• Nem Talált Eredményt

Medendi methodus derivans

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Ossza meg "Medendi methodus derivans"

Copied!
36
0
0

Teljes szövegt

(1)

M E D E N D I

METHODUS DERI VANS-

DISSERTATÍO INAUGURALES, QUAM ANNUENTE INCLYTA FACULTATE MEDICA IN ALMA AC CELEBERRIMA R. SC. UNIVERSITATE HUNGARICA AD GRADUM DOCTORIS MEDICINAE RITE OBTI-

NENDUM PIJBLICAE DISQUISITION! SUBMITTIT

VINCENTJUS ZOMBORCSE VÍCS

h u n g a r t j s m. t h e r e s i o p o u t a n u s ,

Theses adneceae publice defendentur in Palatio Universitatis majore die 24. Április 1832.

P E S T I N I ,

t y p i s t r a t t n e r - k à r o l y i a n ï s .

(2)

!

Parvi properem«« et ampli !

H i

SPECTABILI CLARfSSIMO

•• . . W , AC .,. .

DOCTISSIMO DOMINO DOMINO

J O S E P H O R E R I C S

DE-ALMÁS'

EQUITI AURATO, AA. LL. ET PIHLOSOPÎïIAE , NEC NpN JURIS UTRIUSQUP DOCTQRI, IN REGIA SCIEN- TIARUM UN IVERSITATE HUNGAIUCA FACULTATUM PHILOSOPHICAE , ET JURID1CAE COMMEMBRO , INCLYTORUÎYI CpiWJTATUUM lUPS , JïT BODROGH ARTICULARITER UNITORUM, NEC NON TOLNENSIS,

CSONGRÁDENSIS , ET YERÛCZENSIS TABULAE JUDI- CIARIAE E PRIMARII S ASSESSPRI.

*

(3)

Parvi properem«« et ampli !

H i

SPECTABILI CLARfSSIMO

•• . . W , AC .,. .

DOCTISSIMO DOMINO DOMINO

J O S E P H O R E R I C S

DE-ALMÁS'

EQUITI AURATO, AA. LL. ET PIHLOSOPÎïIAE , NEC NpN JURIS UTRIUSQUP DOCTQRI, IN REGIA SCIEN- TIARUM UN IVERSITATE HUNGAIUCA FACULTATUM PHILOSOPHICAE , ET JURID1CAE COMMEMBRO , INCLYTORUÎYI CpiWJTATUUM lUPS , JïT BODROGH ARTICULARITER UNITORUM, NEC NON TOLNENSIS,

CSONGRÁDENSIS , ET YERÛCZENSIS TABULAE JUDI- CIARIAE E PRIMARII S ASSESSPRI.

*

(4)

V I R 0

ERÜDlTlONE BENEVOLENTIA NOBILITATE C L A R 0

L LITERÁRUM ET BŐRÁRUM ARÍTÜM . F A U t O R I EXIMIO

MOEGENATI MUNIFIÇENTiSSIMO IN PIGNUS PÉOFÜNDISSIMAE VENÈHATIONIS

• GRATIQUE ANIMI TENUES, IIÀS PAGELLAS

: D : D i D i

AfCTOK,

(5)

P r o o e m i o n.

Legibus Academicis aeque ac usui recepto satisfacturus dissertationi inaugurali con- scribendae me accinxi. Opus hoc maximi momenti mihi yisum fuit tum ideo, quod laboribus scholasticis coronidem imponat;

tum et quam maxime, quod Juvenis e schoïa egressum annunciet, eumque jn grémium Civium Patriae quodammodo introducat.

Summum eapropter in absolvendo hoc ne- gotio adhibere Studium , et conamen firmus proposui. — Interiip quod Lingua Patria ubërius pertractare, omnique ex parte eno- dare argumentum ipihi in proposito fuit, illud temporig angustiis pressus pagelljs hi- sce comprehensuin, et primis duntaxpt li- neis adunibratum publici juris fapioj — quin ideo, quod jam longiori pbhiuç tempore

(6)

íixum in animo est propositum, penitus ab- jiciam, ut potius illud differam solum, us-

quedum Galenus media necessaria tulerit.

Ad haec, si débité respexeris Lector Béné- volejudicium de operemitius feres, illud autem de Auctore ipso suspendes, Dabam Pestini Mense Április 1832,

(7)

Defínitip.

T

i .

Derivatio pathologica est mitigatio, aut sub- latio status morbosi per adfectionem in parte or- ganismi alia provopatam.

Omnis autem Derivatiquis sjve naturalis, quam sola naturae autocratia, sive artificialis, quam haec opera medici incitata peri}pit idea in Sympathia s, Cqmmercio vitait radicatur, quo omnia quidem Organa, qua partps unius ejusdem- que totiusf in unum nectuntur, quoi! tarnen inter

nonnullas organismi partes strictum et multiplex, inter alias minus exquisitum, et simpficius est.

