s é g i l e g is új élet

s z a k a s z b a lépett: m á r a m á r n e m e g y s z e r ű e n a n y o m t a t o t t i n f o r m á c i ó ő r z é s é t és m e g t a l á l h a t ó s á gát kell b i z t o s í t a n i a . A m a i k ö n y v t á r e l s ő s o r b a n és á l t a l á n o s s á g b a n a l e g k ü l ö n f é l é b b m é d i u m o k o n m e g j e l e n ő i n f o r m á c i ó f o r r á s o k a t gyűjti, és az e z e k e n található i n f o r m á c i ó k a t i g y e k s z i k h a t é k o n y a n r e n d s z e r e z n i és s z o l g á l t a t n i . A két f e l a d a t ellátása k ö z ö t t óriási k ü l ö n b s é g v a n m i n d a s z e r v e z e t i f e l é p í t é s , mind az a l k a l m a z o t t s z a k e m b e r e k f e l k é s z ü l t s é g e , m i n d a z a l k a l m a z o t t t e c h n o l ó g i a t e k i n t e t é b e n .

E b b e n a z ö s s z e f o g l a l ó n a k , p r o b l é m a f e l v e t ö n e k s z á n t t a n u l m á n y b a n e l s ő s o r b a n a z információ- v i s s z a k e r e s é s i t e c h n o l ó g i a új l e h e t ő s é g e i r ő l lesz s z ó . H a n g s ú l y o z n i s z e r e t n é m , hogy n e m e g y s z e rűen a bibliográfiai l e í r á s o k h o z k ö t ő d ő i n f o r m á c i ó k e r e s é s i t e c h n o l ó g i á t v i z s g á l o m , h a n e m a k ö n y v t á

rak által f e l d o l g o z o t t különféle - a k á r h a g y o m á n y o s , a k á r digitális, e l e k t r o n i k u s m é d i u m o n m e g j e lenő - g y ű j t e m é n y e k r e v o n a t k o z ó , illetve az e g y ű j t e m é n y e k b e n t a l á l h a t ó i n f o r m á c i ó s v i s s z a k e r e s h e - t ő s é g i l e h e t ő s é g e k e t á l t a l á b a n .

A k ö n y v t á r a k b a n a m o n o g r á f i á k , s o r o z a t o k és p e r i o d i k u m o k bibliográfiai és t e m a t i k a i ( s z a k j e l z e t e k , d e s z k r i p t o r o k , t á r g y s z a v a k s t b . ) f e l d o l g o z á sa mellett e g y r e h a n g s ú l y o s a b b p r o b l é m á t j e l e n t az e d d i g c s a k e g y é b k a t e g ó r i á b a s o r o l t m á s infor

m á c i ó f o r r á s o k f e l d o l g o z á s a . E l ő s z ö r a m i k r o f i l m , m i k r o f i l m l a p és a v i d e o f i l m t e t t e p r ó b á r a a k ö n y v tári s z a k e m b e r e k f e l k é s z ü l t s é g é t , k é s ő b b a s z á m í t ó g é p e s a d a t b á z i s o k ( a k á r C D - R O M , a k á r o n l i n e a d a t b á z i s o k ; a k á r f a k t o g r á f i a i , a k á r teljes s z ö v e g ű a d a t b á z i s o k r ó l is legyen s z ó ) , m a j d az I n t e r n e t e n k e r e s z t ü l e l é r h e t ő hipertext j e l l e g ű , k ü l ö n f é l e t í p u sú o b j e k t u m o k a t t a r t a l m a z ó a d a t b á z i s o k , a r c h í v u m o k m e g j e l e n é s e . E z z e l p á r h u z a m o s a n a z o l v a s ó k b ó l f e l h a s z n á l ó k lettek, s e z n e m e g y s z e r i j é n c s a k m e g f o g a l m a z á s k é r d é s e , i n k á b b a n n a k a f e l h a s z n á l ó i m a g a t a r t á s n a k a m e g v á l t o z á s á t frja le, a m i k o r a k ö n y v t á r b a n m e g j e l e n ő e g y é n m á r n e m e g y s z e r ű e n c s a k e g y d o k u m e n t u m m e g l é t é t v a g y m e g n e m létét kéri s z á m o n a k ö n y v t á r o s t ó l , h a n e m á l t a l á b a n az általa s o k s z o r k é r d é s k é n t m e g s e m f o g a l m a z o t t igényt k i e l é g í t ő v á l a s z t . A régi o l v a s ó t e g y s z e r ű e n c s a k a z é r d e k e l t e , h o g y m e g t a l á l h a t ó - e Plinius m ü v e a b o t a n i k á r ó l , a mait v i s z o n t az é r d e k l i , hogy mit o l v a s h a t a b o t a n i k a és az i r o d a l o m k a p c s o l a t á r ó l , h a c s a k m a g y a r u l ó s angolul t u d .

(2)

A t o v á b b i a k b a n r ö v i d e n t e k i n t s ü k át, hogy ezek a j e l e n s é g e k m i k é p p e n m u t a t k o z n a k m e g a könyvtári s z o l g á l t a t á s o k e g y e s szintjein.

Keresés s z á m í t ó g é p e s könyvtári k a t a l ó g u s o k b a n

M o s t n e m a n n y i r a a s z á m í t ó g é p e s könyvtári k a t a l ó g u s o k v i s s z a k e r e s h e t ő s é g ! p r o b l é m á i r ó l lesz s z ó , m é g i s a jelzett e l m é l e t i k é r d é s e k é p p e n e z e k e n az olvasói f e l ü l e t e k e n j e l e n t k e z n e k a leglátvá

n y o s a b b a n , így e l ő s z ö r e z e k r ő l ejtünk szót. A k ö n y v t á r i r e n d s z e r e k á l t a l á b a n kétféle m e g o l d á s i j a v a s l a t t a l állnak elő a k e r e s é s i e l l e n t m o n d á s o k f e l o l d á s á r a .

Technikai megoldások

A z o l v a s ó b ó l f e l h a s z n á l ó v á a v a n z s á l t e g y é n n e k e l s ő d l e g e s e n azzal a p r o b l é m á v a l kell m e g k ü z d e nie, a m e l y e t az új t e c h n o l ó g i a m e g j e l e n é s e g e n e rál. E d d i g elég volt, ha t u d o t t o l v a s n i , írni, és t á j é kozott volt a saját s z a k t e r ü l e t é n ; m o s t a n r a viszont m e g kell tanulnia a m e n t á l i s p r o t é z i s e k használatát - a z a z a s z á m í t ó g é p e s input és o u t p u t k e z e l é s é t , s az ebből k ö v e t k e z ő v i s e l k e d é s b e l i v á l t o z á s o k a t is el kell sajátítania. { G o n d o l j u n k csak a r r a , hogy m e n n y i r e m á s k o n c e n t r á l á s t , l é n y e g f e l i s m e r é s i eljárást igényel c s a k a z , hogy a bibliográfiai leírá

s o k a t n e m k a t a l ó g u s c é d u l á n , k a t a l ó g u s o k fiókjai

ban kell o l v a s n u n k , h a n e m s z í n e s v a g y f e k e t e f e h é r k é p e r n y ő n . )

A k ö n y v t á r n e m z á r k ó z h a t el az elől, hogy s e gítse e b b e n az á t á l l á s b a n az o l v a s ó j á t - hiszen a k a r v a - a k a r a t l a n , é p p e n ö g e n e r á l t a ezt a problé

mát. A s z a k i r o d a l o m e l é g p o n t o s a n ö s s z e is foglal

j a az e b b ő l e r e d ő p r o b l é m á k a t :

> az i n d e x e k b e n t ö r t é n ő direkt és indirekt k e r e s é sek nyilvánvaló f e l a j á n l á s a {a k u l c s s z a v a s és a b ö n g é s z ő k e r e s é s e g y ü t t e s b i z t o s í t á s a ) ;

> a z új t e c h n o l ó g i á b ó l k ö v e t k e z ő új s z ó k i n c s a l k a l m a z á s a és é r t e l m e z é s e ( n e m biztos, hogy m i n d e n k i a z o n n a l érti, mit jelent a találati hal

m a z , k e r e s ő k i f e j e z é s , nincs m e g f e l e l ő rekord s t b . f o g a l m a ) ;

> a direkt k e r e s é s e r e d m é n y t e l e n s é g e e s e t é n é r t e l m e s h i b a ü z e n e t b i z t o s í t á s a (a „no records f o u n d " üzenet k ü l ö n b ö z ő n y e l v i v á l t o z a t a i legfel

j e b b azt e r e d m é n y e z i k , h o g y az o l v a s ó negatív v é l e m é n y e az adott k ö n y v t á r r ó l , e s e t l e g ö n m a g á r ó l t o v á b b e r ő s ö d i k ) ; fel kell hívni a z o l v a s ó f i g y e l m é t , hogy t a l á n elgépelt valamit, n e m v e t t e f i g y e l e m b e az é k e z e t e s betűk használatát s t b . ;

> u g y a n a k k o r e l l e n k e z ő e s e t b e n , v a g y i s h a a találati h a l m a z t ú l s á g o s a n n a g y , segíteni kell a

k e r e s é s i k é r d é s túl általános m e g f o g a l m a z á s á nak k o n k r é t a b b á t é t e l é b e n (felhívni a f i g y e l m e t a k e r e s ö k i f e j e z é s s z ű k í t é s é n e k a l e h e t ő s é g é r e és e n n e k d e m o n s t r á l á s a ) ;

> a t ú l s á g o s a n bonyolult, illetve t ú l s á g o s a n e g y s z e r ű „ h e l p " k é p e r n y ő k k e r ü l é s e ( n e m s z e r e n c s é s , h a egy konkrét s e g í t s é g k é r é s r e n a g y o n általános v á l a s z t a d u n k , a h o g y a fordítottja s e m - Karinthy, „ b e n y ú l t a m a z s e b e m b e és f e l s i k o l  t o t t a m : e g y kéz volt ott" m i n t á j á r a előállított

