Unione Mentis cum Corpore, Q uatn

Teljes szövegt

(1)D I S S E R T A T I O. PHILOSOPHICA, de. Unione Mentis cum Corpore, Q uatn. DEO. Propitio,. In Illuftri Reformatorum CollClaudiopolitano» Prrtfide, C L A R I S S I M O ac D O C T I S S I M O. D. J O H A N N E R E M E T E I ^ in eodem Illuftri C ollegio Philofophiae, & Lingvarum Originalium, Profeffore, Publico expofuit Exam ini. M I CHA E L. S. R. I.. Comes. T E L E K. /. de Szek junior, AUTHO R & D E F E N D E N S .. Anno Chrifti M D C C X IIX . die. Dec.. ■9 ? ( ° ) Sg>. $ OLAUDIOPOLI, Imprellit S a m u e l Pap T e l e g d i . Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(2) In ipfa Greecia Philofophia , tanto in honffre nunquamfu ijjet, nisi dodijjimorum Dijputationibus viguijjet. Macrob. Philofophia rationibus progredi debet\ duo h<ecfunt maxima in Phi lofophia : Judicium veri , & finis bonorum. Cicero p. Hortenfio. '. Vere Phyfci, vel Philofophia tot Deo cantant hymnos, quot mo vent difcurjusy tot ferunt libamina , quot edunt volumina. Sperling.. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(3) Excellentiffimo Domino, D. o. m. i. n. o. S 1 G IS MU N D O d. K. o. C. o m i t i b u s. R. N. I. S. de Gbncz-Rufzka, Sacratiffimae Cxfareae Regioeque. Majeftatis ConfiliarioConferentiali Status intifn o , Inclyti Regni Tranfylvan iae, & Partium Hungariae eidem annexarum G u bern a to ri Regio, &c. &c.. IllaftrilTimis item, Spectabilibus, Magnificis, Generofis Dominis, Dominis N.NI. Sacrae Cacfareae Regiaeq; Majeftatis Fxcelfi G u bernii Regio-Principalis Tranfylvanici C o n s i l i a r i i s , 3cc. &c. Singulis Dominis & Patronis Giatiofifsim is, colendifsimis. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(4) Dfum, Excellentijfime Domine Comes, & Gubernator! lllujlrijfimi, Sperabiles, Magnifici, ac Generosi Domini Heroes! Domini, & Patroni gratiofiJJim i, colendijjimi! adjuin inquam, & tenu em banece calami mei opellam, gratiofis Vcjiris pedibus JubJlerno. Philojopbiam enim Patronis ab antiquo Jufientarifolitaw, ciimprobe fciam , Vos, Excellentijfime Domine Comes Gubernator! & 111 ujlrijfim i, Speflabiles, M agnifici, Generofi Domini Heroes! Pofitiones Pbilofiophicas propugna turus, Patronos ,Jummd pojl Sacratifjimam Cafareo- Regiam M ajejlatem , & Principem Tranfylvania, Dignitate & Magifiratu in boc Regno excel lentes, mihi delegi. Favete igitur mihi, Excellentijfime Domine Comes Gu bernator! lllujtrijfim i, Speflabiles, Magnifici, ac Generofi Domini He roes ! Vobis ingenita Heroica gratia, & me Pbilojdphicas veritates affe rentem , ut Clientem Vefirum protegite , patrocinii ut Patroni, iique gratiofiJJimi, colendijjimi fo vete, ut ego etiam Vefiro adjutus patrocinio, animosius defenfionem Philofophica <fy ardua hujus materia in me fujcipiam ; quin imo ad fim ilia , (fi majora perpetranda animum erigam. Pro qua quidem affutura Vejira g ra tia , obfiriflus in aternum Tibi praprimis Excellentijjime Domine Comes, Gubernator! & Vobis, lUufiriJJtmi, Speflabiles, M agnifici, ac Generofi Domini Heroes ! indifsolubilique de votionis nodo gordiano devinflijjtmus dum perennor , Vos diutiffime & felicijjime ad commune Reipublica Tranfylvanica commodum , L iter atorum , & Pbilojbpborum emolumentum , atque Jua Altefata Sacratiffima Cajareo-Regia MajeJlatis Jervitium vivere defider» ; ilieidem, qui Ju m ,. EXCELLENTIA VESTRA, Ill-aru, Sp aliu> M ag-aru, ac Gr-aru DD.Wrum.. Dabam Claudiopoli ex M u feo : d .6 . Decem. Anno / E r i Chnftianae M . D C G .X V IU .. Servus humilimus, & devotifllmus Cliens, M ichacl S.R .I. Comes Teleki junior Auth. & Defendens. D IS-. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(5) D I S S E R T A T I O de. Unione Mentis cum Corpore. § t; Ugufta ab antiquo vifa eft contemplatio Hominis in Philofophicis , utpote quae compendium univerfae Philofophiae, parvu mundum fiDCfoner/xov exhiberet. Hinc praeceptum Apollinis fertur tuiffe : ut fe quisq; nofcat, quae etiam Hugoni fumma Japientia vi fa ell:. T urpe enim femper vifum eft Philofophis alias res extra fe nofie, & fe penitus ignorare. Sed in cimmeriis iftis Philofophantium tenebris, ad adaequatam conjunilionis mentis cum corpore cognitionem pervenire mi nime potuerunt. Si qui autem ad hanc rem contemplandam animum ad jecerunt , fatis ipfis vifum eft , nofle duas in Homine efte fubftantias, nempe: Spiritum , & Corpus Sed qualis illarum fubftantiarum in ho mine conjunCtio , prorfus ignorabant i imo qui altius ad hanc rem cognofcendam animum applicarunt, Corporis potius fabricam & compa gem , quam Spiritus naturam & conjunctionem cum corpore tradide runt. N ec debet mirum videri. Puram mentis ideam non habentes ex infantilibus praejudiciis eam aerem , fangvinem , & c. efte putafte. Et haec eft caufa fenfibus imbutos ad hanc fcientiam non pervenifte. Pofterioribus vero feculis conjunCtio mentis & corporis majori induftrid inda gata , & vindicata eft ab ipfis verae Philofophiae Reftauratoribus. Quo rum igitur veftigia fequuti nos , pro tenui ingenii noftri m odulo, exer citii Scholaftici gratia , hanc materiam traCtandam & defendendam fponte fufeepimus , alleCti tam ab amoenitate, quam ab utilitate hu jus materiae. § II. U t autem in hac ardua materia defendenda expeditiores fia mus , ordinem vel methodum talem oblervare libebit, (t) Praemitten tur aliquae veritates, & res, fine quarum notitia ad hanc cognitionem pervenire non poteft. (a) Ipfa conjun&io (quanta poterit cum brevi tate , & perlpicuitate) mentis cum corpore exponetur. (3) Caufa unio nis hujus & conjunctionis , quae fit, demonftrabitur, & tandem pro conclufune varia fubjungentur. A 3 § 111* Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(6) § III. Quod ad P rinum : Praemittendaeifta? veritates, & res funt mentis & corporis feorfim confideratorum attributa & differentia. § IV . Videamus itaq; ordine Synthetico primo mentem, & eju? attributa , & poft confideremus Corpus cum fuis attributis. § V. Attendentes ad Mentis ideam realirates live attributa innu mera lubftantiae hujus advertimus , led quod reliquorum Mentis attri butorum fundamentum vel (Logice) eftentiale attributum iit , non ali ud advertimus , quam cogitationem. Nihil enim tam arte cohaeret ei» nihil tam intrinfeceei adeft, nihilq; tam univerfaliter ad omnes ejus mo dos diffunditur , & fe extendit, quam cogitatio. £ V I. Poft confideratione Mentis confideranda eft Corporis fubftanna , quam ut vere & perfe&e cognolcamus (ficut fupra in mentis confideratione) ad ejus ideam unice attendamus. Praeter ideam M enti u m , habemus ideam etiam corporis: cujus quanqudm minus perfe&a Mentiri attributis & pauciora advertimp attributa, tame adfunt multa & varia, eflentiale quidem eft fola extenfio. Illa enim omnium primo oc currit in corporibus , iisq; tam infeparabiliter adefle concipitur , ut fi ne ea non polii t corpus concipi, & ad hanc folam omnia reliqua attri buta referuntur. § V II. P.x his jam vel ipso Sole meridiano clarius patet maximam e(Ie harum praedirarum fubftantiarum mentis & corporis differentiam, quam differentiam inde advertimus, quod tales in Mente reperiuntur proprietates, quae in alterius nempe corporis conceptu non involvun tu r, & omnia Mentis attributa , d corporis attributis habent realem & eftentialem differentiam. Duae certe hae funt fubftantiae, difcrimine omnium, quae inter res creatas excogitari poftiint maximo ab invicem diftantes, adeo ut facilius , coelum terram, ignem aquam, &c. quam mentem corpus efte evinces. § V III. Atq; hae diverfiftimae fubftantiae quod vel ipfis Philofophis miraculo eft , in homine conjunguntur, & arftiftimam inter fe habent conjun&ionem , attj; unionem, qua-quomodo fieri poilit, & qualiter defatto in homine f i t , in pofterum quod propofiti noftri ratio fvadet, demonftrare conabimur. § IX. Duo tantum funt rerum , five fubftantiarum in toro uni verso genera (jam enumerata) intelleiiualiutn nempe , .