TMT 45. évf. 1998. 10. sz.
LIZILEVSKIJ G. Á.: Ispol'zovanie kolicestvennyh meto- dov v sistematike pervíőnyh dokumentov (issledova- i i e zurnalov po sel'skomu hozájstvu). = Naucnaá tehniceskaé informaciá, ser. 1, 5. sz 1985. p 22¬
26._
CÉRNÁK A. A : Istoriá tehniceskoj. Moszkva, Kniga, 1981. 318 p.
G A R R E L D , E.: Citation artalysis as a tool in journal evatuation / E. Garfield. = Science, 178. köt. 4060.
sz. 1971. p. 471^175.
/GILYAREVSKI, R.-UZILEVSKY, G . - M O U D R O V , E.:
A n a u t o m a t i c s t a t i s t i c a l c l a s s i f i c a t i o n of different types of j o u r n a l s . = International F o r u m on I n f o r m a t i o n and D o c u m e n t a t i o n , 22. köt. 3. sz, 1997. p. 24-37./
(Zsindely Sándor)
Lengyel egyetemi könyvtárak folyóirat-adatbázisa
K e z d e t b e n n é g y , n a p j a i n k b a n p e d i g kilenc köz
ponti e g y e t e m i k ö n y v t á r alakított k o n z o r c i u m o t a n n a k é r d e k é b e n , h o g y k ö z p o n t i folyóirat
a d a t b á z i s t h o z z o n létre. A z e l h a t á r o z á s valóra v á l t á s á n a k előfeltétele a V T L S integrált k ö n y v t á r i r e n d s z e r m e g v á s á r l á s a volt.
A z 1 9 9 3 és 1994 f o l y a m á n m e g t e r v e z e t t adat
bázist 1 9 9 5 t a v a s z á n k e z d t é k f e l t ö l t e n i . 1 9 9 7 kö
z e p é r e ö s s z e s e n 4 2 8 9 r e k o r d o t h a l m o z t a k fel b e n n e a részt v e v ő k ö n y v t á r a k . M a g a a bázis a g d a n s k i K ö z p o n t i E g y e t e m i K ö n y v t á r H e w l e t t - P a c k a r d 3 0 0 0 clas 0 2 s z á m í t ó g é p é r e v a n telepít
v e .
A k o n z o r c i u m által birtokolt f o l y ó i r a t o k bibliog
ráfiai leírásai m e g f e l e l n e k a s z ó b a n f o r g ó k i a d v á n y f a j t á r a k i m u n k á l t U S M A R C f o r m á t u m k ö v e t e l m é n y e i n e k . M í g a l e í r á s o k t e r m é s z e t s z e r ű e n a
részt v e v ő k ö n y v t á r a k b a n d e c e n t r a l i z á l t a n k é s z ü l nek, a d d i g az „ e l v á g ó l a g o s " e l l e n ő r z é s a g d a n s k i K ö z p o n t i E g y e t e m i K ö n y v t á r b a n történik.
A z a d a t b á z i s h o z z á f é r h e t ő s é g e h á r o m szinten v a n b i z t o s í t v a , ú m .
> a helyi hálózat szintjén ( L A N = L o c a l A r e a N e t w o r k ) ,
> v á r o s i s z i n t e n ( M A N = M e t r o p o l i t a n A r e a N e t w o r k ) ,
> az Internet h á l ó z a t á n (a c í m e itt: telnet :oala.
bg.univ.gda.pl, p a r a n c s : Hello user.clas02).
A h o z z á f é r é s t l ö b b f é l e k e r e s ő k u l c s (pl. c í m , ki
a d ó i n t é z m é n y , I S S N - s z á m ) biztosítja. A z e g y e s c í m e k közötti ö s s z e f ü g g é s e k is k i m u t a t h a t ó a k az a d a t b á z i s h a s z n á l a t a k ö z b e n .