„a j o b b oldali k u r z o r r a l m e n j le a n e g y e d i k sor

b a , ott n y o m d m e g az F 1 billentyűt, m a j d g é p e l j be e g y x jelet, és u t á n a n y o m d m e g az Enter v e z é r l ő b i l l e n t y ű t " t í p u s ú help s z ö v e g e k r e g o n d o l o k ) ;

> a z ö s s z e t e t t k e r e s é s e k e s e t é b e n a k e r e s ő - kifejezés m e g f o g a l m a z á s á n a k a biztosítása a B o o l e - és a k ö z e l s é g i o p e r á t o r o k p o n t o s i s m e retének elsajátítása nélkül ( n e m feltétlenül s z ü k s é g e s , hogy a f e l h a s z n á l ó t ö k é l e t e s e n bir

t o k o l j a a logikai k i f e j e z é s e k kifinomult h a s z n á l a t á n a k t u d á s á t a b b a n az e s e t b e n is, ha Doszto

jevszkij B ű n és b ű n h ő d é s c í m ű k ö n y v é n e k egy m a g y a r nyelvű f o r d í t á s á t akarja o l v a s n i ) ;

> f e l h í v n i a f i g y e l m e t a k e r e s ő k i f e j e z é s e k p o n t o s m e g f o g a l m a z á s a , illetve balról v a g y j o b b r ó l v a l ó c s o n k o l á s a f o g a l m á n a k a j e l e n t ő s é g é r e ;

> biztosítani, hogy az e g y s z e r m e g f o g a l m a z o t t k e r e s ő k i f e j e z é s a t o v á b b i a k b a n is f e l h a s z n á l h a t ó l e g y e n („history" és „set" t í p u s ú fájlok);

> a m e g j e l e n í t é s i ( b e l e é r t v e a m e n t é s t és a n y o m t a t á s t is) f o r m á t u m o k e g y é r t e l m ű k e z e l é s e , azaz a f e l h a s z n á l ó ne k é n y s z e r ü l j ö n arra, hogy a „ p á r h u z a m o s c l m " é s . f ő c í m " , a z „ e g y e d i s z e r z ő " és a „testületi s z e r z ő " k ö z ö t t i k ü l ö n b s é g e k rejtelmeibe e l m e r ü l j ö n ;

> k i h a s z n á l n i a grafikus f e l h a s z n á l ó i felület n y ú j totta e l ő n y ö k e t ( d r a g 'd d r o p , cut and p a s t e stb.) a n é l k ü l , hogy a f e l h a s z n á l ó t az o p e r á c i ó s r e n d s z e r s z a k é r t ő j é v é k é p e z n é n k ki.

A felhasználók oktatása

A k ö n y v t á r a k , illetve a k ö n y v t á r i i n f o r m a t i k a i r e n d s z e r e k á l t a l á b a n két ú t o n i g y e k e z n e k m e g k ö zelíteni a p r o b l é m á t , egyik e s e t b e n s e m t ú l s á g o s h a t é k o n y s á g g a l . E g y r é s z t á l l a n d ó a n m e g - m e g ú j u l ó kísérleteket t e s z n e k az o l v a s ó k t o v á b b k é p z é s é r e , m á s r é s z t a f e l h a s z n á l ó i felületeket i g y e k e z n e k e g y s é g e s í t e n i (amit s o k a n ö s s z e t é v e s z t e n e k a H T M L - a l a p ú help k é p e r n y ő k elburjánzásával).

T e r m é s z e t e s e n egyik m e g o l d á s s e m l e b e c s ü l h e t ő , s n e m is m e l l ő z h e t ő . A f e l h a s z n á l ó k - a z o l v a s ó k ú j a b b és ú j a b b g e n e r á c i ó j á n a k k ö n y v t á r b a t ó d u l á s a (s e z n e m c s a k az e g y e t e m i k ö n y v t á r a k r a j e l l e m z ő , h i s z e n a f o l y a m a t o s a n n ö v e k v ő hallgatói l é t s z á m kiszolgálására l é n y e g é b e n n e m épült új könyvtár, a régiek pedig elavult k ö n y v t á r i t é r k i a l a k l -

(3)

TMT 45. évf, 1998. 8 - 9 , sz.

t á s s a l é p ü l t e k , ha e g y á l t a l á n k ö n y v t á r n a k építet

ték) által s o k s z o r r e m é n y t e l e n n e k látszó - o k t a t á sa e l s ő s o r b a n azt a célt szolgálja, hogy t u d a t o s í t s a b e n n ü k a m o d e r n i n f o r m á c i ó s t e c h n o l ó g i á b a n rejlő l e h e t ő s é g e k e t , m e g m u t a s s a az e h h e z c s a t l a k o z ó m ó d s z e r e k h a t é k o n y s á g á t . A h e l y z e t e t nehezíti, hogy a f e l h a s z n á l ó k k é n y e l e m b ő l , r o s s z b e i d e g z ő d é s b ő l n e m a m e g f e l e l ő k e r e s é s i m ó d s z e r e k e t részesítik e l ő n y b e n ( e g y s z e r ű s í t e t t k u l c s s z a v a k ban g o n d o l k o d n a k , illetve e l l e n k e z ő l e g : a c í m r e való k e r e s é s n é l g o n d o s a n beírják a c í m ö s s z e s s z a v á t a r e l e v á n s f o g a l m a k m e g j e l ö l é s e helyett s t b . ) .

M i n d e z n e m t e s z i f e l e s l e g e s s é a t á j é k o z t a t ó m u n k á t , sőt a n n a k m e g ú j u l á s á t t e s z i s z ü k s é g e s s é .

P r o g r a m o k

Az E U t ö b b könyvtári p r o g r a m o t is indított, a m e l y n e k k ö z é p p o n t j á b a n é p p e n az o l v a s ó k , k ö n y v t á r o s o k t o v á b b k é p z é s é r e v o n a t k o z ó o k t a t á s i m ó d s z e r áll. Ilyen pl. az E D U C A T E p r o g r a m ( E n D - U s e r C o u r s e s in i n f o r m a t i o n A c c e s s t h r o u g h t C o m m u n i c a t i o n T e c h n o l o g y ) , a m e l y - h a s o n l ó a n a t ö b b i h e z - a W W W nyújtotta l e h e t ő s é g e k kiakná

z á s á v a l , a t á v o k t a t á s b a n s z e r z e t t t a p a s z t a l a t o k k i h a s z n á l á s á v a l az ö n k é p z é s r e épít. A H y p e r L i b ennek a m ó d s z e r n e k t o v á b b f e j l e s z t e t t v á l t o z a t a . A p r o g r a m indítói érezték, hogy a H T M L f o r m á t u m nyújtotta l e h e t ő s é g e k e r ő s e n k o r l á t o z o t t a k az e g y s z e r ű b b hipertext d o k u m e n t u m o k a t leíró nyelv formális s z a b á l y a i által, ezért azt t ű z t é k ki célul, hogy az S G M L ( S t a n d a r d G e n e r a l i s e d M a r k u p L a n g u a g e - e n n e k v é g t e l e n ü l e g y s z e r ű altípusa a H T M L ) s z a b v á n y r a építve a k ö n y v t á r i kalauzok általános logikai leírását, struktúráját f o g a l m a z z á k m e g . A leírás a W W W b ö n g é s z ő k H T M L - b e á l l l - t o t t s á g a k ö v e t k e z t é b e n n e m terjedt el ( S G M L s z ö v e g m e g j e l e n í t é s é r e j e l e n l e g is c s a k két, k ö n n y e b ben ' elérhető e s z k ö z áll r e n d e l k e z é s ü n k r e : a S o f t Q u a d P a n o r á m a és a H o t M e t a i ) , d e s e m m i k é p p e n s e m t a n u l s á g o k nélkül v a l ó : t a n u l m á n y o z á s a s o k m ó d s z e r t a n i b u k t a t ó n á t v e z e t h e t m i n k e t . A z „online help" m i n d e n h a t é k o n y s á g a meliett s z ü k s é g e s az o l v a s ó k s z e m é l y e s k o n t a k t u s r a épülő t o v á b b k é p z é s e . A k ö n y v t á r o s o k , túlterhelt

s é g ü k r e h i v a t k o z v a , á l t a l á b a n s z í v e s e n h a s z n á l nak k ü l ö n b ö z ő feliratokat (a s z ö v e g s z e r k e s z t ő k , n y o m t a t ó k s a b l o n ikonjai c s a k t á m o g a t j á k ezt), de e z e k n e k a f e l i r a t o k n a k és f a l r a g a s z o k n a k a túlbur

j á n z á s a i n k á b b c s a k elijeszti az o l v a s ó k a t , s n e m segíti őket. A s z e m é l y e s k o n t a k t u s c s a k a k k o r lenne h a t é k o n y , h a kis c s o p o r t o s f o g l a l k o z á s kere

t é b e n v a l ó s u l n a m e g , d e erre v a l ó b a n k e v é s lehe

t ő s é g v a n . U g y a n a k k o r n e m s z a b a d l e m o n d a n i róla: c é l s z e r ű n a p i , heti állandó i d ő p o n t o k a t m e g adni, és a f o g l a l k o z á s o k a t k e v é s s z á m ú é r d e k l ő d ő

esetén is m e g t a r t a n i . A m á s i k l e h e t ő s é g az e g y e s o l v a s ó c s o p o r t o k a t m e g c é l z ó k u r z u s o k m e g h i r d e tése ( e g y e t e m i k ö n y v t á r a k b a n b i z o n y o s s z a k o k , é v f o l y a m o k ; k ö z k ö n y v t á r a k b a n iskolai o s z t á l y o k stb.). A nagy l é t s z á m ú c s o p o r t o k n a k tartott t á j é koztatásról s e m s z a b a d l e m o n d a n i : a b e i r a t k o z á s nál j e l e n t k e z ő n a g y o b b c s o p o r t o k e s e t é b e n a l k a l m a z h a t j u k ezt ( e g y e t e m i k ö n y v t á r a k b a n a z a k a d é m i a i év k e z d e t é n ) .

