EPISTOLARUM LIBRI Ill.

BIBLIOTHECA

SCRIPTORUM MEDll RECENTISQUE AEVORUM

REDIGIT LADISLAUS JUHÁSZ, SZEGED - HUNGARIA

SAEC. XV-XVI.

BARTHOLOMAEUS FONTIUS

EPISTOLARUM LIBRI Ill.

EDIDIT

LADISLAUS JUHÁSZ

MCMXXXI.

HUNGARIA: KIRÁLYI MAGYAR EGYETEMI NYOMDA, BUDAPEST ITALIA: MESSAGGERIE ITALIANE, BOLOGNA (FIRENZE,

GENOVA, MILANO, NAPOLI, ROMA, TORINO)

EXCUBEBAT TYPOORAPHIA URBANA SZEOEDINENSIS

PRAEFATIO .

.Epistolae Bartholomaei fontii aliis compluribus operi- bus iam saeculis XV. et XVI. editis nunc primum, cum aliquot

earum excudebanrtur, omnres Latine scriptae in publicum prodeunt, quas et ipse collegit.

ln scfliptura, quae in scriptoribus Latin is edendis usiita ta est, nos plerumque adhibuimus, quae maxime ad fontium re- feruntur. Quas variantes in Scriptura collegimus.

ln Annotartionfüus Criticis nempe ornnes variantes lectiones solis minimis et in manuscriptis et in editionibus apparentibus meqdis relictis congerebantur.

Daibam Szegedini, Ln ttungaria, a. MOMXXX., mense Octobri.

L. ].

INTRODUCTIO.

De vita operibusque Bartholomaei Fontii.¹

Vita. Bartlholomaeus fontius (Bartolomeo fonzJo, B.

della fonte) a. 1445. natus creditur. Aetate iuvenili miseram vitam agens maximo cum studio studiis humanisticis operam dedit. florentiae Landinus et Arg-ympylus magistri eius erant, mox Nuthius. Maxima vi a Cennino afficiebatur. Lati- nam et Oraecam linguas haud mediocriter scivit. Coniura- tione contra Petru:m Medicem facta et ·f ontius Ferrariam a'biens relinquit Florentiam, ubi Borsium Estensem ducem sibi conciliavit et usque ad mortem eius (a. 1471. dle 20.

AugusN) in ista uribe momtur. Florentiam reversus ami- citia iungieibatur impr.imis Petra Oarasda, qui Fontium in ttungariam vocavit. Quod coniuratio anno eodem a Iohanne Vitez de Zredna et lohanne {lano) Pannonio facta irritum f.ccit. Dehinc Floren11i1ae commorartur. A. 1481. ibidem in locum 1Francisci Philelphi professor eligitur. Ubi Politianus ei amiciissürms fiit, brnvd autem ex am~c1s inimici facti sunt et Fontius Romam ire cogitur. Sixtus IV. pontifex maximus f ontilllll1 rprofessorem alitis orntori<l!e elig1irt, sed spe falsus itemm Florentiam auxHlium Laurentii MedJcis implonans rc- verti'Ülr, ubi ab a. 1485. docet. Ab Ugoletto, qud Budae biblio- thecarius BiMiothecae Corviniae erat, Maith:iaie regi commen- datur et a. 1489. nonnullos menses custos eiusdem bibHo- thecae in ttungariae moratur. Florentia:m r·ediens mox Pela- gum sacerdos recedit. Deinde Ohiaccetum it, ipaulo post a.

1493. plebanus in templo Ioannis Baptistae Montemurlensi fit. A. 1511. Florentiam revertitur, uhi a. 1513., mense Octobri moritur. ln ternplo Montemurlensi, sicut ipse optabat, tumu- latur.

1 De Bartholomaeo f ontio profusius ,scripsit Conceptus Marchesi:

Bartholomeo della fonte (Bartholomaeus fontius). Contributo alla sto- ria degli studi classici in Firenze nella seconda meta del quattrocento.

Catania, 1900. - Praeterea secundum hunc librum Stephanus Hegedüs:

Bartolomeo della fonte. (Bartholomaeus fontius.) Irodalomtörténeti Közlemények. 1902. (XII.}, pal!;. 1-19.

INTRODUCTIO

v

Opera maior~s momenti: Carmi111a. - Commentaria in luv·enalem, Livium, Persium, Valerium Flaccum. - Editio princeps operis A. Cornelii Celsi. - Bpistolae. - Interpreta- tiones. - Orationes. - Vitae nonnuHomm darorum vfrorum.

De epistolis et codicibus editionibusque earum.

Epistolae Fontii a'b anno 1467. (1. 1.) usque ad mortem eius scriptae permultae ad nostram aetatem remanserunt, quas ipse collegit fortasse ea de causa, ut postea ederentur.

Quae collectio epistolarum hoc modo componi videtur: Fon- tius epistolam, antequam ad aliquem scripsisset, in libro quodam composuH e·t deinde ex eo plerumque multis locis mutatis denuo singulas epistolas descripsit; ex quibus solam noscimus. et quidem epistolarrn 17. lib. 1. in cod!ice M; prae- terea ex his singulis duae derivari videntur, scilicet ep. 9. Iib.

1. in codice N et ep. 14. lib. H. (i), duae vero alterae ab ipso fontio suis operibus insertae apparent: ll. 11. (W) et III. 7.

(VWp).

Partem episto1larum, quarnm ultima II. 18. est, AmerBw Corsino dedicavit, qui codex dedicatorius B esse videtur (ex hoc autem cod'iice postea J. Anitonius Ca.Jexius examens folium dedicationem et initium epistolae 1. continens manuscriptum Andreae Oambaro dedicavit). Deinde Fontius epistolas paula- tim a.uctas ante omnes epiistolas rhanc dedaca tionern collo- cando in tres Iibros divisi1t, de quo codiice post mortem Fonrtii descriibebatur F, qua de causa dedica1ionem nos quo- que ante primum librum ponendam optimum esse putavimus.

Usque ad epistolam 18. lib. Ill.. quia meliores lectiones ab ipso Fontio, ut credirnus, correctas habet, codici B ma-

gnUJITI moment111111 at1ribuimus. - Codicem N epistolam 9. Iib.

l. continentem, quamqua:m de epistola ab ipso Fontio scripta deri1Vari v1idefor, maiior.is momenti esse non ihabuiimus. - ln epistola 11. lib. II. variantes paene omnes codicis W, quem ipse Fontius Mathiae regi descripsit, accepimus. - II. 14.

Ouamqu1am edi1Nones de epistola ipsius Fontii dePivari videntur, cum iniserebatur in operi.bus Iohannis Pici Miran- dulae, tamen, quia codicem non habemus. codicibus B et F praeponere noluimus. - Fontius a. 1472. Francisco Saxetto

(VWp), post autem annum 1510. Franci:;co Riccio scripsit

VI INTRODUCTIO

eandem epistolam 7. Hib. Hl. compluribus locis commutatis

(F). Quia limam ultimam p!erumque maioris momenti esse statuimus, variantibus lectionibus codids F maiorem momen- .:tum attri'buimus.

DE CODIGIBUS EPISTOLARUM.

Codices eo ordine, ut quisque plus ep:istolarum habet, ordinantur.

F - florentfa. Biblfotheca Naitional.is. Palat. Cappon.

77., chart., epistolae in foliis 36. - Oodex omnes epistolas :Fon tii continet; 1n fine quaeda:m interpretatio eius inv·enitur.

Codicem wst mortem Fontii a. 1514. ·franciscus Baroncinus descripsit; in fine (36r) legitur: Copiate dalloriginale adi III digennaio 1613 alfiorentino circa hora quindecima. Ante codicem quatuor folia immunerata sunt, quoram 4v opera Fontii enumerat. - Ex hoc codice nonnulli versus excerpti inveniuntur Flornntiae in Bibliofüeca MaruceliMana in codice A. 117., parte 14.

B - &monda. Biblioföeca Uniiversitatis. Numerus:

2382.,² chart., fol. 36. - fonitium Corsino dedicasse codicem puto. Primum enim folium deest, cuius Ioco alterum secunda manu descriptum addebatur hoc carmen dedicatorium con- tinens (fol. lv):

). Antonius Calexius

.qd reverendissimum dominum vicarium d. A11dream Gambarum.

Accipe, parva licet nostrae sínt munera dextrae, Si mentem spectes, ma~ima dona feres.

Nobilitat munus, sic fertur, recta voluntas, Qua misero mihi, te comprecor, ipse fave.