& materialium. Proinde inter duas fubftanrias triplicem unionem confideramus , aut (i) illa erit inter duas mentes , aut (2) uner duo vel plura corppra , aut (3) deniq, inter Mentem & Corpus, Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(7) •. . «8f 0 )' $*' . § X. Quod ad Primum : Unio illa, quae eft inter duas vel plures faentes , a me putatur confidere in mutua voluntatis reciprocatione, feu confenfu , vel (ut clarius dicam) quod nempe idem intelligat, idem velit, idem nolit una' mens , ac alia. § XI. Quod ad Secundum: Unio vel conjun&io ut inter Mentes, ita etiam inter duo vel plura corpora interven it; ut ex: gr: inter duo du ra corpora, duo fluida, &c. Conjunguntur dura corpora, fi applicen tur ad invicem ; quod nulla propinquiore rationd fieri poteft:, quam fi ex tremis partibus luis , absq-, ullius interpolitione medii, fe fe contingant. Arttius jungi non' poliunt, quoniam dimenfionum penetratio non datur. Talis conjunctio elt corporum , quando digiti noftri ad invicem cohaerent & conjunguntur, vel quando clavus ligno infigitur, arbor terra?, furculus arbori inferitor tnter duo vel plura fluida corpora autem unio in tercedit , tunc quando milcentur ; ut aqua Samofii, cum aqua T ib ifci; Tibijcus, cum Danubio &c. § XII. A t miffis his bene oblervandum eft, omnis generis unio nem dicere aliquam relationem , fimilitudinem, & dependentiam , cujus ratione condideramus duo tanquam unum compofitum fieri, aliquo mo do. Relationem vero res aliqua poteft habere cum alia, aut per fua at tributa ellentialia, & abfoluta, aut per fua attributa relativa. Jam manifeftunaeft fimilitudinem, quae inter duas res eft, fecundum fua attribu ta eflentialia non efle relationem , quae eas uniat. Nam quamvis omnia corpora in eo fint fimilia, quod fint extenfa, figurata , & mobilia , non tamen propterea omnia fiunt unita. Oportet ergo unionem, in omnib0, quae uniuntur quirete in attributis relativis , aut refpeftivis Non au tem aliam invenio, per quae duo corpora, duae mentes (de his fuse aCIum) aut corpus & mens fimul inter fe poffint habere relationem , fimilitudinem , & dependentiam, quam primo & in genere, actionem & pa/Jtonetn-, quae in omnis generis rebus & unionibus locum habent, quia ex omni bus attributis relativis, nulli funt, nisi haec quae extra fuum fubje&utn fic abeunt, Ut aliud poffint afficere. Dicere enim debemus corpus, & ibentem unita efle, quando aliqui motus illius dependentes fiunt a cogi tationibus hujus , & reciproce quaedam cogitationes hujus dependent a( motibus illiu s, feu caula lpfius dependentiae veniat ab ipla voluntate, feu ab alia potentia , quae illa fuperior ell. § XIII. Concludamus ergo ex praemiffis generatim loquendo: unu «nem mentis & corporis conftjlere in mutua & reciproca dependentia, & in mutuo commercio actionum , pajfmumque juarum. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(8) § X IV . Ad uberiorem autem hujus unionis cognitionem demonftremus, & videamus breviter, quae fit fedes principalis humanae mentis, in qua luas fun&iones immediate exerceat. § X V . Caveamus tamen , ne per fedem animae localitatem ejus intelligamus, & menti corporeum hoc attributum attribuamus, cum enim ledes animae relate ad fe nulla, fed relate ad corpus dicitur; per fe dem animae nihil aliud intelligimus, nisi eam corporis humani partem, cu jus motui cogitationes ita alligantur, ut impolfibile fit alterum fine alte ro reperiri polle; vel clarius: Eam partem , quae moveri nequit, modo aliquo non ordinario, quin anima ea occafione aliquid percipiat; ita uc neque anima voluntatem aliquam habere poilit movendi quoddam ex membris corporis , nisi etiam illa moveatur. § X V I. Hinc jam mamfeftum eft aut unam, aut plures corporis humani partes efie debere, quibus mens eum ad modum fit unita , quan doquidem unio ejus cum corpore non confiftir, nisi in illo concuriu , mutuaq; dependentia , cogitationis unius, & motus alterius. Sed to ti corpori taliter mentem jungi polle, contra fanam rationem eft. Quod autem mentem , vel