A l t a l á n o s t a p a s z t a l a t : m i n é l t ö b b a részt v e v ő i n t é z m é n y , a n n á l t ö b b p r o b l é m a f o r d u l h a t elő az a d a t b á z i s k u r r e n s f e i t ö l t é s é b e n . M á s k é r d é s : eleddig sikerült m e g ő r i z n i a r e k o r d o k e g y é r t e l m ű e n m a g a s s z í n v o n a l á t .
/SUSZKO-SOBINA, I.: Centralna baza c z a s o p i s m (CKTCZ). = B i b l i o t e k a r z , 7 - 8 . sz. 1997. p. 10-12./
(Futala Tibor)
A „kiégési" szindróma és a könyvtárosság
A „kiégés" s z i n d r ó m á j á r ó l k b . m á s f é l é v t i z e d e b e s z é l n e k . Definíciója: „Fizikai és p s z i c h i k a i kime
rültség, a m e l y e t a saját l e h e t ő s é g e k v é g l e t e s ki
z s á k m á n y o l á s a o k o z o t t . " K í s é r ő t ü n e t e i : apátia, r e m é n y t e l e n s é g , állandó e l é g e d e t l e n s é g . A z általa érintettek fizikai s z e m p o n t b ó l n v n d i g f á r a d t a k , n e h é z s é g e i k v a n n a k a r e g g e l i f e l k e l é s s e l és az esti e l a l v á s s a l . C s ö k k e n f i g y e l m ü k , k o n c e n t r á c i ó s k é p e s s é g ü k , p r o b l é m a m e g o l d á s i k é s z s é g ü k . N e h é z s é g e i k l e h e t n e k e m l é k e z e t ü k k e l is.
K ö z v e t l e n kiváltó o k a a m u n k a h e l y és a v é g z e t t m u n k a j e l l e g e . M e g j e l e n é s i f o r m á i f e l e t t é b b v á l t o z a t o s a k . Ú m . :
> a b i z o n y o s m é r t é k ű f ü g g e t l e n s é g és ö n á l l ó s á g h i á n y á v a l p á r o s u l ó b ü r o k r á c i a ;
> a m e g s z a k í t h a t a t l a n k ö z ö n s é g k a p c s o l a t o k , a f o l y v á s t „első v o n a l b a n " v é g z e t t m u n k a ;
> e g y e n l ő t l e n m e g t e r h e l é s , a m u n k a t á r s a k r a és s z e m é l y i s é g ü k r e é r z é k e t l e n f e l a d a t m e g h a t á r o z á s ;
> i n a d e k v á t felügyelet, v a g y t ö b b f ő n ö k n e k való a l á r e n d e l t s é g ;
> a h a t á r o z o t t c é l o k és f e l a d a t o k h i á n y a , az i n t é z m é n y céljainak m e g h a t á r o z á s á b ó l , a saját f e l a d a t o k e l d ö n t é s é b ő l v a l ó k i z á r t s á g ;
> az ö n m e g v a l ó s í t á s „alig l e h e t ő s é g e i " a v é g z e t t m u n k á b a n ;
> a m u n k a v é g z é s s e l k a p c s o l a t o s - f ő k é n t pozitív - v i s s z a c s a t o l á s h i á n y a ;
> az e l l e n ő r z é s h i á n y a , v a g y az e l l e n ő r z é s hiá
n y á n a k é r z e t e ;
403
B e s z á m o l ó k , s z e m l é k , r e f e r á t u m o k
> a z i n t é z m é n y k ö l t s é g v e t é s é n e k lefaragása, illetve e n n e k k ö v e t k e z t é b e n a l a c s o n y bérek;
> v e r s e n g é s a lukratlv m u n k a k ö r ö k é r t ;
> m e g o l d h a t a t l a n p r o b l é m á k , pozitív e r e d m é n y e k r e n e m v e z e t ő e r ő f e s z í t é s e k ;
> a m u n k a h e l y i k ö r n y e z e t e g é s z s é g r e á r t a l m a s v o l t a .
