Opera JURIUM

STATUTA

JURIUM

MUNICIPALIUM

SAXONUM IN TRANSYL­

VANIA;

Opera

MATTHIA E FRONII

revisa, locupletata & edita.

denuo

ad exemplar Coronense Anni 1583.

recusa.

CLAUDIOPOLI,

Typis, COLL. REFORM. Anno 1779.

Imprimatur.

Cibinii, Die 26. Junii, An. 1779.

ANTONIUS HORVÁTH de M. ’Sákod.

Registrator Gubernialis, & Commissio­

nis Librorum Censoriae ActuariuS.

mp.

I

N

OS S T E P H A N V S D E I gra

tia Rex Poloniae, M agnus Dux Lituaniae, R ussia e , Prussiae Masoviae, Samogiciae, Kioviae, V o

liniae, Podlachiae, L iv oniaeque &c.

Dominus, nec non Transy l vaniae Prin­

ceps: A d perpetuam rei memoriam.

Etsi Principes multis praedans atque propemodum D iv inis virtutibus excel

lere conv enit, praes ertim eos quorum imperio, plurimae & div ers a e gentes subtectae sun t : animadv ertimus ta­

men duabus potissim u m rebus pro tem

porum vicissitu d in e indigere: fo ris militiae armis siv e ad defens ionem;

m e ad amplificationem im perii: do

mi aequabilitate iu r is , qua subditos suos in officio retineant, quibus duo

b u

s vinculis ut omnia imperia coa

lescunt, ita iis dissolutis collabuntur.

Etenim nobis D iv ina benignitate pri­

m um

m im ad Transylvaniae Principatu m , deinde ad hoc Regiae dignitatis fasti

gium euectis, praecipua ac perpetua cura f u i t , ut utroque tempore, utrum

que quantum in nobis ess et, omnibus s ubditis nos tris paterna quadam sol­

licitudine praestaremus: Cuius rei pri­

ma occasio nobis, sub initio regiminis nostri data est,dum sublatis civilibus dissidii s , quibus hoc regnum ob va­

ria s tudia laborabat, certa Judicio

rum Tribunalia constituimus, ne no­

bis fo ris bello occupatis, inter arma leges p rorsus silerent, s ed unicuique iure iustitiaque administrata, liberta

ti, saluti ac tranquillitati publicae re­

cte cons uleretur. Qua in re cum de aliis quoque Provinciis, imperio no

s tro s ubiectis, s olliciti essem us, vici

norum Barbarorum importuna inso

lentia , nos ab instituto nostro retra•

xit: Nunc itaque conatus nostros Deo promov ente triennalis belli Mos covi

tici exantlati, hoste a ceruicibus sub

ditorum nostrorum remoto, recupera­

tis Provinciis a Magno Ducatu L i

tuaniae superioribns annis auulsis , Liv onia denique e faucibus Barbaro

rum extorta, & regno nostro appli­

cata, ad institutum nostrum reversi sumus, recuperatae que L iv oniae, quae sub tyranno hoste per m ultos annos, nullis Legibus sed arbitrio Barbaro

rum viv ebat, s cripta iura dedimus.

Postquam vero ad Hungariae fines , propius accessissemus, nos trarum par­

tium esse putavim us, etiam rationi

b us praedicti Regni nostri Transy l va

n iae providere: Itaque dum inter ali

os eiusdem Provinciae nostrae subdi

tos, Fidelium nostrorum univers orum S

axonum legati, Fideles nostri: Egre­

gius

g ius A L B E R T U S SYWEG , Ju

d ex R egius Civitatis nostrae Cibini

ens is: ac Prudentes & Circumspecti

D O M IN IC U S D IE T R IG , Ju

dex Regius Segesváriensi s : M A ­ T H IA S FRO N I US Civ is Ju

ratus Brassoviensis: IOACHIMUS KOCH M agister Cuium Megies­

sien: & CASPAR BUDAKI Ju ­ dex Bistriciensis , Civitatum nostra­

rum Transy lvanicarum, huc in Polo­

nium ad nos missi venissent, nobisque p raeter alia Priv ilegia antiquorum H ungariae Regum confirmanda, eti­

am codicem J U R I S M U N IC I­

P A L I S s eu legum & cons uetudi­

num , longo usu & obs erv atione re­

ceptarum, inque quibusdam locis, de communi Saxonum ipsorum cons ensu auctarum , ac in quatuor libros &

certa capita distinctarum , humilime

nobis

nobis obtulissent, supplicantes ut in ­ star aliarum gentium & nationum, quarum leges literarum monumentis mandatae s un t, ne soli cons uetudini, quae incerta, mutabilis & oblivioni obnoxia est, niterentur, praedictis iu­

ribus & consuetudinibus, authorita­

tem nostram Regiam impertiremus, illisque vim iuris fcripti tribueremus,

& omnia in eo contenta, quo ad o mnes claufulas, fenjiis, capita, articu*

los, in form am Pnuilegii noflri redi*

gi faci elites admittere, approbare, eis­

dem vniuerfis Saxonihus & eorum haeredibus ac pofleritatibus pro per­

petuis legibus & consuetudinibus valituras, de Regiae nostrae potestatis plenitudine, roborare

& confirmare dignaremur. Cuius quidem codicis tenor sequitur in haec verba.

STATU TA IU RIU M

MUN IC IPA L IUM

SAXONUM IN TRANSYLVANIA.

LIBER PRIMUS.

TI TULUS I.

De Electione & Officio Judicum.

i.

Quoniam univ ersi Saxones in Tran­

sylvania Civitatum scilicet» se­

ptemque & duarum Sedium , a D iv is Regibus Hungariae , Libertate , Pri­

vilegiis» & his Praerogativis donati sunt, Visuos Magistratus: Magist rum nempe Ci­

v iu m , Iudices & Villicos singulis annis, post fest a Nativitatis Domini, per libera

& communia Communitatum suffragia, ex

2 STATUTA SAX. LIBER I

ipsorum Juratis eligant: coeteri vero Jurati per recens electum Magistratum, pro anti­

qua cujuslibet loci consuetudine eligantur, tales qui rebuspub: ipsorum idonei & uti­

les fore videntur, atque post anni decur­

sum muneribus defuncti, administrationis fiiae lioneitam Senatui rationem reddere

possint. V .

2. Necessarium vero & utile est visum, ut in electionibus certi observentur gra­

dus: Nam honorem sustinenti, munus imponi non debet: Munus vero sustinen­

t i, honor deferri potest; Majoribus enim honoribus sunétos, ad minores revocari non oportere, rationis est, hoc addito, ut approbata vetus consuetudo pro loci

& temporis ratione cuique salua perma­

neat.

3. Vniversae aut controversiae Civium , primo debent coram Judicibus ordinariis agitari, a 'quibus deinde ad Senatum pro- uocare, ph> causae cujuslibet qualitate &

Civitatis consuetudine licet.

4. Judices cum suis Assessoribus debent omnes causas ; quae jure sunt decidendae, ju sta & plena cognitione rerum discutere, arque a Judicibus liberum est cuilibet ad Sen?tum promicare, in omnibus tam pa- ruis causis quam magnis, exceptis solis cri*

qi mina-.

T I T U L U S P R I M U S . 3 minalibus. In casu autem criminali. Ju d i­

ces extra scitum & cognitionem Senatus, sententiam capitalem nec ferre soli, nec exequi debent.

5. Judex in primis obseruare debet , ut aliter non judicet, quam quod legibus, aut constitutionibus , aut moribus prodi, tiini est. In quibus autem causis scriptis legibus non utimur, id sequi oportet, quod moribusl & consuetudine introductum est : Nam longa consuetudo, quae utilitates pu­

blicas non. impedit , pro lege servabitur.

6. Non possunt autem neque leges ne­

que Senatus-consulta ita scribi, ut omnes casus , qui quandoque inciderint compre­

hendantur, tamen cum in aliqua causa ea­

dem subest ratio, is qui jurisdictioni prae­

est ad similia procedere, atque ita jus di­

cere debet.