animam toti corpori unitam elle immediate dici mus , id intelligendum tantum eft relpeftive , ad unionem quam habet cum noftro corpore, comparate cum ea , quam aliquando corporis in terventu habet cum aliis. Obfervari poteft piaaterea , paralyfes , apoplexias , meditationes profundas , & mille alios calus , oftendere non elle corpus ad producendam aliquam cogitationem, aut fenfationem in anima idonum , fi omnes partes noftri corporis moveantur. Quin imo etfi noftri nervi agitentur , nisi imprello illa ad cerebrum defera tur , fic anima etiam nullum ‘motum in membris producere v a le t , fi Spiritus animales ex cerebro non defeendant. § X V II. Unde jam evidens elt, ledem animae principalem, eamq; partem, cui arctius eft unita extra cerebrum elle non polle. Oportet autem eam elle vel totum cerebrum , vel faltem aliquas ejus partes. T o tum cerebrum elle non poteft , quia totum cerebrum , aut faltem ma jor ejus pars, non eft organum memoriae, i. e. non eft locus ubi veftigia ab obje&is procefta & a mente in fe recepta , unice terminarentur. Necelle eft itaq; animam vel mentem unitam elle unica tantum cerebri p arte, vel particula : illa particula autem cerebri non erit alia , quam glandula illa pinealis, in ventriculo celebri, per fibras undiquaq; diftufas pendens & mobilis , quae C O N A R IO N ab omnibus fere Medicis & Anatom icis appellatur.. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(9) 4 XIIX. E t haec eft fententia Philofophoru magni nominis in hac ardua m ateria, quam fententiam ego tanquam magis probabilem , re liquis omnibus fententiis , & inter eas omnes intelle&u facilimam am plexus , nemo cordatus mihi vitio vertet. Demonftret aliam efle par tem , cui mens jungatur folidis argumentis , & ego facile afientiar. § XIX. A tq; fic opitulante Divino Num ine, ad unionis cognitio nem pervenimus , dehinc in caufam hujus unionis inquiramus, atq; fic etiam cognitionem a priori nobis acquiramus. § XX. Caufa hujus unionis vel erit mens , vel co rp u s, vel pa rentes , vel cafus fortuitus , vel deniq; immediate prima omnium rerum caufa, ipfe omnipotens DEUS. § XXI Quod ad Primum , five ad Mentem. Mens hujus unionis caufa efle non poteft : Praeterquam enim quod m ens, omnium fuarutn attionum confcia e ft, atq; hujus etiam unionis i fe fatfce (fi eflet caufa) maxime edet confcia. Porro unio haec nec quoad fiibjeftum ; nec quo ad modum dependet a Mente Non quoad fubje&um, quia corpus non pendet a mente, quae corpus producere vel confervare nunquam valet; quale ergo in corpora jus praetendit ? An Mens unquam fuit fui juris ? A n fuo arbitrio venit in hoc corpus ? An elegit hoc domicilium ? Nec quoad modum haec unio pendet a mente, nefeit quomodo motus in cor pore peragatur nefeit quomodo motus e cerebro ad artus derivetur, vel ab artibus ad cerebrum perveniat ? Quae omnia Mentem humanam non laterent, fi caufa toties fatae unionis eflet. 'E t ultimo, fi caufa hujus eflet Mens ipfa, a mente penderet unionis hujus principium, duratio , & finis. Sed quis aflerere audeat, cum fine dubio , fi dependeret haec a Mente ulterius durationem amicabilis & fvaviffimae hujus fuae conjunftionis cnm corpore , mens prolongaret, & finem tam cito non acceleraret. Quibus omnibus dijm .contraria contingant, aflerere auda£ler poITum*,mentem noftram non efTe caufam unionis fuae cum corpore. § XXII Nec | corpus| hujus unionis caufa efle poteft, quia cor pus eam unionem cogitare , nec concipere, nec cognofcere , nec velle, nec cupere po tefl; qua ratione ergo eam efficeret. § XXIII. Quod tertii ad Parentes attinet, vel alios quosvis ho mines , neque illi caufa iftius unionis efle poflunt. Qui propriae unio'nis caufa efle non potiunt, in aliis quomodo eam efficere pollent Contranu quoq; propria eoru confcientia docet; imo ignorant quomodo & quando mens quaedam formetur? & quomodo uniatur? Neq; Paren tes ergo caufam unionis, affignare poflumus.. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely. r.