Misso aqtcin nexu partium orgauico, et plioeno- menis , quae in contignitate et yicinitale partium

radicata pronum habeut explicatum; de §olo lo- qupr fiqpu pitali qui, cum dupplici sub forma manifestos fiat : qua Consensus nimirum , et oppo-

sitio vitális, seù Antagonismus \—•. Dprivatio quoque dupplex distínquenda érit : Consensualis nempe et oppositlonalis, seil Antagonistic». —

(8)

8

Consensus.

2.

Nomine Consensus, Philadelphiáé venit nexus organorum ilie, quo fit, ut irritatio unius similem alterius provocet, hacque ratione homo- genea utriusque suscitetur reactio. — Nexus iste consensualis omnia corporis humani Organa, et singulas singulorum organorum particulas inten*

cedens in causa est, ut topica organi cuiuspiam adfectione suscitata,haec in loco primae originis porro quoque perstans protinus Jatius proserpat, et alias, saepe quam plurimas (quandoque omnes?) organismi partes in áversuin trahat, morbus que strictissime topicus primo solum originis suae ino- mento dici possit. — Morbo vero hac ratione in- tentione et extensione aucto vita quoque universa incitatur, atque energia majori in morbum rea- gens luctam ponit vividissimam, qua morbi judi- cium premium et citum sive in salutem, sive in perniciem aegri provocatur ; id quod in morbis febrilibus quotidie fieri videmus.

Idea Derivationis consensualis.

3.

• Alias consensuali in alio organo irritatione, hujusque reactione homogenea suscitata et sustcn*

(9)

tata morbus in organo protopathico inultum miti- gatur, vel etiam protinus cessât. Fit hoc, quate-;

nus factoribus vitalibus alium in locum deriva- tis, processuque morboso eodem alibi excitato et sustentato morbo primario pabulum quodam- modo subtrahitur, qui etiam ideo imminui, vel penitus exstinqui debebit. •— Hoc ergo in casu transit consensus in antagonismum (§. 7. -it. 2.) nec differt effectualiter derivatio consensualis ab antagonistica; quin tarnen ideo superfliiam di- stinctionem banc censeam, ut potius earn in na- tura rei fundatam existimem, cum c aus aliter utraque diversa omnino sit. (§. 5.)

Media n e x u s consensualis.

4.

Partes unius ejusdemque systematis organici, nec non singulae organi cujuspiam particulae con-

sensum intimum et luculentissimum ; ast diversa quoque organa, saepe et diversissima et remo- tissima tam in statu sano, quam etiam morboso manifestum inter se nexum consensualem fovent.

Cujus nexus media praecipua sunt:

a) Nervi, Uberrimum commercii consensua- lis fontem nervi constituunt, quibus divcrsissi- mae saepe et remotissimae corporis partes amico quodam foedere junguntur. — Communis enim plurium nervorum (omnium?) origb? inpjtiplex

(10)

1 0

sub dccuisu eorüm »nius cinül altero ansa, plexii

^anglio unió cultro anatomico hon Semper de- monstranda; et vi tali tas ältissima in causa est, ut adfeetionis unius organi facilliine et citissime et aliud particcps reddatur.

B) Vasa. Systema enim vasorum sanquife- rorum continuum nuspiam interruptum elïicit, et diversi generis vasa anastomosibus frequen- ter uniuntur.

c) Textus cellulosus. Systema vitalitatis quidem inferioris, ast lätissime per corpus dif*

fusum.

d) Memlranarum Contùimtas.

e) Structurae et Functionis in diversis or- ganis similitudQ.

Quo plura mediorum horum concurrunt, et quo altioris ilia sunt dignitatis, eo exquisitior organi »nias cura aliis erit consehsus. Sic organa Servis, vasisquc copiosis instructa vividissimunol cum plurimis aliis commercium consensualc fo- vent; alia e contra, quibiis nervi pauci et vasa perexigua sunt jure solum viciriitatis, et continué tatis consénsum aliquem fovebjmt.—« Vigët in- super inter partes nonnullas, in statu praepri- inis morboso, peculiaris consensus, quin ejus fons penitus pérspectns bucdum sif. Sic inter Paroti- dei» j et organa Genitalia.

(11)

Antagonismus.

Nomine Antagom'smi, oppositionis vitális venit nexus vitális organorum il le, quo lit, u t adfectione unius provocetur opposita alterius scopo eo, ut sublatnm in organismo virium aequi- Hbrium resti tuatur.