S z a b v á n y o k a tartalmi f e l d o l g o z á s b a n

A s z á m í t ó g é p e s k ö n y v t á r i k a t a l ó g u s o k g y o r s elterjedése és f e j l ő d é s e v i s z o n y l a g rövid időn belül felszínre h o z t a azt az igényt, hogy a k ö n y v t á r i d o k u m e n t u m o k f e l d o l g o z á s á t illetően k i d o l g o z z á k azokat a s z a b v á n y o k a t , a m e l y e k a l k a l m a z á s á v a l lehetséges az e g y s z e r l é t r e h o z o t t rekordok á t v é t e le ( s h a r e d c a t a l o g u i n g ) , és e g y s é g e s s z e m p o n t o k szerinti v i s s z a k e r e s h e t ő s é g e ( u n i ó n c a t a l o g u e ) . A M A R C f o r m á t u m , az A L A k a r a k t e r á b r á z o l á s és az LC t á r g y s z ó r e n d s z e r , s z a k j e l z e t e k e g y s z e r ű n e k t ű n ő , d e h a t é k o n y m e g o l d á s t nyújtottak m i n d a k ö n y v t á r o s o k n a k , m i n d az o l v a s ó k n a k . E g y s é g e s katalogizálási s z a b á l y z a t nélkül p e r s z e ez c s a k látszólagos, h i s z e n e g y r é s z t a k ü l ö n b ö z ő k ö n y v t á r i h a g y o m á n y o k és s z o k á s o k ö s s z e h a n g o l á s a , m á s részt az e z e k b ő i k ö v e t k e z ő k o m p r o m i s s z u m o k a l g o r i t m i z á l á s a m á r e g y á l t a l á n n e m volt o l y a n gyors f o l y a m a t . A s z á m i t ó g é p e s könyvtári r e n d szerek n e m z e t k ö z i e l t e r j e d é s e t o v á b b b o n y o l í t o t t a a helyzetet: a z e g y e s n e m z e t i k ö n y v t á r a k á l t a l á b a n r a g a s z k o d t a k a s a j á t n e m z e t i s z a b v á n y a i k n a k megfelelő, a n e m z e t i k a r a k t e r e k e t is m e g ő r z ő s z á m í t ó g é p e s f e l d o l g o z á s h o z . Enneí< k ö v e t k e z t é b e n az e g y s é g e s n e k s z á n t s z a b v á n y o k v a r i á c i ó k r a hullottak szét. Létrejött a U S M A R C , a C A N M A R C , a U K M A R C , a M A R B I és t á r s a i k , s t e r m é s z e t e s e n a t á r g y s z ó - , s z a k j e l z e t r e n d s z e r e k s e m j á r t a k j o b ban.

A k e l e t - e u r ó p a i o r s z á g o k k ö n y v t á r a i n a k g é p e s í t é s e c s a k m é g z a v a r o s a b b á t e t t e ezt a helyzetet:

egy o r s z á g o n belül a k á r t ö b b f é l e s z a b v á n y t is h a s z n á l n a k , attól f ü g g ő e n , hogy az adott k ö n y v t á r milyen o r s z á g b ó l s z á r m a z ó r e n d s z e r t v e t t m e g .

H a s o n l ó a helyzet M a g y a r o r s z á g o n is. A na

g y o b b e g y e t e m i és m e g y e i k ö n y v t á r a k b a n o l y a n r e n d s z e r e k e t h a s z n á l n a k , a m e l y e k n e k a f ő ( s o k s z o r az a d a t b á z i s belső) f o r m á t u m a a U S M A R C . Ezek a k ö n y v t á r a k á l t a l á b a n r a g a s z k o d n a k is e h hez a M A R C f o r m á t u m h o z , h i s z e n az e g y e t e m i és s z a k k ö n y v t á r a k b a n j e l e n t ő s m e n n y i s é g ű külföldi m o n o g r á f i á t d o l g o z n a k f e l , és e z e k bibliográfiai leírásai á l t a l á b a n m e g t a l á l h a t ó k a n e m z e t k ö z i h á lózaton elérhető s z á m í t ó g é p e s k a t a l ó g u s o k b a n , és m i n d e n n e h é z s é g ( Z 3 9 . 5 0 , W e b P A C m e g o l d á s o k ) nélkül i m p o r t á l h a t ó k az a d o t t r e n d s z e r e k b e . M á s

(4)

r e n d s z e r e k e s e t é b e n a m a g y a r s z a b v á n y n a k ajánlott H U N M A R C a d a t s o r á n a k i m p o r t á l á s a n e m jelent n e h é z s é g e t , mivel e r e n d s z e r e k belső adat

b á z i s - f o r m á t u m a v a g y k ü l ö n b e n s e m e g y e z i k a M A R C s z e g m e n t á l á s s a l , v a g y kellő r é s z l e t e s s é g gel s z e g m e n t á l t , hogy b á r m i l y e n c s e r e f o r m á t u m hoz t u d j o n a l k a l m a z k o d n i . A H U N M A R C - a l a p ú a d a t s o r t t e r m é s z e t e s e n m i n d e g y i k k é p e s kezelni, bár ez m i n d i g t ö b b - k e v e s e b b a d a t v e s z t e s s é g g e l , a d a t b á z i s - i n k o n z i s z t e n c i á v a l j á r h a t . K ü l ö n ö s e n a z o k b a n a m a g y a r k ö n y v t á r a k b a n p r o b l é m a ez, ahol a r e n d s z e r e k n e k n e m c s a k a k a t a l o g i z á l á s i és k ö l c s ö n z é s i modulját h a s z n á l j á k .

J ó l d e m o n s t r á l j á k e z t az állapotot a k ö z e l m ú l t két nagy o r s z á g o s k ö n y v t á r i projektjének k i d o l g o z á s a és v é g r e h a j t á s a k ö z b e n f e l m e r ü l t p r o b l é m á k .

KözEIKat

A K ö z E I K a t projekt o l y a n e g y s é g e s l e k é r d e z ő felület l é t r e h o z á s á t j a v a s o l t a , a m e l y n e k s e g í t s é g é vel a h o z z á illeszkedő k ö n y v t á r i k a t a l ó g u s o k - a f e l h a s z n á l ó s z á m á r a l á t s z ó l a g o s a n - p á r h u z a m o san l e k é r d e z h e t ő k , A K ö z E I K a t a l a p v e t ő e n n e m a n e m z e t k ö z i s z a b v á n y k é n t elfogadott Z 3 9 . 5 0 adat

b á z i s - l e k é r d e z é s i s z a b v á n y o n alapul (bár m a m á r tudja ezt is), tekintettel arra, hogy az e h h e z való r a g a s z k o d á s a l e g t ö b b t a g k ö n y v t á r a t kizárta v o l n a a r e n d s z e r b ő l . E z e k r e n d s z e r e i u g y a n i s n e m lettek v o l n a az e s z a b v á n y n a k m e g f e l e l ő s z e r v e r - k l i e n s m e g o l d á s o k k a l m e g k ö z e l í t h e t ő k . A z Igy kialakított felület a z o n b a n az e g y s z e r ű l e k é r d e z é s e k ( s z e r z ő , s z e r z ő / c í m , k u l c s s z ó ) nagy s z á z a l é k á b a n m e g k ö zelítőleg p o n t o s e r e d m é n y t ad az o l v a s ó k n a k .

A k ü l ö n b e n is k e r e s é s i b i z o n y t a l a n s á g o k a t o k o zó e s e t e k b e n v i s z o n t a K ö z E I K a t által a d o t t m e g o l d á s felerősíti a m ö g ö t t e álló r e n d s z e r e k , k ö n y v tári k a t a l ó g u s o k inkonzisztenciáját, a k ü l ö n b ö z ő a d a t b á z i s - f o r m á t u m o k b ó l , a különféle f e l d o l g o z á s i s z a b v á n y o k b ó l , és az ezek eltérő s z e g m e n t u m a i ( m e z ő k , a l m e z ő k , indikátorok) alapján létrehozott k u l c s s z a v a s és b ö n g é s z ő indexek a l k a l m a z á s á b ó l e r e d ő e l t é r é s e k e t . ( H a n g s ú l y o z o m : ez a m e g á l l a p í tás n e m a K ö z E I K a t , h a n e m a k ö n y v t á r i s z a b v á nyok n e m e g y é r t e l m ű a l k a l m a z á s a i n a k a kritikája.) E b b ő l k ö v e t k e z i k a z t á n , hogy o l y a n s z e r z ő k e s e t é b e n , a k i k n é l a név t r a n s z l i t e r á l á s a n e m e g y é r t e l m ű , v a g y n e m e g y é r t e l m ű e n a l k a l m a z o t t , igen eltérő e r e d m é n y e k e t k a p h a t u n k , ha a K ö z E I K a t felületét h a s z n á l v a k e r e s ü n k e g y s z e r r e t ö b b k ö n y v t á r b a n , v a g y ha az adott k ö n y v t á r a k kataló

g u s á t e g y e n k é n t k é r d e z z ü k le.

A n e v e k r e v a l ó k e r e s é s általában is p r o b l e m a t i kus, h i s z e n az e g y e s r e n d s z e r e k b e h a t ó b b t a n u l m á n y o z á s a a l a p j á n t i s z t á b a n lehetünk a z z a l , hogy m l g az egyik r e n d s z e r b e n a s z e r z ő i index kizáró

lag a s z e m é l y i s z e r z ő k t á r o l á s á r a kinevezett m e -

z ő k / a l m e z ő k t a r t a l m á t indexeli, a d d i g m á s r e n d s z e r e k e s e t é b e n az e g y é b s z e r z ő s é g i k ö z l é s b e n , sőt az u t a l ó k b a n t a l á l h a t ó n e v e k is e b b e n az i n d e x b e n k e r e s h e t ő k . E n n e k k ö v e t k e z t é b e n a Reich Károly grafikus n e v é r e v a l ó k e r e s é s a s z e r z ő m e  z ő b e n o l y a n találati h a l m a z t f o g e r e d m é n y e z n i , a m e l y b e n m e g t a l á l h a t ó k lesznek a R e i c h Károly s z e r z ő s é g é v e l , illetve illusztrálásával jelzett m ű v e k u g y a n ú g y , a h o g y a róla s z ó l ó m ü v e k is. Ez m é g ö n m a g á b a n n e m is l e n n e baj. A baj a z , h o g y m i n d e n e g y e s k ö n y v t á r n á l a saját a l k a l m a z á s szerinti variációt k a p j u k - t e h á t s o h a n e m l e h e t ü n k bizto

sak a b b a n , hogy m e k k o r a is a t é n y l e g e s találati h a l m a z . M e g f e l e l ő e n n a g y a d a t b á z i s o k b e k a p c s o lása e s e t é n (s ilyen azért s z e r e n c s é r e v a n n é h á n y ) ez p e r s z e n e m jelent t é n y l e g e s p r o b l é m á t a fel

h a s z n á l ó k s z á m á r a . S z e r e n c s é s e s e t b e n m i n d e n o l y a n m ű v e t m e g t a l á l h a t , a m e l y r e s z ü k s é g e v a n - legfeljebb e m ű v e k lelőhelyéről k a p h i á n y o s infor

m á c i ó t .