(10) § XXV. Altius his omnibus philofophari (ibi videtur Epicurus, & ejus fequaces ; illecaufam hujus unionis reddere volens , d ic it; fortuitd & calu Mentem & Corpus coiifle. Sed cum haec opinio ratione Magiftrd in Philofophia utentibus quibusvis nedum aflenfum , imo cachin num movet. Non eft quare diutius huic opinioni refutanda? inhaerea mus. T o t millena enim , in tot millenis hominibus Mentis & Corporis conjun&io , catum & fortunam fuperat. § XXVI. A tq , fic cum nec M ens, nec C o rp u s, nec Parentes, nec cafus , vel fortuna hujus conjun&ionis & unionis caufa etTe potiunt, nihil obftat quominus agnofcamus immediatam hujus praefats unionis caufam etle iplum Deum , primam nempe omnium rerum cautam Nec elt quod quis nos ignorantiae accufet, propterea, quod ad Deum ipfum caulalitatem hujus unionis deferamus: ita enim rei accutationis hujus fiereijius, fi inter cautas fecundas, daretur aliqua caufa unionis hujusj at cum non datur, & nos omnes caulas fecundas , quae ad hanc unio nem referuntur invefttgavimus , & quia nullam invenimus poftea tan dem ad Deum immediate refugimus , immunes ab hac accufatione fiem*, & ne quis amplius, traducat, dignus certe hic effe&us tant& causd. An enim res creatae, five Mens, five Corpus , capaces funt tam diverfilfimas inter te fubltantias (.qua major diverfitas inter res creatas inveniii non poteft. vide Clar. Ne methi Metapbys § 145 ) inter te unire , & Leges unionis prarfcribere, nemo certe contranu evincet. Omnipotentia ad has duas diveriiUImas fubftantias conjungendas requiritur. A t cui creaturae Omnipotentia competit? Adeflote Athei, five theoretici (quod fi alicubi dditefcatis tales) vide Clar Clauberg. Exerc. I. § 12. five pra&ici, & d ie Deum lemper vobis praetente agnoicite ; ut enim vere in termone ad A rhenienfes habito, Gentium D o fto r, & Apoftolus S. Paulus d ixit: Aci. 17: 27,28 D EUS non longi abejl ab unoquoq, nojlrum. In ipjo enim vivim us , movemur & Jentimas. § X X V II. Confideratis feorfim Mentis & Corporis attributis, & earum in homine conjunctione, conjun&ionisq; ejus five unionis causd atlignata , ultimum tupereft ; demonftratio nempe , realitatis & ardtituiiniis hujus unionis, quibus demonftratis, & aliquot obfervationibus pott ilta annexis, quae huc facere videbuntur, nihil amplius reflabit, quam ut finem tra&ationi imponamus. § XXVIII. ’’ ArStiflimara hanc Mentis &Corporis conjun£tionem, & unionem etle quinque ponflimiim rationibp nixi concludere volumus. 1. Quod in pluribus, imo innumeris & divcrfis a&ibus n exu s, & unio. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(11) a nobis ftatu itqr, & deprehenditur, plurium enim quidem prarctpuatum rerum concurfum , & multitudinem, multum facere, ad alicujus compofiti unionem, a Clar. Claubergio citatis fimilibus & exem plis , huc facientibus docebimus: Rerum corporearum tanto major eft u n itas, & difficilior divifio , quanto pluribus & potioribus partibus, & majore fuperficie fe contingunt. Animoru eo major eft concordia, quo in pluribus & majoris momenti negotiis confentiunt. Porro qui fang v in e , v irtu te , religione, fententiis , vitae genere, habitatione, ac civitate conjun&i fu nt; quam fi uno vel altero tantum horum necteren tur. Ergo quo in pluribus nexus e ft , inter Mentem & Corpus eo arftior eft unio. $ XXIX. II. Probatur arCtitudo unionis. Quod haec unio ma gnam partem non fit voluntaria; ita ut mens fe