CORVINA A GYÖNGYÖSI FERENCRENDI KÖNYVTÁRBAN? ADATTÁ R

A D A T T Á R

B Á N I M R E

CORVINA A GYÖNGYÖSI VOLT FERENCRENDI KÖNYVTÁRBAN?

A z á l l a m i t u l a j d o n b a v e t t g y ö n g y ö s i ferences k ö n y v t á r igen g a z d a g ő s n y o m t a t v á n y a n y a g á b a n t a l á l h a t ó egy k ö t e t ( ú j k ö n y v t á r i j e l z e t e : 54), a m e l y e g y i k b e j e g y z é s e s z e r i n t á l l í t ó l a g M á t y á s v i l á g h í r ű b i b l i o t h é k á j á n a k r é s z e lett v o l n a . A z 1 4 7 3 - b ó l v a l ó ő s n y o m t a t v á n y k o l o p h o n j a F r a n c i s c u s de H a i l b r u n n és N i c o l a u s de F r a n c o f o r d i a velencei n y o m t a t ó m ű h e l y é r e u t a l . A 404 leveles, k é t h a s á b o n n y o m o t t , s z e r é n y e n r u b r i k á i t , de j ó á l l a p o t b a n l é v ő k ö n y v L e o n a r d u s de U t i n o d o m o k o s r e n d i f r á t e r n a g y b ö j t i b e s z é d e i t t a r t a l m a z z a . I l l u s z t r á l t c í m ­ l a p j a , v a g y b á r m i n ő , a C o r v i n á r a u t a l ó d í s z í t é s e n i n c s . A z í v r é t ű , q u a t e r n i o k b ó l ö s s z e á l l í t o t t n y o m t a t v á n y b a n sem ő r j e l , sem í v j e l z é s n e m t a l á l h a t ó . A leveleket a r u b r i k á l á s s o r á n k é z z e l s z á m o z t á k . A p a p í r o s v í z j e g y e i : l e v e l e k k ö z ü l k i n ö v ő , h o s s z ú k o c s á n y ú v i r á g és k ö r b e f ü g g ő m é r l e g . A k ö n y v j e l e n l e g i b o r j ú b ő r k ö t é s e 1756-ban a g y ö n g y ö s i ferencrendiek m ű h e l y é b e n k é s z ü l t , a m i n t ezt a g e r i n c é n l é v ő é v s z á m m u t a t j a : e k k o r m á r a g y ö n g y ö s i kolostor t u l a j d o n a v o l t . A z e l s ő k ö t é s t á b l a b e l s ő l a p j á n C o n v e n t u s G y ö n g y ö s i e n s i s O r d . M i n . S. F r a n c . R e f o r m a t o - r u m 1 7 5 9 b e j e g y z é s o l v a s h a t ó , ez n y i l v á n a k a t a l ó g u s b a v é t e l é v e . A m á s o d i k (a r u b r i k á l ó k é z s z e r i n t e l s ő ) l e v é l recto l a p j á n a k ö v e t k e z ő b e j e g y z é s o l v a s h a t ó : R e s i d e n t i a e Pestiensis F r a t r u m M i n o r u m R e f o r m a t o r u m P r o v i n c i á é H u n g a r i c a e S a n c t i s s i m i S a l v a t o r i s . J e l e n t ő s k o r m e g h a t á ­ r o z ó a d a t , m e r t a pesti ferences k o n v e n t e t a s a l v a t o r i a n u s o k B u d a v i s s z a f o g l a l á s a u t á n csak k b . h á r o m é v i g , 1686 és 1689 k ö z ö t t b í r t á k , ez u t ó b b i év v é g é n á t k e l l e t t a d n i u k a m a r i a n u s o k - n a k , a k i k é e g y é b k é n t 1444 e l ő t t is v o l t . ( V . o . K a r á c s o n y i J á n o s : S z . F e r e n c r e n d j é n e k t ö r t é n e t e M a g y a r o r s z á g o n 171 l - i g , I I . k ö t . B p . 1924, 140.). A k ö n y v n y i l v á n e k k o r k e r ü l h e t e t t G y ö n g y ö s r e a s a l v a t o r i a n u s p r o v i n c i a s z é k h e l y é r e , i t t a z o n b a n csak a k ö v e t k e z ő s z á z a d d e r e k á n k ö t ö t t é k ú j r a s l a j s t o m o z t á k .

U g y a n e z e n a l a p o n , az o l d a l m a r g ó n t a l á l j u k a k ö v e t k e z ő b e j e g y z é s t : E x B i . . . t h e c a . . . ae R e g i . . .gariae s(?) . . . i n h a b i t . . . A b e j e g y z é s t a k ö n y v k ö t ő k é s e c s o n k í t o t t a meg. A k é z ­ í r á s X V I I . s z á z a d i , de i n k á b b a s z á z a d m á s o d i k f e l é b ő l . Á k ö n y v e g y é b , igen g y é r b e j e g y z é s e i m i n d u g y a n a z o n X V I . s z á z a d i k é z t ő l s z á r m a z n a k . E g y - e g y s z ó r a v o n a t k o z ó j e l e n t é k t e l e n l a t i n a p r ó s á g o k ( p l . t o n s o r = b a r b a s f a c i t ) . M é g l e g i n k á b b t a r t h a t é r d e k l ő d é s r e s z á m o t a 204. l e v é l v e r s o j á n i l l . a 2 0 5 . l e v é l r e c t o j á n a S e r m o de suffragiis m o r t u o r u m c. b e s z é d h e z o d a v e t e t t n é h á n y m e g j e g y z é s , m e l y m i n d a b e s z é d t a r t a l m á n a k az o l v a s ó t é r d e k l ő r é s z é t r ö g z í t i : p l a t ó de his, q u a e post m o r t e m f i u n t ; V i t á m p e r p e t u a m p h i . (sc. p h i l o s o p h i ) d e s i d e r a n t ; p o e t a e et p u . , . (sc. p u r g a t ó r i u m ) . —

A m i n t l á t n i v a l ó , a X V I I . s z á z a d i b e j e g y z ő a d a t á t s e m m i sem t á m o g a t j a , a k ö n y v X V I . s z á z a d i h a s z n á l ó j a m i t sem t u d a r r ó l , h o g y a k ö n y v a C o r v i n a r é s z e lett v o l n a . í g y az első k ö t é s t á b l a b e l s ő l a p j á r a k a l l i g r a f i k u s í r á s s a l k i í r t m e g j e g y z é s : N o t a bene hic l i b e r est ex c e l e b r i b i b l i o t h e c a M a t h i a e C o r v i n i , R e g i s H u n g á r i á é , p r o u t ex m a r g i n e p r i m i sermonis p a t e t

— ezideig l e g a l á b b igen p r o b l e m a t i k u s é r t é k ű , b á r a n n y i t b i z o n y í t , hogy a b e j e g y z ő m é g a k ö n y v k ö t é s e l ő t t é p s é g b e n l á t t a a m a m á r c s o n k a m a r g i n á l i s j e g y z e t e t . J e g y e z z ü k meg, hogy a b e í r á s p r o u t e x . . . stb s z a v a i m á s k é z t ő l s z á r m a z n a k , s ebben B l a h ó V i n c é é r e , a r e n d X V I I I . s z á z a d i t ö r t é n e t í r ó j á é r a i s m e r h e t ü n k . A b e í r á s v é g e í g y 1760—80 k ö z ö t t k e l e t k e z h e t e t t . M i n d a m e l l e t t e kis a d a l é k o t sem s z a b a d k é z l e g y i n t é s s e l e l i n t é z n ü n k , hiszen ismeretes, hogy a C o r v i n a e g y i k ő s n y o m t a t v á n y á t s z i n t é n ferences k ö n y v t á r b a n , a p o z s o n y i b a n t a l á l t á k meg, s ennek p r o v e n i e n c i á j a is felette k a l a n d o s . ( V . ö . C s o n t o s i J á n o s : X V . s z á z a d i k ö n y v t á r i v i s z o n y o k s egy i s m e r e t l e n C o r v i n - i n c u n a b u l u m , M . K v s z . 1878, 74—79.).

A z e l v e s z e t t c o r v i n á k j e g y z é k é b e n , 124. s z á m a l a t t é p p e n egy L e o n a r d u s de U t i n o is szerepel, m é g p e d i g a Sermones a u r e i de S a n c t i s ( F ó g e l - F r a k n ó i - G u l y á s - H o f f m a n n : B i b l i o t h e c a C o r v i n a , B p . 1927, 89.1.). E k ö n y v B u d i k A . s z e r i n t (Schneller W e c h s e l der v o m K ö n i g M a t t ­ h i a s C o r v i n u s gestifteten B i b l i o t k e k , W i e n e r A r c h i v f ü r G e s c h i c h t e , S t a a t s k ü n d e etc., W i e n

1836 i l l e t ő l e g E n t s t e h u n g u n d V e r f a l l der b e r ü h m t e n v o n K ö n i g M a t t h i a s C o r v i n u s gestif­

t e t e n B i b l i o t h e k zu Ofen, J a h r b u c h der L i t e r a t u r , W i e n , 1840) egy m a g á n k ö n y v t á r b a n l a p p a n g .

S e m m i lehetetlen nincs t e h á t a b b a n , h o g y U t i n o Q u a d r a g e s i m a l e - j a is szerepelt a C o r v i n a ő s n y o m t a t v á n y a i k ö z ö t t , s a n a g y k i r á l y a j á n d é k a k é n t ferences t u l a j d o n b a k e r ü l t . A b i z o n y í ­ t á s h o z s z ü k s é g e s d ö n t ő é r v e k a z o n b a n ezideig m é g h i á n y o z n a k .

MÁLYUSZ E L E M É R N É

PÉLDÁZAT AZ ORSZÁG VESZEDELMÉNEK OKAIRÓL

A m a r o s v á s á r h e l y i T e l e k i L e v é l t á r M i s s i l i s - g y ú ' j t e m é n y é b e n , a X V I I . s z á z a d m á s o d i k feléből s z á r m a z ó , c s a k n e m k i z á r ó l a g p o l i t i k a i v o n a t k o z á s ú l e v e l e k k ö z ö t t t a l á l u n k e g y , e z e k t ő l m i n d e n b e n k ü l ö n b ö z ő l a p o t . í r ó j a n e m c s a k j ó ö t v e n é v v e l a l e v é l í r ó k e l ő t t k e l l e t t , hogy a t o l l a t forgassa, h a n e m m a g a a s z ö v e g is e l ü t t á r s a i t ó l : n e m m i s s i l i s , h a n e m k ö z é p k o r i k ó d e x b e illő p é l d á z a t m á s o l a t a .