7. Quicquid autem his legibus specia­

liter non est expressum, id veterum legum constiturionumque regulis, imperatorio jure comprehensis, omnes relictu m intel­

ligant.

8. Judices oportet in primis rei qua­

litatem plena inquisitione discutere, & tunc utramque partem interrogare, num quid amplius addere desiderent, quod alterutri partium deseruiat.

T lT U -

T I T U L U S

I I.

De Citatione in Jus.

1 . C u m injustum sit damnare nondum au-

^ ditum, & judicare nondum cognita causa, ideo merito Judicium a Citatione in­

choandum e st.

2. Si ergo Civis aut quicunque alius, Civem in jus vocare voluerit, eum per Ju ­ dicis sigillum, aut Ministrum publicum, prout in loco viitatum est, ad horam per Judicem ipsi constitutam, citare debet.

3. Citatio autem insinuanda est adver- sario praesenti personaliter, sive in aedibus propriis, feu in alio quocunque colo, vn»

de illi innotescere possit. Si autem citan­

dus dolose se occultet, satis est , s i ad do­

mum citetur.

4. Si in Jus trahitur seruilis & vaga aliqua persona, quae haereditates non ha­

bet ». quaeue satis dare non potest» talis fidejussorem dabit, de judicio sisti usque ad causae decisionem. Habens bona immo­

bilia quibus satisdare potest , ad dandos fidejussores cogi non potest, praeterquam in causis criminalibus , ubi accusatus etiam bona immobilia habens, fidejussores sese judicio sistendi causa, dare cogitur.

3. Vtta-

T I T U L U S S E C U N D U S . 5 Utraque parte litigantium , A ctore

& Reo, coram judicio comparente, accusa­

to quatuordecim dies dantur , ut interea ambae partes concordent : sin minus , ut tandem ad eum terminum de propositis Reus respondeat. Si autem Peregrinus Ci­

nem vel inquilinum ad judicium citaverit, non quatuordecim dierum, sed tridui ter­

minus datur ad deliberandum & respon­

dendum ; sic quoque in causis domestico- rum moram non ferentibus.

4. Civis vel aliquis alius , si colonum in pago residentem, citare voluerit, a Ju ­ dice civitatis vel oppidi, cujus jurisdictio­

ni citandus subjectus e r it , sigillum accipi­

at, quod ad locum ubi Reus habitat de­

feret , & per Villicum ejus loci, eundem citari curabit ad ordinarium Judicem.

5. Eum vero quem temere adversma.

um in Judicium gratia noui Judicii Prin cip is, vocasse constiterit , viatica litisque

sumptus adversario suo reddere opor­

tebit.

6. Si quis in Judicio se sisti promisit,

& valetudine, vel tempestate , vel vi flu­

minis, vel serv iciis dominicis, vel alia iu sta causa prohibitus, se silleré non potu­

it , exceptione juuatur.

T lT U -

TITULUS III.

De Contumacia partium.

1. S i quis in Ju s vocatus non ierit, ex cau­

s a a competente Judice mulcta pro J u­

risdidione Judicis damnabitur. Qui itaque citatus ad terminum praefixum, per se vel per Procuratorem suum non comparuerit, in prima instantia florenum vnum Judici dependet : Qui vero post secundam cita­

tionem absens suerit, duos flor, dependet:

Si vero ad tertiam citationem, vel ad vni- cam peremptoriam (quae regulariter fada pro tribus sufficit) contumax suerit, nec ad terminum praescriptum per se vel per Procuratorem suum com paruerit, causa Adori propter non comparitionem adver- sarii secundum petitionem suam adjudi­

cetur , & ei secundum Juris ordinem facis- fadio impendatur: nisi Reus absentiae siiae justum & legitimum impedimentum ob- űetisse allegaverit & comprobaverit , tunc enim exceptione iuuatun

2. Quod si e contra Ador causae suae diffisus; non compareat, citra dilationem parti comparenti in expensarum refusio­

nem condemnetur. Pro contumace autem

& ille habetur, qui se dolo occultat, vc conveniri personaliter non possit.

T lT U -

T I T U L U S Q U A R T U S

TITULUS IV.

De Actore et Reo.

i. ACtor forum rei sequatur: forum autem P * habet ubi domicilium, ideo ibi con­

veniri debet , exceptis debitis liquidis &

confessatis» pro quibus ubicunque locorum deprehensus suerit, extra ordinem conve- niri potest : In causis autem criminalibus.

Reus in loco deliéti conveniri debet, nisi sit profugus, tunc enim ubicunque com­

prehensus fu erit, in Ju s vocari, & si cri­

minis intentati fuerit convictus , plecti potest.

á. Quo autem conventus intelligere possit & scire , quidaduersario responden­

dum sit » visum est , ut omnis Actor in foro Saxonico , causam suam Saxonico idiomate perspicue proponere debeat.

3. Qüod si de fundo & non de perso­

na tontravertitur, coram eo Judice , sub cuius iurisdiétione fundus est, aétio inten­

di debet, etiamsi Dominus fundi alterius iurisdiétoni subjaceat.

4. Non debet Aétori licere» quod Reo non permittitur; Nam sauorabiliores Rei potius quam Aétores habentur.

5. A ctore non probante, Reus abfolui- tur.

8 STATUTA SA X. LIBER l

t u r , neque Reum A dor monstrandi con­

trarium necessitate aditringit, cum per re.

rum naturam factum negantis, probatio nulla sit : ubi vero Reus vitro probare de­

sideret , audiendus eis.

6. Sicut Ador tenetur probare suam intentionem , ita Reus suam exceptionem;

namReus in exceptione Ador est.

7. Qui destitit agere, amplius in eadem causa accusare prohibetur.

8. Si Civis, Inquilinus aut Famulus ali­

quem in Judicio accusaverit. Reus non po­

test Actorem alia de causa coram Judicio accusare, quousque lis pendens decisa sue­

rit, excepta causa laesae famae, quae Princi­

palem actionem im pedit. Item si justam Reus habeat compensationis exceptionem.

9. Si quis se causae alienae qualicunque, sine legitimo Principalis procuratorio, vel illius personali commissione legitima inge­

rat, a Judicio viginti florenis muldabitur.

10. Si quis etiam litem semel amissam, sine beneficio Noui Judicii restauraverit, flor: duodecim : Coeterum qui iterato No.

ui Judicii beneficio egerit» a limine Judi­

cii repellatur, ac in duplum condem­

netur.

T I T U '

TITU LU S V.

De Probationibus et Testibus.

1 . C uicunque partium necessitas probandi

^ incumbit, audienda est: Ki autem incumbit Probatio qui d icit, rion illi qui negat.

2. Qui accusare volunt Probationes ha­

bere debent, cum neque Juris neque aequi­

tatis ratio permittat, ut alienorum iniltu- mentorum potestas fieri debeat, nisi ex ali­

qua causa Judici aequum suerit visum.

3. Qui T estes exhibere voluerit, id faciat tempore coram Judicio praefixo , &

adversam partem denunciatione moneat ut

compareat, ad videndum & audiendum Testes produci, & jusjurandum ab illis

\ recipi.

4. Exhibiturus teste s, eosdem manda­

to Judicis pro dandis testimoniis citabit , ('itaque parte litigantium nominata : Eo Hiandato postulati T estes huic iurisdi£lio- ni subjacentes, nisi juila & graui necessi­

tate impediti, personaliter coram Judicio comparere, ac T estimonia sua, praefluo uramento dicere debent. Sin autem ad 'deliberandum de re proposita , terminum certum poilulauerint , non est illisdene-

Sindus.

B . 5. Te-

io STATCJTA SAX. LIBER /.

5. T e stis evocatus, nec ulla gravi ne­

cessitate impeditus non comparens, &

per

contumaciam absens•> a judice mulctatur, neque sic tamen a reddendo testimonio li­

beratur: cogitur enim nihilominus testi­

ficari.