Nunc tua componet nostros clementia vultus, Si foveat gremio Calliopea tuo.

Ouo sacer usque locus virtutum regnat ubique, Sanctarum et legum dogmata clara sedent.

Deinde pars epistofae 1. Hb. 1. usque ad verbum

et

sententfae 4. descripta est. Quia autem hic codex tot epistolarum (ulti- ma est ep. 18. l'ibri II.) confünet, quot Fon~ius deddcatione ad Corsinum a. 1496. scribenda mittere potuit, in folio 1., quod

. .

2 I~ ~atalogo codicum typis excuso (Lodovico Prati: lndice dei cod1c1 Iatrn1 conserv· r ₁₁ R. _{8 . .}

E t d . a ¹ ne a · 1bhotheca Universitaria di Bologna.

,s r. a1 voll. XVI 103--43? XVII

filol classic f" · -· e · 443-603. degli Studi italiani di . a. irenze, l 90B-09.) numerum currentem 1206. habet.

INTRODUCTIO VI!

evulsum est, dedicatio Fontii, quae ad nos e codice F reman- sit, erat et in cuius loco deinde Calexius supra citatum ver- sum dedkatorium inscripsit. - ln fine tria folia desunt. et quidem 31., 32., 33., quirhu.s autem quatum supplebantur corri- gendo folium 34. in 35. et 35. in 36.; codex igitur folia 35 haibuerat. Ouiibus tribius bliis deperditis e liibro II. hae epi- stalae pie¹denu11t: 11. (7. Rmnae-usque ad finem), 12-15„ 16.

{1-u:sque ad 2. dum).

M - V¹eneitiae. Bibliofüeoa Marni:ana. Cl. XII. numero 135. Coli. 4¹100. - Codex continet carmina Baptistae Oua- rini et Jani Pannonii a Ouarino Baptista conscripta. ln fine libri manuscripti impacta est epistola in charta scripta manu Fontii ad Baptistam Ouarinum scripta

O.

17.) una cum qua- dam epistola Nicolai Heinfuss. (fol. 126.) Epistola Fontii in folio J.25r-v et titulus 127v invenitur.

V - Vindobona. Bibliotheca Nationalis. Cod Lat. 292., membran. - Codex continet commentarium Fonfü in Per- sium poetam Laurentio Medici dicatum. Qui codex manu- scriiptus olim in Bibliotlheca Corvim1³ collocatus erat. Jn fine libri manuscripti (117v-I22r) est epistola 7. lib. III. ad Fran- ciscum Saxettum. in codice F et apud nos ad Franciscum Riccium misscr.

W - Wolfenbuttela. BibJ.iotheca Ducis Augusti. Num.

Aug. 43., membr. - Codex totus ab ipso Fontio Mathiae regi dedicante describebatur et in Bibliotheca Corvina inscribe- batur.4 ln quo libro manuscripto duae epistolaie fontii in- veniuntur, et quidem ad Mathiam regem scripta (II. 11.. fol.

lr-3r) et ad frnnciscum Saxettum in oodiice F et editione nostra ad franciscum Riccium scripta (HL 7., 114v-118r}.

3 Vide: Editio liungarica: Bibliotheca Corvina. Mátyás király Budai könyvtára. Jrták: t fraknói Vilmos, fógel József, Gulyás Pál,

lioffm~nn Edith. Szerkesztették Berzeviczy Albert, Kollányi I'erenc, Gerevich Tibor. Budapest, 1927., pag .. 61., cod. 19. - Editio Italica:

Bibliotheca Corvina. La Biblioteca di Mattia Corvino re d'Ungheria.

t Guglielmo fraknói, Giuseppe fógel, Paolo Gulyás, Edit Hoffmann.

Per cura di Alberto Berzeviczy, francesco. Kollányi, Tiberio Gerevich.

Traduz,ione dall'ungherese di Luigi Zambra. Budapest, 1927., pag. 79.

cod. 117.

• Jbidem in editione Hungarica pag. 75., cod. 145., i11 editione Italica pag. 83., cod. 146.

Vili INTRODUCTIO

N - Florentia. BihJriofüeca Nationalis. _"v\agliiab. VI. 166.

(366.) ohart., saec. XV. - ln codice (fol. llSv) 'invenitur epistola 9. lilb. 1. ard Dona1h]m Acoiaiolum scriipta. FoHo, quod sequebatm, deperdito caremus fine epistol1ae (3. te-usque ad finem).

DE EDITIONIBUS EPISTOLARUM.

p - Editiones satirarum A. PersH flacci, quarum fini- bus adicitur epistola 7. IJiibri UI.. skut in coidice V. - Saeculis XV. et XVI. satirae Persi1i cum commentariis Fonfü saepe- numero edetbantu1r ad1unotis etiam aliorum commentariis.

Primum a. 1477. Florentiae apud SanC'tum lacobum de Ripolí excudebatur.;; - Quarum editiormm permultais vidimus con- tulimusque, variantes autem lectiones non separatim, sed summatlim in annotationibus c11iticis n<)Stris inseru1mus littera

fJ s:i1ginificantes, quae ig'i.tur littera nunc solam quandam, nunc nonnullas ediitiones notat.

i - Edüiones operum Iohannds Pici Mirandulae. - ln operibus Pici in fine saeculi XV. et saeculis XVI. saepe- numero excusis inter epistolas ab aliis quoque scriptas in-- venitur epistola Fontii ad Robertum Sal¹viatum scripta (II.

14.). Primum Benedictus ttectoris a. 1495. Bononiae impres- sit.6 - Permultae editiones a me collatae sunt, littera autem i non semper omnes, sed nonnunquam solam ediNonem signi- ficat. - Io. Csontosi⁷ memorat quendam libru:m manuscrip- tum signatura non apposita in BíbHotheca Riccardfana Flo- rentiae asservatum, qui hanc epistolam continuerit; non vidimus.

r - Oeorgius Remus⁸ a. 1621. edidit Francofurti opera P'untii, quae codex Wolfenbuttelae asservatus (W) continet,..

id est II. 11. (pag. 1-5.) et Hl. 7. (pag. 257-63.).

f! -- Oustavus Camillus Oallettus a. 1847. Florentiae librum, qui inscribdtur PhiJ.ippus Vmani, Liber de civitMis

Vid e: Ludovicus Hain: Repertorium Bibliographicum I--Til.

Stuttgartiae, Tubingae, Lutetiae Parisiorum 1826-38„ numero 7226.

0 lbidem numero 12994.

7 Iohannes Csontosi: A Korvina (A Pallas Nagy Lexikona, tom.

X., additamentum post pag. 814.) pag. X.

" Opera exquisitissima Barth. Fontii Florent. v. cl. familiaris Matthiae regis Pannoniarum.

INTRÖDUCTIIJ • IX florcntiae famosis civibus etc., edidit, in quo ex editione opc- rum Iohannis Pici Miranduliae a. 1601. Basileae excusa, ut ipse dicit, denuo edidit (pag. 160.) epistolam fontii ad Robertum Salviatum scriptam. (B. 14.)

i -

Hu'bertus · J anitschek in libro, qui Die Gesellschaft der Renaissance in Jtalien, und c;lie Kunst (Stuttgart, 1879.), epistolam fontii ad fmnciscum Saxettwrn scriptam (II. 7.) inter c~mmentarios (pag. 120.) e codice B valde mendose edidit.

m - Conceptus MarcÍlesi in libro de Bartlholomaeo f onitio scripto septem episto.Ias e codice F typis excudit, et quidem hoc ordine: ad Politianum (1. 24., pag. 60-2.), ad Mathiam regem (II. 11., pag-. 82-3., ll. 12., pag. 86...,...--7.), ad Pontanum (II. 18:, cag. 91.), ad Thornam Soderinum (III. 9., pag. 96.). ad tBuderum Oallum (1. 22., pag. 132--3.), ad Mar- silium ficinum (I. 23:. paJ?;. 174-5.). - Quia Marchesi Dedi- cationem significat episto1J1am 1. 11ibri L, ideo in niostra editi- one in libro 1. numero minorirbús numeris s.ingil.lae epis:olae notatae sunt. (Exempli gr.: apud nos: I. 15. = apud Marchesi I: 16:) Marchesi codiccm B ignorat.

h - ·stephanus H~g'edüs in epheiileride, quae Irodalom- történeti Közleménye"k ittscribitilr, a. 1902. ( t. XII.) de Bar- tholomaeo forfüo scrihens (paig. 1-19.) tres epistciilas, et quidem duas ad Petrum Garasdam (I. 12., pag. 4.; I. 14., pag. 5.") et unam ad'MiCJJthiam reg-em (II. 12., pag. 16-7.) edi- dit. Ad Petrum Garasdam scriptas e scripNs Éugenii Abel, qui codice B usus est. et Mathiam i:"egem scriptam ~ecundum

Conceptum Marcihesi prooidit. ·

a - E scriptis :J:ugenÜ Abel quatuor epistolas Fontii Stephanus Jjegedüs in puhlicum edidit,^9. qua~ sunt: ad Ma- thiam regem scrfpta. (ll. 11., pag. 1~.)j 'tres ad Petrum Garasdam sc.riptae (1.. ÍS •.. p:ag. 19.: 1. 13., pag. 19-20.;

C

12., pag. 20---1.). Abel codicem .. F ignoravit, epistolas igitur ad Petrum Garasdam scriptas e codice B descripsit, ad Mathiam regem scriptam autem, cuius finis ex hoc codice deperditus est, partim ex codice B. partim ex editione r codice et edi- tione collatis reliquit.