A M á t y á s h a l á l á t k ö v e t ő és egyre n a g y o b b z ű r z a v a r r a l k ü z d ő é v t i z e d e k b e n a m a g y a r ­ s á g n a k a z a r é s z e , a m e l y m á r p o l i t i k a i e l ő r e l á t á s r a k é p e s v o l t , n e m egy i r o d a l m i e m l é k b e n h a g y t a r e á n k p á n i k - h a n g u l a t á t . V á s á r h e l y i A n d r á s M á r i a - é n e k é t ő l A p á t h y F e d d ő é n e k é n á t e g é s z e n M a g y a r i I s t v á n s á r v á r i p r é d i k á t o r i g , t ö b b m i n t s z á z e s z t e n d ő n k e r e s z t ü l t a l á l k o ­ z u n k a k ö z e l e d ő , v a g y m á r b e k ö v e t k e z e t t r o m l á s o k a i n a k t u d a t o s f e j t e g e t é s é v e l . T a r t a l m i l a g t e h á t s z á z - s z á z t í z év keretei k ö z é k e l l b e i l l e s z t e n ü n k s z ö v e g ü n k e t . J e l l e g e m é g e g é s z e n k ö z é p ­ k o r i , t a l á l n a a G e s t a R o m a n o r u m kegyes t a n u l s á g a i h o z is, a z o n b a n a z , h o g y n e m a z egyes ember ü d v ö s s é g e , h a n e m a k ö z ö s s é g f e n y e g e t ő veszedelme i h l e t t e m e g s z e r z ő j é t , i l l e t v e f o r d í ­ t ó j á t , a r r a v a l l , hogy a X V I . s z á z a d e l e j é r ő l s z á r m a z i k . A m e n n y i b e n m a g y a r f ö l d ö n ö n t ö t t é k i r o d a l m i f o r m á b a s n e m v a l a m i n a g y o b b l a t i n p é l d a g y ű j t e m é n y n á l u n k e d d i g m é g i s m e r e t l e n t ö r t é n e t e , a k e l e t k e z é s k o r á t m é g j o b b a n m e g k í s é r e l h e t j ü k k ö r ü l í r n i : a M á t y á s u t á n i t ö r ö k g y ő z e l m e k h a t á s a a l a t t . d e a D ó z s a - f e l k e l é s e l ő t t k e l e t k e z h e t e t t , m e r t a j o b b á g y k é r d é s b e n n e m foglal s e m m i f é l e á l l á s t , az l á t h a t ó l a g n e m is é r d e k l i . A b ü d ö s b a n k á r ó l v a l ó p é l d á l ó d z á s v i s z o n t k ö n n y e n lehet c é l z á s B a k ó c z T a m á s k e v é s s é n é p s z e r ű b e c s v á g y á r a .

A T e l e k i l e v é l t á r i t t i s m e r t e t e t t p é l d á n y a az e x e m p l u m n a k k é s ő i m á s o l a t a . A z í r á s a X V I . s z á z a d f e g v é g é n é l n e m r é g e b b i , v a l ó s z í n ű l e g a z o n b a n c s a k X V I I . s z á z a d i . H o g y m á s o ­ l a t t a l á l l u n k s z e m b e n , a m e l l e t t a z is b i z o n y í t , h o g y az e g y i k s o r n á l m e g t é v e d t a l e í r ó és a z a l a t t a l é v ő s o r b ó l í r t k i k é t s z ó t , m a j d t ö r ö l t e . ( A k ö z l é s n é l a z eredetiben k i h ú z o t t s z a v a k s z ö g e l e t c s z á r ó j e l b e n v a n n a k . ) M á s o d i k t é v e d é s e a k k o r esett, a m i k o r a l l . s o r p á r n á l a m a g y a r s z ö v e g h e l y e t t a l a t i n eredetit m á s o l t a le, s ezt is t ö r ö l t e . ( U g y a n c s a k s z ö g l e t e s z á r ó j e l b e n . ) U g y l á t s z i k , o l y a n k é z i r a t b ó l — v a l ó s z í n ű l e g k ó d e x b ő l — m á s o l t , a h o l a l a t i n és a m a g y a r s z ö v e g e g y m á s m e l l e t t v o l t a k .

M i v e l a leíró s z ó r a k o z o t t s á g á r a k é t b i z o n y í t é k u n k is v a n^r s z á m o l h a t u n k n é m i s z ö v e g ­ r o m l á s s a l . T a l á n n e m m e r é s z s é g , ha a n y o l c a d i k t a n á c s o s v é l e m é n y é n é l — a h o l k ü l ö n b e n a z egyik e l í r á s is esett, a h o l t e h á t v a l ó s z í n ű l e g m e g z a v a r t á k m u n k á j á b a n a m á s o l ó t — t é t e l e z ü n k fel i l y e s m i t . É r t e l m i l e g , a m e n n y i b e n a z » e r k ö l t e t e t « , m a i n y e l v ü n k b e n m á r i s m e r e t l e n ( v a g y s z i n t é n rosszul m á s o l t ! ) k i f e j e z é s t t ö b b é - k e v é s b é m é g i s csak m e g t u d j u k fejteni, ez a s o r p á r is h i b á t l a n , a z o n b a n az a l a n y és a z á l l í t m á n y f e l c s e r é l é s e k ö v e t k e z t é b e n m e g b o m l i k az e g é s z s z ö v e g e n v é g i g v o n u l ó r i t m u s .

E v v e l e l é r t ü n k p é l d á z a t u n k f o r m á j á n a k m e g á l l a p í t á s á h o z . K é t s é g t e l e n ü l b e s z é l t , t e h á t z e n é t ő l f ü g g e t l e n , p r ó z a i s z ö v e g r ő l v a n i t t s z ó , r i t m u s a a z o n b a n é l é n k e n é r z é k e l h e t ő . A z a l a n y és az á l l í t m á n y m i n d e g y i k m o n d a t b a n k ü l ö n h a n g s ú l y t k a p , m é g p e d i g a t i z e n k é t s o r p á r első sorai k ö z ü l t i z e n e g y b e n azonos r e n d b e n , s csak a n y o l c a d i k p á r n á l v a n n a k — m á r v á z o l t f e l t e v é s ü n k n é l fogva : a m á s o l ó h i b á j á b ó l — f e l c s e r é l v e . A sorok k ö z e p é n e l h e l y e z ­ k e d ő c e z ú r a a z o n b a n m i n d a h u s z o n n é g y soron á t k i f o g á s t a l a n u l t a g o l j a a m o n d a t o k a t , m e g e r ő s í t é s e k é n t H o r v á t h J á n o s e l m é l e t é n e k , hogy az ősi m a g y a r v e r s f o r m a a sorok s z ó t a g ­ s z á m á v a l szemben k ö z ö n y ö s v o l t t a l á n , de a z egy-egy h a n g s ú l y o s r é s z r e o s z t ó s o r m e t s z é s t jól ismerte s hogy m a g y a r fülű s z e r z ő ezt n e m is h i b á z t a el s o h a . — A s z ó t a g s z á m o k teljes s z a b á l y t a l a n s á g a m i a t t , de m e g m ű f a j i l a g sem s o r o l h a t j u k p é l d á z a t u n k a t a k e v é s s z á m ú k ö z é p k o r i m a g y a r vers k ö z é , de m i n d e n b i z o n n y a l k ö l t ő i k é p e s s é g g e l és m a g y a r r i t m u s - érzékkel r e n d e l k e z ő , a X V I . s z á z a d f o r d u l ó j á n é l t i r ó v a l , i l l . f o r d í t ó v a l á l l u n k s z e m b e n .

Egy Király Latvan a$ ö Orí^agat Veledelemben forgani es utolsó Veí^edelemre érkezni. Tanaczolta aző'tanacytó 12 Mi legyen azoka ilyen nagy Vei-Fedelemnek. Feleltek 1. A z f^envedes az igá^íag.

Azért az orf^ag törvény nekül 2. Az Futás harczolas

Azért az Or/jűg tiftfeseg nekül, 3. A3 Nap ejej.

Azért asz föld ut nekül 4. Az egy kettő

Azért az föld iga^fag nekül 5 . Az Barát ellenség

Azért az orf^ag hü feg nekül 6 . Az Oonoí^ jo.

Azért az orf$ag kegyesség nekül

(Teleki család marosvásárhelyi levéltára, Missiles 328.)

B U S A M A R G I T

ADALÉK GVADÁNYI MÜVEINEK BIBLIOGRÁFIÁJÁHOZ

G v a d á n y i J ó z s e f P ö s t é n y i F ö r ö d é s c i m ü m u n k á j á n a k csak az 1787. é v i P o z s o n y b a n megjelent első és e g y e t l e n teljes k i a d á s á t i s m e r j i i k a X V I I I . és X I X . s z á z a d b ó l .¹ P e t r i k feljegyzi, h o g y » U g y a n a z o n é v b e n m é g egy h e l y és é v j e g y n é l k ü l i k i a d á s j e l e n t m e g « ,2 de c í m é t nem í r j a l e , n e m k ö z l i k ö n y v t á r i l e l ő h e l y é t , b i z o n y á r a n e m lehetett a k e z é b e n . M o s t e l ő k e r ü l t az O r s z á ­ gos S z é c h é n y i K ö n y v t á r b a n az e l s ő k i a d á s n a k egy e d d i g ismeretlen p o n y v a k i a d á s a . N e m teljes m ű , csak az » E l s ő T ö r t é n e t a ' C z i g a n y o k k a l « c í m ű , a c i g á n y o k k a l a n d j á t e l b e s z é l ő rész kieme­

l é s e . A p o n y v a k i a d á s c í m e e z é r t m ó d o s u l : » E g g y igen furtsa t ö r t é n e t a ' T z i g á n y o k r o l , a ' m e l l y e t egy u r i ember a ' P ö s t é n y i F ö r ö d é s a l k a l m a t o s s á g á v a l élő M a g y a r n y e l v e n V e r s e k b e f o g l a l t . U t o l j á r a t é t e t e t t eggy s z é p v i l á g i é n e k .3 N y o m t a t t a t o t t ebben az E s z t e n d ő b e n . «4

E z a jellegzetesen p o n y v a n y o m t a t v á n y c í m n e m á r u l el k i a d á s i é v e t , helyet és n y o m d á s z t . G v a d á n y i m ű v e i n e k T o l d y F e r e n c - f é l e f e l s o r o l á s á b ó l l á t j u k , hogy s z e r z ő n k m i n d e n m u n k á j a P o z s o n y b a n j e l e n t m e g , k i v é v e a P e l e s k e i N ó t á r i u s p o k o l b a menetele c í m ű t , m e l y B a s i l e á - b a n l á t o t t n a p v i l á g o t .5 E r r ő l u t ó b b a z i r o d a l o m t ö r t é n e t b e b i z o n y í t o t t a , hogy n e m G v a d á n y i m ű v e . K o v á c s D é n e s t a n u l m á n y a s z e r i n t »teljes b i z o n y o s s á g g a l á l l í t h a t j u k , h o g y . . . G v a d á n y i v a l a m e n n y i m u n k á j a a P ö s t é n y i F ö r ö d é s is P o z s o n y b a n és K o m á r o m b a n j ö t t k i a W e b e r S i m o n P é t e r k ö l t s é g é v e l és b e t ű i v e l . E g y e d ü l i k i v é t e l t az O r s z á g g y ű l é s l e í r á s a k é p e z , m e l y e t W é b e r L i p c s é b e n n y o m t a t o t t ki.<." M e g v i z s g á l v a G v a d á n y i m u n k á i t , l á t j u k , h o g y b i b l i o g r á f i a i ö s s z e á l l í t ó i n a k ismerete helyes : W é b e r v o l t a n y o m d á s z a .