6. T e stimoniorum usus frequens & ne­

cessarius est, ne quid occultum & dubium in causis resideat: Ideoque ad postulatio­

nem litigantium admittendi sunt T estes hi, quibus non interdicitur T e stimonium , eo tamen modo, ut T estis quilibet mandato Judicis evocetu r, deinde praesente adver­

sario, vel per contumaciam absente, jura­

mentum solenne praestet, se nihil falsi di­

éturum, neque hoc juramentum Judex cui­

que sine consensu partium remittet.

7. Personae Senatoriae, Ju dices, Nota­

rii publici sine juramento , commonefacti tamen de eorum juramento publice Sena­

tui praedito , examinantur: verum in cau­

sis propriis, ubi jusjurandum defertur, ta­

les personae exceptione juramenti praestiti causa sunctionis suae» non adjuv antur.

8. Qui testibus causam probare volue­

rit , expressis verbis vel articulis proponere debet intentionem suam, cur ipsos T e stes produxerit, & de quibus examinari de­

beant.

ducto-

T l T u L u s g j j i N T u s . rr 9. Examen Teüium coram Judicio pro- duitomm, sieri deber seorsun coram ju ­ dicibus, seceuere jussis parubus litiganti­

bus , ac singu.i priuatim audiantur, & eo­

rum attestationes scriptis a Graphiariis ex­

cipiantur.

10. Judices quoque a T estibus diligen­

ter inquirant, qua ratione res illis notae sint, quo tempore, quo in loco, quibus prae­

sentibus singula acciderint» & alias circum­

stantias , quae causas reddunt perspicuas

&. illustrahr, eas Judices pro ipsorum pru dentia exquirere poterunt. 1 esiis etiam obscure vel dubie sie negotio causae tesi:- ficans , denuo examinari potest

11. Cum frequenter in litibus contin­

gat, quod vna pars siadhim affirmet & alte­

ra neget, ac utraque pars alleget, se suam causam probaturam. Probatio imponenda est ei, quae sactum affirmat, non quae ne­

gat, nisi si negotio alterius peculiares ha­

i beat circumsiantias, quae Probationes re­

quirant, quod pro arbitrio Judicis cogno­

scendum esi.

ia. Examinatis T estibus , attesiationes eorum publice coram Judicio recitandae sunt, cunque Judex congnouerit, quotum testim onia rei aptiora fuerint & vero pto- ximiota, sententiam proserat, ita tamen

B 2 ut

12 STATUTA SAX. LIBER l:

ut tres vel duo non reprobati T estes snt j,

adminus.

i 3. Probationes quas litigantes profer. v re habuerint ad Articulos suos, has produ. ; eant ante publicationem T estimoniorum: 1 posteaquam enim attestationes coram Ju* ]

dicio publicate suerint, neutra pars dein­

ceps ad ulteriorem Probationem eorum 1 Articulorum admittetur coram eodem Ju­

dicio: secus si siat appellatio.

r4. Data est cunelis Judicibus absque vllo praescriptionis obst aculo, in T e stes, quorum voces salsitate vel fraude non ca­

rere perspexerint, pro qualitate deliéti ani­

maduertendi licentia. Vetere autem cou*

suetudine receptum est, perjurium vna la­

teris costa puniri, quae viginti florenis re1, dimitur.

i 5. In exhibitione T e stium , per ac*' cusatores vel per quos postulati sunt, sum­

ptus competentes praeberi T e stibus prae­

cipiatur.

16. Vltra tertiam T e stium producendo­

ru m dilationem, quarta dari non debet fr ne causae cognitione.

A R T I C U L U S VI.

Quae Perfonae 'Testimonium dicere

' v e t a n t u r .

\ . lm*

T I T U L U S S E X T U S 1 3 1. IMpuberes, qui annum decimum quartum

' non excesserunt. Testimonium dicere vetantur, item insani, furiosi, mente capti, praeterea infames, qui manifestis criminibus notati sunt, utpute adulteri, perjuri, sures.

Insamis Persona, quaeue publicis Judiciis damnata est, T e stimonium perhibitura de negotio ante damnationem facto , ne sic quidem admittitur.

2. Si T e stis adversae parti sit insensus

& probetur esse inimicus capitalis: Item parentes & liberi inuicem adversus se , ad Testimonium admittendi non sunt, nisi aduersa parte id concedento.

3. Frater pro sratre T e stis esse nequit, [nisi ab altero fratre accusetur. Nullus con­

s anguineus consanguineo testis esse potest:

Nec Gener & Socer invicem : Maritus &

Uxor pro se invicem T e stimonium dicere vetantur.

4. T e ste s quos accusator de domo pro­

pria produxerit, interrogari non placuit:

Nam idonei T e stes non esse videntur, qui­

bus imperari potest, ut T e stes fiant, exce­

pto casu adulterii & veneficii alteri con ju­

gum praeparati: tunc enim propriam quo­

que familiam in T e stimonium producere non vetatur.

5. Ex una Domo plures Testes in ne­

gotio

r4 STATUTA SA X. LIBER l

gotio alieno adhiberi non vetantur: Patet ergo & FUius, duoque Frates, qui in ejus­

dem Patris potestate sunt, T estes utrique in negotio sieri possunt. i

6. Patroni in causa cui Patrocinium praestiterint, T e stimonium ne dicant. Ad T e stificandum non admittuntur C^onsan-

GVi NEi : ut Paten Maten Filii, Avus- Avia, Nepotes, Frater, Soron A^{ffin es}, ut: Ma­

ritus, Vxon Socen Socrus, Genen Nutus.

H i, quia volentes non admittuntur, ideo no­

lentes non coguntur.

7. Inuiti contra Agnatos vel Affines , T e stimonium dicere non coguntur

8. Causam famosam patefaciens, & A£to*

rilitis ansam praebens, in eadem T e la ­ monium dicere vetatur ; secus, incausa civili.

T I T U L U S V I I ,

De Probatiore Inßrumentorum.

1. S i Debitor Creditori chirographum aur literas obligatorias dederit, quibus debitum satetur, & Debitor accusatus siue juila causa solvere recuset, neque tamen literas, a se datas ant scriptas neget, talia Instrumenta plenam habent contra eun­

dem Probationem , Similem quoque vina

T I T U L U S S E P T I M U S . 15 habent literae missivae , si in his expresse continetur obligatio debiti ejus, qui lite­

ras scripsit aut misit, sique hae vsitato siro sigillo obsignatae sunt: Sigillum enim Uteros confirmat & corroborat, niii incai- culo error sic commissus tunc enim exce­

ptione juuatur.

2. lnst rumentorum amissio Creditoribus non oberit, si modo manifestis Probatio­

nibus debitores crediti conuicerint. Sicut autem iniquum est , Indumentis vi ignis absumptis, debitorum solutionem abnue­

re , ita non focile casum conquerentibus credendum est, nisi aliis argumentis didis fidem fociant. Qui crediti causa conv e­

nitur , autem ico noo alicujus scripturae exemplo, conveniendus est.

3. Rationes defuncti , quae in bonis ejus inveniuntur: Regestum item Negotia­

torum & Opificum, ad Probandum sibi de­

bitae quantitatis, solae non sufficiunt. Ejus­

dem luris est, si in ultima voluntate de- fundus certam pecuniae quantitatem , aut etiam res certas' sibi deberi significauin

T I T U L U S V III.

Q itod T e fle s ante litis eonteflationem non sunt producendi

,

rei memoria.

B 4 Re

* STATUTA SA X. U B E R /.

1 . R Egulatiter lite nondum contestata, non est procedendum ad T estium reciptionem, & si ante recipiantur, non valet quod agitur, nisi quis eos ad suturam rei memoriam producere vellet, ita videli­

cet: Quod si personae testificaturae sint pe­

regre prosecturae, vel periculosis morbis obnoxiae, aut senio consectaet item si vi­

geat pestis; ut vereatur altera partium an­

te legitimam fassionem his se dest itui posse:

item in debito conditionali, cum A&or de praesenti agere non potest: idem inteb ligendum de rebus quae moram, non pati­

untur, quod Judicium prudentiae perpen­

dendum relinquitur: Tales aurem perso­

n e possunt coram Judicio ante licem con- te statem recipi, parte aduersii, si praesens sit, legitime citata: Attestationes autem illorum apud Judicem obsignatae manere debent vfqtie ad tempus litis. Si vero ta­

lia Testimonia intra annum non vsurpan*

tur, deinceps suo vigore carebunt, nisi si morae & impedimenti legitimam posset adserre Causam, tunc enim & vitra vale­

bunt.