non poffit feparare a juo corpore, vel potius perceptiones, & cogitationes luas folverc i quibusdam motibus , quibus Deus illas alligavit. U bi enim corporis membrum laeditur, comburitur , dividitur, & c. Mens non poteft nondolere. E x ariditate faucium, non poteft non fitim , & ex vellica tione ventriculi famem , & ex vicinia ignis calorem percipere. Hinc unionem fieri longe arCtiorem , & firmiorem, quam fi mens pro lubitu fe corpori jungeret, vel rurfus fubduceret, & perceptiones modo folv e re t, modo ligaret, per fe patet. Sapientiffime ita inftituit Creator, ut conflans eflet unio. § XXX. III. Probatur arCfitudo unionis. Quod Mens & Corpus non conjunguntur, per claros & diftinQos intelleCfus , fed per confufos lenfuum externorum , & internorum perceptiones. Has idcirco tanquam in noftra Mente refidere confideramus. Unde perverse dici mus cum vulgo : Manus, v e l pedes dolere; oculum videre , &c. Ita ut Mentis & Corporis aftus in homine concurrentes vulgo ne quide distingvuntur. T am arffe diverfilfimi illi aftus diverfiffimarum fubftantiarum uniti & junfti fu n t; ex. gr. quando nervus opticus a luce move tu r, & afficitur, mens fimul quae percipit, & judicat : Hi tres affus conftituunt tres gradus visus ; fed ita confunduntur, & uniuntur , ut pro uno reputentur, qui diciturvifus. Cxterorum fenfuum interno rum & externorum eadem eft ratio Sapienter rurfus D eu s, ut arflam, & firmam faceret unionem , eam potilfimum collocavit in hifce confufis perceptionibus. § XXXI. IV . Quod Mens & Corpus uniuntur, proxime & im mediate, per propria, non aliena , nullo, interveniente alterius naturae. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(12) medio , quod utriq; ciTet proporuonatum. Quale concipi nequir. § XXXII. V . & ultimo, quod intet a£lus mentis & coiporis, qui bus uniuntur, ullam interponi moram , non percipiamus Simul ad nervus opticus afficitur, mens percipit , fimul ac voluntas ju b e t, lingva loquitur, pes m ovetur, &c. § XX Xlil. Concludmi9 ergo his quinque nixi rationibus arfliffijnam inter mentem , & corpus in homine ede unionem , Cui UhsOWi HOif1 obllat , quod tam funt diverfiffimae fubftantiae a fe realiffime diftinffaf, fapicntia & omnipotentia Dei exinde elucelcif , (qui ut iupra notavi mus ) folus hujus unionis caufa eft. § XXXI V?. His autem ita praenotatis obfervationes aliquot, q u i clarius cognofci poflunr, lilbj ungamus, fcilicet. L’ Quare diveiliffimarum duarum harum iiibllantiarum in homine conjuntlio etiam ipfis PluIofophis fit miraculo ? Quinque potiffimum rationes iunt & c a u li, quai hanc conjun&ionem reddunt admirabilem. (i) Quod fit Reciproca, i. e. quod non tantum corpus diverfas in mente cogitationes excitare poreft, ied & mens diverfos in corpore producere valet motus (2) Quod fit Univerfalis, quia revera Mens tori corpori eft junfta. Et dici piopriS non poteft eam elle in una aliqua ejus parte, exclufis reliquis , quoni am corp9 unum eft & quodammodo indivifibite ratione difpofitionis Tuo rum organorum , quae eo modo ad fe invicem referuntur, ut fi quando unum eorum eft ablatum, torum coipus reddatur mutilum. Et quia Mens tatis eft naturae, ut nullam fimilitudinem habeat cum materiae dimenfionibus, unio quae inter eam , & corpus, praecipue refpicit orga norum ejus coagmentationem. (3) Quod fit etiam particularis , quia »011 omnes mentis cogitationes dependent a motib9 corporis ( ruit enim