S ú l y o s a b b a helyzet a k k o r , h a a s z e r z ő n e v é nek t r a n s z l i t e r á l á s a , illetve a franszliterálás alkal

m a z á s a n e m e g y é r t e l m ű . Ez a helyzet a szláv nevek (Dosztojevszkij, D o s t o e v s k i j , D o s t o y e v s k y , D o s t o e w s k i i stb.), a h u m a n i s t a s z e r z ő k [Komensky, C o m e n i u s , K o m e n i u s ; lásd m é g Prothasius de Boskowitz, Marsilius Ficinus, Gaieottus Maríius, Baptista Guarinus, Nicolaus Machiensis, Franciscus Maturantius, Gaspar Tribrachus stb.), a h í r e s e b b latin a u k t o r o k eredeti latin és n e m z e t i h a g y o m á n y o k h o z kötött n é v v á l t o zatainak k e r e s ő k é r d é s b e v a l ó illesztésénél is. A könyvtári s z a b v á n y o k n a k é p p e n ilyenkor kellene h a t é k o n y a n m ű k ö d n i ü k , d e s a j n o s é p p e n ekkor m o n d a n a k a l e g l á t v á n y o s a b b a n c s ő d ö t .

M O K K A

A m a g y a r o s z t o t t katalogizálási p r o g r a m ( M O K K A ) k i d o l g o z á s a t a l á n m é g t ö b b s z a b v á n y o s í t á s a i p r o b l é m á t h o z o t t f e l s z í n r e . A z e z e k k e l k a p c s o l a t o s viták k ö z é p p o n t j á b a n l e g i n k á b b a H U N M A R C - n a k a U S M A R C - t ó l és a U N I M A R C - t ó l eltérő m e z ő - és a l m e z ő - a l k a l m a z á s a állt, h i s z e n ez a l e g t ö b b t a g k ö n y v t á r a t k é t s é g e s e r e d m é n y ű k o n vertálásra fogja k é n y s z e r í t e n i . E n n e k ellenére én i n k á b b n e m ezzel a k ü l ö n b e n is s o k s z o r körüljárt és m é g a k ö z e l j ö v ő b e n t ö b b s z ö r körül is j á r a n d ó kérdéssel f o g l a l k o z o m , h a n e m h á r o m m á s i k k a l .

R e k o r d k a p c s o l a t o k

Látszólag n e m nagy j e l e n t ő s é g ű , csak t e c h n i k a i m e g o l d á s t s ü r g e t ő p r o b l é m a . V a l ó j á b a n az e g é s z p r o g r a m m e g b u k h a t rajta. A k é r d é s az volt: tekin

tettel arra, hogy a t a g k ö n y v t á r a k egy r é s z e a saját

(5)

TMT 45. évf. 1998. 8 - 9 . sz.

r e n d s z e r é b e n is r e k o r d k a p c s o l a t o k l é t r e h o z á s á v a l oldja m e g a s o r o z a t o k és a t ö b b k ö t e t e s m ü v e k f e l d o l g o z á s á t , n e m l e n n e - e c é l s z e r ű e n n e k a t e c h n i k á n a k az a l k a l m a z á s a a k ö z p o n t i katalógus

b a n is. A k é r d é s r e e d d i g n e m i g a z á n talált választ a M O K K A i n f o r m a t i k a i b i z o t t s á g a , h i s z e n ez a m e g o l d á s f e l t é t e l e z n é , hogy a z o k a rekord a z o n o s í t ó k , a m e l y e k e n a k ö z p o n t i a d a t b á z i s b a n a r e k o r d - k a p c s o l a t o k l é t r e h o z á s a a l a p u l n a , a z o n o s a k m i n d e n e g y e s t a g k ö n y v t á r e s e t é b e n is. A z a z a le-, illetve feltöltött, r e k o r d k a p c s o l a t o k a t t a r t a l m a z ó r e k o r d o k és r é s z r e k o r d o k k a p c s o l a t a n e m jelent m a j d i n k o n z i s z t e n c i á t az a d a t b á z i s o k b a n . Mint e m l í t e t t e m , s a j n o s m e g o l d á s a z ilyen f o k ú együtt

m ű k ö d é s r e j e l e n l e g n e m létezik.

Egységesített n e v e k

A M O K K A bibliográfiai s z a b v á n y o k k a l f o g l a l k o z ó b i z o t t s á g a - teljes j o g g a l - r a g a s z k o d n a h o z z á , hogy az e g y s é g e s í t e t t a d a t o k a t t a r t a l m a z ó b e s o r o lási r e k o r d o k e g y ü t t m o z o g j a n a k a h o z z á j u k t a r t o z ó bibliográfiai r e k o r d o k k a l . A z a z h a egy t a g k ö n y v tár le- v a g y feltölt e g y bibliográfiai leírást, a k k o r a z z a l e g y ü t t a h o z z á t a r t o z ó e g y s é g e s í t e t t nevek ( e l s ő d l e g e s e n a s z e r z ő i és a c l m b e j e g y z é s e k )

rekordjai is f e l - , illetve letöltve l e g y e n e k . A problé

m a m e g i n t c s a k a z , hogy mi fogja biztosítani az e g y ü v é t a r t o z á s t , a m i k o r a t a g k ö n y v t á r a k eltérő s z á m í t á s t e c h n i k a i és i n f o r m a t i k a i elvek alapján m ű k ö d ő r e n d s z e r e k e t h a s z n á l n a k . A l e g j o b b m e g o l d á s t a l á n az lenne, ha a t a g k ö n y v t á r a k e l t e k i n t e nének a bibliográfiai és a b e s o r o l á s i adatok e g y ü t t m o z g á s á t ó l . E z z e l a z a n b a n é p p e n a z o s z t o t t kata

logizálás egyik l e g n a g y o b b h a s z n á t ó l f o s z t a n á n k m e g m a g u n k a t : l e m o n d a n á n k az a z o n o s e l v e k a l a p j á n l é t r e h o z o t t e g y s é g e s b e s o r o l á s i alapokat t a r t a l m a z ó fájlok l é t r e h o z á s á r ó l . S e z z e l a n n a k az e s é l y é r ő l is, hogy az o l v a s ó k a k ö z ö s l e k é r d e z é s i felületek h a s z n á l a t á b a n v a l a h a is s z á z s z á z a l é k o s a n m e g b í z z a n a k

Tartalmi feltárás

A M O K K A - t l é t r e h o z ó t a g k ö n y v t á r a k t e r m é s z e t e s e n n e m m o n d h a t n a k le a t a r t a l m i feltárás e g y s é g e s í t é s é r ő l . A s z a k j e l z e t e k e t illetően s z e m b e kell nézni v é g r e a z E T O e g y s é g e s h a s z n á l a t á n a k az e l f o g a d á s á v a l - u g y a n i s a t a g k ö n y v t á r a k által a l k a l m a z o t t v a r i á c i ó k v é g t e l e n s z á m a teljesen l e h e t e t l e n n é t e s z i , h o g y a t u d ó s v a g y laikus f e l h a s z n á l ó a k á r c s a k v é l e t l e n ü l is o l y a n szakjelzetet találjon, a m e l y n e k s e g í t s é g é v e l e g y s z a k c s o p o r t o t le t u d n a k é r d e z n i . A h e l y z e t e t n e h e z í t i az is, hogy az E T O r e n g e t e g o l y a n k a r a k t e r t h a s z n á l az

a l f o g a l m a k j e l ö l é s é r e , a m e l y e k t ö b b s é g é n e k h a s z nálata a l e g t ö b b s z á m í t ó g é p e s a d a t b á z i s - k e z e l ő e s e t é b e n k é r d é s e s , h a n e m é p p e n tiltott h a s z n á l a t ú . Igy e g y e s r e n d s z e r e k b e n v i s s z a k e r e s h e t e t l e n a g o n d o l a t j e l , a z á r ó j e l és a z idézőjel. M á s r e n d s z e r e k b e n c s a k a k u l c s s z a v a s és a b ö n g é s z ő k e r e s é s k o m b i n á l á s á v a l é r h e t ü n k el l e g a l á b b m e g k ö z e l í t ő e r e d m é n y t .

K l i e n s - s z e r v e r m e g o l d á s o k

A z integrált k ö n y v t á r i r e n d s z e r e k m á r e l é g k o r á n m e g t a l á l t á k a k ö n y v t á r i i g é n y e k n e k l e g m e g f e l e l ő b b n e k l á t s z ó a d a t b á z i s m o d e l l t : a z S Q L n y e l v r e építő relációs a d a t b á z i s - k e z e l ő k e t . E z e k n e k e g y r é s z e e g é s z e g y s z e r ű e n e l m e n t i egy a d a t t á b l á b a a M A R C a d a t s o r t , m a j d az e g y e s m e z ő k é s a l m e z ő k t a r t a l m á t i n d e x e l h e t ő a d a t t á b l á k b a n m e g i s m é t l i ; m á s o k m e g p r ó b á l t á k r u g a l m a s a b b a d a t t á b l a - k i o s z t á s s a l é s s z e r ű s í t e n i az a d a t b á z i s o k k e z e l é s é t .