2. Si quis fassiones T estium, vel inte­

gras Actiones Causarum , aut Protestano*

nes litis pendentis, aut Sententias defini­

tivas, aut alia sua Jura, Emptionum, Do­

natio«

T I T U L U S N O N U S . 17 nationum, Debitorum, Contraéhmm, &

similium, in librum publicum Civitatis in­

scribi cu p it, id siat coram Senatu praesen­

te aduersa parte, quae etiam ordinarie ad Senatum citabitur, & sic utrisque partibus praesentibus, ea in librum Civitatis refe­

runtur. Censemus autem omnes lites, non vltra triennii metas poli litem contestatam, osse protrahendas.

T I T U L U S IX.

De Ju re -Jurando.

i.IN terea dum litigantes conantur suis

* Causis Probationes producere, non est conveniens neque necessarium, Jus-juran- dum deserte & imponere. Produclis Proba­

tionibus quae in Causa adduci poterant , tum demum pro ratione Causae & aequita­

tis, per Sententiam J.udicis» pro pleniore Probatione, Actori vel Reo, Jusjurandum defertur, propter semiplenam nimirum

Probationem.

2. Si alter ex litigatoribus sine cogni­

tione Judicis, Jus-jurandum detulerit , is cui delatum est, potest id suscipere vel recusare, vel etiam aduersario referre, id"

que vocatur absolutum & voluntarium J u ­ ramentum: Est aliud quod Judiciale nun-

B 5 cupa-

i8 S T A T U T A S A X . LIBER l.

cupatur, quod in Judicio ab Adore Reo , Ju dice probante uesertur: Tertium vero necessarium, quod Judex desert & neceffi- tatem imponit.

3. In Causis pecuniariis, si alter litigan­

tium Jusjurandum deserat, audiendus est : Quemadmodum enim Judex, ita & Ador illud deferre potest.

4. Causa Jurejurando ex consensu utri- ufque partis, vel adversario inserente, de­

lato & praestito vel remisso decisa, nec perjurii praetextu retractari potest.

5. Si quis Civium occasione debitorum aut aliarum rerum, per aliquem in Judici­

um tradus fuerit , & nulla Probatio con­

tra eum per Adorem produci poterit, neque alicujus suspicionis signum apparue­

rit, Reus si negaueric, sine juramento abso- luetur. Si vero Ador in vim Probationis aliqua produxerit, non tamen sufficientia, sed tamen talia quae suspicionem afferant Reum debere, tunc in supplementum se­

miplenae Probationis, Ador propior erit ad probandum juramento suo corporali, quam Reus ad euadendum.

6. Quoties Jusjurandum a ludice defer­

tur, tempore delationis non vero praedatio­

nis appellandum est.

7. Si quis rem surto sibi fubtradam asse-

T I T U L U S D E C I M U S 19 ra t, metseptimus juramento praedito, su­

am esse comprobare debet: Neque Judices admittent aduersae parti jurisjurandi obla­

tionem in duplo, ne praetextu uberioris Probationis , perjurio ansii praebeatur,

T I T U L U S X.

D e Sententiis Ju dicu m .

1 . P Lacuit in omnibus rebus potiorem haberi justitiae aequitatisque, quam stri ct i Juris rationem. Observare autem Ju ­ dices specialiter debent, ut in omnibus Caulis , Sententia quae deliberata suerit, praesente utraque parte recitetur > ut peni­

tus quae lata suerit Sententia cognoscant, contineatque condemnationem vnius par­

tis, & absolutionem alterius. Coeterum inaudita Causa quemque damnari, aequita­

tis ratio non patitur.

2. Sementia ex salsis allegationibus con­

tra absentem lata, ipso Jure nulla est.

3. Rescripta contra Jus elicita, ab omni­

bus Judicibus refutari Imperatores praeci­

piunt , nisi forte aliquid sit, quod non lae dat alium & prosit petenti, vel crimen supplicanti indulgeat.

4. Post rem judicatam, vel Jureiurando decisam, vel conseffionem in jure factam.

nihil

2 0 ST A T U T A SA X . U B E R 1.

nihil amplius quaeritur: Quia in Jure con­

sessi pro judicatis habentur.

T I T U L U S XI/ f ' I

D e Appellationibus.

1 . C u m A ppellatio tanquam refugium &

^ soiatium sit his, qui Judicum senten­

tiis grauantur, ut Causas suas ab inferio­

re judice ad superiorem, pro maturiore reuisione provocare possint. Quocirca is qui Appellare voluerit aJu d ice, id faci­

at statim ipso pro tribunali adhuc seden­

te , atque inde gradatim ad Senatum , á Senatu dum adhuc congregatus consedere manet » ad universitatem Saxonum , inde ad Principis Curiam Appellandi liberam ha­

bet potestatis facultatem. Appellans autem ii deliberandi horam veL diem unum po*

stulet, negari illi non debet :• Appellatio vero ad Principem omisso medio regulari­

ter non admittitur.

2. Prov ocatione interposita integer sta­

tus esse videtur ejus, qui de aliquo crimi­

ne adnotatus est: Ergo & si ordine absti- nere jussus sit & prouocauerit, eadem ra­

tione potest coetum participare: cum certi ju ris sit, ne quid pendente Appellatione innouetur..

3*

TITULUS UNDEClMUS. 2i 3. Post Appellationem interpositam , si Appellans literas Transmissorias, seu apo­

stolos, intra praestituta tempora non postu­

laverit, vel acceperit, vel reddiderit, prie­

sen ptione ab agendo submoneatur. Et qui licitam Appellationem intra statutum tem ­ pus exercere neglexerit atque omiserit, perpetuo silere eum oportebit, nec a Prin­

cipe petere auxilium per supplicationem poterit, quod ii fecerit, desiderio suo c a­

rebit.1

4. Et in maioribus & in minoribus ne­

gotiis Appellandi facultas est: Nec. enim Judex debet injuriam sibi fieri existimare, eo qaod litigator ad prouocationis auxili­

um conuolauit.

5. Prouocatio non datur his., qui de Caulis criminalibus, uti adulterio, homici­

dio voluntario, latrocinio, vel de manise- fia violentia accusati, & certis argumentis

& testibus convicti , vel proprio ore fine tormentis sua scelera sunt confessi: ne­

que manifestis debitoribus, qui nec negant, nec ullam legitimam exceptionem adferre possunt , aut etiam iis, qui partem aduén sam srustra protrahere, vel calumniosa di latione fatigare conamur. Appellationis be­

neficium concedatur , aiioquin aduersano damnum & litis impensas refundere c6

gan

22 STATUTA SA X. U B E R L

gantur: Sic nec in iis , quae dilationem non patiuntur.

6. Nulli qui Jurisdictioni Saxonicae subjectus est , a Senatu ad Universitatem Saxonum prohibitum est appellare, in qua­

cunque Causa mobilium rerum decem flo­

renorum quantitatem superantium: Porro ab Vniuersitate Saxonum ad Curiam Prin­

cipis Appellatio admittitur, in omnibus Causis bonorum mobilium quantitatem qua­

draginta florenorum excedentium: ne iuper minimis Causis supremi Judices inquieten­

tur, & homines propter minimas Causas magnis fatigentur dispendiis ln Causis ve­

ro rerum immobilium » injuriarum, serui- tutum urbanarum, & rust icorum praedio­

rum & similium , quae certam sui a esti ma­

tionem non admittunt , Appellatio non est deneganda.