A felsorolt m e g j e l e n é s i f o r m á k a k ö n y v t á r a k b a n is g y a k o r t a előfordulnak, sőt ott - i s m e r v e a k ö n y v t á r o s o k j e l e n t ő s h á n y a d á n a k lelkialkatát - az á t l a g o s n á l n a g y o b b é r z é k e n y s é g e t keltenek. U i . az o l y a n e m b e r n e k , aki
> t ú l s á g o s a n idealista n é z e t e k k e l lép a z életbe,
> t ö k é l y r e t ö r e k v é s s e l j e l l e m e z h e t ő ,
> k é p t e l e n n e m e t m o n d a n i ,
> e g y s í k ú é l e t s z e m l é l e t e t vall ( c s a k a m u n k a f o n t o s ) ,
> n e m t á m a s z k o d h a t c s a l á d r a , b a r á t o k r a ,
> aki a d e m o g r á f i a i t é n y e z ő k (kor, k é p z e t t s é g , m u n k a k ó r ) . h á r o m s z ö g é b e n " v e r g ő d i k ,
„kiégési v e s z é l y e z t e t e t t s é g e " i g e n c s a k m a g a s f o k ú . É r d e k e s m ó d o n a f i a t a l a b b m u n k a t á r s a k j o b b a n ki v a n n a k t é v e a . k i é g é s n e k " , m i n t az idő
s e b b e k . Ő k u g y a n i s a d i p l o m a m e g s z e r z é s é n e k ö r ö m é t ő l ű z v e nagy elánnal v e t i k bele m a g u k a t a m u n k á b a , a m e l y „csak úgy é g a k e z ü k alatt". D e
a z t á n az e m u n k á b a n v a l ó v á l t o z a t o s s á g hiánya miatt b e k ö v e t k e z i k a k ó r o s állapot f e l é v e z e t ő első stáció: az unott m u n k a v é g z é s . Ezt k ö v e t i a v é g z e t t m u n k a h i á b a v a l ó s á g á n a k é r z e t e , m a j d a „ m i n d e n k i r o s s z , hibás, t i s z t e s s é g t e l e n , c s a k é n n e m " t í p u s ú k i b ú v ó k e r e s é s e a m i n d i n k á b b d e k o n c e n t r á l t a n és h a n y a g u l v é g z e t t m u n k a miatt.
P e r s z e : v a n n a k különféle a k a r a t m e g e r ő s í t ö m ó d s z e r e k , hogy ne hagyjuk m a g u n k o n elural
kodni a s t r e s s z e s állapotokat, a m i b e n n a g y o n f o n t o s t á m a s z a kollégák m e l l é n k á l l á s a . M é g t ö b
bet t e h e t n e k - legtöbbször: t e h e t n é n e k - a f ő n ö kök, a k i k n e k t i s z t e : figyelni m u n k a t á r s a i k lelki
fizikai e g é s z s é g é n e k alakulását, s l e h e t ő l e g m á r a k e z d e t i z a v a r o k a t kiküszöbölni j ó s z ó , m e g h a l l g a t á s , m u n k a k ö r - k o r r e k c i ó , j o b b m u n k a h e l y i k ö r n y e z e t t e r e m t é s e r é v é n .