" Analecta Nova ad historiam renascentium in Hungaria littera- rum spectantía. Ex scriptis ab Eugenio Abel relictis edidit Stephanus Iie1?:edüs. Budapestini, 1903.

NOMINA TITULATA.

Nomina eorum, ad quos Fontius epistolas misit.

Acciaiolus, Donatus 1. 9.

- lohannes, Petri f. II. 3.

Brandolinus, Raphael II. 19.

Buclerus, v. : Gallus, Buclerus.

Calderinus, Antonius 1. 21.

Cenninus, Petrus 1. 2.,5.,6.,8„ 18.

Chalcondylas, Demetrius II. 2.

Cinozus, Simon, frater ordinis praedicatorum Ill. 4.

Corsinus, Amerigus, Ded.

Corvinus, Mathias, rex Pannonius II. 11., 12.

Delphinus, Petrus, generalis Ca- maldulensis 1. 20., II. 9.

Fannius, Petrus 1. 3., 10., 19., II. 17.

ficinus, Marsilius 1. 23.

Oaddius, Franciscus 1. 4„ 7.

Gallus, Buclerus 1. 22.

Oarasda, Petrus 1. 12„ 13„ 14„ 15.

Ouarinus, Baptista I. 16., 17.

Mathias, v. : Corvinus, Mathias.

Medices, Laurentius II. 4.

- Petrus Franciscus Ill. 12.

Morenus, Iohannes II. 13.

Nesius, Iohannes III. 2.

Oricellarius, Bernardus II. 5., Ill. 5„ 11.

Pandolphinus, Franciscus 111. l _ - Petrus Philippus II. 8.

Pharca, Michael 1. 11.

Politianus, Angelus 1. 24.

Pontanus, Iohannes II. 18.

Puccius 1. 1.

- Antonius Ill. 8.

- Laurentius, Julii secundi pont.

max. datarius Ill. 10.

Ragusiensis, senatus 11. 10.

Riccius, Franciscus, Matthaei fi- lius lll. 7.

Rocciforte, Guglielmus, Galli- arum cancellarius II. 15.

Rossus, lohannes II. J.

Salviatus, Iacopus III. 13.

- Robertus II. 14.

Saxettus, Federigus II. 16.

- Franciscus II. 7.; ann.crit.111. 7.

Soderinus, Franciscus, cardinalis- 11. 21.

- Petrus, iustitiae vexillifer per- petuo designatus II. 20.

- Thomas, Ianvictorii filius III ~

Spica, Ill. 3.

Verinus, Ugolinus II. 6.

Zeffius, loanfranciscus III. 6.

BARTHOLOMAEUS FONTIUS EP 1 S T 0 LA R U M L 1 8 R 1

III.

DEDICATIO.

Bartholomaeus Fontius Amerigo Corsino S.

Aetatisne vitio accidit iam ad senectutem vergentis, an ^r ratione potius animi cum ipso tempore excrescentis, ut res meas, tanquam migraturus componam, nescio. Unum scio mihi quinquagesimum annum agenti non longe hanc abessc discessionem. Quare me ad tantum accingens iter dum, quid :i

cognatis relinquam, quid amicis, expedio supellectilemque omnem explico, has inscio me latitantes epistolas, neque adeo multas, ut !egere extimescas, forte invenio. Quas equidem ad ³ te misi, amicissimum virum et communium studiorum stu- diosissimum, ut eis, cum vacabit, lcgendis totius vitae meae cursum, labores studiaque cognoscas. Sunt enim litterae ad ~

amicos praesertim scriptae, quibus nihil esse occultum volu- mus iurati ac sancti testes animorum nostrorum et voluntatum . .Eas igitur cum pcrlegeris, nisi, quod maxime vereor, te offen- ;;

derint, servabis inter alios tuos libros mci monumentum in te. amoris. Sin certe offenderint, vel tuis ipse conscindes mani- bus vel ignipotenti Vulcano dabis, ne extent insignes notac iuvenilium mearum ineptiarum. Vale. florentia, VIII. Cal.,;

f ebruarii, 1495.

LIBER 1.

Bartholomaeus F ontius Puccio S.

Summam erga me bcnivolentiam tuam multis antea ^r rebus perspectam et cognitam nuper ex Baptista Nellio re- cognovi. Quam non oratione modo, sed oculis, fronte, vultu, ² multis praeterea signis, quac nequivit exprimere, se planc asserit perspexisse, quanti autcm me facias, vel in se uno expertum esse, quem antea tibi sempcr incognitum nostris inspcctis litteris tam comitcr et benignc receperis tamquc familiariter sis complexus, ac si tecum vixerit diu. Illud vero ^:1 etiam mihi rettulit nihil gratius nihilque iocundius meis ad

Bartholomaeus Fontius: Epistolarum libri Ill.

2 LIBER I.

te litteris posse perferri, quod omnibus de rebus, quae hic aguntur quaeque actae vel dictae sunt, cumulatissime te eru- diunt. Quod ego ita dici a te arbitror magnitudine tui in me ~

amoris, cum praesertim non desint tibi, qui ct cclerius queunt ct copiosius cuncta perscribere. Nos enim quod occupatiores sumus, etiam in scribendo aliquanto caeteris tardiores. Ve-

„

rum utcunque sit, nunc tanta in re tantoque omnium metu quid actum sit quidque agatur dicaturve, volui tibi significare.

Patefacta in Petrum Medicem coniyratione tanti negotii du-"

ces Angelus Acciaiolus in Apuliam, Nicolaus Soderinus in Narbonensem provinciam, Dietisalvius Neronius in Siciliam sunt relegati. Sed Neronius primo Malpagam ad Bartholo- maeum Colionem, deinde Venetias profectus est, ubi se illi Soderinus non multos post dies adiunxit. Quorum cohortatio-' nibus moti Veneti clam Colionem iusserunt quam maximum parare exercitum. Quod ubi prospectum est, statim Bemar-~

dus Bongirolamus ferrariam, Aloisius Ouicciardinus cum Thomaso Soderino Mediolanum ac Venetias, Iohannes Ca- nisianus et Antonius Ridolphus legati Romam et Neapolim missi ad societatem instaurandam, sed cum rege ferrando tantum et Oaleatio Maria, Insubrium duce aequis conditioni- bus renovata est; Lucenses quoque paulo post in eandem ^!) recepti, Senenses vero tergiversati animis esse nobiscum velle, non scripto responderunt. Hic curantur omnia diligen-¹⁰ ter, nam et decemviri ad belli curam creati sunt et ab his milites scribuntur, a sociis praesidia accersuntur et omriia ad bellum necessaria summa studio parantur. Astorem, fa-¹¹ ventiae principem a nobis constat ad Venetos defecisse, quare vis omnis belli in flaminiam transferetur. Eo itaque ¹² duodetriginta equitum turmae a rege ferrando praemissae sunt illisque se federicus Urbinas adiunget, Roherto quoque Severino imperatum a nostris est, ut eo ire cum suis copiis maturet. Bartholomaeum Colionem Padum cum ingenti ¹³ exercitu pertransisse magnus est rumor. Quo tanto motu Bononienses perculsi praeter multorum opinionem in no- stras partis concessere, itaque ad eos Angelus Stupha lega- tus missus, qui, etsi per se antea satis firmi fidique nobis extiterant, hac tamen legatione magnopere confirmati totis viribus pro nobis contendunt. Intra urbem tamen varii mo-^u tus animorum sunt, plebi enim rebus novis intentae nihil