7 Si utraque pars litigantium ob latam sententiam aggravata suerit, quae libet pro se speciatim Appellabit, si in una ea­

demque Causa unus Appellaverit» ejusque Appellatio justa sit pronunciata, ei quoque prodest qui non AppeUauerit.

8: Privilegiis Saxonum in Transyluania cauetur, ne vnquam lites quae sinivm ter­

minalium, seu territoriorum Causa , inter Saxortes emergunt, vitra Vniuersitatis eo­

rum

TITULUS DUODECIMUS. 23 rum forum Judiciale prouocentur, neue fe r homines W ayuodales vel Protonota- rios reambulentur & decidantur, sub pne- na prouinciali qui contrarium tentauerint.

T I T U L U S XII.

D e Executione Rei Judicatae.

i.TVdicati exeeutio solet suspendi & so-

J

dis manisellis Probationibus suerit ostensum.

2. Qui Sententiam a Judice accepit , huic Exeeutio secundum Sententiam pro­

latam intra spatium sex hebdomadarum fieri debet, si C um suo aduersario non ccnvenerit. His etiam qui fatebuntur de­

bere, aut ex re Judicata necesse habebunt reddere, datur tempus ad solvendum, si intra diem datum non reddiderint, pigno­

ra capiant.

2. ln Executione Causarum adjudicata­

rum hic ordo obseruatur Exacti s post la­

tam Sententiam, sex septimanis, si Debitor quantitatem adjudicaram Creditori non soluerit, primo quidem res mobiles (e x ­ ceptis insirumentis suis manuariis, quibus opus habet ad exercendum suum opifici­

um, & apud agricolam equis, bobus aur

24 S T A T U T A SA X . LIBER /.

aliis ad aratrum pertinentibus, quibus vi­

delicet solitus suit debitor se nutrire) ca­

piantur, quorum praecium si non suffecerit, etiam praedictae Res exceptae capiantur, tamdiu donec Creditori satisfiat. Si in bo­

nis debitoris Res sint ab aliis ante Jure arestatae,Judex quod aequum erit cognoscat.

3. Cuilibet famulo suam demeritam mercedem, post absolutum seruitii tem­

p u s. Judex adjudicabit auditis eorum he­

ris , qui li debiti quantitatem non nega- uerint, tridui tempus pro solutione faci­

enda dabitur: Sin aliquod obsteterit impe­

dimentum, compensationis puta, id Ju ­ dex aequitate componat, auxilioque sit ut feruo satisfiat. Seruus etiam hanc habet praerogantiam, suum stipendium exigendi prae omnibus aliis debitoribus, exceptis h is , qui dominos ante debiti conuicissent.

4. Conductor aedium debiti accusatus, ejus si bona Creditoribus Jure adjudicata

& ordine Juris occupata suerint, jo cato ri si pro condudione aedium non suerit sa- tisfiidum , prae aliis omnibus satisfieri de­

bet ex bonis condudoris, priusquam alia ejus bona ex aedibus ablata fuerint. Nam illata & induda in domum condudam, ta­

cite pienori obligata sunt

5. Si Adori solutio debiti coram Judi-

TITULUS DUODECIMUS. 2 f

; cio adjudicata est, exactis sex septimanis per publicum Curitatis minillrum pignora capiantur, quae si scierint mobilia, ad pro­

ximum vicinum deponantur tam diu, do­

nec tribus diebus sori publice venum ex­

ponantur, precium vero quod pro iis offer­

tur, debitori significetur, ut si ea velit re­

tinere vel dimittere, id faciat intra prae- dictos tres fori d ies, esteroqui venden­

tur quanti pluris poterint.

6. Creditoribus peregrinis pignota Ci- uium debitorum per honestas personas ae- iiimata addicuntur, fitque eorum Execu- tio primo in paratam pecuniam, aut si il­

la non suppetit in auream & argenteam su­

pellectilem , aliaque clenodia: Quibus iti­

dem deficientibus, hocque juramento cor­

porali per debitorem comprobato, ad reli­

quas Res mobiles aestimandas descenditur.

Caeterum si Civis suerit Creditor, Debi­

tor ad ejusmodi Jusjurandi praedationem non obligatur, fed sufficit pignorum tradi­

tio quousque sibi suerit ex illis fatisfactum . 7. Cum a Judice fundus aliquis Credi­

tori fuerit addictus pro re credita, aut fun­

dus in nexum sit datus a debitore per li­

terarum obligationem, talis fundus pri- Inum per praeconem publicum ante fores templi parrocbialis, vel in foro publico,

C tribus

26 STATUTA SAX. LIBER l.

tribus diebus Dominicis publice venum proclamabitur, & si quis pretium debiti quantitatis auxerit, id domino signisicabi.

tur: post tertiam prochmarionem siue pre­

tium auctum suerit, siue non, denuo offe­

retur debitori si voluerit retinere, si recu- sauerit, plus offerenti detur, & quod

supererit debitori restituetun

F IN IT LIBER PRIMUS.

L I B E R

LIBER SECUNDUS.

T I T U L U S r.

D e Ritu Nuptiarum.

1. N uptiae siue Matrimonium, est Viri

^ & Mulieris conjunctio, individuam vitae consuetudinem continens.

2. Ju stas Nuptias inter se contrahunt, qui secundum legum prxcepta coéunt ma­

sculi quidem puberes, sccminae vero viripo­

tentes, cum consensu tamen parentum aut eorum quorum in pocestate sunt. Eorum qui in pocestate patris sunt, sine volunta­

te ejus matrimonia Jure non contrahun­

tur, sed contrada non soluuncur.

3. Sponsalia sicut Nuptiae, consensu contrahentium fiunt, nec possunt consiste­

re nisi consentiant omnes qui contrahunt,

& quotum in potestate sunt.

4. Inter eas personas quae parentum liberorumque locum interse obtinent,con­

trahi Nuptiae non possunt, & si tales per­

sonae inter se coierint» incestas Nuptias contraxisse dicuntur, quarum poena sit exilium.

C a

5. Propter majorem sanguinis reveren­

tiam, ad quartum vsque gradum inclusive, Nuptiae non admittantur , nili copula car­

nalis intercesserit, tunc enim mulctaa com­

petente, a Judice irrogata tolerabuntur.

6. Si is qui puellam suis Nuptiis pa­

ctu s est, intra biennium exequi Nuptias in eadem prouincia degens supersederit, ejus, que spatii sine decursu , in alterius poaea conjunétionem puella pervenerit, nihil fraudis ei sit, quae Nuptias maturando ve­

ta sua diutius eludi non est passa.

7. Nihil tam humanum quam fortuitis casibus Mulieris Maritum, vel Vxorem Viri participem esse. Si igitur Vir sine culpa Vxo­

rem, aut Vxor sine culpa Maritum rejecerit, compellatur ei quartam partem propri«

substantiae, pro rata portione persoluere.

8. Desertor sine causa si peremptorie citatus e o , ubi domicilium habuit, non comparuerit, persona deserta innocens li­

bera , desertor vero tanquam mortua pro*

nunciabitur.

9. Si Maritus Vxon ab initio matrimo­

nii vsque ad duos continuos annos compu­

tando , coire minime propter naturalem imbecillitatem valeat , potest Mulier sine periculo trientis amittendi, repudium Ma-

T I T U L U S S L C U N D U S . 19 rito m ittere, procedente tamen censura Ecclesiastica.

1 0 . Matrimonium deportatione, vel aquae & ignis interdictione non solvitur , si Casus in quem Maritus incidit: non .mu­

tet Vxoris affectionem.

1 1 . Donec certum est superesse Con­

jugem absentem, ad alias Nuptias alteri migrare non licet: Si vero incertum sit, septennium tam Maritus quam Vxor ex­

p e d e t, & postea impune alias contrahere poterit Nuptias.1*

TITULUS II.