P e d i g S z a k o l c z á n is v o l t n y o m d a . 1762 k ö r ü l a l a p í t o t t a S k a r n i t z l J ó z s e f A n t a l és m é g a z 1890-es é v e k b e n is a c s a l á d t u l a j d o n á b a n v o l t .7 T ó t és n é m e t n y e l v ű n y o m t a t v á n y o k a t j e l e n t e t e t t meg, m a g y a r n y e l v ű n y o m t a t v á n y t t a l á n n e m is t u d o t t v o l n a a k ö r n y e z e t é b e n k ö n n y e n é r t é k e s í t e n i . L e h e t s é g e s , hogy a z é r t n e m t á r g y a l t G v a d á n y i S k a r n i t z l n y o m d á s s z a l , m e r t n e m t a r t o t t a m e g f e l e l ő n e k m a g y a r n y e l v ű b e t ű k é s z l e t é t .

G v a d á n y i n á k t a l á n csak W é b e r r e l v o l t ö s s z e k ö t t e t é s e . í r j a , hogy n e m u t a z ­ g a t o t t S z a k o l c z á r ó l s e h o v á , W é b e r h e z is csak n é h a : » . . . P o z s o n y leg k ö z e l e b b h o z z á m , de ez is o r s z á g o s t í z m é r t föld, és ide r i t k á n esik a l k a l m a t o s s á g o m , m e r t az ide v a l ó T ó t o k r i t k á n b ú j n a k k i h á z o k b ó l . . . « »

1 P e t r i k G é z a : Magyarország bibliográfiája... I. k. 9 5 3 . I.

• P e t r i k u o .

3 S z o k á s o s az ü r e s hely k i t ö l t é s é r e egy-egy é n e k e t v a g y t r é f á t k ö z ö l n i a p o n y v a f ü z e t e k u t o l s ó l a p j á n . É n e k ü n k k e z d ő s o r a : V i g a n é l e m v i l á g o m míg v i r í t i f j ú s á g o m . . . (7 v s z k . ) Ú j f a l v i K r i s z t i n a : Ének c i m ü v e r s é n e k v á l t o z a t a . O S Z K A n a l e k t a .

• O S z k . L . eleg. m . 747 ex. c o l l i g á t u m m á e g y b e k ö t ö t t p o n y v a f ü z e t e k .

• T < l d v F e r e n r k é z i r a t a . M T A . L e v . 4r. 24/111.

' Gvadányi Album. B p . 1887. 54. 1.

' N ó v á k L á s z l ó : A nyomdászat története. B p . 1928. V . k ö n y v , 74. 1. B i r ó - K e r t é s z - N ó v á k : Nyom­

dászán lexikon. B p . 1936. 426. I. Fejérhegyi útiképek. Vasárnapi Újság. 1860. 12. s z .

* Gvadányi levele Mindszenti Sámuelhez. S z a k o l c z a , 1795. j ú l i u s 1. O S Z K L é v e l e s t á r .

7. Az Okosiagnak vagyon i^abadczaga Azért űj orf^ag hir nekül 8. Erkältetet az Lopó /Pénz nekül/

Azért az ori^ag Penznekül 9. Az Büdös banka akar lenni sas

keíelyü Azért az Orf'^yag Valaitfas nekül 10. Az Tanacz akarat fwrerti vagon

Az Erl aj Orf^ag rendeletimül 11. Az Pénz az biro

lldeo regnu(m) sine jur(e)/

Azért az orf$ag igazság nekül 12. Az In megh holt.

Az ert az fold tele bűnnel.

VEge.

W e b e r 1783-ban n y i t j a meg n y o m d á j á t P o z s o n y b a n .9 1790-ben k é t k ö n y v s a j t ó t hoz.

á t P o z s o n y b ó l K o m á r o m b a , de 1795-ben eladja k o m á r o m i n y o m d á j á t ü z l e t v e z e t ő j é n e k , W e i n m ü l l e r B á l i n t n a k .1 0

P o r í y v a f ü z e t ü n k az 1787. évi p o z s o n y i k i a d á s s a l s z ö v e g s z e r i n t e g y e z ő , de k é t s é g t e l e n , hogy nem u t á n n y o m á s s a l k é s z ü l t , m e r t b e t ű f o r m á j a n a g y o b b és s z ö v e g e m á s h e l y e s f r á s ú .

F e l m e r ü l a k é r d é s , v a j o n P e t r i k erre a p o n y v a k i a d á s r a g o n d o l t - e b i b l o g r á f i á j á b a n és ez a m á s o d i k k i a d á s m i é r t csak k i e m e l t r é s z e az e l s ő n e k ? K o v á c s s z e r i n t a z e l s ő k i a d á s n a k i). . . ú g y s z ó l v á n s e m m i i r o d a l m i h a t á s a n e m v o l t . . . c^{1 1} T a l á n n e m i s m e r t e az o l v a s ó k ö z ö n s é g , m e r t az első k i a d á s e g y k o r ú h i r d e t é s é t h i á b a k e r e s s ü k h í r l a p o k b a n és k ö n y v n y o m d á s z o k

» C a t a l o g u s l i b r o r u m « - a i k ö z ö t t . P e d i g m á s í r ó k m u n k á i t és í g y p l . O v a d á n y i m á s o d i k m e g ­ jelent m u n k á j á t , a F a l u s i N ó t á r i u s B u d a i U t a z á s á t is m e g j e l e n é s e é v é b e n , 1790-ben h i r d e t t e W é b e r ,1 2. m a j d r ö v i d e n i s m e r t e t i » b ö v e b b k i - h i r l e l é s é « - t a d v a .1 3 E r r ő l a k i a d v á n y r ó l a z o n ­ ban hallgat, esetleg O v a d á n y i k é r é s é r e . O v a d á n y i m á r a k i a d á s t k ö v e t ő e l s ő é v b e n , 1788.

j a n . 2 9 - é n P é c z e l i n e k í r t l e v e l é b e n n e m sorolja fel ezt a m u n k á j á t : » . . . n e m t u d o m m e l y o k o k r a n é z v e esik és m e l l y v e r s e i m n e k o l v a s á s á b a n g y ö n y ö r k ö d i k J ó B a r á t a i v a l . M e g v a l l o m ö t m u n k á m v a g y o n m i n d versekbe ezek k ö z ü l egyet sem a k a r t a m p r é s a l á a d n i , s ő t az F r a g - m e n t u m j o k a t is el h á n t ; i m , m i v e l e g y i k e sem foglalt fontos d o l g o k a t m a g á b a n , és í g y n y o m t a ­ t á s t nem é r d e m l e t t e k . É n ifiú k o r o m t ó l fogva m i n d i g v í g geniusu és eleven e m b e r v o l t a m , a z é r t is az m u n k á m is o l y a n o k v a l á n a k , j á t é k o t és n e v e t s é g e t o k o z ó k , az t i t u l u s i ezek : 1-mo.

P a r a s z t l a k o d a l o m . 2-do. C z i g á n y d i a e t a , m e l y B o r s o d v á r m e g y é b e n a z s z e n d r e i p á s i t o n s i r o k i Derne v a j d a p r a e s i d i u m a a l a t t t a r t a t o t t , a m i d ő n a z o n n e m z e t uj m a g y a r o k k á l e t t . 3-io. X a v e r i u s szent F e r c n c z n a p j á t ü l ő N o v á k i F e r e n c z h e z t e k i n t e t e s N á d a s d i regimenj é b e n l e v ő k a p i t á n y h o z k ö s z ö n t ő versek. 4-to. A z o n s z a m á r n a k m e l y e n K r i s z t u s sok h o s a n n a k i á l t á s o k k ö z t J é r u s a l e m b e b e m e n t és egy n a t u r á l i s á n a k e g y m á s k ö z ö t t t e t t t h e o - logicus discursusok, m e l y e k e t v e r s e k b e foglalt M o n u s J ó z s e f az t á l y a i k á n t o r . 5-to, V e r s e k b e n tett b i z o n y í t á s , hogy j o b b az Isten s z á z p a p n á l . H a t s a k ezen m u n k á i m k ö z ü l edgyike k e z é b e n e m a k a d o t t kedves F ö l d i m U r a m n a k , m á s m u n k á m r ó l n e m e m l é k e z e m : és tsag F r a g m e n t u m i sincsenek n á l a m , h a n e m n é m e l y j ó A k a r ó i m i m i t t a m o t t m u l a t t y á k v é l e k magokat.<>1 4 A levél s o r a i b ó l k ö v e t k e z t e t h e t j ü k , h o g y m u n k á i t e r j e d t e k k é z i r a t b a n , de ha W é b e r h e z i l y e n m á s o l á s k e r ü l t v o l n a és G v a d á n y i t u d t a n é l k ü l n y o m t a t t a v o l n a k i a P ö s t é n y i F ö r ö d é s t , t a l á n nem í g y m a g y a r á z n a a k ö n y v c í m é b e n , hogy » - . e g y m a g y a r l o v a s e z r e d b ő l v a l ó s z á z a d o s az o t t a n t ö r t é n t m u l a t s á g o s d o l g o k k a l , élő m a g y a r n y e l v e n versekbe f o g l a l t a . « L e h e t , h o g y m á r n é h á n y f ü z e t e t s z é t k ü l d ö t t W é b e r , m i k o r G v a d á n y i r e n d e l k e z é s é r e nem terjeszthette, vissza k e l l e t t t a r t a n i a a k i n y o m t a t o t t p é l d á n y o k a t . O l v a s ó i esetleg f e l i s m e r t é k , h o g y az á l n é v a l a t t a P ö s t y é n h e z k ö z e l l é v ő , S z a k o l c z á n l a k ó G v a d á n y i r e j t ő z k ö d h e t .