.EPISTOLA 2. 3 praeter principes deest, qui non defuturi videntur, si in fla- minia succubuerimus. Accedit, quod graviter et iniquis ani-1:,

mis multi ferunt ad sumptus belli subministrandos onera graviora statuta esse et quinqueviros ad id creatos in res et fortunas omnium potestate permissa. Erit haec aetas, ut mul-^11;

torum fert opinio, plurimarum ac maximarum rerum eventu memoranda, nam et ltalia· omnis armata est et audimus in Gallia summos duces cruentissimum bellum parare et Chri- stiani nominis Turchum hostem fidei nostrae interitum mini- tari. Sed nostrum est, mi Pucci, earum eventa rerum, quae

1•

.sub fortunae arbitrio sitae sunt, forti animo expectare. Tu quid agas, quomodo valeas, ut sciam, cura. Domui tuae pri- .stina illa dignitas magnam in partem est restituta. Nam vix 1s

possem exptimere, quantum !audis Antonius, parens tuus

·ex Pisana praetura sit consecutus, quare et ipse tu, cuius expectatio magna est, cura, elabora, perfice, ut is evadas, quem pater, cognati, affines, amici omnes nosque in primis cupimus et optamus. Unum illud emoneo, ne propter iuris ¹⁹ dvilis studia nostrarum dicendi artium obliviscare. Nam si

ex sola iuris cognitione dignitatem maximam consequuntur ii, qui praeter verba legis nihil ex se non rude atque impoli- tum promunt, quanto maioribus et honoribus et praemiis honestandus erit is, qui ad legum scientiam elegantiam quoque orationis addiderit. Potes autem eodem tempore ²⁰ utrique facile inservire, non est enim tam ardua iuris cogni- tio, quam multi putant, sed potius ampla et diffusa, quam difficilis et obscura. Nostra quidem studia, quantum in se ²¹ iocunditatis atque utilitatis habeant, brevi ostenderem, nisi mecum, ad quem scriberem, reputarem. Nam cum primam 22

aetatem omnem in his magna cum laude consumpseris, su- pervacaneum esse puto tibi longe antea perspecta et co- gnita enarrare. Te tantum ad ea hortor oroque, ut caepisti, ²³ pergas meque ames et a me omnia amantissimi hominis stu- dia officiaque expectes. Vale.

Bartholomaeus Fontius Petra Cennino S. ² Vereor, ne mora tam diuturna ingens damnum studiis ¹ meis attulerit, quae profecto, si affuisses, non remisissem.

Quantum enim superioribus annis potuerit apud me oratio 2

tua, sum mihi ipse optimus testis, qui te fidelissime adhortante

4 LIBER 1.

et prudcntissime admoncntc communibus studiis inhaerebam.

Nunc vero te absente non casu aliquo, sed certa potius ra-³ tione, unde me sustuleras, sum revectus. Iactamur enim, ut vides, non imperiti homines saevis undis et allatrantibus scopulis agitamur. Quae spes autcm serenitatis futurae, qui- bus nullum benignum sidus refulgeat? Ergo animus erat, cum~

haec scribebam, saevientibus ventis vela convertere, sed illud mc rursus angit, quo me applicem. Quid tu probes? Quare consule mihi, quaeso, per litteras, quid agendum putes. Sunt ^a hae profecto etiam tuae partes, cum nihil habeas separa- tum a nobis idemque tibi sít etiam atque etiam cogitandum.

Expectabo itaque litteras tuas atque interim eundem tenebo ^r.

cursum, non tam ut aliquid proficiamus, quam ne abiectis animis videamur. Tu quidem recte facis, qui in omnibus ~

epistolis me hortaris, ut animo sim erecto, ego vero nedurn magno, ut saepe antea, sed etiam nunc animo sum excelso.

Verum nos oportet aliquando consulere nobis ipsis. Nam etsi s

summae Diogeni videntur opes habendi cupiditate carere et ad trahendam vitam fontes, herbas, speluncas, pelles suffi- cere, nobis tamen hoc tempore hosque inter homines aliter est vivendum. Nosti praeterea naturam stomachi mei quam u..

a sordibus alieni, quam earum rerum, quas tu non contem- nis, percupidi. Quare tanquam e specula quadam prospicio, w

quo potissimum advolem, ut tentem et experiar omnia po- tiusque fortuna iudicio meo, quam defuisse mihi vel consi- lium vel animus videatur. Sed haec fortasse pluribus, quam ¹¹ fuit necesse. Vale.

Bartholomaeus Fontius Petro Fannio S.

³

Tametsi multo gratius mihi erat verbis potius coram, ¹ quam litteris, si qua tibi dicenda erant, exponere idque ita facere statueram, tamen cum te isthic diutius, quam putaram, morari videam, decrevi pauca ad te scribere, quibus animum penitus meum intuens eam mihi a superis mentem datam esse laeteris, quae me, quod in primis quaerendum est, ad virtutem et litteras inilammarit. Ego vero etsi contendi fer-~·

rariam, ut Borsiurn Estensem inviserem, illa tamen etiam causa me commovit, ut, quae Bononiae, quae ferrariae, quae Venetiis litterarum esset conditio quive docti homines, plane cernerem. Hamm equidem urbium mores et ingenia con-³

I:PISTOLA.E 3-5. ⁵ templatus nihil video, in Quo nostri homines illis cedant.

Uno certe longe praestamus, Quod philosophum praeclaris-~

simum atQue omnium, Qui ubiQue locorum sunt, facile prin- dpem, lohannem Argiropilum habemus, Quo doctore ac ma- gistro, nisi casus aliquis retardaverit cursum meum, non me 1n postremis futurum putem. Sed illud modo fit reliQui, Qua:, ego velificatione in hunc litterarium portum devehar. Expecto ^G igitur te unum propositi mei non solum laudatorem, sed adiutorem. Itaque reditum tuum accelera, eris enim et con-~

siliorum nostrorum particeps et eorundem socius studiorum.

Vale.

Bartholomaeus Fontius Francisco Gaddio S. 4 Paenitentiam meam breviter simpliciterQue descriptam 1

huic ad te dedi tabellario perferendam, Quae, ut puto, non verebitur iudicium tuum, cum abhorreat ab omni barbarie íratrunculorum sitQue descripta oratorio Quodam, ut in tali re convenit, diserto et eleganti stilo. Tu vero, si me amas, 2

si nullum officium tuum apud me intermoriturum existimas, da, Quaeso, operam diligenter, ut libri, de Quibus iterum ad te scripsi, mihi Quam celerrime transcribantur, quo mihi nihil in praeséns facere gratius poteris neque commodius.

Vale.

Bartholomaeus Fontius Petro Cennino S. 5 Recordare tuas litteras, Quibus mihi recepisti ad om-1

nia te mihi semper paratum forc. Quod ego vere ita esse existimabam propter benivolentiam in te meam, Quam si experiendo magis, Quam loQuendo cognosti, in hoc nostrum et tu vicissim negotium nunc incumbas atQue ita omnia per te agas, ut me a te mutuo amari re ipsa intelligam. Tu vero, ~

quod proximis ad me litteris subobscure ac breviter attigisti, QuicQuid evenerit, in meliorem, Quaeso, partem accipias. Est enim tuae prudentiae, etiamsi secus acciderit, quam volueris.

patienter perferre. Eg-o Quidem re vel desperata vet, Quod spero ~

cupioQue, adepta te brevi cxpecto, ut totius vitae nostrae rationem ineamus. Mag-na enim spe alor, magnam quoQue ,, de te spem habeo, quac futura in dics videtur maior, si pa- rucris optimis ct iidclissimis consiliis mcis, Quae divinare iam debes, sed tenebis planius audiendo. Quare iter tuum 1;

accelera, nam et hacc ct plura alia coram agemus, cum ve- neris. Vale.

6 LIBER J.

Bartholomaeus Fontius Petro Cennino S. t>

Etsi ea te confido prudenter facturum omnia, quae tibi ^r conducere iudicabis, ita me tamen examinarunt iustissimac querelae tuae, ut non minorem dolorem ceperim ex casu tuo, quam si essem in eodem constitutus. Quare te oro in mirum ^:!:

modum, ut, quid sit subsecutum, confestim scribas. Ero enini interim semper de te solicitus. Quanquam haec Deus, ut ^a.

spero, vertet in melius. Quod si erit, ut opto, me quasi ab interitu revocabo. Vale.