De Successionibus ab intestato.

i .p A t r e & Matre defunctis, liberi legiti ­

• mi Filii & Filiae , in omnibus bonis mobilibus & immobilibus succedunt. Quod si quem ex istis descendentibus mori con­

tingat relidis liberis, illius liberi in Paren­

tum locum succedunt in stirpem, nimi­

rum tam magnam ex haereditate desundi portionem percepturi , quantam eorum Parens adeptus esset, si superuixisset.

2. Filii ante contractum Matrimoni­

um progeniti, & per subsequens Matrimo-

C } nium

50 STATUTA SAX. LIRER //.

nium legitimati succedunt ab intestato Pa­

rentibus vna cum aliis legitimis,

3. Quod si Mulier legitima foetum em.

xa fuerit, quae in partu m oritur, si fotus aediderit, dum ex aluo Matris egreditur va­

gitum , qui intra quatuor angulos domus exaudiri potest, pro enixo viuo homine

& haereditatis capace reputatur.

4. Spurii vel vulgo quaesiti succedunt Matri etiam vna cum legitimis: succedunt etiam Auiae vel Auo Materno : Nam Pa­

trem hi habere non intelliguntur, cumis incertus sit. Nati ex incaestuoso & nefa­

rio damnatoque concubitu, item ex adul­

terii complexibus, neque ad successionem Patris neque Matris admittuntur: de ae­

quitate tamen Canonica debentur eis ali­

menta. Nam educatio liberorum est Ju ­

ris Naturae. •

5. Spuriis ab intestato defuncti s , legi­

timi descendentes succedunt , sin autem descendentes haeredes non relinquant, as­

cendentes Hi videlicet quibus ipse succe­

dere potuisset, succedunt. Porro si neque descendentes neque ascendentes relique­

rit , cognatorum primi ex latere materna ad haereditatcm vocantur » & si Matrem spurius non habet, sed fratres & sorores ute-

T I T U L U S S E C U N D U S . 3i uterinas, illi omnibus aliis ex transuerso

! cognatis praeferuntur.

6. Si defundus descendentes haeredes j non relinquat, ascendentes qui gradu pro­

' ximi sunt» omnibus ex transuerso cognatis praeferuntur. Quod ii defundus poli se relinquat Patrem vel M atrem , simul eti­

am Fratres & Sorores, qui cum Parenti.

bus in bonis indiursis fcdenu illi simul de­

I funäo ab intestato succedunt: Habita au­

tem div isioue bonorum inter Pai entes &

F ilio s, mortuo aliquo siliorum, secun­

dum Jus Saxonicum Parentes succedunt , exclusis fratribus & sororibus.

7. Si autem desiiudus descendentes non habuerit praeterquam ascendentes, Auum Paternum simul etiam Auum M aternum ,

; duo illi Aui ab utraque linea ad haeredi- tatem admittuntur, ita ut Avus Paternus in quaesitis ex linea Paterna, Auus Mater­

nus in quaesitis ex linea Materna defundo

succedant. _

8. Si quis moritur intestatus post se Auum Paternum & fratrem uterinum, aut Auum Maternum & Fratrem consanguine­

um relinquens, illi in haereditatem de­

fundi succedunt quisque ex sua lin e a , videlicet Auus Paternus ex Paterna , &

' uterinns Frater ex Materna: Auus Mater

C 4 nus

32 STATUTA SAX. LIBER II.

nus ex Materna, & Frater consanguineus ex Paterna.

9 Fratres & Sorores, non extantibus descendentibus & ascendentibus defundo, succedunt, & excludunt liberos Fratrum

& Sororum suarum.

io. Si quis moritur intestatus, non relinquens post fe ascendentes neque des­

cendentes , nisi Fratres & Sorores, con­

sanguinei succedunt defundo in linea Pa­

terna ,& Fratres uterini in linea Materna.

Quod si vero defunólus post se relinquat Fratres vel Sorores utrinque conjundos, simul etiam Fratres vel Sorores ab altero tantum Parente jundos , hi cum Fratri­

bus vel Sororibus utrinque conjundis suc­

cedunt in ea duntaxat parte, qua desun*

d o conjundi fuerunt, hoc est, si a Patre, tunc in Paternis : si vero a M atre, in Maternis.

rr. Moritur autem quis intestatus, ha­

bens ex altero tantum Parente conjuro*

dos Fratres, puta consanguineos & simul Auunculos, Fratres consanguinei succe­

dunt ei in bessern a Patre : Auunculi in trientem a Matre in ipsum devolutum ‘ Sic e contra, Fratres uterini in trien­

tem , patrui vero , deficientibus consan- gui

T I T U L U S T E R T I U S 33 guineis Fratribus, in bessem Paternum succedunt, sine bonorum confusione.

i 2. Si desundus neque descendentes neque ascendentes habuerit, nec Fratres aut Sorores, Fratrum & Sororum liberi vocantur, qui dusundo in stirpem succe­

dunt , h. e. ut quisque eorum tantam ex liaereditate accipiat portionem , quantam Parens eorum adeptus esset, si superuixis- set Post Fratrum aut Sororum liberoa hae Person« vocantur, quae proximiorem g:a- dum cognationis obtinent, ita vc propin­

quiores remotioribus praeferantur, & qui sunt ejusdem gradus, omnibus aequaliter competat haereditas, & in capita succe­

dant.

i 3. Intestatorum res, qui sine legiti­

mo hcerede vel ex qualibet sanguinis linea conjundis decesserint , Reipublicae rationi­

bus vindicentur.

TITULUS III.

De T utelis,

i.p \E ce d e n te Vxore ante Maritum r e lr dis liberis minoribus ex utroque Pa*

tente natis , Martius erit Maternorum bo.

norum & liberorum Tutor, nec opus e st;

C 5 alios

3 4 STATUTA SAX. LIBUR L

slios Tutela: praeficere. Debet autem Pa­

ter intra mensem vel alterum post mor­

tem defuncte Conjugis, divisionem facere omnium bonorum suorum cum liberis, pro ordine & forma in Titulo sequente annotata, & facere inventarium.

2. Si Parentes desundi Filiis suis irn«

puberibus Testamento suo , Tutores Vi­

ros honestos & sidedignos delegaven n t, eorum Tutela rata permanebit.

3. T utela autem est triplex, Legiti­

ma scilicet, quae a nemine datur, sed a.

lege secundum j Agnationis successionem defertur. Altera est Testamentaria, quam Pater ordinat Filio : Tertia uero Dativa dicitur, quam ex officio Judex d a t, si Testamentarii & legitimi deliciant Tuto­

res , vel si consanguinei judicentur noiv idonei.

4. Quam diu T e stamentaria Tutela spe­

ratur , legitima cessat,, nec redit ad legi­

tim am , nisi T e stamento datusdecesserit.

5. Quod si Pupillis a Parentibus nul­

lus datus sit T u ter in T estamento, tunc ad proximiores Agnatos Tutela defertur, ad eos videlicet, qui in hereditate post mortem Pupillorum successuri erant, at­

que tales Tutores .decreto Senatus vel ordi*

T I T U L U S T E R T I U S . 35 ordinariorum Divisorum constituuntur, abs­

que aliqua spe mercedis & lucri. Si ve­

ro proximiores Tutelam negauerint sine causa sufficiente, tunc quoque spe suture haereditatis pupillorum priuabuntur : Nam qui sentire vult lucrum , sentiat & onus oportet. Si vero per Senatum alii pere­

grini Tutores ordinati suerint , iis mer­

ces constituatur pro ratione bonorum pu­

pillarium.

6. Tutores & Curatores excusantur propter liberos, paupertatem, aduersam valetudinem & Magistratus administratio- nem : hisce ex Causis onus Tutelae recu­

santes , a successione legitima pupillorum non repelluntur.

7. A Tutoribus & Curatoribus eadem diligentia exigenda est circa rerum pupil­

larium administrationem, quam Patersamili- as rebus suis ex bona side praebere debeo

x. Magistratibus imputatur, si minus

• idoneus, aut etiam si Tutor omnino da­

tus non sit, sed ita demum, si moniti non dederint.