H a — f e l t é t e l e z h e t ő e n — W é b e r n e k n e m engedte G v a d á n y i a P ö s t é n y i F ö r ö d é s terjesz­

t é s é t , gondja lehetett a r r a , h o g y S k a r n i t z l ne n y o m t a s s o n b e l ő l e p o n y v a k i a d á s t . O l y a n k i s v á r o s b a n , m i n t e k k o r S z a k o l c z a v o l t , nem v a l ó s z í n ű , h o g y egy h e l y b e l i kis n y o m d á s z egy ú r i ember t e k i n t é l y é t s é r t e t t e v o l n a t i t k o s s z á n d é k ú k ö n y v k i a d á s á v a l . V a g y ha t e t t e v o l n a , ú g y e l k o b o z t a v o l n a a k i a d v á n y a i t G v a d á n y i , h o g y v a l ó b a n egy p é l d á n y s e m m a r a d t v o l n a r á n k . H a a p o n y v a k i a d á s t S k a r n i t z l a d t a v o l n a k i , G v a d á n y i , k i r ő l t u d t a jól S z a k o l c z a , h o g y szeret P ö s t é n y b e n i d ő z n i , m i n d e n k i g y a n í t a n á , b á r m e l y á l n e v e t h a s z n á l , h o g y a k ö l t ő i h a j l a m ú l o v a s g e n e r á l i s csakis ő lehet. A p o n y v a k i a d á s o n m á r — t a l á n é p p e n m e r t l á t t a , h o g y k i l é t é t Így is f e l f e d t é k - r ó v a t o s a b b a n » E g y u r i ember* m e g n e v e z é s t veszi f e l .

A z is lehet, h o g y G v a d á n y i t a l á n b i z a l m a t l a n ö n m a g á v a l s z e m b e n , m e r t n i n c s s z e l l e m i t á r s a S z a k o l c á n , a k i n e k m e g m u t a t n á í r á s a i t . M é g c s a k m a g y a r u l sem b e s z é l h e t . H o s s z ú é v e k m ú l v a , s i k e r e i n e k f é n y é b e n i s f e l s í r b c n n e a m a g y a r s z ó h i á n y á n a k f á j l a l á s a : » . . . S z a k o l c z a V á r o s s á b a • - j ó é l e t e t é l e k , de m é g is s a j n á l l o m , hogy s z ü l e t é s e m f ő d g y é n k ő z ő n s é g e s s e n f o l y n i szokot M a g y a r n y e l v e t o l l y r i t k á n a k k e l l e t i k i t t t a r t a n o m m i n t a fejér h o l l ó t . . . «^{1 5} B i z o n y á r a é r e z t e , hogy F a l u s i N ó t á r i u s a j o b b a n s i k e r ü l t P ö s t é n y i F ö r ö d é s é n é l , m é g i s i l y e n b á t o r t a l a n u l ír P é c z e l i n e k , p á r h ó n a p p a l k é s ő b b , k o r á b b i í g é r e t é r e h i v a t k o z v a , 1788. m á j u s 10-én : » . . . l e k ö t e l e z t e m én a b b a m a g a m a t , h o g y az m u l t t é l e n v e r s e k b e t e t t c s e k é l y m u n k á m ­ m a l fogok k e d v e s k e d n i . í m e i t t e n k ü l d ö m á z t a t . . . « " » . . . é n I f f i u s á g o m t u l f o g v á s t v i g G e n i u s u

• B a l l a g ! A l a d á r : A magyar nyomdászai történelmi fejlődése. B p . 1878. 133. 1.

" B a r a n y a i J ó z s e f : A komáromi nyomdászat és a komáromi sajtó története. B p . 1914. 23 — 24. I.

1 1 S z . K o v á c s S á n d o r : Gvadányi József. O r s z á g - V i l á g . 1887. 34. sz.

Magyar Kurir. 1790. m á j u s 4. 20. sz. 512. I.

" Magyar Kurir. 1790. j ú n i u s 1. 2 1 . sz. 6 2 3 - 6 2 4 . 1.

1 1 A u t o g r . é s T o l d y F e r e n c m á s o l a t á b a n M T A . L e v . 4 r . 148. ( G v a d á n y i k é z i r a t o s v e r s e i k ö z ü l e g y e t sem s i k e r ü l t m e g t a l á l n o m . )

" Gvadányi levele Mindszenti Sámuelhez. S z a k o l c z a , 1795. j ú l i u s 1. O S Z K L e v e l e s t á r .

w h / c n m u l t t é l e n . . . n e v e t é s t o k o z ó m u n k á t t e t t e m v e r s e k b e , m e l y n e k t i t u l u s a t s a g ez : Budai utazás. E z e n m u n k á m a t m á r h á r o m J ó A k a r ó i m n a k l e i r a t t a t t a m , de t ö b n e k n e m is i r a t o m le, k e v é s s é hosz- s z u k á s l é v é n , h a n e m m é g is T . F ö l d i m U r a m s z á m á r a most Í r j á k . . .• Gvadányi levele Péczeli Józsefhez. S z a k o l c z a 1788. f e b r u á r 29. M T A . L e v . 4r. 148.

ember v o l t a m , a h o n n a n is s z á r m a z o t t , hogy m i n d e d d i g tett m u n k á i m j á t é k o s s a k v o l t a k és fontos d o l g o k a t n e m f o g l a l v á n m a g o k b a n , p r é s t n e m é r d e m l e t t e k , ezen s a t y r á m is az m e l l y e t a z m e g h a n y a t l o t t , és a b a j d o c z1' s z í v ű M a g y a r G a v a l l é r o k és D á m á k ellen í r t a m , h a s o n l ó b o r d á b a s z ö v ö t t m u n k a , a z é r t is fogok ö r v e n d e z n i , ha t ö r t é n h e t ő k o m o r ó r á i b a n T . F ö l d i U r a m a t m o s o l y g á s r a h o s z h a t t y a . M i a z o n B u d a i u t a z á s t i l l e t i én á z t a t t s u p á n Tiszteletes F ö l d i m U r a m s z á m á r a í r a t t a t t a m le, a z é r t is k i v e l fog t e t z e n i a z z a l k ö z ö l h e t ő és az M o l y e l e d e l é n e k is ( m i v e l t a l á n n e m is é r d e m e l m á s t ) h a t h a t t y a . "^{1 8}

M á s i k f e l t e v é s az, h o g y G v a d á n y i esetleg félt a f i n o m a b b ízlésű o l v a s ó k k r i t i k á j á t ó l , de h o g y n y o m d á s z a m é g i s keressen k i a d v á n y á n , v a l a m i m e g á l l a p o d á s s a l , t i t o k z a t o s a b b c í m m e l , k á r p ó t l á s u l , esetleg m é g 1787-ben, m e g e n g e d t e W é b e r n e k a p o n y v a k i a d á s t . C i g á n y o k v i d á m h i s t ó r i á j á t ó l v a l ó b a n r e m é l h e t t e k s i k e r t a p o n y v á n . T u d j u k , h o g y W é b e r j á r t v á s á r o k r a . H i r d e t t e is : » P e s t i V á s á r a l k a l m a t o s s á g á v a l s z á l l á s t t a r t T y p o g r a p h u s W é b e r a H a t v a n i K a p u n k i v ü l K e r é k j á r t ó F c l l n e r H á z á n á l , a hol a maga K ö n y v e i t is á r u l j a . «1 9 í r ó n k csak é v e k m ú l v a , m i k o r m á r h í r e s s é t e t t e B u d a i N ó t á r i u s a , engedhette m e g W é b e r n e k , hogy a r a k t á r á ­ b a n p o r o s o d ó e l s ő k i a d á s o k a t s z é t k ü l d j e . í g y j u t o t t el a z 1787. é v i k i a d á s , 1792-ben B é c s b e , a M a g y a r H í r m o n d ó h o z , i s m e r t e t é s v é g e t t . A n n a k » T u d o m a n y i dolgok* c í m ű r o v a t á b a n t a l á l ­ j u k : » K ö v e t k e z o t z i m ü K ö n y v e t s k e é r k e z e t t h o z z á n k P o s o n b ó l a n a p o k b a n « P ö s t é n y i F ö r ö d é s

. . . k i s 8 a d r é t b e n . 4 5 o l d . B e l ő l e , ezt a n e v e t t s é g e s t ö r t é n e t e t k í v á n t u k M u n k á n k b a i k t a t n i a T z i g a n y o k r o l . «^{2 0} K ö v e t k e z i k a teljes k i a d ó s b ó l p o n y v á n m á r megjelent c i g á n y - h i s t ó r i á n a k k i e m e l é s e . M í g a z o n b a n a p o n y v a k i a d á s a z első k i a d á s s z ö v e g é v e l e g y e z ő , ú j s á g u n k 14 vers­

s z a k k a l k e v e s e b b e t k ö z ö l .

V á l t o z t a t á s n é l k ü l , t e h á t n é v t e l e n ü l , ú g y a h o g y 1787-ben n y o m t á k , n a g y o n e l k é s v e b á r , e l h a g y t a P ö s t é n y i F ö r ö d é s ü n k a n y o m d á t . G v a d á n y i e r r ő l a m u n k á j á r ó l m é g i s v á l t o z a t ­ l a n u l h a l l g a t . É v e k m ú l v a , 1795-ben írja M i n d s z e n t i n e k : >>Tsekély m u n k á i m n a k ez az seriese : E g y F a l u s i N ó t á r i u s B u d á r a t e t t u t a z á s a . A m o s t a n i T ö r ő k h á b o r ú r a t z é l o z ó G o n d o l a t o k . A z 1 7 9 0 d i k E s z t e n d ő b e f o l y t o r s z á g G y ű l é s é n e k le í r á s a . 12 K á r o l y S v é c z i a i K i r á l y é l e t é n e k le i r á s s a . B e l e g h r a d n a k m e g v é t e l e . R o n t ó P á l n a k , és Gróff B e n y o y s z k i M o r i t z n a k é l e t e k le i r á s s a . A v i l á g n a k k ö z ö n s é g e s h i s t ó r i á j a most v a g y o n p e n n á m a l a t t , az első d a r a b m á r k i j ö t t , a m á s o d i k p e d i g C e n s u r a a l a t t v a g y o n . U t o l s ó k i s d e d m u n k á m e v o l t . U n a l m a s ó r á k ­ b a n és a z h o s z s z u T é l i e s t é k e n v a l ó I d ő t ö l t é s . - '

H a G v a d á n y i ezen m u n k á j á n a k m e g j e l e n é s e u t á n n y o l c a d i k é v r e i g y t i t k o l j a m u n k á ­ j á t , n e m c s o d á l k o z h a t u n k , ha h a l á l a k o r b a r á t a i és b ú c s ú z t a t ó i s e m e m l é k e z n e k m e g r ó l a :

»Itt nyugszik Poéta Oeneral Gvadányi, Kit méltán gyászolnak Parnassus Leányi Márs adott volt kardot Amphion nyirettyiitt

Azzal vitéz: ezzel kedves lett mindenütt.