Bartholomaeus Fontius Francisco Gaddio S. 7 Nulla de causa (sunt enim aliae multae et iustae) tan-ⁱ tum cuperem, una essemus, quam ut amicitiae nostrae, cuius iam pridem semina sparsimus, iocundos atque uberes nunc fructus meteremus. Sed quaecunque utrique nostrurn fortuna erit, quae bona, ut puto, erit, id fiet aliquando. Inte-:?:

rim nos armemus validissimis illis armis, quae vi nulla con- tundi possint, quod, si ipse facis, est mihi vehementer gratum.

~quidem ita me munio, ut iam videar non inglorius esse ^:i:

miles. Musae illae nostrae veteres ita me amplexantur, ita in suam consuetudinem me admittunt, ut, cum amicissimis illis utar, videar mihi sperare debere. Sperarem profecto .i

magis, si studiorum socium te haberem, sed, ubi id nequit, explebimus animos nostros crebris litteris cohortando nos invicem et monendo. Me quidem ita delectant epistolae tuae, r..

ita etiam ad te scribens afficior, ut, quotiens tua lego, te lo- quentem audire, te videre, quotiens ad te scribo, tecum esse et colloqui tecum videar. Quod autem tua mihi omnia para:-^G.

tissima polliceris, est id sane minime novum, gratum tamen ac periocundum promissum tuum, ex omnibus enim partibus sese quotidie magis effundit vis et magnitudo amoris tui.

De me vero tibi recipio nullam rem unquam futuram tam ¹ arduam, quam ego non pro te libenter suscipiam quaeque rnihi pro te suscepta non iocundissima sit futura. Vale.

Bartholomaeus Fontius Petro Cennino suo. 8 Quod optatis fortunam tuis acrem quereris adversariam ^r extitisse, pari tecum dolore sum permotus. Verum enimvero fortem virum aequam semper decet servare mentem et in-

EPISTOLAE 6-10. ⁷ victo animi robore, tanquam fortissimo propugnaculo uti contra omnem fortunae temeritatem. Quare cum intelligam, ~

quid tu de rerum tuarum amissione optime sentias, nihil aliud in praesentiarum ad te scribam, nisi ut, si ante tranquil- liora moderate tulisti, nunc turbida sapienter feras. Ego te, :1

quod maxime petis, et Donato commendare non desistam et nihil praeterea, quod ad te tuosque pertineat, praetermittam.

Vale.

Bartholomaeus Fontius Donato Acciaiolo S. 9 Etsi Petrum Cenninum probum et doctum virum prop- 1

ter summum ingenium, suavissimos mores, singularem rno- destiam satis per se ipsum sine meis litteris tibi commenda- tum fore confido, te tamen vehementer rogo, ut, quibus in rebus ei usui esse poteris (poteris autem quam plurimis), facias et amanter et diligenter. Mihi certe nihil efficere gra-~

tius unquam poteris, quam si omnem vim tuae in me benivo- lentiae in hunc unum animae dimidium meae totam transfu- deris . .Quod ut facias, te iterum atquc iterum oro. Vale.

Bartholomaeus Fontius Petro Fannio S. 10 Quod mihi de optimo statu tuo significasti, vehe-¹ menter placet, quando industria et virtute tua perfectum vidco, ut, quae multi vix tempore longissimo consequuntur, ea tu brevissimo sis adeptus. Sunt autem tibi quidem ista 2

praeclara initia tanquam firmissima fundamenta totius vitae iacta a me ipso, qui te ornatissimum cupiebam, hoc tempore non sperata. Nam etsi cognita industria, probitate, doctrina 3

tua summa de te sperabam, tamen haec nostra doctis viris adversa tempora et inversi Romanae curiae mores facie- bant, ut vererer interdum, quemadmodum tecum ageret ipsa fortuna. Quare tibi primum, ut debeo, pro adepto Caereti .i

sacerdotio gratulor, deinde mihi ipse etiam gaudeo, qui, dum ea, quae in te video, in me quoque libenter effingo, bene me- cum agi etiam arbitror. Sed nunc, mi Petre, nunc sunt tua .-.

officia atque partes (quanquam non haec scribo, ut te insti- tuam, neque enim prudentia tua praecepta mea desiderat) omni cura et di!igentia vigilare, ut assiduitate ct virtute tua haec tam clara initia maioribus successibus prosequare. Vale.

8 LIBER 1.

Bartholomaeus Fontius Michaeli Pharcae S. 11 Ex Quo temporc te florentiam studiorum communium ¹ causa contulisti, ego nostrorum omnium primus consuetudi- nem tecum cepi, Quam non solum in hunc diem servavi, sed auxi semper dilig-entissime. Omitto, QUO interim animo, QUO ² studio, Qua liberalitate QuibusQue officiis prosecutus te fuerim.

Cum itaQue fides et singularis amor erga te rneus extiterit, non Queo mecum non admirari, cur ita commutatum te viderim.

Nihil autem potest intercessisse, nisi Petri Cennini discessio. a

ln QUO Quidem, fateor, tibi consului, ne eius profectionem remorareris, verebar enim te hominis non indiserti inimici- tias absQue ulla tua utilitate suscipere. An credebas tuis An-~

tonium Ridolphum ad f errandum regem Jegatum verbis ab eo, Quod clarissimis viris de illo secum ducendo promiserat, dimoveri? Quod ego cum scirem, tibi, ne cum lacesscres, rccte consului. Sed ne tuae aibalienationis causa haec sit,&

subii cQuidem libens hanc iacturam tibiQue, Quam pecuniam debet, de mco misi, malui cnim eam perdere, Quam amicum, quoniam longe pluris amicorum iacturam facio, Quam num- morum. Non enim mihi ullum aut ex tua aut ex cuiusQuafn ami-n

citia Quaestum propono. Sed tantum Quaero animum atQue mentem longc mihi invidiosis divitiis cariorem. ttaec si tibi ¹ crunt accepta, ut debcnt, rem feceris amicitia nostra dignam.

Si nihil movebunt, ne ego Quidem commovebor, cum nulla~

rcs tristari me debeat praeter culpam, Qua rne carere Dcum hominesQue attestor. Vale.

Bartholomaeus Fontius Petro Garasdae Pannonio S. 12 Tantum est temporum rerumQue omnium immutata con-1

ditio, ut minime mirandum .sit, si ego QUoQue ad tempus patriam mutem. Nam si sapientis est hominis tempestati ce-² dere neQue eundem semper cursum tenere, non mihi vitio dari putem. Si cum ea, Quam proposueram, via ad optatum finem pervenire non possim, alia ire pergam, Qua ad exitum tandem perducar. ItaQue et horum temporum ct mearum re-=•

rum omnium ratione prospccta cum censeam non esse domi amplius desidendum, te per tuum in me amorem meumQuc erga te mutuum etiam atque ctiam rogo, ut de nobis, quod promisisti, conficias, nullam cnim aliam mihi viam ad nostra stndia relictam esse pcrspicio, cum quod omnis ltalia disscn-

I:PISTOLAE 11-14. ⁹ sionibus intestinis est armata, tum quod princeps in ea nullus favet liberalibus disciplinis . .Equidem ni mihi persuaderem, cum-1

haec scriberem, te pro tuo summo in me amore meoque in te pari tua sponte etiam sine meis litteris esse facturum, plura scriberem meque tibi diligentius commendarem. Tantum oro, ,, .si me tui studiosissimum semper nosti, hoc mihi praestes, quod

<>mnium est maximum maximeque necessarium quodque nul- lius, nisi tua unius opera me assequi posse confido. Vale.

Bartholomaeus Fontius Petra Garasdae Pannonio S. 13 Simulac te quartana liberum ex tuis litteris intellexi, ¹ incredibili gaudio sum affectus. Sed si me amas, maerore .solicitudineque expulsa aegritudinis tuae potissima causa in- gentes animos erigas. Nam ut ex multis audio, Pannoniis re-² bus compositis et tui ad regem in auctoritate et gratia pri- stina permanebunt et tu eris brevi inter eos in gradu altis- .simo constitutus. Nihil est enim tam magnum, quod ego te ³ propter egregias virtutes tuas, suavissimos atque optimos rnores summamque humanitatem non sperem consecuturum.

Donec vero in Pannoniam redeas, incumbe toto animo in hanc ^-1 curam, ut omnium tuorum expectationem de te exuperes.