N o h a a k ö z v é l e m é n y a k ö n y v t á r o s s á g o t . n y u g a l m a s " e l f o g l a l t s á g n a k tartja, v a l ó j á b a n n a g y o n m e g t e r h e l ő és „ k i é g é s s e l " f e n y e g e t ő s z a k m a . /WITKOWSKA, M.: B i b l l o t e k a r s t w o z a w o d e m stres-
j a c y m ? S y n d r o m „ w y p a l e n l a s l e " w pracy blbllote- karza. = Bibliotekarz, 10. sz. 1997. p. &-B.I
(Futala Tibor)
A Könyvtárközi Kölcsönzési Protokoll reneszánsza: a fejlődés állomásai a nyílt rendszerek
üzenetirányítási szintjén
A Könyvtárközi Kölcsönzési Protokoll meghatározása
A z I S O K ö n y v t á r k ö z i K ö l c s ö n z é s i P r o t o k o l l az I S O 1 0 1 6 0 ( 1 9 9 7 ) és az I S O 10161-1 ( 1 9 9 7 ) s z a b v á n y r a é p ü l v e a k ü l ö n b ö z ő k ö n y v t á r k ö z i r e n d s z e r e k közötti i n f o r m á c i ó c s e r e alapszabályait adja m e g . Az I S O 10160 a szolgáltatás m e g h a t á r o z á s á t t a r t a l m a z z a k ü l ö n ö s e b b m ű s z a k i j e l l e g ű m a g y a r á z a t o k nélkül, az I S O 10161-1 pedtg az üzenet fel
é p í t é s é t és t a r t a l m á t . A s z a b á l y o k l e h e t ő v é teszik a k ü l ö n b ö z ő k ö n y v t á r k ö z i k ö l c s ö n z é s i r e n d s z e r e k k ö z ö t t i ü z e n e t e k c s e r é j é t f ü g g e t l e n ü l attól, m i l y e n h a r d v e r t és szoftvert h a s z n á l a kérő és a küldő k ö n y v t á r . A protokoll s z a b á l y o z z a a k ü l d h e t ő üze
netek s z á m á t és típusát; az ü z e n e t e k e t felépítő a d a t e l e m e k e t , és e z e k l e h e t s é g e s t a r t a l m á t ; a h e l y e s s o r r e n d e t : az a d a t á t v i t e l m ó d j á t . A k o m m u n i k á c i ó k l i e n s - s z e r v e r m o d e l l szerint történik. A p r o t o k o l l az O S I k e r e t é b e n a 7. „ A l k a l m a z á s "
szinthez k a p c s o l ó d i k . R á é p ü l t e h á t m á s „ A l k a l m a z á s " szintű O S I protokollra c s a k ú g y , mint alacso
n y a b b s z i n t e k r e , pl. X . 5 0 0 / I S O 9 5 9 4 . X . 4 0 0 / I S O 1 0 0 2 1 , I S O 8 8 2 4 , I S O 8 8 2 5 .
A protokoll másfél évtizedes története A fejlesztés 1 9 8 3 - b a n k e z d ő d ö t t , az első alkal
m a z ó a K a n a d a i N e m z e t i K ö n y v t á r volt
1 9 8 7 - b e n indult a z ILIAD (Intertibrary Loan International Access Demonstration) n e v ű IFLA- projekt a K o n g r e s s z u s i K ö n y v t á r , a British Library D o c u m e n t Supply C e n t r e és a K a n a d a i N e m z e t i K ö n y v t á r r é s z v é t e l é v e l a n n a k m e g v i z s g á l á s á r a , hogy a l k a l m a z h a t ó - e a protokoll n e m z e t k ö z i v i s z o n y l a t b a n .
1 9 9 0 - b e n indult az ION (Interiending OSI Network) e l n e v e z é s ű e u r ó p a i projekt a francia S U N I S T , a holland P I C A é s az a n g o l L A S E R h á l ó zat r é s z v é t e l é v e l . Célja egy e l e k t r o n i k u s n e m z e t közi k ö n y v t á r k ö z i k ö l c s ö n z é s i s z o l g á l t a t á s kifej
l e s z t é s e volt, f e l h a s z n á l v a - m á s I S O - s z a b v á n y o k mellett - a protokoll b i z o n y o s e l e m e i t is A h á r o m részt v e v ő o r s z á g 4 5 k ö n y v t á r a m ű k ö d ö t t k ö z r e a p r o j e k t b e n .
E b b e n az i d ő s z a k b a n az a m e r i k a i könyvtárak m é g alig mutattak é r d e k l ő d é s t a protokoll iránt, m i v e l az U S A - b a n ezt a f u n k c i ó t a k ö z ö s k a t a l ó g u sok, e l s ő s o r b a n az O C L C és az R L I N r e n d s z e r töltötték be.
404