Turbatur autem aequilibrium virium s. har- mónia: a) Excessu factoruin vitalium in syste- mate, aut provincia quadain systematis cujusdam organici ,aut organo quopiam. — b) Defectu aut suppressions eorumdem factorpm. Causae hac, utut e diametro sibi oppositae eumdem ta- rnen inducunt effectum. Lêx enim Antagonism»

suprema est: Suppress« activitats organiunius exaltatur ea alterius, et vicissim : Exalt at a vita hujus deprimitur ea alterius. Antagonisme ergo vitali organon unum saepe vices agit alte- rius, setts Organa se mutue supplent — Consensu autein se mutno adjuvant. Antagonismo nisus aeqiulibrium restitpendi — Consensu nisus iilud sustentandi manifestatur.

Organa àntagonistioe juqcta.

o.

Viget Antagonismus inter diversissimas cor- poris luimani partes; qui tamed jam manifestí»,

(12)

12

jam magis obscurus, saepe etiam plenarie semi- bus nostris subtrahitür. Probe autem distinquen- dus est] antagomismus Physiologien* a Patho>

logico. — l\le, vitae omnis fundamentum, latis- sime diffusus inter omnes corporis partes viget.

Sic est oppositio inter partem systematis nervosi centralem, et peripherica!» — inter finem ner- vorum centralem et periphericum — inter ner- vös sensus et motus etc. etc. — Antagonismus pathologicus minus late diffusus, saltern non ubi- que manifestus — eminet:

a) Inter vitam ptychicam et somaticam.

Antagonismus hicce pathologicus in multis morbis manifestaturquo lit, ut depressa abnormiter vita inferiore altior morbosam acquirat aciem, et vicissim. Hoc de illis solum morbis valere, qui organa vitae alterius per excellentiam ad- grediendo, reliqua intacta magis relinquunt, suapte patet.

b) Inter Systerna nervosum animale (ce- rebrale) et Vegetativum (gangliorum). Sic lan- quent funetiones mentales vigentibus function!- bus vegetativis ; et vicissim.

c) Inter Systema cutaneum externum et- internum. Aestate per excellentiam vi vit cutis, hyeme tubus alimentaris.

d ) Inter Systema cutaneum externum, et illud Membranarum serosarum, fibrosarum et Sero -fibrosarum Rheumatismus » Hydrops sup-

(13)

pressa cutis per refrigcrium admissum functione;

—; sanatio malorum illórum hac restituta.

e) Inter System a cutaneum externum, et Pulmones, Hepar, Iienes. Cutis enim externa non flaidum solum serosum se et excernit, quo opere cutis cohibito activitas renum vicarie in- tenditur — sed gravissimum insùper cutis munus in eliminatione phlogisticorum consistit, qua in- tercepta gravissim as Ipulmonum hepatisque tur- bap oriri quotidie videmus; — nexu hoc anta-

gonistico pro dignitate non semper a Medicis aestimato.

; f) Inter Pulmones, Hepar, et Renés, Vita pulmonum aestivo tempore depressa ea hepatis múltúm interiditur; Incrementum unius a morbis

aiterius. Urina ictericorum. etc.

. Idea derivationis antagonist) cae.

7.

I. Stimulus^quicunque parti cuipiam orga- nicaé adplicitus, atque in eadem consensus ope di'ssipatus — hujus irritationem consensualem, atque vitalitatis exaltationem — aiterius anta- gonisticam depressionem inducit. — Sic Emeti- cum réfracta dosi adplicatum stimuJo suo consen- sus ope per uim crsum Systema gangliosum dis- sipate vitalitatem hujus omnem multum intèiidit

— earn autem Systematis cerebralis dteprimit, <

(14)

>14

2. Stimuliis magis fixus, et circumscripius in eodem etiam organo diversum excvit, eifectum:

exaltationem nimirum vitalitatis in loco adplica.1

tionis, et depressionem ejus in partibus aliis organi ejusdem. Sic ulcus faciei setacco, aut fonticulo ad aliam cutis plagam minus nobilem saepe feliciter derivator

Leges derivationis.

8.

1. Derivatio fiat ad partem ab organo, aut loco protopathico satis remotam. — Nihil peius, quam reniedia quaecunque scopo dérivante organo adfecto vicina applicare. Stimulus enim ad vici- nas et contiguas partes protensus has semper ir*

ritabit, quo in casu exasperatio potius morbi, quam ejus mitigatio provocabitur. Sic in ophtal-1:

mia derivantibus indicatis unquentum Autenrie- thi non ádplicamus regioni supraorbitali aut temporali —; quin ideo remotissimas semper et

oppositas partes e. g. plantas pedum in adfectio- nibus cerebri exquirere jnecessum aut peculiari- ter indicatum sit.

2. Derivatio fiat ab, organo nobiliori ad igno- ' biUus, -r-, Sic ab oculo ad cutim. Sic a nobiliori:

çutis parte ad ignobiliorem — a facie ad nucliam dorsum etc.

(15)

3. Morbus derivatjone provocatus periculi vel expers, vel min.oris, saltejn nunquam ma- joris sit. Et

á. Sit sanatu facilior.

Locus Derivationis.