Hanc, ut spero (etsi ea est ingens), perfacile vinces, si ad"

nostras te totum artis converteris, unde te Varadinensis prae- fectura paulum flexit. Jgitur eventa rerum Patavii dum ex- pectas, cura, elabora, invigila, perfice, ut resarcias praeter- Ham omnem studiorum iacturam. Non succumbas ulli oneri, ^1;

non iniquis deperditisque temporibus, non saevissimae ad- versissimaeque fortunae. Scribo haec amanter ad te, ut de-^í beo, teque rogo, ut, licet consilio meo ipse non egeas, hac tamen in re tibi a me consuli patiare. Me quidem semper s

in omni fortuna fidelissimum amicissimumque habebis.' Res n

<;erte meas omnis, quaecunque sunt, non tibi solum hac tanta tua nccessitate promitto, sed ad te ultro libenter defero.

Vale.

Bartholomaeus Fontius Petra Garasdae Pannonio S. 14 Quod quaeris, qui meus sit status, is est, qui solet, et 1

aliquanto deterior, qui natus ad agendum aliquid dignum viro ita humiliter vivo, ut studiorum ac Musarum suppudeat. Sed, ² ut alias ad te scripsi, in uno te spem meam omnem reposui.

10 LIBER J.

Quare Pannoniis rebus compositis Poloniisque dimissis ac :~

tuis reconciliatis cum rege te Deus optimus maximusque for- tunet, ut ad te ego vel ad tuos vel saltem in regionibus tuis non indignam nostris litteris vitam ducam. Vale. florentiae, ^.1 XVI. Cal. Ianuarii, 1471.

Bartholomaeus Fontius Petro Garasdae Pannonio S. 15 Litterae tuae amantissime ad me scriptae cunctas mo-1

lestias animo depulerunt. Non potui enim non dolorem repri- mere atque animum auctoritate tua confirmatum non con- stantem habere. ltaque durabo, ut mones, et de te semper 2

optimam spem habebo teque pro tuis in me meritis singulari fid e observantiaque amabo. Vale. florentiae, ldibus f e-~

bruarii, 1471.

Bartholomaeus Fontius Baptistae Guarino S. 16 Romam ad me tuae litterae sunt allatae, quibus inde 1

rescribere non est visum, cum quod certum tabellarium non haberem, tum quod nihil certi referre possem, si prius flo- rentiam non redissem. Quo cum veni, nihil mihi fuit antiquius, 2

quam ut tuis litteris responderem. lohanni igitur Bencio, quam scripseras, pecuniae summam persolvi, Apollonium autem, quem deferre mecum sperabam, idcirco habere non potui, quod Bessario ad obeundam legationem intentus non exhibuit. Suetonium per Nicolaum, legatum Herculis perendie :>

ad te misi, cui quod poema nostrum reddideris, rem gratis- simam effecisti. Lyrica tua quidem sunt visa mihi et elegan- tia et iocunda, quare te rogo, quotiens otium nactus eris, aliquid simile ad me scribas, cum enim aut tua lego aut ipse ad te scribo, tuo suavissimo colloquio perfrui mihi videor. Quo~

fit, ut, cum longitudine tuarum litterarum delecter, ego quoque fiam longior in scribendo. Enimvero te decrevi participem r.

facere Romanae urbis antiquitatis, quam nuper, dum Romae fui, quotidie non sine lachrymis perlustrabam vicissitudinem rerum et fortunae varietatem considerans, quae tantam ur- bem, terrarum quondam orbis imperium atque arcem tam foede ac tam immaniter deformasset. Pontem igitur supra ^&

Tiberim, quo in insulam itur, vidi a L. f abricio, C. iilio, curatore viarum factum et aedis Concordiae porticus mar- moream quandam partem iuxta Capitolium, quam senatus

EPISTOLAE 15-16.

u

populusque Romanus incendio consumptam restituit, et Sep- timii Severi, M. Aurelii, Titi ac Vespasiani Constantinique- marmoreos insignes arcus, divi quoque Traiani et divi An- tonini duas ingentes cocleas, marmoreas columnas, in qui- bus eorum gesta miro artificio sunt inscripta. Ad Ostiensem -.

vero portam pyramis est marmorea moenia urbis intersecans, C. Cestii, septemviri epulonum ingens magnificumque se- pulchrum. Est et obeliscus in Vaticano, quem C. Caligula s,

divo Augusto et divo Tiberio sacrum posuit. Sunt et in ~

Esquiliis duae ingentes marmoreae statuae a Praxitele Phi- diaque perfectae cum duobus infrenis equis. Superest et ^10•

sacrarium Theodosii, cuius intrinseci parietes marmoreis ta- bulis caelatura veteris exornantur, quod Martina martyri est dicatum. Conspexi omnium magnificentissimum aquaeduc-m

tum, quem divus Claudius ad Caelium usque montem perduxit et L. Septimius Severus et T. Aurelius Antoninus Pius plu- ribus in locis corruptum restituerunt. Est et ad Tiberis ri-^12:·

pam divi Hadriani cum nobili supra fluvium ponte moles, in- gens eius magnificumque sepulchrum, nunc Castrum Sancti Angeli vocitatum. Vidi Pantheon, deorum omnium nobilis-^13' simum templum; quod M. Agrippa, L. f., consul tertium fecit.

Extra urbem vero ad secundum lapidem via Ostiensi M. 1"

Antonii Antii Lupi marmoreum sepulchrum mire ornatum inspexi cum rerum a se gestarum inscriptione. Ad viam ^15- quoque Appiam secundo ab urbe miliario aliud longe maius admirabiliusque perspexi Caeciliae, Q. Cretici filiae, Me- tellae, Crassi. Haec digna aeternitate, quae viderim, ex omni ^11;.

restant antiquitate, in quibus litterae sint incisae. Quae sub-n-

sequuntur, si non titulis, at gravissimorum auctorum testi- moniis comprobantur. Nam Amphitheatrum illud omnium ^18' maximum ex lapide Tiburtino, Colosseum a propinquo olim Colosso denominatum itemque Pacis templum, cuius tres tantum extant ingentes arcus, Vespasiani est opus. Mauso-^1()- leum etiam Augusti flaminiam inter viam et Tiberis ripam, quam Augustam hodie quoque dicunt, Octaviani opus excel- lens fuit. Thermarum autem quaeque Antoninianae, quaeque ^20>

Termini nuncupantur, alteras Antoninum Severum, alteras Diocletianum nemo struxisse ambigit. Videntur et marmo-^2r.

reae sex ingentes columnae, tres ad Capitolii, tres ad radi- ces Palatii, quam partem esse pontis a Caligula facti dicunt„

12 LIBER 1.

quo Palatio Capitolium iunxit. .Et in .Esquiliis trophaea duo ²² marmorea conspiciuntur de Jugurtha deque Cimbris deque Teutonis primum a C. Mario constituta, deinde a L. Sulla

<iisiecta et a C. Iulio Caesare dictatore reposita. Videtur et ²¹ Romuli templum post templum Pacis Capitolium versus sanctis Damiano et Cosmo sacrum et in via Sacra aedes Castoris et Pollucis, quam Sanctam Mariam Novam dicunt,

·et iuxta forum Saturni aedes, quod olim aerarium nuncupa- tum, modo est sacrum pontifici ttadriano. Templum quoque ~4

Mercurii nunc angeli Michaelis et Apollinis aedes in Vaticano iuxta Basilicam Sancti Petri et Iunonis Lucinae nunc Sanc- tus Laurentius in Lucina. Reliqua erant et intra et extra ^2:, urbem adhuc quaedam veterum monumenta, quae tibi singula ordine explicassem, nisi me ad te ea libentissime nunc scri- bentem adversissimus nuntius enecasset. Nam vir clarissi-~·;

mus Iohannes, ttistrigoniae archiepiscopus a Mathia Cor- vino rege comprensus est et Janus, Quinquecclesiensis epi- 'Scopus, vir doctissimus et poeta clarissim1:1s in ipsa fuga in- ieriit. Petra quoque Garasdae mco, ne in regias manus per-2•

venerit, non mediocriter timeo. 0 me miserum, qui uno ²⁸ tempore tantos viros tam amicos e tantis fortunis in tantas rniserias videam corruisse. Sed, quominus scribam, obortis lachrymis et dolore impedior. Vale. florentiae, XIII. Cal. 2~·

Maii, MCCCCLXXII.