A k á r m e l y i k m e g o l d á s t is v á l a s z t j á k , a s z e g m e n - tálási és az a d a t t á b l á k közti r e l á c i ó k s z ü l t e k é n y s z e r a v i s s z a k e r e s é s b e n is m e g m u t a t k o z ó h i á n y o s s á g o k m e g j e l e n é s é h e z v e z e t e t t . Ilyenek pl. a m e z ő k m e g h a t á r o z o t t h o s s z á b ó l is e r e d ő i s m é t e l h e t ő s é g b e h a t á r o l t s á g a az e g y e s a d a t m e z ő k d e f i n i á l á s á n á l ; a k ü l ö n b ö z ő a d a t t á b l á k k ö z ö t t l é t r e h o z ható relációk l e h e t s é g e s m a x i m u m a ; a t ö b b v a r i á ciós t á b l á k közti relációk k i v á l t á s á r a h a s z n á l t k e r e s z t t á b l á k . E z e k a korlátok e l s ő s o r b a n a z é r t j e l e n t e n e k p r o b l é m á t , m e r t e l e v e b e h a t á r o l j á k a k é s ő b b i i g é n y e k k i e l é g í t é s é n e k a l e h e t ő s é g e i t . A z igények u g y a n i s a s z á m í t á s t e c h n i k a , a z i n f o r m á ciós t e c h n o l ó g i a g y o r s f e j l ő d é s e k ö v e t k e z t é b e n g y o r s a n v á l t o z n a k ; az a l k a l m a z o t t t e c h n o l ó g i a és a rá é p ü l ő s z a b v á n y o k v i s z o n t s o k k a l m e r e v e b b e k a n n á l , h o g y ezt a v á l t o z á s t m e g f e l e l ő e n k ö v e t n i t u d n á k . A z IT f e j l ő d é s é v e l c s e p p e t s e m lépést tartó, d e az a n y a g i e s z k ö z ö k e t birtokoló f e n n t a r t ó k így a k ö n y v t á r i r e n d s z e r e k e t n e m t u d t á k o l y a n g y o r s a n kicserélni, ahogy arra s z ü k s é g lett v o l n a . Á z i g é n y e k e t a z o n b a n n e m l e h e t e t t elfojtani: Igy a h i á n y o s s á g o k a t a szállítók a k l i e n s o l d a l e r ő s í t é s é vel i g y e k e z t e k elleplezni.

A p r o b l é m á t f o k o z z a az is, h o g y a f e l h a s z n á l ó k n a g y e l ő s z e r e t e t t e l a l k a l m a z n a k a strukturált adat

b á z i s o k b a n v a l ó v i s s z a k e r e s é s r e o l y a n t e c h n o l ó giát, a m e l y legfeljebb a teljes s z ö v e g ű a d a t b á z i s o k b a n h o z h a t m e g f e l e l ő e r e d m é n y t , a z a z a k u l c s s z a v a s k e r e s é s t részesítik e l ő n y b e n .

A n e g y e d i k g e n e r á c i ó s k ö n y v t á r i r e n d s z e r e k e l s ő s o r b a n a b b a n k ü l ö n b ö z n e k a z e l ő z ő g e n e r á c i ó tól, h o g y a m e g o l d á s egy r é s z é t az a l a p v e t ő a d a t b á z i s - f u n k c i ó k a t ellátó s z e r v e r o l d a l r ó l á t h e l y e z i k a f e l h a s z n á l ó k l i e n s é r e . Igy a f e l h a s z n á l ó , r é s z b e n j o g o s a n , a b b a n a hitben v a n , hogy a z ó h a j t o t t f e j l ő d é s b e k ö v e t k e z e t t . R é s z b e n j o g o s a n , h a n g s ú -

(6)

l y o z o m . A f e l h a s z n á l ó m e g tudja változtatni a z o k a t a beállításokat, a m e l y e k h e z e d d i g n e m volt joga - hiszen ez a j o g e d d i g a s z e r v e r t m e n e d z s e l ő „root"

kizárólagos j o g a volt. M e g m o n d h a t j a , hogy a bevitt a d a t o k a t m i l y e n f o r m á t u m b a n s z e r e t n é kezelni ( a z a z a M A R C , a M A R B I s t b . melyik verzióját ré

szesíti e l ő n y b e n ) - igaz, k ö z b e n t u d o m á s u l kel!

v e n n i e , hogy b i z o n y o s ( m á s f o r m á t u m o k h o z t a r t o zó) m e z ő k feletti e l l e n ő r z é s i j o g á t e l v e s z t e t t e . M e g h a t á r o z h a t j a a v i s s z a k e r e s é s p a r a m é t e r e i t : melyik m e z ő , a l m e z ő t a r t a l m á t akarja látni az in

d e x b e n ; m i l y e n s z a b á l y o k a l a p j á n kívánja alkal

m a z n i a b ö n g é s z é s t . V i s z o n z á s k é p p e n beletörő

dik, hogy ez a m e g j e l e n í t é s n e m érinti az a d a t b á zis t é n y l e g e s s z e r k e z e t é t - h i s z e n ez m a j d csak m á s t e r ü l e t e k e n f o g j e l e n t k e z n i p r o b l é m a k é n t . A rendszer- és a d a t b á z i s g a z d a f o g s z e n v e d n i tőle, s áttételesen az o l v a s ó k .

A f e n t leírt k l i e n s - s z e r v e r modell p e r s z e első

s o r b a n a M i c r o s o f t - a l a p ú r e n d s z e r e k r e igaz.

Emellett l e h e t s é g e s o l y a n o s z t o t t r e n d s z e r kialakí

tása is, a m i k o r a k l i e n s e k n e m e g y m á s t ó l teljesen e l s z a k í t v a m ű k ö d n e k , h a r á m egy k ö z ö s rendszer

be f o g l a l v a , az e r ő f o r r á s o n é s s z e r ű m e g o s z t á s á nak elve a l a p j á n .

Új m e g o l d á s : M A R C DTD

E g é s z e n m á s m e g o l d á s t sugall az a kísérlet, amely a M A R C f o r m á t u m S G M L s z a b v á n y alapján való á t í r á s á b a n rejlik. E z z e l u g y a n i s l e h e t ő v é vált ( p e r s z e j e l e n l e g i n k á b b c s a k elméleti s z i n t e n ) , hogy a bibliográfiai leírást ne m i n t m e c h a n i k u s s z e g m e n t á l á s t a l k a l m a z z u k , h a n e m mint általános d o k u m e n t u m l e í r á s i s z a b á l y t ( D T D ) , amely nem k o r l á t o z z a a d o k u m e n t u m l e í r á s á b a n rejlő infor

m á c i ó t , sőt i n k á b b f e l s z a b a d í t j a . A M A R C D T D l é t r e h o z á s a n a g y o n r o k o n t ö r e k v é s a T E I p r o g r a m által létrehozott m e g o l d á s o k k a l , a m e l y e k p e r s z e e l s ő s o r b a n az i r o d a l o m t u d o m á n y i , és az e z z e l a területtel k a p c s o l a t o s bibliográfiai leírásokra k o n centráltak (lásd k é s ő b b ) .

H a sikerül létrehozni a z o k a t a s z o f t v e r e s z k ö z ö ket, a m e l y e k a M A R C D T D alapján k é p e s e k segí

t e n i a k ö n y v t á r o s s z e r k e s z t ő m u n k á j á t , illetve az o l v a s ó v i s s z a k e r e s é s é t , a k k o r l e h e t s é g e s s é válik, hogy egy o l y a n é r t e l m e s d o k u m e n t u m f e l d o l g o z á s i e s z k ö z t kapjunk, a m e l y n e m m e c h a n i k u s c í m l e í r á sok, h a n e m s z e m i o t i k a i é r t e l m e z é s a l a p j á n képes f e l d o l g o z n i a d o k u m e n t u m o k a t . A M A R C D T D alapján m ű k ö d ő b ö n g é s z ő pedig e g y s é g e s elvek alapján (hiszen u g y a n a n n a k a D T D - n e k az értel

m e z é s e alapján d o l g o z i k ) m i n t e g y t e r m é s z e t e s e n felkínálja és e g y s é g e s í t i a v i s s z a k e r e s é s i s z e m pontokat.

Ezt a m e g o l d á s t n a g y m é r t é k b e n s e g í t h e t i az újabban kidolgozott X M L s z a b v á n y , a m e l y n e k

h a s z n á l a t á v a l l é n y e g e s e n l e e g y s z e r ű s ö d h e t a k ü l ö n b e n e l é g g é bonyolult S G M L a l k a l m a z á s . Lehet, hogy a k a t a l ó g u s c é d u l a új, digitális f o r m á ban f o g v i s s z a t é r n i ?

Digitális könyvtárak visszakeresési problémái

A digitális k ö n y v t á r a k ( e b b e n a s z ö v e g k ö r n y e z e t b e n e l s ő s o r b a n a z o k a t a s z ö v e g a r c h í v u m o k a t értjük e m e g n e v e z é s e n , a m e l y e k e g y r é s z t a - l e g t ö b b s z ö r s z é p i r o d a l m i , t u d o m á n y o s s z ö v e g e k - h a g y o m á n y o s k i a d á s a s o r á n keletkezett s z á m í t ó g é p e s v á l t o z a t á t , m á s r é s z t e s z ö v e g e k digitalizá

lása s o r á n k e l e t k e z e t t s z ö v e g v á l t o z a t o k a t gyűjtik e g y b e ) m e g j e l e n é s e a k e z d e t e k b e n e g y á l t a l á n nem jelzett v i s s z a k e r e s é s i p r o b l é m á k a t . E g y s z e r ű i n d e x e k , g y a r a p o d á s j e g y z é k e k is m e g f e l e l ő n e k látszottak. A M a g y a r E l e k t r o n i k u s K ö n y v t á r ( M E K ) m é g ú t t ö r ő n e k is s z á m í t o t t a n n a k a m e g o l d á s n a k az a l k a l m a z á s á v a l , amelyet M E K f e j l é c n e k n e v e zünk. E z , egy n é m i k é p p l e e g y s z e r ű s í t e t t k ö n y v t á r i leírást i d é z v e , t ü k r ö z t e a s z ö v e g g e l k a p c s o l a t o s l e g f o n t o s a b b a d a t o k a t .