9.

Organon, quod remediis derivantibus potis- simum plectitur, Systema cutaneum est. — Mul- tiplicem enim cum diversissimis corporis hu-

"mani organis nexum fovet, et adplicationi re- mediorum quorumvis optime patet. Natura ipsa

Crisibtis et Metastasibus thorbum ad cutim súé- pissime dérivât, et funestae plcrumquc dcriva- tiories ad alia Organa sunt. Adficitur autcm scopo

morbum derivandi Sytema cutaneum tam inter- num, quam externum ita tarnen, ut sub deri- vatione ad tubun alimentärem mitiora solum — sub ea autem ad cutim externam fortiora quo- que, et fortissima in usum trahantur. — Deri- vationem ad tubum alimentärem Emettcis et Púrgantibus ; earn vero ad Cutim externam Re- vellentióus cutaneis potissimum absolvimus.

Eme tic a.

10. '

Emetica remédia scopo dirivante réfracta potissimum dosi — ad nausemn — pPl^'igJlfllJiLf.

(16)

16

Plena enim dosi cxhibita ob violéntam et tumul- tuariam ventriculi convulsionem ; insigncmque universi corporis concussionem graves concitan- tur universi Systematis sangviferi turbae, san- quinisque torrente quaqua versum propulso, no- tabilis universi corporis exstimulatio, et exagi- tatio provocatur. — Omnis autem derivatio per emetica in nexu vitali radicatur, qui eminentis- simus inter ventriculum, et pleraque alia orga- nismi organa viget ; quo fit, ut stimulus qui- cunque ventriculo adplicatus citissime, et tutis- sime et ad alia organa sive consensuali sive an- i

tagonistico modo propagetur. — Ut vero deri- vatio haec melius pateat , actionem emëticorum et topicam et conscnsualem paucis attingere necessarium visum fuit, qua ratione in expo- nenda actione derivantium aliorum quoque pro- grediemur.

11.

Dum Emetica in ventriculum delata cum hoc in contactum immediatum deveniunt, quin resorbeantur, stimulum periphericis nervorum finibus addunt per eminentiam dynamicum gra- dua diversi pro diversa emetici potentia, et ven- triculi receptivitate modo majori, modo minori, Stimulus hiccé nervis impressus ad fibras quoque, musculares) et wniversam ventriculi compagem

(17)

mox protenditur ; oriturque penes reactionem nervosam ingratis sensus communis adfectioni- bus manifestam — motus ventriculi vehementior, et secretio humornm adaucta, quibus omni- bus ventriculus stimulo inimico se subtrahero conatur : ita, ut vomitu vel ob teborem virium infractum, vel ob inechanicum aliquod obstacu- lum interdicto paralysis nervi vagi, ipsaque mors inducta visa fuerit.

1 V .

12.

Stimulus hic ventriculo imprcsstts per Uni- versum Systema gangliorum proliniis extenditur.

— Plexus solaris majorem nunc reactionem mo- liens praecedentem exstimulationem manifeste loquitur — sanguinis et lympbae invasis abdo- minalibus circulus impellitur; qua de causa, et aneta simul secretione tubi alimentaris resorbtio intenditur, stasesque abdominales discutiuntur.

— Stimulo simul consensualiter ad pulmones, quorum stases solvuntur, "spasmi delentiir etc.

et cutini externam protenso activitas liujua omnis intenditur, id quod larga Epbidrosis, saêpe nullis aliis remediis provocanda, abunde testatur.— Célébrés hoc scopo, Systema nempe gangliorum excitandi, stasesque dissölvendi, px- lulae Sclimuckeri sunt:

2

(18)

18 Bp. Galbani

Amnioniaci Saponis med,

ana dr. unam Rad. Rhaei

dr. semis Tart. stib.

gr. quin dec im m. f. pil- pond. gr. duomm coiisp.

D. S, Mane el Yesperi pil. 10--15.

• - 13.

Exstinmlalo ita uni verso systemalc gangüo»

rum, organ isque vitae vcgctalivao , anlagonosfi- ea provocatur systematis cerebralis depressio. —|

Morbi cerebrales in exorbitante systematis luijus activitate, aut. suppressione ejusdem positi dori- vationc ita ad systema gangliorum facta Uptime, saepe »nice solum eompescuntur. Laudata est metbodus baec in Febri Nervosa e suppressa vita

Encephali, qualis potissimum est, orta; sub ini- tio morbi maxime certe iudicata. - - Cel. Ph. C.

Hartmann meus condam in Medieina Practica Magister venerandae memoriae ciuam Febris Nor- vosae ab Infuso Ipecacuanhac dosi réfracta po- tissimum ordiebatur; quam methoduni felicissi- mo efíectii coronat am sat saepe adinirati s urn us.

19

Cat h a ï t i c a,

' 14.