Peleskei Nótár, Benyovszki, Rontó Pál Voltak szüleményi, mig el rablá halál.

Musák társasága lehet hát szomorú

Hogy borosttyánt fedi, most tziprus koszorú.

I r t a a n é h a i U r n á k , s z e m é l l y e s t u l a j d o n s á g a i t k ü l ö n ö s e n e s m é r ő egy j ó B a r á t t y a . B . A . E r d é l y ­ b e n . «^{2 2} 1873-ban, egy i s m e r e t l e n í r ó » G v a d a n y i m i n t b a l n e o l o g u s « c í m e n a p ö s t é n y i v í z g y ó g y - h a t á s á t v i z s g á l v a — v a j o n G v a d á n y i h e l y e s e n é r t é k e l t e - e a z o k a t v e r s é b e n , f e l t é t e l e z i , h o g y

» A z t a k i s m ü v e c s k é t , m e l y e t e z ú t t a l be a k a r u n k m u t a t n i o l v a s ó i n k k ö z ü l , b i z o n y á r a m é g n e v é r ő l is kevesen i s m e r h e t i k . *2 3 C í m e , és p á r soros r ö v i d i d é z e t k ö v e t k e z i k .

N e m m é l t a t j á k a X I X . és X X . s z á z a d í r ó i és i r o d a l o m t ö r t é n é s z e i s e m a P ö s t é n y i F ö r ö d é s t . N e m k e r e s i k k i a d á s á n a k t ö r t é n e t é t . A r a n y J á n o s c í m é t s e m í r j a l e .2 1 P e t ő f i S á n d o r U t i l e v e l e i ­ b e n e l r a g a d t a t á s s a l ír K e r é n y i F r i g y e s n e k G v a d á n y i r ó l : »Meg v a g y o k e l é g e d v e ha a z é n m u n k á i m o l y a n s o k j ó ó r á t s z e r e z n é n e k m á s o k n a k , m i n t n e k e m szerzett m á r G v a d a n y i . «^{2 5} D e c s a k a P e l e s k e i N ó t á r i u s t e m l í t i . G r e g u s s Á g o s t n e m s z ó l r ó l a .2 6 B o d n á r Z s i g m o n d csak a

" S z i n n y e i J ó z s e f : Magyar Tájszótár. I. 2 . 1.: B o d r o g k ö z , S z é k e l y f ö l d ; K e v e r t gabona, g a b o n a a l j a , v . v a l a m i n e k a z a l j a , h i t v á n y a .

1 1 A u t o g r . és T o l d y F e r e n c m á s o l a t á b a n M T A . L e v . 4 r . 148.

" Magyar Kurír. 1792. m á j u s 18. 2 0 . sz. 6 3 3 - 6 3 4 . 1.

«• Magyar Hírmondó. 1792. j a n u á r 27. 1 3 2 - 1 3 7 . I.

" Gvadányi levele Mindszenti Sámuelhez. S z a k o l c z a , 1795. s z e p t e m b e r 9. O S Z K L e v e l e s t á r .

"• Magyar Kurír. 1802. 15. s z . Fürdői Lapok. 1873. 4 . s z .

** Prózai Dolgozatok. B p . 1885. I r ó l A r c k é p e k . G v a d á n y i . 4 2 9 - 4 4 6 . 1 .

•» S z a t m á r , 1847. j ú l i u s 17. O S Z K L e v e l e s t á r . ^ ,

" G v a d á n y i . Pesti Napló. 1854. 212. s z .

c í m é t írja le a P ö s t é n y i F ö r ö d é s n e k .2 7 M i k o r G v a d á n y i s z a k o l c z a i h á z á t e m l é k t á b l á v a l j e l ö l t é k meg, K o v á c s D é n e s is csak a c í m é t e m l í t i ennek a m u n k á n a k .2 8 S z é c h y K á r o l y , G v a d á n y i é l e t r a j z í r ó j a közli az első k i a d á s c í m l a p j á t ,2 9 a m u n k á t » . . . j ó k e d v ű , de a l a n t a s e r ü v e r s « - n e k n e v e z v e .^{3 9} S z é c h y k ö z ö l t e az i t t i d é z e t t , P é c z e l i h e z í r t l e v e l e k e t is, s n e m v e t t e é s z r e , h o g y n y o m t a t v á n y u n k a t nem sorolja fel m u n k á i k ö z ö t t G v a d á n y i . S z é c h y r ö v i d e n í r : » . . . a P ö s ­ t é n y i F ö r ö d é s s c l l é p e t t u g y a n 1787-ben a k ö z ö n s é g e l é b e , de csak a k i t ö r ő n e m z e t i v i s s z a h a t á s m á m o r o s n a p j a i b a n szerezte m e g egyszerre o r s z á g o s h í r é t s a r a t t a l e g s z e r e n c s é s e b b d i a d a l á t F a l u s i N ó t á r i u s á v a l . *3 1

Sok m c l l ő z t e t é s e az o k a a n n a k , h o g y G v a d á n y i P ö s t é n y i F ö r ö d é s c í m ű m u n k á j a m a k ö n y v r i t k a s á g . P e t r i k 1894-ben ö s s z e á l l í t o t t b i b l i o g r á f i á j a csak e g y e t l e n M ú z e u m b a n ő r z ö t t p é l d á n y t ismer. A z ó t a s e m s i k e r ü l t az O r s z á g o s S z é c h é n y i K ö n y v t á r n a k m é g e g y d u p l u m ­ p é l d á n y r a szert tennie. F e l t e h e t ő , hogy P e t r i k j e g y z e t e a » h e l y és é v j e g y n é l k ü l i k i a d á s « - ról n e m m á s o d i k k i a d á s , h a n e m a m i p o n y v a f ü z e t ü n k . J e l e n t ő s M é s z ö l y G e d e o n 1921-ben megjelent n e o e d i t i o j a .^{3 2} B r t é k e l t e G v a d á n y i P ö s t é n y i F ö r ö d é s é t és m é l t ó n a k t a r t o t t a a r r a , hogy kiemelje a f e l e d é s b ő l .

S E G E S V Á R Y V I K T O R

HORVÁTH ÁDÁM KÉT L E V E L E RÁDAY GEDEONHOZ (1789—1790)

A z a l á b b i a k b a n k ö z ö l j ü k a R á d a y k ö n y v t á r k é z i r a t t á r á n a k a n y a g á b ó l H o r v á t h Á d á m k é t l e v e l é t R á d a y G e d e o n h o z , m e l y e k n y e l v i s z e m p o n t b ó l é r d e k e s r é s z e k m e l l e t t P s y c h o l ó - g i á j á n a k k e l e t k e z é s é r e n y ú j t a n a k a d a t o k a t . A l e v e l e k k é z i r a t t á r i j e l z e t e : A . I V . 3 .

M é l t ó s á g o s L . B á r ó U r , h o z z á m é r d e m e m f e l e t t j ó N a g y s á g o s U r a m !

T i s z t e l e t t e l v e t t e m m i n d a N y á r i É j t s z a k a¹ m e l l é r a g a s z t o t t , m i n d P é c z e l r ő l 12» i o b r i n d u l t l e v e l é t N a g y s á g o d n a k ; a d d i g is t e h á t , m i g terhessebb l e v é l l e l u d v a r o l ­ h a t n é k : a v á l a s z t a l á z a t o s a n k ö s z ö n ö m .

N a g y s á g o d P r o s o d i á j á b a n ,2 a m i n t a M u s e u m n a k m á s o d i k n e g y e d j é b ő l é s z r e v e h e t t e m , a m i e n k k e l s e m m i s e m e l l e n k e z i k ; h a n e m h o g y a // b e t ű t , n e m l á t t a t i k b e t ű n e k t a r t a n i : m e l l y e t é n soha e l i d a l n i n e m m e r e k , m i n d e n ü t t e r ő s é s t e h e t ő s c o n s o n a n s n a k t a r t o m , e l e g e n d ő o k o k m i a t t . K a z i n c z i p e d i g m é g e d d i g e g y i k r é s z r e s e m m e r v é n m a g á t m e g - h a t á r o z n i , a h o l tsak l e h e t e t t e l - k e r ü l t e , h o g y a n n a k b e t ű voltát v a g y n e m voltát g y a n ú b a ne h o z z a . — R e m é n y l e m , h o g y m a g y a r j a i n k k é t k é z z e l f o g j á k k a p n i N a g y s á g o d P r o s o d i á j á t .

N y á r i É j t s z a k á m r ó l é p p e n m a v e t t e m K a z i n c z i t ó l levelet :³ ő egesszen k i n y o m t a t ­ t a t j a K a s s á n , h a m ó d o m lesz o d a k ü l d e n i : — de m á r e l é b b t s a k m e g v á r o m groff S z e t s e n y i l e v e l é t . — M i v e l m á r a P s y c h o l o g i á n n á l t a l estem, é n ö r ö m e s t f o r d í t o m Soplwclest a groff S z e t s e n y i c z é l j á n k i v ü l i s ,4 m é l t ó z t a s s o n N a g y s á g o d k e z e m r e a d n i , de j ó l e x i c o n n a l

" Gróf G v a d á n y i J ó z s e f . Pesti Napló. 1876. 132. s z .

' * K o v á c s D é n e s : Gvadányi József. Vasárnapi Újság. 1887. 34. s z .

" G r ó f G v a d á n y i J ó z s e f 1 7 2 5 - 1 8 0 1 . Magyar Történelmi Életrajzok. 2 5 . k . 8 8 . 1.

" 1. m . 8 9 . 1.

»» 1. m . 152. 1.

3 1 Kolofonnal végződik : » R o z s a v ö l g y i é s T á r s a c é g a d t a k i B u d a p e s t e n a z e l s ő k i a d á s r ó l k é s z ü l t 1500 facsimele p é l d á n y b a n , . ( I s m e r t e t é s e : J T K 1 9 2 1 . 2 7 4 . I.)

1 A d . I . : H o r v á t h A d á m : L e g r ö v i d e b b n y á r i , é i t s z a k a , h e l y n . 1791.

* P r o s o d i a : eredetileg h o z z á é n e k l é s , h o z z á m o n d á s . Ú j a b b a n h a n g - m é r s é k l é s , a z , a m i a m a g á n ­ h a n g z ó h o z a k i e j t é s n é l h o z z á j á r u l ( á l t a l á n o s s á g b a n k é t f é l e : i d ő m é r t é k e s é s h a n g s ú l y o s . )

• N i n c s meg a K a z i n c z y l e v e l e z é s b e n .