veritas, vulgaris hujus axiomatis : N ihil eji in intelleftu , quod non prius fuit in jenjii) neque omnes motas corporis dependent a cogitatio nibus Nam quemadmodum corpus, Tuas habet naturales , ac vitales fundtionesj, in quas mens, nullam habet poteftatem , nisi iridireft^; fic mens Tuas etiam habet cogitationes intclleftuales, & quae fequuntur eas voluntatis inclinationes, quae non dependent a corpore, nisi immedia te. (4) Quod fit ur.io haec immediata , quemadmodum nonnisi proprii m otus corporis noftri ab anima fentiuntur ac percipiuntur ; fic etiam anima ex Tua parre, nonnisi propriis Tuis voluntatibus utitur ad incitan dum & movendum corpus Sed immediata adhuc haec eft unio , quia corporis motus momento temporis fenium Tui ad animam deferunt, animaqv corpus movet fim ul, ac de iis voluntatem'formavit. (5) Qu 5d 1 li 'Xfr* Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(13) teec unio fit cotifiaiitijfimd. T eftis in hac re elTe poteft quotidiana experi* eiitia : poftquam enim natu ra, aut cafus , aut noftra voluntas aliquam ex noftris cogitationibus conjunxit, cum quibusdam motibus corpo ris n o ftri, qui particulariter diftinCti funt ad excitandas in anima cogi tationes , idem'ille motus nufiquam redeat , quin eadem cogitatio lefe de novo menti exhibeat. Quemadmodum etiam eade cogitatio, fi men ti poftea exhrbtri'nequit, quin e veftigio idem motus , cui eft junCta in corpore reproducatur, praecipue quando natura eos motus cogitatio» nesque prima vice inter fe conjunxit. O bquas rationes objefta ejus dem fpeciei nobis dant easdem cogitationes , quia idem genus motus in nervis noftris excitant. Unionem hanc aliqui inconftantii labo rare cenfet Celeb'. fu k. Claubergitn de conjunftione Mentis cum corpore , cap. XX XIV. Recurrat illuc B L . & videbit pleniflimc. § XXXV. II. Ingeniorum differentiae & dotes ex animi cum cbrpore nexu pendent Prout enim fi corpus & organa bene fint difpofit a , mens magis capax eft ad fuas funCtiones peragendas; ita fi vieet verfa corpus & organa male fint difpofita , mens'minus capax eft ad fuas funfftiones exercendas. H oc refpeCtu verat illud vulgare: Non ex quovis ligno fit Mercirrius. Qpanquam enim aequaliter diftributam a lummo Numine habeamus mentem , tamen certe pro dilpofitione membrorum & organorum iuternorum , dotes & differentias diflimiles in nobis experimur. . . . . . . . $ X X XV I. III U ti Hominis V itairi Conjunctioneduarum faepe famurtVfubftantiarum,'mentis nempe & corporis; ita Mors in harum di£ iolutione confidit. Diftolutionis autem hujus caula proxima eft infir mitas , &--inhabilitas corporis, adeo ut M ori corporis, & non mentis causa in nobis fit. Mens enim femel corpori a Deo conjunCta, nunquam tendit ad hujus unionis diffolutionem; Quin imo tam ftudiofa haec eft corporis fui, ut omillis etiam propriis, iisque jucundifiimis intellectu alis vitae funCtionibus, quibus interdum abftraCta indulget, ad coitimoda ejus promovenda fe per vices applicet, atque imminente peri culo citiflime quoque advolet. Sic rupto autem unionis foedere , non eft cum infcio vulgo putandum duas has fpbftantias annihilari. Cotpus quidem, itt divifibile, in varias particulas dillblvetur. Mens autem perenniter durat, ut indivifibilis fubftantia. Cujus duratio perpetua', in continua , & pdrpetua cogitatione confiftit. F I N I S . Gloria D eo , Venia Ree, Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely i.