Éemedítt Cathartic* essentia ab Einetíeid nequaquain diversa — effect» solum ab ils dif- ferunt ; quod nimirum specificam ut ita dicam ad inferiorem tubi alimentaris portionéin rein- tionem foveant, quae reniedi'orum liorurn qualitas principem eorum ad reserandain alvtun usuiu ponit. In omni autem cffcctu purgantium, sive per os sive per unum —- clysmata — ingerantur, rite aestimando turn ad receptivitatem ipsiua or- gani , tum etiaruy ct quam maxime, ad ipsum remedium respiciendum crit, quorum mitiura et mitissima cffectiim omnem minorem, saepe vix conspicuum, — fortiora et fortissima val id um saepe, et' tumultuarium exerunt. — Topicum eatharticoriim effecüim hicquoqucpriimim et ante omnia nervi intestinorum experiuntur, quo st.im.ulo ad fibras muscular es, et onmem intesti- norum substantial« protenso motus eorum perl- stalticus, et secretio augetur, quibus omnibus alvus liberior, fluidior, frequentior provocatur.

' 15.

Effectum topico proximum systoma gauglío*

n u n , et quam maxime inferior ejus plaga expe- ritur. Exstiinulatio bujus systematis, ejusqu«

(19)

18 Bp. Galbani

Amnioniaci Saponis med,

ana dr. unam Rad. Rhaei

dr. semis Tart. stib.

gr. quin dec im m. f. pil- pond. gr. duomm coiisp.

D. S, Mane el Yesperi pil. 10--15.

• - 13.

Exstinmlalo ita uni verso systemalc gangüo»

rum, organ isque vitae vcgctalivao , anlagonosfi- ea provocatur systematis cerebralis depressio. —|

Morbi cerebrales in exorbitante systematis luijus activitate, aut. suppressione ejusdem positi dori- vationc ita ad systema gangliorum facta Uptime, saepe »nice solum eompescuntur. Laudata est metbodus baec in Febri Nervosa e suppressa vita

Encephali, qualis potissimum est, orta; sub ini- tio morbi maxime certe iudicata. - - Cel. Ph. C.

Hartmann meus condam in Medieina Practica Magister venerandae memoriae ciuam Febris Nor- vosae ab Infuso Ipecacuanhac dosi réfracta po- tissimum ordiebatur; quam methoduni felicissi- mo efíectii coronat am sat saepe adinirati s urn us.

Cat h a ï t i c a,

' 14.

Éemedítt Cathartic* essentia ab Einetíeid nequaquain diversa — effect» solum ab ils dif- ferunt ; quod nimirum specificam ut ita dicam ad inferiorem tubi alimentaris portionéin rein- tionem foveant, quae reniedi'orum liorurn qualitas principem eorum ad reserandain alvtun usuiu ponit. In omni autem cffcctu purgantium, sive per os sive per unum —- clysmata — ingerantur, rite aestimando turn ad receptivitatem ipsiua or- gani , tum etiaruy ct quam maxime, ad ipsum remedium respiciendum crit, quorum mitiura et mitissima cffectiim omnem minorem, saepe vix conspicuum, — fortiora et fortissima val id um saepe, et' tumultuarium exerunt. — Topicum eatharticoriim effecüim hicquoqucpriimim et ante omnia nervi intestinorum experiuntur, quo st.im.ulo ad fibras muscular es, et onmem intesti- norum substantial« protenso motus eorum perl- stalticus, et secretio augetur, quibus omnibus alvus liberior, fluidior, frequentior provocatur.

' 15.

Effectum topico proximum systoma gauglío*

n u n , et quam maxime inferior ejus plaga expe- ritur. Exstiinulatio bujus systematis, ejusqu«

(20)

2 0

reactio torminibus fit.manifesta, quae eo sunt vehementiora > quo sensilitas nervorum major, et quo purgansfortiusfuerit.Eaedem vero inner- vis his, organisque, qui bus prospiciunt, provo- cantur mutationes, quas exstimulatio nervi vagi ct splanchnici emetico provocata inducit. — Iia

sanguinis , et humorum omnium per vasa abdn- minis, haemorrhoidalia imprimis , et organorum genitalium.— motus positivo modo impcJJitur;

potentissime purgantibus principio resinoso divi- tibus — Drasticit. — Incitatio liaec vasa solum abdominalia plectitita, ut ipsis quoque remediis drasticis virtus calefaciens pro universo systo- mate sanguifero, saltern eminens, iniuste salis tribui videatur.

16.