4 gr. S z é c h é n y i F e r e n c . — E z a m e g j e g y z é s v a l ó s z í n ű l e g a r r a v o n a t k o z i k , h o g y S z é c h é n y i á l l a n d ó a n arra a k a r t a r á v e n n i H u r v á t h o t , h o g y idegen n y e l v e k e t t a n u l j o n , s ő t a g ö r ö g h ö z n a g y k e d v e is lenne. ( K a z i n c z y levelezés 222.1.) 1789. a u g u s z t u s 11-én ezt írja K a z i n c z y n a k : »Groff S z e t s e n y i 8-a A u g . m e n t e l ; ő m a g á t h o z z á m é s P é t z e l i h e z t á r s u l a d t a ; s a z t v é g e z t ü k , h o g y m i k e r e s s ü n k m a g u n k m e l l é m a g y a r t u d ó s o k a t , ő pedig n é m e l l y m á g n á s j ó b a r á t i t a r r a fogja v e n n i , h o g y m i n d e n i k egy-egy nemes ifjat s u b t i t u l o s e c r e t a r i í tartson m a g a m e l l e t t ; a k i k n e k e g y é b d o l g o k ne l e g y e n , h a n e m a j ó francz é s n é m e t k ö n y v e k e t f o r g a s s á k magyarra ; — é n m i v e l csupa m a g y a r v a g y o k , o r i g i n a l i s o k a t i r o k ; m i n d a z á l t a l a g ö r ö g é s d e á k k ö n y v e k e t magamra v á l l a l t a m . * ( K a z i n c z y l e v e l e z é s 420. I.)

e g y ü t t ; m e r t g y e r m e k k o r o m i t u d o m á n y o m b ó l igen s o k a t le v o n t a f e l e d é k e n y s é g ; n é h a p e d i g ha a g ö r ö g m e l l e t t h o l m i d e á k f o r d í t á s v a g y o n is, n e h é z e l - t a l á l n i az a u c t o r n a k i g a z i t ü z é t .

A P s y c h o l o g i a5 e r á n t is B é t s b ő l é p p e n ma j ö t t m e g a t u d ó s í t á s , n a g y o n meg j á r t a m a g o n d a t l a n s á g g a l , h o g y az első t u d ó s í t á s t e l - v e s z t e t t e m : — ugy r é m l e t t e l ő t t e m , h o g y m á r uj e s z t e n d ő r e B é t s b e n k e l l l e n n i a k ö n y v n e k , s a m i a t t m i ó l t a P e s t r ő l v i s s z a j ö t t e m , k a r á t s o n y i g meg is i r t a m , p u r i z á l t a m is, 36 á r k u s t in 4 ° . — M o s t m á r t u d t o m r a a d a t t v á n , h o g y m é g m á j u s h ó n a p b a n lessz a f e l - k ü l d é s t e r m i n u s s á , v o l n a i d ő m t s i n o s i t a n i ; d e a d d i g n e m t s e l e k s z e m , h a n e m e l é b b N a g y s á g o d n a k és b á r ó S c h a f f r a t n a k6 á l t a l k ü l d ö m (: ő i s j ó m e t a p h y s i c u s : ) . M é l t ó z t a s s o n N a g y s á g o d á l t a l o l v a s n i , s r ó l a í t é l e t e t t e n n i : 1 lehet, h o g y m é g az e g é s z b e n is i g a z í t á s t k e l l t e n n e m , n e m tsak n é m e l l y é k b e n . D e a z o m b a n a k k o r meg-fogja l á t n i N a g y s á g o d , hogy n e m a z é r t i n s t á l t a m L o c k o t , hogy az ő é r t e l m e , v a g y g y a n u s á g a s z e r i n t irjak : m e r t ő m é g t ö b b e t m o n d o t t , m i n t N a g y s á g o d k i j e g y z e t t b e l ő l e , — v i l á g o s s a n is k i t e t t e , hogy n e m l á t h a t j a á l t a l m i é r t ne a d a t t h a t o t t v o l n a test­

nek, matériának g o n d o l k o d ó t e h e t s é g , l e g - a l á b b isteni e r ő á l t a l , s é p p e n azt m o n d t a g y e n g é b b e n , a m i t V o l t é r v a k m e r ő b b e n : h a n e m hogy tsak u g y a n ő ha h a j l a n d ó v o l t is v a l a m e l l y okossabb m a t e r i a l í s m u s r a ; n e m v o l t o l l y a n m e g - á t a l k o d o t t , m i n t v a g y D i c a e - a r c h u s , ' v a g y H o b b e s i u s , hogy é p p e n s e m m i , az e m b e r i t e s t t ő l meg k ü l ö m b ö z t e t e t t s z e m é l l y e s v a l ó s á g o t , s u b s t a n t i á t ne h i g y j e n a test a l k o t m á n y j á n k i v ü l — szerettem v o l n a m i n d a z á l t a l ő t e t s a z ő g o n d o l a t i t a z o k n a k egész f o l y a m a t j á b a n l á t n i ; k i v á l t ott, a h o l a l é l e k t ő l m e g - t a g a d j a az i d e á k a t á t a l l y á b a n az é r z é k e n y s é g e k á l t a l lett tapasz­

t a l á s e l ő t t . S m i k é p p e n m u t a t n á azt meg, hogy a l é l e k n e k ne v o l n a c o n s c i e n t i ó j a , ismerete m a g á r ó l , ha soha t e s t b e n n e m v o l n a is, m e l l y e t m á r idea n é l k ü l m i n d j á r t n e m lehet k é p ­ z e l n i .

A Pompadourt igen is m é l t ó z t a t o t t N a g y s á g o d e m l í t e n i , és én is, ha le i r o m versei­

m e t meg i g a z í t o m ; de ugy t e t t z i k , hogy n e k e m in f r a g m e n t o j ó l v a g y o n i r v a , hanem m i k o r le i r t a m t i s z t á n , e l ő t t e m v o l t a K u r i r , s lehet h o g y a r r a felejtkeztem, m e r t a b b ó l a k a r t a m t e n n i n é m e l l y citatiokat. E g y é b a r á n t én Pompadourról egyebet n e m is t u d t a m , h a n e m a m i k e t j e g y z ő k ö n y v e m b e n g y e r m e k - k o r o m b a n fel i r t a m ; és engemet k ö n n y e n c l h i t e t ­ h e t e t t v o l n a P a t a k i M i k l ó s ,8 hogy m á s s z e m é l l y az, a k i t ő P o n t a m u r n a k n e v e z e t t . A hason­

l ó k b a n , h o g y v a g y t u d o m á n y o m n i n t s , v a g y e m l é k e z e t e m h o m á l y o s , e l é g g é s z é g y e n l e m ; de n e m s e g í t h e t e k m a g a m o n n , m e r t k ö n y v t á r o m n i n t s ; sokszor a m i k e t g y e r m e k k o r o m i o l v a s á s o m , s t a n í t ó i m t ó l v o l t h a l l á s o m u t á n elő h o r d e m l é k e z e t e m : k é t e l k e d v e k e l l k i i r n o m ; m e r t n e m t u d o m m a g a m a t f e l ö l ö k k ö n y v e k b ő l sem meg n y u g t a t n i , sem h a z u g ­ s á g b a n h a g y n i . G r a t i á j i b a a j á n l o t t a l á z a t o s t i s z t e l e t t e l m a r a d o k N a g y s á g o d n a k

a l á z a t o s s z o l g á j a : S z á n t ó d 29a x b r 1789.

Horváth Ádám mp.

i l l u s t r i s s i m o D o m i n o L . B a r o n i D o m i n o G e d e o n i S e n i o r i R á d a y C o n s i l i a r i o etc. D o m i n o m i h i S a c r a t i s s i m a e Caesareo R e g i a e q u e A p o s t o l i e a e M a j e s t a t i s p r a t i o s i s s i m o . P e s t . M é l t ó s á g o s L . B á r ó U r , h o z z á m é r d e m e m f e l e t t j ó N a g y s á g o s

U r a m !

A m i n é m ü h ' i b á k a t a Vidám Haldoklónak0 n y o m t a t á s á b a n t a l á l t a t n i j e l e n t e t t e m N a g y s á g o s n a k , a z o k n a g y o b b r é s z é n t i l l y e n e k v o l t a k , m i n t a 135dik l a p o n , készen, pro kézen, mes-homályositották pro meg-homályositották, megékkel pro mesékkel: a h a s o n l ó ­ k a t a k a r t a m k i j e g y e z n i , és a h i b á k k ö z é i r a t á s v é g e t t á l t a l k ü l d e n i : D e m i v e l N a g y s á g o s k í v á n n i m é l t ó z t a t o t t , hogy az e g é s s s z e t az o r i g i n a l b ó l le i r v a k ü l d j e m meg, haza szaba­

d u l v á n h i v a t a l b e l i f o g l a l a t o s s á g i m b ó l , le i r t a m é s ide r e k e s z t e m . A z t az egy egész s z ó b a n ejtett h i b á t , m e l l y e t N a g y s á g o d P e s t e n e m l í t e n i m é l t ó z t a t o t t , de r e á n e m t a l á l t u n k , most

5 P s y c h o l o g i a , a z a z : a l é l e k r ő l v a l ó t u d o m á n y . í r a t o t t az 1789. e s z t e n d ő b e n . Pest, 1792.

• S c h a f f r a t h L i p ó t br. (1734 — 1808) k e g y e s r e n d i t a n á r , a pesti g i m n á z i u m i g a z g a t ó j a , pesti cenzor.

L . Szinnyei X I I . 314. I.)

' D i k a i a r c h o s (lat. D i c a e a r c h u s ) , g ö r ö g filozófus é s t ö r t é n é s z . A r i s t o t e l e s t a n í t v á n y a v o l t .

• P a t a k i M i k l ó s (1. Szinnyei X . 494 1.)

( • K ö z ö l v e a kassai Magyar Museum X V I . s z á m á b a n .

sem vet lem őszre sohol i s , lehet, h o g y m i v e l é n t s a k n e m k ö n y v n é l k ü l t u d o m a verse­

ket, k e r e s z t ü l szalad a s z e m e m rajta, s é s z r e n e m v e h e t e m ; h a t s a k a n e m lessz, a m i t a 140dik laponn i g y n y o m t a t t a k : vég emlékezésim, m e l l y v o l n a víg emlékezésim. L e h e t , hogy N a g y s á g o d r e á t a l á l , m é l t ó z t a s s o n m e g - i g a z i t a n i : é n n y e r e s é g e m n e k t a r t o m , h a n e m tsak s z ó t , h a n e m sort is m e g j o b b i t N a g y s á g o d í r á s o m b a n .