9. Non audeat Tutor res pupillares aliter attingere , vel vllam sibi commu­

nionem ad eas vendicare, nisi Inventario prius publice satto, sic secundum morem

# . * foii-

3 6 STATUTA SAX. II.

solitum res ei tradantur : Nam Tutor qui repertorium non secit, dolo fecisse vide­

tu r, nisi necessaria & justissima Causa alie- gari possit, cur id factum non sit.

10. Mulieres ad Tutelam non admit­

tuntur gerendam , nisi pupillorum legiti­

mae Matres fuerint. Quod ii ad secun­

da vota transierint, a Tutela fubmouean- tur, aliis substitutis Tutoribus vel Cura­

toribus per Senatum, nisi Vitricus sit vir honestus & Tutelae idoneus. Minores quo­

que viginti quinque annorum ad Tutelam non admittuntur. Lege duodecim tabula­

rum prodigo interdicitur bonorum suo­

rum administratio , quod & moribus qui­

dem ab initio introduilurn est. Masculis igitur Pupillis ante vigesimum suae aetatis annum: at puellis antequam nuptui loca­

tae suerint, res & bona eorum extradari non debent, prodigis similiter post contra­

ila conniibia» posteaquam comparcere adsueuerint : & tunc quidem Tutores da­

ta ratione onere Tutelae liberabuntur.

1 1 . Tutoribus permissum est conscri­

pto Inventario, accipienda & exponendo, emendo & vendendo, atque aliis rationi­

bus utilitati Pupillorum consulere. At bona immobilia * & qux vetuilate interire

ne-

T I T U L U S T E R T I U S . 37

nequeunt, alienare non debent sin e C ausis sufficientibus, nec sine voluntate & jussu

Senatus.

1 2. Tutoribus non conceditur Pupillo­

rum, quorum curam gerunt, res & bona nec per se, neque per alios emere, nisi permissu Senatus concessum fuerit. T u to ­ ris etiam interest, ut ante susceptam

T u telam , debita si quae illi apud Paren­

tes pupillorum restanc, indicet.

1 3. Quod si Pupillus aetate, metu vel calliditate Tutoris circumventus fue­

rit, Causa cognita a Judice in integrum restituatur. Nam cum Pupillus ex nullo contract u , sine Tutoris authoritate obli­

gari possit ( eo quod Pupillus nec velle nec nolle in ea aetate creditur) nulla ae­

quitatis ratio patitur, ut in rem suam Tutorauthoritateni accommodet, ac cum alterius detrimento & injuria fiat locu­

pletior.

14. Nec vero Tutoribus permittendum erit, quod quidam tamen faciunt , y* Pu­

pillis bonae indolis impensas ad Institutio»

nem & honesta studia» fidelioris dispen­

sationis & ad magis necessaria tempora , facultates eorum consetuandi, praitextu denegent, interim tamen suum propri­

um

38 STATUTA SAX. U BER /.

um commodum ex alienis opibus quaerem tes : Quapropter si qua jussa Causa sus.

pectus Tutor suerit, debet per Magi- liratum a Tutela remoueri, & Tutela ali­

is bonae fidei Viris commendari.

i t . Suspeclus autem Tutor est, qui non ex fide Tutelam gerit, licet solven- do fit. Enimuero Tutor vel Curator, quarnuis pauper est , fidelis tamen & dili­

gens, remonendus non est quasi suspectus.

Suspectus vero etiam is putatur, qui mo­

ribus tabis est, ut suspectus sit .

De Divisione Bonorum inter Paren­

tes et Filios eorum.

1. Quandoquidem Maritus & Uxor ma­

trimonio in communionem ut cor­

porum, ita omnium rerum conveniant, merito quoque optima & aequa consuetu­

dine suis facultatibus mutuo cum liberis eorum ad communem vitae necessitatem fruuntur. Ac u s u receptum est , ut ex

u n iversis bonis bes ad Maritum, triens ad

Uxorem pertineat, omni dotis Jure ces­

sante.

T I T U L U S IV.

T I T U L U S Q U A R T U S 3?

2. Si moritur Mater relinquens legiti­

mos liberos. Pater Filiorum intra mensem vel alterum a die obitus suae Conjugis, conuocabit consanguineos vel cognatos suae defunctae Coniugis, vna cum ordinariis D i­

visoribus, quorum in praesentia liberis , tam de mobilibus quam immobilibus bo­

nis, trientem totius haereditatis, jure &

Consuetudine in eos a Matre devolutuni, extrádét. Si vero Pater sit vir grauis, cc morae suae certas habueris Causas , pote t illi etiam tertius addi mensis, sine tamen liberorum damno. Quod si intra tertium mensem dividere cum liberis negligat Se natu Borenis viginti-quinque mulétabitur.

3. Antiqua consuetudine receptum esi, ut in Ditsisione alterutri Parentum Divisio.

nem celebranti # arbitno bonorum viro­

rum ex bonis mobilibus pro facultatum modo, id esi, si modica suerit substantia, minus : si ampla , eo honeitius praecipi­

endi Jus ei permittatur, vulgo donati ro- gatiua vocatui:. Si vero legatum intercesse­

rit , cessat donatio praecipua, nisi legato cedere & praecipuam eligere malit. _

4. Si Pater duas domos habuerit, sin gularum aestimatio inibitur, & Patri alte­

rutrius eligendae potestas relinquetur , ac Pater liberis alteram, ratione trientis ce.

det.

40 STATUTA SA X . U B E R ll.

det. Quod si domus illius quam Pater re­

tin e t, aestimatio bessern excedat, pater residuum liberis pecunia persoluet , ad quod

& liberi tenebuntur, si domus plus triente valebit. Si vero vnica tantum domus fue­

rit, in qua Maritus & Vxor habitent, in Divisione illa aestimabitur, Filiisque trientis materni nomine lpecuniam numera­

r e , domumque pro se integram reserua*

re poterit.

5. Moritur Maritus Filiis & Vxore fu- perstitibus. Mater Filiorum intra qliatuor septimanas post obitum M ariti, conuo- cabit propinquos desun&i Mariti & ordina­

rios D ivisores, quorum in praesentia Filiis integrum bessern vniuerfce haereditatis da­

bit, neque quicquam omnino de faculta­

tibus ante Divisionem alienabit. Si vero Mater profusionis & alienationis non sit suspect a , & morae fu ® justas habeat Causas, potest illi etiam secundus concedi mensis, intra quem si dividere cum liberis neglexit, a Senatu viginti quinque florenis muldta- bitur.

6. Si tempore divifionis duae domus fuerint, alterutrius eledtio penes liberos erit, altera Matri cedet. Quod si plures fuerint, aut praeter domos, alii etiam fundi in haereditate, puta vineae, prata»

hor-

T I T U L U S O U A R T U S 41 horti & piscinae , prima semper optio pe­

nes liberos erit, secunda vero Matris, fic ut e quinque fundis Libens tres, & Ma­

tri duo cedant, & sic deinceps. Lx agris autem Matri trieris & liberis bes dabitur, quem ipsi in caoita dividen t: Idem a Patre in trientis cum liberis Divisione ob- seruabitur optione tamen illi reseruata.

7. Quod ii vnica suerit domus i Matri tertia pars ejus in habitationem assignabi­

tur perpetuam , siue transeat ad secundas nuptias, siue non, si tamen domus citra damnurn diiiidi possit 4 quod Senatus co- Ignoscet. Si vero transsierit ad secundas nu- Iptias & liberos susceperit , portio illa do.

in is ad solos liberos ex priore Matrimo­

nio, saéta tesiimatiorte redibit, qui Vitri­

co & liberis ex secundis nuptiis, suas portiones periolvent.

8, Si V ir, mortua priore Uxore, ex qua liberos habet, alteram duxit, & sine liberis ex ea decesserit, si cedes ita capa­

ces fuerint» Mulieri habitatio dum ad ali­

as nuptias transeat debebitur: Quod si ite­

rum nupserit, aut mortua suerit, portio illa domus ad liberos prioris matrimonii.