-Effectu hoc tarn topico, quam et conscn- suali, organis imprimis abdominis impresso, in- signis ponitur remediorum catharticorum elh- ctus antagonisticus - - ab eo emeticoruin multnm discrepans, Virtus haec antagonistic^, qua syste- ma cerebrale plectitur^éa ratione modificata est, ut effectuai liunc medulla spinalis , et nervi ejus validiorem experiantúr ; cerebrum autem ipsum, et nervi cerebrales ctiam quidem, longe tarnen debilius, quam abemeticis, adficiantur,

Scopo autem co adhibita cathaitica, ut lm- nioribus ad intestina, et rejiqua organa ab do mi-

(21)

imjia allicitis , saiiguinem. a nobiJioribus partibus dérivent, vigentemque bac ratione in bis procès-, sum morbosum exstinguant, sat saepe nulli alio remedio cedunt. Hinc in congestionibns sangui- nis ad caput, thoracem etc. ; in inflammationibus organorum cavis his contentorum eo quam ma- xime tempore, quo haec infracta in oppositum statum, congestiohem nempe passivam transire minatur optimo cum effect« frequentissime iu usum trahuntur,

Incitata vero tubi alimentaris remediis pur- gantibus activitate, eacutis externac antagonistic«

oonmiunitcr deprimitur. Hinc egrcgius purgan- tium in moderanda transpirationc cutis, sudori- bus profusis cohibendis virtus; quo tarnen scopo

cauti remedia haec iuusum trabamus, ne irrita- tione tubi alimentaris graviorem nefors lnorbum provoccmus, qui in cuti tanti discriminas non est, ni nimioperc excedens corpori uuiverso li- quationem minctur,

R e veil e n ti a cutanea.

. 17.

Derivatio ad cutim- externam omnium fre- quentissima (§, 9.) muJtifariis effectuatur reme- diis, in quibus — praecipuis et magis usitatis — emimerandis ea ratione versabimur, ut mit tor a

(22)

114

primum , ét taïia, quae cuti universac vel majori ejus parti; Aún fartiora et fartùsinta minori vel minimae cutis plagac adplicanda exponamus,

Balneum simplex.

' " ' . lS t ;

Balneum simplex sive universale , si ve par.

tiale diversum in corpore exerit effectum, prae.

ter alia momenta, quam maxime pro diverso, quo pollet; caloris gradu. —- Aqua frígida a 0—10°, aut lö°-H)R. scopo derivante forma lotiqnis aut perfusionis in uSum tracta a Medicis non pautis jbultis extolliluy enoomiis. Adplicita enim, jiixta eos, hac ration« cuti aqua frigída caloricum ejus subtraliitur ; ad quod restituendum sanguinis un.

da ad ciltiin mbx post lotioqem abstersam , ct tepore Jecti fotam propellitur. Amoena hoc mode saepe provocatur ephidrosis, atque exanthema segnius erumpens sollicitatur, aut ad interior^

nefors tendons ad locum originis revocatur. -«

Sub balneo temperato 20—25°+OR, nec caloiq ncc frigus notabilem aliquem in corpus exerit cf.

fee tum, solaque hoc in casu aquae in cutim vir.

tus respicienda venit; quae quatenus in cutis a sudore aut pulveribus repurgatione consistit, omnem ejus functionem modo lenissimo rose, rando balneum temperatum revulsiones ad organa

interiora pei'iculosas saepe praepedit ; in diaetè- ticis eapropter maximae semper utilitatis. — Bal- neum universale calidum a 25°-—300-H) R. ot ultra universum corpus, et systema imprimis sanguiferum positiv» adficit stimulo, quo sangui- ncm ad cutim externum potenter quidem alii ci t , ast ilium magis rarefactum ad omnes alias etiam corporis partes urget, gravesque hoe modo con- citat turbas. Eapropter scopo revellente passim in Rheumatismo Chronico, hie tarnen optimo cum

effcctu, adíiíbetur.

19.

Scopo revulsivo longe frcqueutius Balnea ca- lida partialia in usum trahuntuiv Universum enim systema sanguiferum minus potenter con- cilando , partialem potius sanguinis ad cutim coin gesdoncm provocantia enin a partibus aliis optimo dérivant. — Ita sub congestionibus sanguinis ad caput, pulmones, organa abdominis balneum par- tiale calidum saepe solum sufferendis his malis, restituendoque aequilibrio est. Malis his ex Ame- norrhoea profluentibus semicupium menses saepe l-cvocat, amissamque rcstituit saaitalem. Prae- sente graviditäte balnea inanuum eunidein per«

saepe praestant effectum, quin vita foetus hoc modo in periculuin coiijiciatur. Adhibcutur ins«- per balnea partialia ad revocanduin ilomn a Ii-

(23)

primum , ét taïia, quae cuti universac vel majori ejus parti; Aún fartiora et fartùsinta minori vel minimae cutis plagac adplicanda exponamus,

Balneum simplex.