E z e k között az a d a t o k között m á r k e z d e t b e n volt o l y a n , amely felvillantotta a k é s ő b b i p r o b l é m á kat: m i l y e n s z ö v e g v á l t o z a t digitális m e g j e l e n é s é r ő l v a n s z ó , ki v é g e z t e a digitalizálást, milyen e s z k ö zöket használt, volt-e k o r r e k t ú r a s t b . A l a p o s a b b u t á n a g o n d o l á s t i g é n y e l n e , hogy m i l y e n e g y é b p a r a m é t e r e k e t i g é n y e l n e m é g a digitális s z ö v e g le

írása - a M E K - e t kritizáló írások r é s z b e n e z e k e t a k é r d é s e k e t is feszegetik.

U g y a n a k k o r az is v i l á g o s s á vált, hogy az e g y r e n a g y o b b s z á m ú d o k u m e n t u m o t ő r z ő s z ö v e g a r c h í v u m o k szinte kínálják a lehetőséget a teljes s z ö v e g ű v i s s z a k e r e s é s r e . C s á b í t ó lehetőség a teljes m a g y a r i r o d a l o m b a n v i s s z a k e r e s n i egy s z ó r a , egy kifejezésre, s m e g v i z s g á l n i , hogy az mely íróknál, milyen m ű v e k b e n f o r d u l elő. A teljes s z ö v e g ű visz- s z a k e r e s é s látszólag t e l j e s e b b l e h e t ő s é g e t kínál, mint a s z á m í t ó g é p e s k a t a l ó g u s o k Összetett kulcs

s z a v a s k e r e s é s e i n é l a l k a l m a z o t t B o o l e - o p e r á t o r o k . Itt e l é g g é kifinomult c s o n k o l á s i l e h e t ő s é g e k k e l , k ö z e l s é g i o p e r á t o r o k k a l is d o l g o z h a t u n k - ezek a z o n b a n v a l ó j á b a n c s a k m e c h a n i k u s k e r e s é s i t e c h n i k á k a l k a l m a z á s á t jelentik, a t é n y l e g e s s z e m a n t i k a i t a r t a l o m h o z n e m sok k ö z ü k v a n .

S z é p i r o d a l m i s z ö v e g e k e s e t é b e n ez bizony e l é g g é s z e g é n y e s e s z k ö z , s a m i azt illeti, m á r a szociológiai, statisztikai a d a t f e l d o l g o z á s o k is rafi

náltabb t a r t a l o m e l e m z é s i eljárásokat d o l g o z t a k ki.

E z e k n e k a t a r t a l o m e l e m z é s i e l j á r á s o k n a k m a m á r r o m a n t i k u s n a k ható előjátéka volt a v i l á g h á b o r ú idején a l k a l m a z o t t m ó d s z e r : az újságok és a rá

d i ó a d á s o k hírei óriási s z ö v e g g y ű j t e m é n y é n e k a

(7)

TMT 45. évf. 1998. 8 - 9 . sz.

f e l d o l g o z á s a a t é n y l e g e s c s a p a t m o z g á s o k , a f r o n t h e l y z e t e l ő r e j e l z é s e é r d e k é b e n .

A m a i s z á m í t ó g é p e s s z ö v e g a r c h í v u m o k a t ö r e d é k é t s e m h a s z n o s í t j á k az a k k o r kidolgozott m ó d s z e r e k n e k , b á r e g y e s t ö r e k v é s e k a z é r t t e t t e n é r h e tők. A P r o g e t t o 2 0 0 (az o l a s z k ö l t é s z e t k e z d e t e i t f e l d o l g o z ó o l a s z s z ö v e g a r c h í v u m ) p é l d á u l l e h e t ő v é t e s z i , h o g y a s z ö v e g e k b e n r í m p á r o k r a , s o r v é g z ő d é s e k r e is v i s s z a l e h e s s e n k e r e s n i . Ez m é g n e m k ü l ö n ö s e b b e n k i f i n o m u l t k e r e s é s i l e h e t ő s é g , d e m á r e l e v e t ö b b , m i n t amit az e g y s z e r ű teljes s z ö v e g ű k e r e s é s nyújthat.

Multimédia a r c h í v u m o k keresési p r o b l é m á i

A z S G M L a lehető legjobban l e e g y s z e r ű s í t e t t D T D s z a b v á n y á r a , a H T M L n y e l v r e é p ü l ő W W W oldalak e l t e r j e d é s e a z z a l a illúzióval k e c s e g t e t t e és j e l e n l e g is k e c s e g t e t i a f e l h a s z n á l ó k a t , hogy a h á l ó z a t i hiperlínkek l é t r e h o z á s á v a l k é p e s e k lesz

nek a n e k i k m e g f e l e l ő i n f o r m á c i ó k a t k ö n n y e d é n és h a t é k o n y a n m e g k e r e s n i . Ez a t e c h n o l ó g i a l e h e t ő v é tette a f e l k é s z ü l e t l e n és n e m s z a k e m b e r f e l h a s z n á ló s z á m á r a is, hogy a l e g k é p t e l e n e b b k é r d é s e k r e is o l y a n találati h a l m a z t k a p j o n , a m e l y e g y r é s z t a l e g k ü l ö n f é l é b b i n f o r m á c i ó h o r d o z ó k o n tárolt, m á s részt a k á r m i l y e n távoli s z ö v e g ö s s z e f ü g g é s b e n m e g j e l e n ő a d a t o k a t is t a r t a l m a z z a . Ez a m e n n y i ségi r o b b a n á s azt a z illúziót kelti a f e l h a s z n á l ó b a n , hogy m i n ő s é g i s z e m p o n t b ó l is lényegi i n f o r m á c i ó hoz jut, h i s z e n n e m f e l t é t e l e z h e t i , hogy egy t ö b b t í z e z r e s találati h a l m a z b a n ne lelje m e g a s z á m á r a lényegi i n f o r m á c i ó t .

M a m á r m e g j e l e n t e k a z o k a s z o f t v e r e s z k ö z ö k (pl. a s h a r e w a r e C o p e r n i c u s ) , a m e l y e k l e h e t ő v é t e s z i k , h o g y az általunk m e g f o g a l m a z o t t k e r e s ő k é r d é s r e n e c s a k egy, h a n e m s z á m t a l a n Internet- k e r e s ő m o t o r ( I n t e r n e t - b ö n g é s z ő ) e g y i d e j ű ü z e m e l t e t é s e r é v é n k a p j u n k v á l a s z t . E n n e k a s z o f t v e r n e k a piaci m e g f e l e l t e t é s e az a s z á m t a l a n c é g , amely az Internet irdatlan és v e g y e s i n f o r m á c i ó t ö m e g é b e n é p p e n a z ü g y f é l n e k m e g f e l e l ő és kielégítő i n f o r m á c i ó g y o r s és profi m e g l e l é s é v e l k e c s e g t e t i ügyfeleit. E z e k a t e c h n i k á k a z o n b a n c s a k látszóla

g o s m e g o l d á s t a d n a k a h e t e r o g é n metainfor- m á c i ó s r e n d s z e r e k b e n való v i s s z a k e r e s é s r e . A z igazi m e g o l d á s m é g v á r a t m a g á r a . T e r m é s z e t e s e n m á r m a is t a l á l u n k kísérleteket, a m e l y e k (illetve e g y ü t t e s a l k a l m a z á s u k ) t é n y l e g e s e r e d m é n y e k e t ígérnek.

Ilyen m e g o l d á s t sugall például az a t e c h n o l ó g i a , amely a h a g y o m á n y o s ( l e g t ö b b s z ö r relációs) adat

b á z i s o k b a n tárolt információt ö s s z e k a p c s o l j a , illet

v e k i e g é s z í t i a . t u d á s b á z i s o k " ( k n o w l s d g e b a s e s ) lexikális, e n c i k l o p é d i k u s h á t t é r - i n f o r m á c i ó v a l . E n

nek a t e c h n o l ó g i á n a k az alapja a „Találj m e g e n g e m " m ó d s z e r ( „ f i n d - m e s y s t e m " ) . A m ó d s z e r az ügyfél, a f e l h a s z n á l ó m e g h a t á r o z o t t v i s e l k e d é s i típusát f o g a l m a z z a m e g : „ V i d e o k a z e t t á t s z e r e t n é k k ö l c s ö n ö z n i . P o n t o s a n n e m t u d o m , hogy mit, d e v a l a m i o l y a s m i r e g o n d o l t a m , mint a V i s s z a a j ö v ő be. E s e t l e g lehet Michael J. Fox v a l a m e l y i k m á s i k filmje, d e b á r m i é r d e k e l az i d ő u t a z á s s a l k a p c s o l a t b a n . "

A m ó d s z e r e b i z o n y t a l a n i g é n y m e g f o g a l m á z á s ra igyekszik h a t é k o n y v á l a s z t a d n i t u d ó t e c h n i k á t kidolgozni. A r e n d s z e r l é n y e g e s e l e m e a m e g f e l e lően s z e g m e n t á l t a d a t o k a t t a r t a l m a z ó a d a t b á z i s , amely p o t e n c i á l i s a n v a l a h o l őrzi a z o k a t a m e g a d a n d ó p a r a m é t e r e k n e k m e g f e l e l ő a d a t o k a t , a m e l y e k az adott igényt kielégíthetik. A r e n d s z e r másik r é s z e p e d i g e g y o l y a n a d a t - (illetve p a r a m é ter-) h a l m a z , a m e l y a z a d a t b á z i s b a n tárolt infor

m á c i ó m e g t a l á l á s á h o z h o z z á s e g í t . A fenti k é r d é s r e adott v á l a s z t a V i d e ó N a v i g a t o r e l n e v e z é s ű p r o g r a m . A k é r d é s n e m a z a d a t b á z i s t éri e l , h a n e m a t u d á s b á z i s t . Itt egy m e g f e l e l ő a l g o r i t m u s m e g á l lapítja, hogy a k é r d é s s z e r z ő r e , m ű f a j r a v a g y k u l c s s z ó r a v o n a t k o z i k - e . A m e g h a t á r o z á s u t á n a t u d á s b á z i s t a m e g f e l e l ő s z e m p o n t ú index a l a p j á n lekérdezi, e n n e k a l a p j á n p o n t o s l t j a a k e r e s ő k é r dést, és c s a k e z t á n k é r d e z i le az a d a t b á z i s t . E z a l é n y e g é b e n e g y s z e r ű m ó d s z e r e l é g j ó m e g k ö z e l í téssel l e h e t ő v é t e s z i , hogy b i z o n y t a l a n k é r d é s r e kielégítő v á l a s z t k a p h a s s u n k .