Bartholomaeus Fontius Baptistae Guarino suo salutem. 17 Acerbo mihi interitu Bithynae tuae dulcissimae coniu-1

-Kis nuntiato graviter, ut debui, sum commotus. ttonestissi- mam enim et pudicissimam feminam suavissimis moribus -et singulari modestia praeditam immattira morte sublatam vehementer graviterque angebar. Vellem autem sub ipsam ² potius mortis diem, quam nunc, tam sero eius obitum perce-

pisse, ut in tempore amici optimi functus munere aliquod tuo vulneri salutare remedium praestitissem. Veruntamen ne 1

nunc quidem alienum fore putavi aliquid ad te scribere, quod,

"Si non radicitus vellere, saltem minuere istum tibi dolorem possit. Nihil enim aeque aegritudini animorum, atque dulcis -oratio confert. .Ego vero, ut tu per litteras quoque petis, non ⁴

te sapientem Stoicorum legibus esse rogo, qui in caris- simorum funere nihil omnino nos angi, nihil quoque dolcrc

EPISTOLA 17. ¹³ volum. Non enim illis assentior, qui ritu ferarum viventes nullis affectibus commoventur. Nam quis est adeo expers hu-^:)e.

manitatis, qui, si carissimam uxorem amitteret, matrem communium liberorum, quae rem omnem familiarem diligen- tissime conservaret et studiosius augeret, in quam omnis do- mesticas curas solicitudinesque deponeret, non vehementer turbaretur? Verum ut carissimorum interitu non tristari bru-^l<' torum, potius immanium ferarum, quam pii et docti hominis est munus, ita quoque dolore nimio cruciari mulierum potius, quam virorum. Bene autem institutus animus neque dolore non ¹ commovetur, neque plus, quam satis est, maerore tristitiaque torquetur. Par est enim prudentissimum quenque virum neque g

se nimium secundis rebus efferre, neque in adversis conci- dere, sed bene praeparatum pectus ad utranque fortunam ostendere. Considerare enim debet, quemadmodum pelagus ⁱ⁾ nunc turgidum, nunc tranquillum et caelum modo turbidum post serenum conspicimus, sic quoque nos non posse pro mortalitatis conditione semper in eodem tenore persistere ne- minique naturae leges pervertere datum esse. Quae quidem ^1<i-·

si ab initio nobis perpetuam pacem et securum otium promi- sisset, in adversis nostris rebus pro repentino dolore, cuius eo semper acerbior est vis, quo magis insperatus acciderit, non iniuria quereremur. Verum quando nobis solicitudines, u

damna, exilia, bella, clades et innumera mala bonis immixta praedixerit, cum quid adversi contigerit, non debemus ma- gnopere commoveri. Hanc si rerum humanarum conditionem 1z

et dup!icem bonorum malorumque urnam, quae Deus in terras iugiter pro arbitrio suo iacit, tecum ipse tacitus reputabis, intelliges iam adhibendae medelae tuo vulneri tempus ulti- mum adventasse. Optima vero medicina doloris ratio est, quae ^1a:

nos suadet considerare debere praeter illa, quae a me supra descripta sunt, omnibus, qui terrae vescuntur mu- nere, sive reges, sive inopes fuerint, enavigandam Cocyti fluminis undam esse. Verum cum vitam a Deo mutuam, tan-1•

quam aes alienum a feneratore sumpserimus, reposcenti illi, quandocunque voluerit, laeto animo est reddenda. Neque 1~­

enim in morte quicquam est mali, cum ea cunctis incommo- dis optimum remedium sola praestet et humanae vitae curas solicitudinesque devitet. Nam si mors animi simul et corpo-H'~

ris finis est, insensibilitas quaedam ipsam consequitur et

14 LIBER I.

requies cessatioque laborum, aut, si non una cum corpore totus animus interit, ab angustiis corporis, quibus mens va- nis impletur cogitationibus, liberati quietiorem vitam trans- igimus. Amore, praeterea spe, metu, cupiditate et diversarum 1•

rerum affectibus ita semper exagitamur atque a summi boni contemplatione abducimur, ut nihil vere possimus sapere, -donec in corpore permanemus. Pugnae vero, seditiones, dis-1.~

>eordiae unde nobis, praeterquam a corpore oriuntur? Omnia .enim fere bella aut aliis a nobis, aut nobis ab aliis propter

·opes et divitias inferuntur, quibus corporis tantum causa in- hiantes caetera omnia recta atque honesta despicimus. Cae-rn

terum si nihil mali in morte est, sed contra, plurimum boni, si mors non prece, non pretio, non vi, non arte diffugitur, si vita, quam mutuo cepimus, cum a Deo reposcitur, aequo animo reddi debet, quid est causae, cur tantopere acerbissimo funere dilectissimae coniugis torqueare? An doles, quod cor-²⁰ 'POris vinculis exoluta ad lucem e tenebris, a labore ad requie- -tem, a terrenis ad caelestia piissima mulier commigravit?

An vero te potius angit domesticus dolor tuus, quod neces-21

saria dulcis coniunx tam insperato tempore, tam a studiis iuis et liberorum et rei familiaris negotiis alieno te solum in medio curarum fluctu reliquerit? Sed an, vir omnium litte-^2t

ratissime, ignorabas, cum uxorem ex sententia delegisti, et

·eam et liberos, si quos pareret, teque simul et aegrotare et rnori quotidie semper posse, cum nemini exploratum sit vel in diem crastinam se victurum? Quod si haec tibi, ut par a3

·erat, ante oculos proponebas, cur nunc tam vehementi dolore .afficeris casibus istis multo antea meditatis. Age ergo, te 24

<Collige aliquando et res humanas animo revolutans considera non te solum, non primum, non ultimum his molestiis impli- cari. Finem maerori luctuique impone, quem, si post paulo 2:;

finiet ipsa dies, te talem ac tantum virum, tanta doctrina ac scientia praeditum tempus ultimum dedecet expectare. Nam ^2G cum prorsus insani sit hominis in perpetuo luctu et squalore persistere, profecto nos oportet et decet auxilio rationis tem- pus ultimum praevenire. Quod si lachrymis et maerore pos-21

sent animae rursus in corpora revocari, concederem sane pro tuo arbitrio te lugere. Verum cum quis semel occiderit ^2s et de· se Sf}lendida Minos arbitria fecerit, non genere, non facundia, non pietate restituatur, non debemus, ut initio

.EPISTOLA 18. ¹⁵ dixi, plus, quam decet, maerore tristitiaque vexari. Neque ²⁹ hoc ea tantummodo ratione, quod nihil luctu nostro profici- mus, sed etiam, quod si quis inferis est sensus, illius animam, si te tanto dolore opprimi senserit, dolituram in morte cre- diderim, cum te vivens plurimum delectarit. Praesta hoc ³⁰ igitur illi mortuae, praesta discipulis tuis et cunctis Latini nominis, qui doctrina et ingenio tuo egent, praesta natis, amicis, cognatis, affinibus, qui una mecum tanto tuo dolore maerent. Quibus omnibus de tua plurimum salute solicitis rem ³¹ gratisimam feceris et studiis et doctrina tua dignissimam, si

rationi obtemperans ab inanibus querelis desistens te ad pri- stinam vivendi consuetudinem revocaris. Vale. flor., XXV. ^a2

Iulii, 1472.

Bartholomaeus Fontius Petro Cennino S. ¹⁸ Cum recordor puerilium temporum, quibus cum nostro ¹ Fannio periocunde vivebamus in reetis studiis litterarum, et eorum, quae postea sunt subsecuta, molestias reputo, prae his illa beata fuisse videntur mihi. Nam etsi tunc puer inter-2

dum angustiis rerum exagitabar, me tamen ad suavissimas Musas referens ex. eis magna solacia capiebam. Illis autem ³ postea necessario decem iam annos relictis laborum plenam et solicitudinum vitam duxi, ut qui neque foris ornamentum for- tunae ullum, neque domi praesidium ullum invenerim. At nunc ⁴ tandem cum rerum usu experientiaque edoctus nihil expec- tandum praeter virtutem censuerim, ad bonas artis rever- tor cum sponte mea, tum rationibus iis, quas paulo post ex- ponam. ln quo quidem me pungunt leviter eorum, quos mihi ^r.

rettulisti, de me sermones, qui, cum in me nihil non feren- dum inveniant, dicunt tamen non me tam diu studia re- linquere debuisse. Quibus ego si prius ostendero, quot mihi s

per omnem adolescentiam incommoda fuerint ad studia pro- sequenda, mox tibi sententiam meam aperiam. Me vero a ¹

·communibus studiis parentum, ut te non praeterit, immatu- rus interitus invitum avulsit. Tunc enim quintum decimum ~

annum aetatis agens suscepta necessaria meorum cura om- nem fi dem, industriam operamque adhibui eis tuendis. Qua o

in re tanta assiduitas et diligentia mea septem continuos an- nos fuit, ut maxima illis adiumento extiterim. Secundo vero ¹⁰ aetatis anno supra vigesimum magna ex parte oneribus iam

16 LIBER L Ievatus sorore etiam viro in matrimonium collocata caepi mecum de me ornando aliquantulum cogitare. Verum cum n

fieri humaniores Jitteras dami pauci et earum studiosos parvo in pretio esse cernerem, statui ad aliquem principem me con- ferre, cuius opibus et gratia vitam honestiorem transigerem.