M o s t a n i i r á s o m s o k a k b a n k ü l ö n b ő z , de m i n d t s e k é l y s é g e k b e n a n y o m t a t á s t ó l , azon az o k o n n , hogy o r t h o g r a p h i á m i s k ü l ö m b ö z a K a s s a i M u s e u m é t ó l : a k ü l ö m b s é g n e k n é m e l y r é s z é t m á r volt s z e r e n t s é m s z ó v a l e m l í t e n i . E z e n í r á s o m b a n a l O d i k s t r ó f á b a n í r o k Halál-rév-széleket, m e l l y a n y o m t a t á s b a n i g y v a n H a l á l ' r é v ' s z é l (s lehet, h o g y a z én e l s ő b b Í r á s o m b a n is i g y volt), de i g y h i b á s , m e r t h a a z o k a t a b e t ű k e t u t á n a s o r o l o m , m e l l y e k e t jelentnek e z e k a r á n t á s o k , n e m l e s z é r t e l m e : halálnak révnek szélek, és i g y a z i l l y e n j e l t s a k

a k k o r a v a l ó , m i k o r a z u t o l s ó b b s z ó h a r m a d i k s z e m é l y r e v i t e t i k ; m i n t m á r Halál'rév- széle, a m o t t pedig teszen tsak h á r o m b ó l ö s z v e r a g a s z t o t t egy s z ó t , s z i n t u g y m i n t meg­

eszem. H a pedig ezt a k a r v á n i r n i halálnak révének széle, u g y Í r h a t o m a révet i s ' j e l l e l m e g ­ j e g y e z v e : h a l á l ' r é v ' s z é l e . H l y e n k ü l ö m b s é g e t t a r t o k ezek k ö z ö t t is ( m e l l y e k ezen Í r á s o m ­ b a n f e l - t a l á l t a t n a k ) hegy-oldalban ; hegy-' oldalában, vers-sorom, vers'sora v a g y versem' sora ; halál'völgyében m á r i r o m ' j e l l e l , de ez e l v a n h a g y v a a 146dik l a p o n . — T o v á b b á t a p a s z t a l n i fogja N a g y s á g o d í r á s o m b a n , h o g y a v é g s ő an en u t á n sok h e l y e n h a s o n l ó ' jelet t e t t e m : a z a r r a v a l ó , h o g y a z o l l y a n n a k m é r t é k e h o s s z ú longa, é s i g a z s á g s z e r é n t k e t t ő s n el kellene i r n i , tsak h o g y b e t ű t n e m a k a r u n k vele s z a p o r í t a n i . Parton' a fül a z t ' k i v á n j a hogy n y ú j t o t t h a n g l e g y e n , és m i n t h a m é g egy n v o l n a u t á n n a ; h o g y t e h á t s o k a k ­ nak k í v á n s á g a s z e r é n t a b e t ű k e t ne s z a p o r i t t s a m , el h a g y t a m e g y i k e t , de m e g j e g y z e t t e m , hogy h i j j a v a n . A fül, m e l l y e t N a g y s á g o d b ö l c s e n t a r t a h a n g m é r t é k b i r á j á n a k , a z i l l y e n t igen k ö n n y e n é s z r e v e s z i . Midőn posterior ipso a c c e n t u l o n g a , m é g is é s z r e v e s z i a f ü l , hogy oda n e m k e l l k é t n, kellene ellenben ide m e l l y e n ' . — A s z a n y i p l é b á n u s u r j e g y z e t t é meg egy l e v e l é b e n R é v a i M i k l ó s ú r r ó l , h o g y ő a ban t ben t k e t t ő s n e l i r j a : a v e r s b e n m é g is m e g r ö v i d i t n i m e r i .

H a a z o n b a n a v é g r e p a r a n t s o l t a N a g y s á g o d s z e g é n y v e r s e t s k é m e t e g é s s z e n ú j r a l e - i r a t t n i , hogy a M u s e u m n a k v a l a m e l l y i k n e g y e d j é b e n ú j r a b e j - i k t a t ó d j o n , u g y v é l e m , hogy ezek a h i b á k a z t n e m é r d e m l i k . D e k ü l ö m b e n is n a g y o n ö r ü l n é k , h a egy v e r s e m s e m v o l n a a M u s e u m b a n , m i v e l B a t s á n y i u r a z én v e r s e i m e t n e m s z e n v e d h e t i , és t u d o k a n n y i t benne, hogy a z t tartja : hogy v é t k e z e m , hogy v e r s e i m e t n y o m t a t t a t o m . N a g y o b b d i t s ő s - s é g e m n e k t a r t a n á m , h a S o p h o c l e s b ő l e g y n é h á n y d a r a b f o r d í t á s o m m e h e t n e N a g y s á g o d n a k t u l a j d o n c o l l e c t i ó j a k ö z é .

R e m é n y l e m ezen l e v e l e m m e l e g y ü t t fog N a g y s á g o d h o z é r k e z n i a z é n M a g y a r P s y c h o l o g i á m , m e l l y e t hogy s e m m i t sem k e d v e z ő k r i t i c u s s z e m e k k e l á l t a l o l v a s n i m é l t ó z ­ tasson, u g y a z o m b a n , hogy m á s a m u n k á t ne l á t h a s s a a l á z a t o s a n i n s t á l o m . S g r a t i a j i b a a j á n l o t t m é l l y t i s z t e l e t t e l m a r a d o k N a g y s á g o d n a k

a l á z a t o s s z o l g á j a : S z á n t ó d 30a J a n . 1790.

Horváth Ádám mp.

U t á n a közli a kassai M a g y a r M u s e u m X V I . s z á m á b a n b e i k t a t o t t V i d á m H a l d o k l ó t s a j á t m e g j e g y z é s e i v e l .

S C H E I B E R S Á N D O R

ARANY JÁNOS FOLYAMODVÁNYA KOSSUTH LAJOSHOZ HIVATALÉRT

A r a n y J á n o s a n y a g i h e l y z e t e 1849 t a v a s z á n o d á i g r o m l o t t , h o g y k é n y t e l e n v o l t s z a l o n - tai á l l á s a felcserélésére g o n d o l n i . »A v á r o s h á z t a r t á s a e l s z e g é n y e d i k , a z a d ó k n e m f o l y n a k b e , a t i s z t v i s e l ő k e t n e m f i z e t i k . «¹ E l ő s z ö r P e t ő f i b e s z é l i r á , h o g y v á l l a l j o n h i v a t a l t a k o r m á n y n á l .² E z t l e v e l é b e n is m e g i s m é t l i : »Verd a v a s a t k e m é n y e n , de h i r t e l e n , n e h o g y elkéssél.« (1849. V . 6.) A r a n y a k ö v e t k e z ő j e g y z e t t e l k í s é r i e t a n á c s o t : ^ h i v a t a l é r t a m i n i s t e r i u m n á l , m e l y e t k é s ő b b ( f o g a l m a z ó s á g ) meg is k a p t a m . « P e t ő f i n e k k e v é s s e l e z u t á n a z t í r j a : » É n is e l v e t e m a k o c z k á t , a z t t e t t e m , a m i t é l e t e m b e n soha, j e l e n t e t t e m m a g a m a t h i v a t a l é r t . F o l y ó h ó 1 9 - é n v e t t e m

1 B a r t a J á n o s : Arany János. B p . , 1953. 7 5 . 1.

f V o i n o v i c h G é z a : Arany János életrajza. I. B p . , 1929. 234. 1.

S z e m e r e l e v e l é t , f o g a l m a z ó n a k nevez a b e l ü g y n é l . E l k e l l e t t f o g a d n o m . S z a l o n t á n s e m m i , de s e m m i k i l á t á s t ö b b é a mindennapi kenyérre.* (1849. V . 23.).

E r r ő l a d ö n t ő l é p é s r ő l ö n v a l l o m á s a i b a n is m e g e m l é k e z i k . G y u l a i P á l h o z í r t ö n é l e t r a j z i l e v e l é b e n : » 1 8 4 9 t a v a s z á n b u r e a u - h i v a t a l t k é r t e m s n y e r t e m a m a g y a r b e l ü g y m i n i s z t e r a l a t t s e l ő b b D e b r e c z e n b e , m a j d P e s t r e t e t t e m á t l a k á s o m a t . *¹ N a g y k ő r ö s r ő l í r t ö n é l e t r a j z á b a n :

» m i v e l S z a l o n t a v á r o s egy 1847-ben k i á l l o t t i s z o n y ú t ű z v é s z m i a t t e l a d ó s o d v á n s a f o r r a d a l o m a l a t t a l a k o s s á g a v á r o s h á z i a d ó j á t n e m f i z e t v é n , k ö z k ö l t s é g h i á n y a m i a t t h i v a t a l i f i z e t é s e m e t m á s f é l é v i g meg n e m k a p h a t t a m , s ez á l t a l m e g s z o r u l t h e l y z e t b e j u t o t t a m , k é n y t e l e n v a l é k c s a l á d o m e l t a r t á s a t e k i n t e t é b ő l a f o r r a d a l m i k o r m á n y t ó l egy a l ó r e n d e l t i r o d a i h i v a t a l t e l f o g a d n i . í g y t ö r t é n t , h o g y 1849-iki m á j u s 2 5 - i k é t ő l j ú n i u s 3 0 - á i g a b e l ü g y m i n i s t é r i u m n á l c s u p á n m i n t f o g a l m a z ó ( c o n c i p i s t a ) a l k a l m a z t a t v á n , ideiglenesen P e s t r e f e l m e n t e m . «2( ö n é l e t ­ r a j z i j e g y z e t é b e n : » M a j u s 9. 1849. n e v e z t e t t e m k i c o n c i p i s t a n a k . «3 F i z e t é s e 800 frt. v o l t .4

M i n d e z i d e i g a z o n b a n n e m v o l t ismeretes A r a n y f o l y a m o d v á n y á n a k s z ö v e g e s é p p e z é r t a z a t é n y sem, hogy K o s s u t h L a j o s h o z f o r d u l t k é r é s é v e l .

A f o l y a m o d v á n y m o s t e l ő k e r ü l t az O r s z á g o s L e v é l t á r b a n . J e l z e t e : 1848/49-es minisz­

t é r i u m i l e v é l t á r . X I I I . F o l y a m o d v á n y o k . 1251. r a k t á r i s z á m , 622/14 d a r a b .5

M i n t í r á s m ű is t ö k é l e t e s . Ö n é r z e t e s s é g és s z e r é n y s é g , h u m o r és n a i v s á g v á l t a k o z n a k benne. A r e a l i t á s t a l a j á t i t t sem h a g y j a e l . Ő s z i n t é n t á r j a fel az a n y a g i h á t t e r e t , a m e l y e l é p é s é r e i n d í t o t t a . M i n t l á t t u k , u g y a n e z z e l o k o l j a meg k é s ő b b is e l h a t á r o z á s á t , a k á r h á n y s z o r b e s z é l r ó l a .

A z a l á b b i a k b a n k ö z ö l j ü k a f o l y a m o d v á n y s z ö v e g é t : Tisztelt Kormányzó Elnök Ur!