' " ' . lS t ;

Balneum simplex sive universale , si ve par.

tiale diversum in corpore exerit effectum, prae.

ter alia momenta, quam maxime pro diverso, quo pollet; caloris gradu. —- Aqua frígida a 0—10°, aut lö°-H)R. scopo derivante forma lotiqnis aut perfusionis in uSum tracta a Medicis non pautis jbultis extolliluy enoomiis. Adplicita enim, jiixta eos, hac ration« cuti aqua frigída caloricum ejus subtraliitur ; ad quod restituendum sanguinis un.

da ad ciltiin mbx post lotioqem abstersam , ct tepore Jecti fotam propellitur. Amoena hoc mode saepe provocatur ephidrosis, atque exanthema segnius erumpens sollicitatur, aut ad interior^

nefors tendons ad locum originis revocatur. -«

Sub balneo temperato 20—25°+OR, nec caloiq ncc frigus notabilem aliquem in corpus exerit cf.

fee tum, solaque hoc in casu aquae in cutim vir.

tus respicienda venit; quae quatenus in cutis a sudore aut pulveribus repurgatione consistit, omnem ejus functionem modo lenissimo rose, rando balneum temperatum revulsiones ad organa

interiora pei'iculosas saepe praepedit ; in diaetè- ticis eapropter maximae semper utilitatis. — Bal- neum universale calidum a 25°-—300-H) R. ot ultra universum corpus, et systema imprimis sanguiferum positiv» adficit stimulo, quo sangui- ncm ad cutim externum potenter quidem alii ci t , ast ilium magis rarefactum ad omnes alias etiam corporis partes urget, gravesque hoe modo con- citat turbas. Eapropter scopo revellente passim in Rheumatismo Chronico, hie tarnen optimo cum

effcctu, adíiíbetur.

19.

Scopo revulsivo longe frcqueutius Balnea ca- lida partialia in usum trahuntuiv Universum enim systema sanguiferum minus potenter con- cilando , partialem potius sanguinis ad cutim coin gesdoncm provocantia enin a partibus aliis optimo dérivant. — Ita sub congestionibus sanguinis ad caput, pulmones, organa abdominis balneum par- tiale calidum saepe solum sufferendis his malis, restituendoque aequilibrio est. Malis his ex Ame- norrhoea profluentibus semicupium menses saepe l-cvocat, amissamque rcstituit saaitalem. Prae- sente graviditäte balnea inanuum eunidein per«

saepe praestant effectum, quin vita foetus hoc modo in periculuin coiijiciatur. Adhibcutur ins«- per balnea partialia ad revocanduin ilomn a Ii-

(24)

• ' ' 2 4

quem cutaneiim topicum, aut arthritidem retro- cessam apud indi vidua, quibus balneum univer- sale minus con venir et,—

Friction es»

20.

Frictiones cutis ni fine eo adliibcantur, ut remédia adplicita cum vitalitate cutis exaltata in vividiorem conflictum devenioudo eo certiorem et intensiorcm effectum exerant, vasisque absor- bentibus melius cédant — scopo dérivante sac- pius in usuin tralnmtur. Slimulo enim nervis eu- taneis impresso universum sj'stema nervosum tor- pidinn multum cxcitatur, etadfluxu bumorum ad

cutim provocato revulsio a partibus nobilioribus insignis effectuatur. Fiunt autem frictiones lin- teaminibus, panno etc. sine, vel additis simul ; remediis stimulantibus utplvnimum spiritu vini simplici, aromatico, camphorato, tberebintinato etc. Frictiones adhibita vi majori, aut remediis acribus exasperatae omnem rubefacientium vir- tUtem exhibent,

Rnbefacientia.

.21,' ' '

Acria, ab effectu, quem provocant, JRulefa- cientia dicta, cuti externa« adpUcata primum et

(25)

in eum ardoris, et doloris verso plaga omnis sti- mulo acri (lacessita erythemate corripitur. Actio- ne acris nunc limitata superficialis haec dermati- tis symptomatibus inflammationis omnibus stipata seiius aut ocyus cum' desquammatione epidermi- dis disparet; quo exitu yiibefacientia ab aliis mox euumerandis discrepant. — Phoenomona haec manifesto indicio-sunt, acribus externe quoque adliibitis vitam sensiferam primo adfici; cujus ta- rnen reactionibus vitae tarn irritabile quam etiam vegetativae eommunicatis superficialis mox conci- tatur phlogosis, quibus omnibus topica riibcfa- eientium virtus absolvitor,

2%

Effectus hujus topici gratia, nullo ad react Io- nos secundarias respectu babito rubefacientia vix unquam in usum trahuntur. Ad'hibentnr po- tins ob effectum eorum tarn consensualem, quam antagonisticum in multis organis conspicuum. — Extenditur nempe irritatio topica consensus ope ad Universum systema dcrmaticum , cujus vitali- tate exaltata funetio omnis simul expeditur. ïta cuti flaccidae ob infractam vitaiitatom sud orom copiosum fundenti rubefacientia stimulum et to- num addunt. Ita cuti spasmo stricta, arida, fri- gida non est remedium rubefaciontibii» praestan-

(26)

2 6

tins, quod nimirum spasmum cutis expeditins solveret, funótionemque ejus normalem certius revocaret. — E dermale effectus rubefaeicntium consensus ope ad interna quoque organa propa- gatur. Sic depressa vi tali täte cerebri atonia sopore stupore; autmedullae spinalis paralysibus m a ni.

festa, rubefacientia stimulo periphericis nervorum iinibus addito ad ipsum centrum Systematis ner- vosi extenso mala bacc sat saepe fcliciter dc- bcllant» —

23.