Pro pecuniae solutione redibit, bonorum virorum arbitram aszstimatione facta

y. Si Parentibus defun&is supersit vna

D do*

4 * STATU TA SAX. LIBER //.

domus, simul e.tiam fundus extra vrbem, ut vineae vel prata, in Civitatious junio­

ri haeredi cedat domus paterna, alteri fundus: In Oppidis uero & Pagis, domus quidem juniori tribuetur fundus autem in aequas partes dividecur , eo quod inde proveniant eorum alimenta.

10. Moritur Maritus relicta Vxore &

liberis, qui septimum aetatis annum non­

dum excesserunt, eo Casu in Diviiione haereditatis, haec ratio in alimentis libero­

rum Matri assignandis obseruabitur, ut no­

mine annuae prolis floreni septem: bimae sex: trimae quinque, quadrimae quatuor, quinquennalis tre s: sexennalis duo & se- ptennalis kvnus numeretur. Haec autem pecunia dabitur ex communi liberorum besse: Si vero contingat vnum eorum vel plures tempore intermedio decedere, pars pecuniarum , quarum dies nondum cessit i bessi cohaeredum accrescet.

11. ln haereditatis Div isione Paternae aedes juniori Filio, Filii non extantibus, juniori Filiae ab eodem Patre progenitis attribuuntur, ita ut elestio vcrobique pe­

nes juniorem sit, atque ille qui aedes pa­

ternas retinebit, reliquis cohaeredibus por­

tiones illorum juxta aestimationem soluat:

Sin vero haeres junior aedes redimere

T I T U L U S O U A R T U S . 43 tempore D ivisionis noluerit, vel ex inopia non poiuent, aetate proximus redimendi potefhtem habebit, ita ut masculi sem­

per soemeUispraeterantur. Sivero ille mor­

tem obierit, aut anie legitimam 3etatem, ane nondum matrimonio contracto. Fra­

ter proximus ab eo, secundum gradus prae­

rogativam, ad possessionem domus admit­

tetur» reliquis cohaeredibus & Matri por­

tionibus eornm juxta aestimationem pto temporis ratione faciendam , exolutis, ne­

que illi obstabit, quod antea portionis suae legitimae pecuniam percepit. Quod si au­

tem appareat eorum haeredum aliquem , in praejudicium reliquorum circa redem­

ptionem dolum , occulta quadam collu­

sione commississe; id irritum habeatur.

i i. Si quid tempore Divisionis per ali.

quem fraude , dolo & scienter retentum , amotum & occultatum, & tandem in lucem Jeuelatum fuerit, ille qui rem dividendam stande auertit, fua portione penitus pri- Abitur, quae caeceris accrescet, excepta sexta parte Divi foribus ordinariis cedente.

ip Si Mater e vivis excesserit, quoad liberi matrimonio fe copulauerint, trien- sis proprietas ad liberos, vfusfru&irs ad Patrem fpesta t , ita tamen ut ex vfufra- necessarias in eundem structuras & ini-

D 2 Pen-

44 STATUTA SAX. LIBER //.

pensas, faciat 6c conseruet. Mortuo ve­

ro Patre, Matri ususfructus bellis Filiorum non acquiritur, sed cum proprietate con­

solidatur.

14. Parentibus defunct i s , si liberi hae­

reditatem dividere voluerint, rerum earum quas quidam haeredum ex communi ad nupdas, vestes,'studia & similia adsumpse- runt, vel deteriores reddiderunt, ratio ha­

benda est, ejusdemque rei caeceris indem­

nitas praedanda est, nisi Parenres in T est amento de iis aliquid cauerint.

15. Quae autem Pater Filio studiorum Causa peregre agenti subministravi t , sinon credendi animo Pater misisse suerit com­

probatus, sed pietate debita duslus, in ra­

tionem portionis, quae ex defuncti bonis ad eundem Filium pertinuit, computari aequitas non patitur.

16. Majoribus etiam, per fraudem vel dolum vel perperam sine Judicio factis Di­

v isionibus, intra vnius anni integri spáci­

um subveniri solet : Quia in bonae fidei Ju d iciis, quod inaequaliter factum esse con-

iliterit , in melius reformabitur.

17. Vbi inter duos haereditas dividen- da est, senior dividat, juniori vero eligen*

di Ju s competat.

TITU-

T I T U L U S Q U I N T U S . 45 T I T U L U S V.

D e Teflam entis.

I .T7 Niuersae personae mentis compotes

’ T estamentum facere possunt quocun«

que tempore voluerint, dummodo legiti­

mos suae aetatis annos habeant, nempe masculi decimum quartum, sceminae duo.

decimum annum completum, ita tamen ut legitima portio Patri, M atri, & de­

scendentibus, adeoque iis, quibus de inof­

ficioso agere licet , relinquatur.

a. M uti, surdi, furiosi, & ex morbo mente capti & impuberes, T estamentum facere non possunt.

3. In eo qui testatu r, ejus temporis quo Tastamentum facit, integritas men­

tis non corporis sanitas exigenda est.

4. Quilibet T estamentum facere volens, debet id facere in praesentia duorum aut trium testium virorum, per cessatorem vno

& eodem tempore simul ad id vocatorum, vel etiam si non vocati casu intervenerint,

& tamen praesentes per testatorem postea ad id rogati sint. Ft si tale T estamentum Per illas personas fuerit recognitum* siue fit in scriptis, siue non, robur habebit*

nisi per testatorem fuerit revocatum: Qui­

D 3 libet

46 STATUTA SA'É. LIBER JE

libet enim dum in vivis es t , & mentis suae bene compos, potestatem babet prio­

rem sui T e stamenti sententiam per poste­

riorem corrigere & immutare: Quoniam hominis voluntas ambulatoria est vsque ad supremum vitae exitum. Nemo etiam eam sibi legem potest dicere, ut a priore Te*

{lamento ei recedere non liceat.

i. T e stes autem in T e stamentis adhi­

beri possunt h i , qui sui sunt Juris, quiue T estamenti faciendi Ju s habent; Sed ne­

que haeres scriptus, neque is qui in pote^

ilate testatoris est , neque Pater e ju s, qui eum habet in potesta te , neque Fratres t estes adhiberi possunt in T estamentis. Sed neque M ulier, neque impubes, neque sii- riosiis, neque m utus, neque surdus , ne­

que is cui bonis interdictum est, neque ii quo leges improbos intestabilesque esse jubent, admittuntur. Pater autem cum Fi­

lio , item duo Fratres in eodem T estameiv to alieno, simul esse possunt testes. Quia nihil nocet ex vna domo plures testes a*

lieno negotio adhiberi.

6. Legatariis & aliis personis eis con*

junflis, testimonivm non negatur: Tem' pore pestis sufficiunt in T e stamento dup testes siue masculi sine foeminae, siue eti’

T I T U L U S Q U I N T U S . 47 am sint domestici sive rogati adveniunt ,

fiue fortuito.

7. Si quis aliquem ad T estamentum faciendum coegerit, vel dolo malo Tena- mentum facere aut mutare prohibuerit, vel effecerit ut tettes non veniant, & per hoc deficiat facultas T estamenti faciendi, ei denegandae sunt .omnes actiones ade un*

dae haereditatis a desuntto in eum denolu- tae, aliisque gradu proximis haeredibus locus erit.

8. Quod si Mulier antea Marito offen­

sa , non per vim , neque per dolum, sed comitate Mariti placata offensam remit­

tens, illi Tettamento aliquid legauerit, ratum habebitur: sic & e contra.

9. Parentes liberos vel Nepotes in Te- starnentis .suis haeredes scribere, atque illis legitimam bonorum suorum portionem re.

linquere coguntur, nempe duas partes to­

tius haeredi tatis , de reliqua tertia parte li­

beram habeant potestatem in Tettamento disponendi : Mater quoque potest ex suo triente tertiam partem legare cui voluerit, reliquis duabus partibus pro legitima de­

scendentibus reli&is. Non enim licet Pa­

renti aliquem ex liberis exhaeredare vel praeterire, nisi is probetur ingratus, &

D 4 in*