A z o n m e z ő v á r o s , m e l l y b e n h i v a t a l k o d á s o m eddigi kilencz é v é t s a n y a r ú a n t ö l t é m , , r é s z i n t e l e m i c s a p á s o k , r é s z i n t és főleg e l ö l j á r ó i r é g i e b b s u j a b b h a n y a g s á g és v i s s z a é l é s e k m i a t t , de v é t k e m e n k i v ü l , o l l y r e n d e t l e n á l l a p o t r a j u t o t t , hogy m á r k é t év ó t a h i v a t a l ­ n o k a i t s e m b i r j a f i z e t n i .

N e m v a l a s z á n d é k o m h i v a t a l k á m a t , m e l l y n e k r ö g ö s p á l y á j á n o l l y k e v é s e l i s m e r é s ­ ben és o l l y sok J e n é z ö s b e n r é s z e s ü l t e m , v a l a h a m á s s a l c s e r é l n i f e l ; s ő t k e d v e z ő f e l t é t e l e k e t t ö b b i z b e n u t a s í t o t t a m v i s s z a c s u p á n a z é r t , m e r t v á r o s o m á l l a p o t á n a k j ó r a f o r d u l á s á t m é g r e m é l t e m : de most m á r oda estek d o l g a i n k , ) hogy l e l k e m n y u g a l m a és c s a l á d o m m i n d e n n a p i k e n y e r é n e k b i z t o s í t á s a v é g e t t k é n y t e l e n v a g y o k i t t f e l m o n d a n i , m á s u t t k e r e s n i a h i v a t a l t

É s ha m á r h e l y e m e t v á l t o z t a t n o m k e l l , u g y g o n d o l á m , hogy t a l á n a k o r m á n y i a l s ó b b h i v a t a l o k v a l a m e l l y i k é n e k is m e g f e l e l h e t n é k , —• k i v á l t m i u t á n h u z a m o s i r o d a i m u n k á l k o d á s á l t a l b é k e t ü r é s e m is e l é g g é m e g v a n e d z v e . M e l l y h i v a t a l r a é r z e m m a g a m a t k é p e s n e k , azt, m i e l ő t t t e h e t s é g e m e t a h i v a t a l l a l ö s s z e m é r n é m , meg nem h a t á r o z h a t o m ; v a l a m i n t a z t sem t u d o m , m i c s o d a á l l á s o k lehetnek ü r e s e n : de s z e p l ő t l e n b e c s ü l e t e m r e m o n d o m , h o g y egy p i l l a n a t i g sem k é s n é m a h e l y e t , m i t be n e m t ü l t h e t e k , m á s n a k á t ­ e n g e d n i .

E z e k e l ő r e b o c s á t á s a u t á n l e g y e n elég m a g a m a t K o r m á n y z ó F l n ü k U r gondos­

k o d á s á b a a j á n l a n o m és m é g a n n y i t k é r n e m , h o g y e l u t a s í t t a t á s o m e s e t é n ez ne a h i v a ­ talos ú t n y i l v á n o s l é p c s ő i n , h a n e m m a g á n u t o n a d a s s é k t u d t o m r a , mert s z é g y e n l e n é m , h a , a m i r e v á g y t a m , a r r a m á s o k e l é g t e l e n n e k í t é l n é n e k . K i m a r a d o k

E l n ö k U r n á k S z a l o n t a , m á j u s 1.1849.

• i igaz t i s z t e l ő j e Arany János.

K ü l z e t é n ez á l l : j Kossuth Lajos úrhoz,

M a g y a r o r s z á g k o r m á n y z ó e l n ö k é h e z , i n t é z e t t f o l y a m o d v á n y

Arany Jánostól.

1 A r a n y J á n o s ö . M . I X . X L V I I I . 1.

a z Í 9 0 7 - . f 9 0 8kÓi A V é v A a g ^ k o r o sS \ Z Í " f ő g i m n á z i u m é r t e s í t ő j e T u d . A k a d . N y e l v - es . r o d a l o m t ^ o m ^ y l 0 ^ 1 « K ö z i m é n V i . u t l ^ A " T A,M'

Já

"°

; A V b S ^ S a ^ í ^

H »

* S a r l ó s B e l a h í v t a fel f i g y e l m e m e t r e á .

B A Y FERENC

VAJDA JÁNOS GYÓ'RI KAPCSOLATAI

A K o v á c s P á l s z e r k e s z t é s é b e n 1847. j a n u á r 2 - á n megjelent g y ő r i H A Z Á N K az É L E T ­ K É P E K mellett r ö v i d e s e n a fiatal M a g y a r o r s z á g m á s o d i k o r g á n u m a l e t t . A s z e r k e s z t ő be­

k ö s z ö n t ő j é b e n t ö b b e k k ö z t ezt í r t a : » E r o s c k v a g y u n k h i t b e n , h o g y c é l u n k m e g k ö z e l í t é s é r e , e r ő n k g y á m o l í t á s á r a h a z á n k lelkescbbjei k ö z r e m u n k á l á s u k a t s z e r é n y l a p u n k t ó l meg n e m v o n a n d j a k . « M a j d , hogy e r ő s e b b n y o m a t é k o t is a d j o n b u z d í t á s á n a k í g y f o l y t a t t a : » F e l k e r - j ü k e g y ú t t a l egész tisztelettel í r ó t á r s a i n k a t a l a p u n k b a n d o l g o z á s r a , f i g y e l m e z t e t v é n ő k e t , hogy az elfogadott s k ö z l e n d e t t d o l g o z a t o k é r t s z a b a d t e t s z é s ü k s z e r i n t k í v á n a n d ó tisztelet­

d í j a k k a l ö r ö m m e l s z o l g á l h a t u n k ; s ő t , n a g y o b b ö s z t ö n ü l e f é l é v b e n az elfogadott legjobb n o v e l ­ l á é r t 12 a r a n y p á l y a d í j a t ezennel k i t ű z ü n k . «

V i d é k i lap, a m e l y í g y h o n o r á l j a m u n k a t á r s a i t , t o v á b b á a P e t ő f i S á n d o r r a l szoros b a r á t ­ s á g b a n élt K o v á c s P á l o r s z á g o s neve — az í r ó m á r e g é s z f i a t a l o n a k a d é m i k u s és a K i s f a l u d y - t á r s a s á g a l a p í t ó - t a g j a — , v a l a m i n t i r o d a l m i ö s s z e k ö t t e t é s e i a k o r l e g k i v á l ó b b í r ó i t v o n z o t t á k a H A Z Á N K k ö r é . P e t ő f i , A r a n y , T o m p a , G a r a y , P á k h A ' b c r t , L i s z n y a y , P á l f f y , B u l y o v s z k y , D e g r é , L é v a y , S z á s z K á r o l y , V a s G e r e b e n , R ó n a y J á c i n t és sok m á s neves t á r s u k d o l g o z o t t a l a p b a n .

R ö v i d e s e n V a j d a J á n o s is c s a t l a k o z o t t ehhez az í r ó g á r d á h o z . E l k ü l d t e verseit K o v á c s P á l n a k , m e l y e k k ö z ü l a »Szinesz b a r á t a i m h o z * a H A Z Á N K 1847 n o v e m b e r 9-i s z á m á b a n jelent meg, »A t a v a s z jelei« n o v e m b e r 11-én és a » K é t j ó b a r a t o m « n o v e m b e r 1 9 - é n . A z » E b é d u t á n * c. verset m á r csak a k ö v e t k e z ő é v b e n 1848 j a n u á r 1 8 - á n o l v a s h a t j u k a H A Z Á N K - b a n . E z e k r ő l a v e r s e k r ő l e m l é k e z i k meg K o m l ó s A l a d á r az I r o d a l o m t ö r t é n e t i K ö z l e m é n y e k , most megjelent 1954. évi 3. s z á m á b a n . D e t é r j ü n k v i s s z a a g y ő r i l a p h o z .

• A V a j d a - v e r s e k n o v e m b e r i m e g j e l e n é s e u t á n K o v á c s P á l n y i l v á n l e v e l e t í r t V a j d a J á n o s n a k , v a l ó s z í n ű l e g á l l a n d ó m u n k a t á r s i s z e r z ő d é s t is k í n á l v a n e k i , m e l y r ő l a k ö l t ő a l á b b i

k e l t e z é s n é l k ü l i v á l a s z a t a n ú s k o d i k :

Különösen tisztelt Szerkesztő Ur !

A z o n t u d ó s í t á s a , m i s z e r i n t v e r s e i m m e l m e g ö r v e n d e z t e t t e m , engemet s z i n t e m e g ö r v e n d e z t e t e t t . I t t k ü l d ö k m é g n é h á n y a t , m é g ez é v b e n k ö z ö l h e t ő k e t a z o n m e g j e g y ­ zéssel, hogy » H o n e l l e n s e g e i h e z « c z i m ű versemet a D i v a t l a p b ó l m á r k é t s z e r k i t ö r ö l t e a censor, a z é r t k é r e m k. t. S z e r k . U r a t e l ő s z ö r is e v v e l m é l t ó z t a s s é k s z e r e n c s é t p r ó b á l n i . J e l e n k ü l d e m é n y e m m e l a s z e r z ő d é s n a g y ó r á j a u g y a n n e m á l l m é g be, — e g y é b i r á n t s z a b a d s á g á b a á l l a n d ó t . S z e r k . U r n á k n y o m o r o m e l l e n é b e n m e g e l ő z ő l e n n i . J e l e n l e g — m i n t a D i v a t l a p írja — n a g y o b b k ö l t e m é n y e n d o l g o z o m , a z o n b a n v a n t ö b b k i s e b b k ö l t e ­ m é n y e m k é s z e n , m e l y e k k e l új é v r e t i s z t . S z e r k . U r a t k e d v e z ő v i s z o n y o k m e l l e t t m e g ü i d n á m l e p n i . H a j ö v ő b e n is n e t á n l e v e l é v e l a k a r n a s z e r e n c s é l t e t n i — l a k á s o m K é p í r ó rltcza 372 s z á m . — M i u t á n k ü l ö n ö s t i s z t e l e t t e l m a r a d o k t e k . S z e r k e s z t ő U r n á k

p o l g á r t á r s a Vajda János*

E n n e k a l e v é l n e k a m e l l é k l e t e a » M e r e n g e s e k I.« és a » M e r e n g e s e k II.« c í m ű k é t v e r s , m e l y e k e t most k ö z l ü n k :

Merengések I.

Miért is ne volnék én boldog ?...

Hisz eddig engemet

Édes anyám, s kisöcsémen kívül E világon senki se szeretett!

' V a j d a J á n o s n a k ezt é s a s o r o n k ö v e t k e z ő l e v e l é t K o v á c s P á l h a g y a t é k á b a n t a l á l t a m s k ö z l ö m a H e g y e s h a l m i - c s a l á d s z í v e s e n g e d e l m é v e l .