Metainformációs r e n d s z e r e k

Ezek a r e n d s z e r e k á l t a l á b a n a m e t a i n f o r m á c i ó s k a p c s o l a t o k r a é p í t e n e k . A z a z n e m a k ü l ö n b ö z ő (relációs és teljes s z ö v e g ű ) a d a t b á z i s o k b a n , illetve m u l t i m é d i a , h i p e r t e x t k a p c s o l a t o k a t f e l h a s z n á l ó virtuális és digitális k ö n y v t á r a k b a n tárolt a d a t e l e m e k e t ö s s z e k a p c s o l ó t e c h n o l ó g i á t a l k a l m a z z á k , h a n e m m a g á r a az ö s s z e k a p c s o l á s i m e c h a n i z m u s ra a j á n l a n a k k é s z m ó d s z e r t , a m e l y n e k a l k a l m a z á sával a l e g k ü l ö n f é l é b b t í p u s ú i n f o r m á c i ó k a t t a r t a l m a z ó v á l a s z t k a p h a t u n k .

Á l t a l á b a n kétféle t í p u s s a l t a l á l k o z h a t u n k : egy h a g y o m á n y o s a b b , h i e r a r c h i k u s t u d o m á n y f e l o s z t á s o n alapuló m ó d s z e r r e l , és e g y s z á m í t á s t e c h n i k a i , a p r o g r a m o z ó i m u n k á t e l ő t é r b e h e l y e z ő (a logikai s t r u k t u r a l i z m u s r a k a c s i n g a t ó ) m e g o l d á s s a l .

A z előbbi a S u b j e c t T r e e , a Y a h o o ! v a g y a HuDir által is a l k a l m a z o t t t e m a t i k u s m e g o l d á s t részesíti e l ő n y b e n , r é s z b e n e l é b e m e n v e a v a l ó d i k e r e s ő k é r d é s m e g f o g a l m a z á s á n a k . T u l a j d o n k é p pen ezt a m ó d s z e r t e g é s z í t i ki a z I n t e r n e t e n t a l á l ható i n f o r m á c i ó f o r r á s o k M A R C - a l a p ú f e l d o l g o z á s a is. H i s z e n a m e g f e l e l ő s z a b v á n y a l k a l m a z á s á v a l b i z o n y o s a d a t s o r o k a t e l e v e e l ő n y ö s p o z í c i ó b a helyez: az i n f o r m á c i ó f o r r á s t í p u s a ( a d a t b á z i s , w e b ,

(8)

g o p h e r , f t p s t b . ) , a z i n f o r m á c i ó f o r r á s h e l y e ( U R L , illetve P U R L ) , az adott k ö n y v t á r b a n a l k a l m a z o t t t e m a t i k a i b e s o r o l á s i t e c h n i k a ( L C szakjelzet, E T O , t e r m é s z e t e s n y e l v i d e s z k r i p t o r o k ) .

A m á s i k t í p u s a m e t a i n f o r m á c i ó s r e n d s z e r e k l e k é r d e z é s i t e c h n i k á j á n a k a l g o r i t m i z á l á s á v a l pró

bálkozik. M á r az első s z ö v e g e s a d a t b á z i s o k m e g j e l e n é s e k o r lehetett t a l á l k o z n i azzal a p r o g r a m o z ó i c é l k i t ű z é s s e l , h o g y a h a g y o m á n y o s civilizációs i n f o r m á c i ó f e l d o l g o z á s t ( a z a z a k ö n y v t á r i , bibliográ

fiai, kiadói, statisztikai s t b . t e c h n i k á k a t ) s z á m í t á s t e c h n i k a i m e g o l d á s o k k a l h e l y e t t e s í t s é k . Ez rész

b e n h a m i s s z e m l é l e t e n alapuló t e v é k e n y s é g volt, hiszen e g y adott t e v é k e n y s é g a l g o r i t m i z á l á s á t az adott t e v é k e n y s é g a u t o m a t i z á l á s á v a l akarta h e l y e t t e s í t e n i . Ez o l y a n t é v e d é s , mint a m i k o r Kempelen s a k k o z ó g é p é t a s a k k o z ó h e l y e t t e s í t é s é  re a k a r t á k h a s z n á l n i , pedig a n n a k zsenialitása az i z o m m o z g á s o k m e c h a n i k u s l e k é p e z é s é b e n állt.

U g y a n a k k o r ez az ú t k e r e s é s n a g y o n s o k o l y a n é r d e k e s s é g r e világított rá, a m e l y a p r o b l é m a m e g o l d á s s z e m i o t i k a i s t r u k t ú r á j á n a k f o n t o s s a j á t o s s á gaira hívta fel a f i g y e l m e t . ( L á s d Pierce, Sebeők elméleti m u n k á s s á g a . )

A z e g y i k ilyen m e g o l d á s a Michigani E g y e t e m Digitális K ö n y v t á r á b a n a l k a l m a z o t t m ó d s z e r ( U M D L ) , a m e l y a k ö v e t k e z ő t í p u s ú k é r d é s e k r e keresi a v á l a s z t : „ V a n e b b e n a k ö n y v t á r b a n o l y a n d o k u m e n t u m , a m e l y t a r t a l m a z z a az általam feltett k é r d é s t kielégítő v á l a s z t ? " A r e n d s z e r négy k o m p o n e n s b ő l áll:

> Users: zseniális ötlet, hogy a f e l h a s z n á l ó t é s a f e l h a s z n á l ó b a n m e g f o g a l m a z a n d ó k é r d é s t a r e n d s z e r r é s z e k é n t tüntetik fel, hiszen ez az a m o z z a n a t , a m e l y m o z g á s b a h o z z a a r e n d s z e r t ( s z á m í t á s t e c h n i k a i s z e m p o n t b ó l ez a f e l t e h e t ő k é r d é s e k előre m e g j ó s o l t t í p u s a i n a k preferált a l g o r i t m i z á l á s á t jelenti).

> User Interíace Agents: ez az a felület, a m e l y  nek s e g í t s é g é v e l e g y r é s z t az o l v a s ó m e g f o g a l m a z h a t j a és p o n t o s í t h a t j a a k é r d é s é t , m á s részt a r e n d s z e r a m e g f e l e l ő formális logikai n y e l v r e lefordíthatja azt.

> Mediators: a z o k n a k a célorientált (task-specific) és h á l ó z a t i s z a b v á n y o k n a k az ö s s z e s s é g e , a m e l y e k l e h e t ő v é teszik, hogy a formális nyel

v e n m e g f o g a l m a z o t t k e r e s ő k é r d é s e l j u s s o n az adat-, illetve t u d á s b á z i s h o z .

> Coltection Interface Agents: ez egy o l y a n s z á m í t á s t e c h n i k a i applikáció, amely e g y r é s z t t a r t a l m a z z a az a d a t b á z i s o k ( g y ű j t e m é n y e k ) p o n t o s leírását a m e g f e l e l ő s z e g m e n t u m o k k a l (pl. M A R C , T E l - a j á n l á s o k ) , m á s r é s z t az a d a t bázisok ( g y ű j t e m é n y e k ) m e g f e l e l ő e n s z e g m e n tált h a l m a z á t .

H a s o n l ó , de e g y s z e r ű b b m e g o l d á s a h e t e r o g é n a d a t b á z i s o k e g y s é g e s logikai k o n t e x t u s b a n való l e k é r d e z é s e .

K o m p l e x visszakeresési m ó d s z e r e k

Az e d d i g i e k b ő l t a l á n m á r l e v o n h a t ó a k ö v e t k e z t e t é s : a h e t e r o g é n , m u l t i m é d i a k ö r n y e z e t b e n a k o m p l e x v i s s z a k e r e s é s n e m c s a k új k e r e s é s i t e c h nika k i d o l g o z á s á t t e s z i s z ü k s é g e s s é , h a n e m az a d a t r ö g z í t é s és s z e g m e n t á l á s / k ó d o l á s új m ó d s z e rét is.

A s z ö v e g e s és n e m s z ö v e g e s í n f o r m á c i ó k álta

lános r ö g z í t é s é n e k és k ó d o l á s á n a k ilyen újfajta l e h e t ő s é g é t nyújthatja az S G M L . A z S G M L olyan általános leíró nyelv ( v a l ó j á b a n m e t a n y e l v ) , a m e l y nek s e g í t s é g é v e l egy adott t í p u s ú d o k u m e n t u m - csoport, egy digitális o b j e k t u m oly m ó d o n r ö g z í t h e tő, hogy e g y r é s z t m e g t a r t h a t j a az e r e d e t i fizikai d o k u m e n t u m j e l l e m z ő i t , m á s r é s z t a l e g k ü l ö n f é l é b b s z e m p o n t o k alapján m e g j e l e n í t h e t ő , és Igy v i s s z a k e r e s h e t ő v é válik.

A z S G M L t é n y l e g e s e n egy h i e r a r c h i k u s s z ö v e g - (ha úgy tetszik o b j e k t u m - ) modell kodifikálá

sa: a hierarchikus j e l l e g ű m o d e l l leírásáé. A szak

irodalom á l t a l á b a n Lotman h i e r a r c h i k u s s z ö v e g - modelljével p é l d á z z a ezt a s z ö v e g leírást: .... a s z ö v e g l e í r á s á n a k n y e l v e hierarchia". A s z a b v á n y a s z ö v e g m e t a a d a t a i n a k leírását s z a b á l y o z z a : e z e k a m e t a a d a t o k n e m a v é g r e h a j t a n d ó utasftást rögzítik (mint pl. az S G M L leszűkített v á l t o z a t á b a n , a H T M L d o k u m e n t u m o k b a n ) , h a n e m a s z ö v e g s z e g m e n t u m o k a z o n t u l a j d o n s á g á t , a m e l y ezt r e n d s z e r e s e n kiváltja, feltételezi.