(14) A N N E X A. P H I L O S O P H I C A .. i. T )H ilofo ph ia eft: Cognitio rerum ex primis principiis natu rali lumiX ne , certa methodo dedufta. 2. Ejus Principium e ft : Ego cogitans exijio. 3. DEU S naturali lum ine, per ideam Tuam omnibus innatam hominibus, poteft cognolci. 4 Natura five eilentia Mentis confiftit in Cogitatione; Corporis in Extenjione. 5. Criterium veri & falfi eft clara & diflintta perceptio. 6. Phyficaeft /cientia rerum naturalium , cujus principium funt: M ateria & Forma. 7. Formae intelligibiles fu nt: Quatit as, Figura,Situs,Motus, & Quies, 8. Natura, five f ormalisxatio Corporis quoniam confiftit in corporis trina dimevfione, Vacuum Philofophica figmficatione non datur 9. Motus omnis nisi per circulum, vel circuitum quendam in hoc mundo fieri nequit. 10. Primaria Motus caufa eft ipfe D E U S ; lecundariae & particu lares motus caufae funt tres natura leges. 1 1 Quandoquidem omne corpus fit divifibile, nulli dantur Atomi. 12 . Corpora rara 1'unt: inter quorum partes multa intervalla exiftunt, corporibus aliis repleta ; Den/a contra. 13. Mundus eft unicus. 14. T ria funt Mundi Elementa , feu fimplicia corpora , quorum I. dicit: Particulas indefinitae parvitatis, viti qu&vis figurari aptas ocyflime femper agitatas. 11. Ipfiifimos illos definitae parvitatis globulos celeriter propulfos. III. Particulas crafliores , angulares » moveri parum aptas. 15. - Metalla verfus mediam terrae regionem, delitefcunt. 16. Vapores non tantum ex aquae fuperficie , fed etiam ex humida tellure oriuntur. 1 7 .Omnia meteora ex vaporib^&exhalatioriib9conflat & conflatur. 18. Omnis vita animalis in calido & humido rite temperato con fiftit ; unde aetatum & fexus differentiae. 19. Homo conftat ex mentd, & corpore organ ico; mutuo quali foedere jun&o , & unito. 20. Unio illa, in mutua aftione & paffione confiftit. 2 1. Omnis perceptio fensus eft in mente. 22. Omnis ienfus perficitur ta&u. F I N I S . Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(15) M. irificis humana Tuis natura figuris Sit veftita modis , condecorata fimuL Artibus inilru&us jun&o Mens corpore tradi Soidq; quod p o ffit, nobilitatis ope. Perge piis meritis Frater majora mereri , Aipiret votis aura fecunda tuis. Do£la Minerva finu cafto T e mulceat o r o , i 'Ihefpiadum Matrum vive decus celebre. ... Ex debita Fraternali obligatione & obedientia, in honorem & exiftimationem llluftriffimi Fratris Autboris & Dejcudenti!, his approperat, Adamus S. R. 1.Comes Teleki de Szek.. ¥. In Jubtilem ingenii exercitationem, IU D . D. M IC H A E L I S e S.R.I. Comitibus T E L E K I de Szek. ,. Junioris. ,. D. Auth. & Defend.. N. Aturae penetrat vifcera ad intima Ausu magnanimo, Flos Juvenum Comes* Ulullris T E L E K l i fedulitas tu a , Arcanum referans eximium fatis. Cum mentem graphice corpore foederas. Quod praegrande tibi conciliat decus , T eq ; in Pbilojbphos a(Terit ordines, M entd, annis Ju v e n e m , m ente, animo Senem. Unus ex CondifcipuliS , gratulabundus pofuit Sigifmundus Sztojka de Szalaj , Nobilis Publicus.. In honorem lUuftriJJhniD D. M I C H A E L I S S.R.I- Comitis T E L E K I de Szek , jun.. S. Unt duo: fat contraria (per quae nos moderamur) Omnibus in nobis irrefolubilia. Mens. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(16) M ens cogitans, 'huic extenfum corpus bene j iin flu m » Quae faciunt hominem, partibus ex var iis. Qyae duo fi credas geminis a currere caufis, H xc lu n t : natura , velle Deique Jitum. Prsditus h is, merito mentem, corpusque feorjtm ,. E t junftim tradatis; diffleris ore pio. E t quid mente taceres ? vel quid claudere labra Velles? an ratio , lingva loquensque jubent? N o n ; potius laurus fequeris dignas in Olympo. Ambrofiamque capis hinc digitis hederam. Clio gefta canens memorat per tempora fafta. Calliopes M ufx carmine charta nitet. Plaudit & Alma Parens virtutum laeta tuarum » In gremioq; Deus te fo v e t, atq; beat. Reflo appofuit calamo Ephorus ad eundem Ordina» eius, & p. t. Coli. Ref. Claudiop. Contra-Scriba ». Martium M. Aiitdi.. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(17)