Quare velut e specula quadam nostrorum ltaliae principum vi-¹² tam et mores acutum prospiciens praeter Estensem Bor- sium, ferrariae ducem, ad quem tenderem, cernebam. Is ^1ac autem magnitudine animi caeteros principes longe superans me suscepit comiter et benigne. Ego vero eius in me liberali-14

tatem benivolentiamque expertus in eo cum spem omnem reposuissem, non post multo ipsius acerbissimo funere eo corrui magis, quo magis attollere me speravi. Quare contra ^{1r •.}

rebus, quam putaveram, succedentibus cum redire ad vetera studia, veluti quietis in portum excogitarem, ferraria rever- sus incidi in quartanam, quasi parum fecisset ipsa fortuna, si, cum tantum illud mihi decus et praesidium sustulisset, non in corpus quoque meum saeviret. tlac ego per integrum ^1u annum laborans omne litterarum studium tam longo inter- vallo repetitum non sine magna molestia iterum relinquere sum coactus. Postea vero tam diutino morbo liberato cum n mihi, cum Petra Oarasda, viro clarissimo meique amantis- simo tanta necessitudo intercederet, ut non suam modo, sed suorum quoque omnium gratiam et favorem conciliaret, ecce iterum adversissima truculentissimaque fortuna eius et suo- rum omnium opes fregit. His ego tantis ac tam magnis ami- ^1s cis orbatus, viris amissis,. his -0rnamentis vitaeque meae fir- missimis fundamentis, quo me amplius verterem, ignoveram, nisi francisci Saxetti, amicissimi hominis et domo et rebus familiarius uterer. Caeterum cum ad hunc meum natalem ^t[I<

diem, quo sextum et vigesimum annum ingredior, totius ante actae vitae rationem reddiderim, cur modo ad intermissa studia toto animo me converterim, quam brevissime potero, enarrabo. Cum Donato Acciaiolo, praeclarissimo viro summa ^2().

mihi, ut scis, familiaritas intercedit. Is nuper ad f ovianen- ses legatus missus ad eorum controversias finium cum Lu- censibus componendas me secum duxit. Hac in legatione ²¹ sum saepe questus haec tempora doctis esse hominibus tam adversa commutaturumque me libenter, si versura fieri pos- set, humanitatis et eloquentiae studia cum quaestuosis.

EPISTOLA 18. 17

quanvis minoribus artibus affirmavi, itaque ne te pluribus verbis morer, ad me ille tandem conversus ait: Officium ~~

meum est pro meo summa in te amore tibi consulere et monere, ne medio in spatio cursum sistas, ut, si quid prod- csse queam, non videar mea cohortatione defuisse, ac, si minus nunc profuero, saltem posthac intelligas mihi volun- tatem egregiam affuisse. Ego vero mecum persaepe reputans, ~~

quid in istam te mentem impulcrit, nullas, nisi duas causas esse video aut divitiarum aut vulgarium honorum assequen- dorum. Sed an decet pro inani quadam gloriola et pro sor-~,i

dido quaestu eas immensas opes amittere, quae vivo tibi nunquam adimentur, neque earum laus mortuo quidem? An ~:.

ignoras, quae in fortunae arbitrio sita sunt, fluxa et instabi- lia cuncta esse, quae, et dum homines quaerunt, et postquam adepti fuerint, mille incertis casibus submittuntur? Quid ~ü

porra praeclarius est, quam non struendis opibus, non falsis honoribus exquirendis, sed multarum magnarumque rerum cognitioni et scientiae inhaerere? Caetera omnia vana et fluxa sunt ha:bentibusque magis oneri, quam honori. Virtus~•

sola aeterna est et iocunda et utilis possidenti. Sola etenim sapientiae studia nos ad honestatem et virtutem instituentia in adversis rebus consolando, in prosperis adornando, quid sequendum, quid vitandum sit, fideliter emonendo ad veram laudem et gloriam nos perducunt. Contra vero aura popu- laris ac divitiarum cupiditas et quaerendo habendi spe fati- g-ant animos nostros et quaesita amittendi metu ita solicitant, ut in eis nullam quietem reperiamus. Quando autem eoruin, :!!•

quae sunt, alia in nostra, alia extra nostram potestatem lo- cata sunt, insani est hominis, quae sui iuris non sunt, in po- testate sua esse praesumere, aut, quae propria sunt, aliena ex- istimare. Nostrum est autem appetere, assentiri, eligere, de- ³¹⁾ clinare, praeparare, decernere; alienum gloria, robur, pulchri- tudo, divitae caeteraque id genus, quae magis optare, quam vendicare nobis valemus. Sed earum rerum, quarum te optio ³¹ penes est, cum eligere utilissimam quanque debeas, utillimum vero procul insania vulgi recte vivere tibi sit, id autem facere nequeas, nisi animum bene colas, iis artibus totum dedere ~-'

c.lebes, quibus i!lum qua~ rectissime pos~is e~col7re .. l~.·~~

cum ad bene v1vendum sit opus praeceptis et mstitutI :.ad felicitatem ducentibus, quae undique ex nostris studiisl ~!~ .._

Bartholomaeus Fonlius: Epistolarum libri Ill. 1 ··i,;..

\ !';

18 LIBER 1.

liguntur, operae est prctium, his incumbas, in quibus etiam prosequendis si lucro animum et honori subiicias. An Leo- nardum Poggiumque ignoras hac una dicendi scribendiquc facultate sibi perpetuum nomen et honestas divitias compa- rasse? An alia, quam hac duce Schala noster ascendit ad opes, ad honores, ad dignitatcs? Quare age, expcrgiscamur :i1

aliquando minusque nobis, quam possumus, plus tamen, quam facimus, assumamus ac iam prope reviviscenti eloquen- tiae pro virili nostra subveniamus. His ego adhortationibus a~.

et tunc miserabiliter sum commotus et iisdem, postquam in ur- bem redii, mecum saepius repetitis totum ad communia stu- dia me converti. Alii, ut divitias cumulent, Britannos usque adnavigent. Alii ante potentiorum fores excubent, ut asse- quantur aliquam dignitatem. Equidem paupertate contentus ambitione avaritiaque semota omne tempus, quod a rerum necessariarum cura supererit, studiis nostris impertiar. ln ""

quo rectissimo atque honestissimo proposito perseverans con- tendam efficere, quod tabellarii celeres interdum solent, qui, si serius mane surgunt, ita mox gradum accelcrant, ut ci- tius, quam si ante lucem iter ingressi essent, ad constitutum locum perveniant. Ifaec vero ad te potissimum scripsi, suavis- sime mi Cennine, quoniam cupio te habere in omni meo con- silio socium et in omni cogitatione coniunctum. Quae si tibi,

•o

viro optimo probabuntur, gratius erit, quam si senatus et populus omnis probet; f annio certe nostro vehementer placi- tura confido, cui honesta et recta omnia semper solent pia- cere. Vale. florentia, VII. Cal. Septembris, MCCCCLXXII. ¹¹

Bartholomaeus Fontius Petro Fannio S. ¹⁹ Cum peccatum animae mortem inferae in pacnitentia ¹ mea scripserim, sed non eam, quae interitus est et finis, cum eius anima sit immunis, quaesivisti hesternis litteris, et quid anima ipsa sit et qua ratione immortalem existimem. Etsi ~

eam peccatis onustam putem in Tartareos fluctus demergi ac perpetuo supplicio cruciari, quando, quae de inferis scripta sunt, ad nostram emendationem, ne cupiditatibus movere- mur, fabulosa dicta nonnulli putent. Neque vero haec de me quaererc alienum putasti, quoniam, si aut non csset anima im- mortalis, aut inferi ad terrorem, quo pietatem mortalcs co- lerent iustitiamque servarcnt, conficti essent, f rustra de pae-