L á s s u n k egy példát.

Egy vers H T M L - r ö g z I t é s e á l t a l á b a n így k e z d ő dik

<hlml>

<body>

< h l ai:gr:=center>Harmlncharmad!l«/hl>

<h3 a>:gn=ceiter> Kiben bűne .</h3>

<pre>

Bocsásd meg, Úristen, ifjúságomnak a vélkét Sok hitetlenségét, undok í é r t é k e s s é g e t .

<pre>

Ez a rövid s z ö v e g is n y i l v á n v a l ó v á t e s z i , hogy a H T M L - l e í r á s n a k v a l ó j á b a n s e m m i k ö z e az eredeti s z ö v e g h i e r a r c h i k u s m o d e l l j é h e z . E g y e t l e n célja, hogy egy adott s z ö v e g j e l l e g z e t e s s z e g m e n t u m a i t (cím, a l c í m , v e r s s z a k stb.) k ü l ö n b ö z ő stílusjegyek

kel m e g k ü l ö n b ö z t e s s e , és m e g j e l e n é s i f o r m á j á t m e g s z a b j a . A s z ö v e g s z e m a n t i k a i rétegeit ez a fajta leírás pedig e g y á l t a l á n n e m érinti, s így az is világos, hogy e g y H T M L d o k u m e n t u m v i s s z a k e r e s h e t ő s é g e e r ő s e n korlátozott. L e g f e l j e b b (pl. peri scriptek s e g í t s é g é v e l ) e g y e s j e l l e g z e t e s e l e m e i r e lehet k e r e s n i (pl. c l m , s z e r z ő ) , a k i f i n o m u l t a b b tartalmi feltárás m á r lehetetlen.

(9)

TMT 45. évf. 1998. 8 - 9 . BZ.

U g y a n e n n e k a s z ö v e g n e k az S G M L s z a b v á n y a l a p j á n t ö r t é n ő m o d e l l e z é s e v i s z o n t m á r ö s s z e t e t t e b b r ö g z í t é s t és v i s s z a k e r e s é s t t e s z l e h e t ő v é :

<sgml> :

<body>

<heBtí>

<title>Harmincharmadik</title>

<highkighted rendered=„itatic"> Az nótája; Bánja az Úristen </hkjhlited>

<line.break>Kiben püne ...

<line.break>

< ! - A n ó t a k o t t á | a - >

</haad>

<stanza id=,,bbu3301> :

< l n = „ b b 0 3 3 0 1 0 1 >

<riighlited rendered=„boíd">B</higrililed> Bocsásd meg, Úristen, ifjúságomnak s vétkét,</l>

<l ns.bbOSSOlŰZ'^Sok hitetlenségét, undok fertelmes

ség éí,</l>

</sgm>

E rövid r é s z l e t b ő l is k i o l v a s h a t ó k a z o k a s z a b á lyok, a m e l y e k a l k a l m a z á s á v a l egy S G M L d o k u m e n t u m k é p e s v i s s z a a d n i egy s z ö v e g ( o b j e k t u m ) h i e r a r c h i k u s s t r u k t ú r á j á t , a z e g y e s e l e m e k h e z r e n d e l h e t ő s t í l u s o k a t és é r t e l m e z é s e k e t , illetve az e g é s z S G M L d o k u m e n t u m k a p c s o l ó d á s á t (lásd az a z o n o s í t ó - id - e l e m e k h a s z n á l a t á t ) m á s d o k u m e n t u m o k h o z , s e g y b e n relációit az ö s s z e s d o k u m e n t u m h i e r a r c h i á j á b a n .

A z e d d i g i e k b e n z á r ó j e l b e tett kiterjesztés f o n t o s s á g á r a s z e r e t n é m f e l h í v n i a figyelmet: az S G M L nyelv n e m c s a k s z ö v e g e k , h a n e m bármilyen o b j e k t u m ( k é p , m o z g ó k é p , h a n g z ó a n y a g , Internet- f o r r á s o k , M A R C f o r m á t u m s t b . ) leírására is alkal

m a z h a t ó .

L á s s u n k egy p é l d á t e l e k t r o n i k u s leveleink fel

d o l g o z á s á r a .

<emaii>

<head>

<from><name>8akonyl

Geza</name><nickname>bg</nickname><address>

bakonyl@blbl.u-szeged.hu</address><frofn>

<to><name>TMT

Szerkesztosege</name>«address>tml@omk omikk.hu

</sddress></to>

<wbjecl>ClkK K9Zirata</subject>

</head>

<body>

<p>Kedves Szanto Péter. A mellékletben kuldom a cikk kéziratai <!p>

</body>

</email>

Ez a fajta s z ö v e g r ö g z í t é s u g y a n a z t a részletes s z e g m e n t á l á s t k é p e s b i z t o s í t a n i a s z ö v e g n e k , mint p é l d á u l egy relációs a d a t b á z i s táblái egy feldolgo

z a n d ó a d a t s o r n a k . A z e g y e s s z ö v e g e l e m e k p e d i g peri s c r i p t e k k e l , illetve J a v a - a l k a l m a z á s o k k a l h a sonló h a t é k o n y s á g g a l f e l d o l g o z h a t ó k . A z Igy r ö g z í tett és kódolt s z ö v e g p e d i g n e m c s a k m á s , d e h a sonló t í p u s ú s z ö v e g e k r e a l k a l m a z h a t ó , h a n e m b á r m i l y e n a d a t b á z i s s a l , S G M L s z a b v á n y a l a p j á n f e l d o l g o z o t t s z ö v e g a r c h í v u m s z ö v e g e i v e l ö s s z e k a p c s o l h a t ó , a z o n o s s z e m p o n t o k a l a p j á n v i s s z a k e r e s h e t ő .

É p p e n ezt a t u l a j d o n s á g á t k í v á n j u k k i h a s z n á l n i a s z e g e d i E g y e t e m i K ö n y v t á r b a n , a m i k o r l é t r e h o z t u k az Eruditio adatbázist.

Eruditio

O l y a n „ t u d á s b á z i s á r ó l v a n s z ó , a m e l y négy k ü l ö n b ö z ő a d a t b á z i s t és e g y s z ö v e g a r c h í v u m o t k a p c s o l ö s s z e oly m ó d o n , hogy s z ü k s é g e s e t é n l e h e t ő v é válik a b á r m e l y i k r é s z n é l feltett k e r e s ő k é r d é s kiterjesztése távoli a d a t b á z i s r a is. A v i s z - s z a k e r e s é s t biztosító felületet H T M L - o l d a l a k adják, a m e l y e k biztosítják a relációs a d a t b á z i s ( P o s t g r e s ) t á b l á i b a n való S Q L k e r e s é s h e z v a l ó i l l e s z k e d é s t , illetve a s z ö v e g a r c h í v u m b a n v a l ó t e l j e s s z ö v e g ű k e r e s é s t . (Itt j e g y z e m m e g , h o g y s o k a n e g é s z e n t é v e s e l k é p z e l é s e k e t f o g a l m a z n a k m e g a teljes s z ö v e g ű k e r e s é s s e l k a p c s o l a t b a n . Á l t a l á b a n o l y a n

„ v é s z h e l y z e t r e " tartogatott m e g o l d á s n a k tartják, a m e l y e t a k k o r kell a l k a l m a z n i , a m i k o r m i n d e n m á s k e r e s é s i m ó d s z e r c s ő d ö t m o n d . E n n e k s z e l l e m é b e n s o k s z o r olvashatjuk azt az i g é n y t integrált k ö n y v t á r i r e n d s z e r e k t e n d e r e i b e n , h o g y az i n d e x e k r e é p í t ő k e r e s é s mellett l e g y e n l e h e t ő s é g s z a bad s z ö v e g e s k e r e s é s r e is. P e d i g egy t e l j e s e n s z a b a d s z ö v e g e s k e r e s é s i n k á b b c s a k hátráltatja a h a t é k o n y k e r e s é s t , s e m m i n t s e g í t e n é . J ó l é r z é k e l tetik e z t a z internetes b ö n g é s z ő k [ A l t a V i s t a , H e u réka, E x c i t e , L y c o s s t b . ] , a m e l y e k a l e g á r t a t l a n a b b k é r d é s r e is t í z e z r e s n a g y s á g ú találati h a l m a z t állítanak ö s s z e . E z e k h a t é k o n y h a s z n á l a t á h o z is s z ü k s é g e s e g y k i f i n o m u l t a b b logikai szintaxis a l k a l m a z á s á n a k e l s a j á t í t á s a , s m é g a k k o r s e m l e h e t ü n k b i z t o s a k a b b a n , hogy v a l ó b a n a n e k ü n k s z ü k s é g e s v á l a s z t k a p t u k m e g . A s z a b a d s z ö v e g e s k e r e s é s v a l ó j á b a n é p p e n a n n y i r a n e m s z a b a d , m i n t a h o g y az i r o d a l o m b a n e g y i d ő b e n s o k a t e m legetett s z a b a d v e r s e l é s s e m a s z a b á l y o k n é l k ü l i s é g é r t e l m é b e n volt s z a b a d . Igy a teljes s z ö v e g e k b e n v a l ó v i s s z a k e r e s é s is c s a k a k k o r i g a z á n h a t é k o n y , h a m e g t u d k a p a s z k o d n i a s z ö v e g s z e g m e n t u m a i b a n és s a j á t o s s á g a i b a n , s e z e ket a k e r e s é s p a r a m é t e r e i k é n t t u d j a h a s z n o s í t a n i . É p p e n e z u t ó b b i b a n s e g í t h e t a z S G M L - a l a p ú rögzítés.)

A s z ö v e g e k (jelen e s e t b e n r é g i m a g y a r k ö n y v t á r a k leltárai) r ö g z í t é s e e l e v e s z á m í t ó g é p p e l ( k ü l ö n b ö z ő s z ö v e g s z e r k e s z t ő k k e l ) t ö r t é n i k . A l e g t ö b b

Információrögzítés és visszakeresés heterogén környezetben megtekintése

Bakonyi Géza