Sed praeter effect um bunc consensualcm in- signis est rubefacientinm virtus antagonistica. — Sic torpore peripbcricae Systematis nervosi par- tis sublato , gravissiinae saepe partis centralis tur- bae, deliria, spasmi etc. componuntltr. •—• Sic

alacriori cutis metamorpbosi concitata et susten- tata, actio vasorum hie incilatur, et affluxus bin morum copiosior provocatur, quibus omnibus

organa sanguine obruta co liberantur. — Cuti in- super externa, qua organo se et excerncnte cum reliqnis organis vitae vegotativae i n vi tali ne- cessitudine necessario existente (§. 6.) facile pa- tet, qui fiat, ut transpiration« cutanea rubefa- oientibus sollicitata 21.) caeterae corporis so el excrctiones potenter alterentur, Cutis enim inunere lacso organa secreliouis interna vices

(27)

ejus agcre nituntur, quo abnormi couaminc ex«

terna functione rosti tu ta, remediis his libo*

jantur,

24.

Si jam nunc nexttm hunc tam consensualem , quam antagonisticum, quoin systema cutancum externum cum diversissimis corporis partibus lö- vet , débité respexerimus, eo insuper in cousidc-

•rationem justam tracto, functionem cutis cohibi- .tam morbormn plurimorum matrem esse, atrium

hoc in omni ferine movbo ad absolvendas crises salutares apertum dosiderari, cximiam rubcfacien- tium in morbos plurimos de boll and os virtutem uiedicam , usumque frequcntissiinum diguis cfio*

yeinus encomiis, Indicationincs speciales ex lis, quae dicta sunt, facile eruuntur,

25,

Remedia tantae virtutis adversis sub olroum- stantiis in usum tracta nociva reddi snap le patet, quare non rare indicata licet, abesso omnino de- bebimt. Praecipua oontraindioationis momenta ab ipsa cuti petnntuf, cujus irritabilitas ct scnsilitas morbosé exaltata, aut vita vegetativa multam dc- pressa usum rubefacientiuin ex aequo votant.

Naur stimulo Riorum malum jam jnteuditar,

(28)

2 8

jam ery them ate ulcerosa, aut gangraenosa de- generatio cutis provocatur, Hoc praeeipue ob- venit in dyscrasia putrida, scorbuto, oede- mate etc,

V e s i c a il t i a.

26.

Topica et primaria vesicanliuni actio ei ru- befacientium est simillima. Erythema et hic pro- vocateur, quod vesicantibus adhibitis satis dilu- tis, aut actione eorum interrupta dcsquamma- tione epidermidis pariter fine m capit; (§. 21.) Ast actione acris continuât» superficialis hacc phlogosis intenditur, ut non amplius crisi nor- mali solvi possit, ntque transpiratio critics va- porosa in secretionem clensam Jympbaticam abeat,

quae cum epidermidem trajicere non valeat, earn in bullám aut vesicam clevat. Rupta liaec vesica secretionem primoIymphaticam palam facit,quae paulo post in verum pus convorlitur, ni lympha

condensata epidermidem. restituât, 27.

Ubi vesicantia effectum toplcum ultra eum rubefaeicntium non intendunt, actione etiam secundaria «mui lus similis, .sunt. Cum tarnen

(29)

ita Játé patëànt, uí'lilac rubefàcientium ; cum nec èurn ardorem et dolorem, ut rubefacientia provocent, Systema nempe nervosum tanta vi non adgrediantur; cumqiic non possint frequen- ter adeo reiterari, ut rubefacientia, quorum virtus reiteraíionc bac plürimuiri intenditur! — effectus vesicantium ad rubefactionem solum ad- plicatortim onjuis tarn exten si one, quam inten- sitate longe minor erit, nec illud ideo in tbera- pia emoltimenWm praestabunt, quod rubefacien- tia largiunUir. — Sed plena etiam , ut ita di- cam, dosi adbibita ob momenta eadem modo dicta effectum consensualem inulto inferiorem rubefacientibus exerunt.

28.

Praecipua'vesicantium Virtus, et indicalio íherapeutica a secretiône nova petitur, qttae mäteriis plasticis dives, diiràtione et intensitate insignis in peenliarem cum vita vegetativa uni»

Versa correlationem devenit. Exbibet hac rations cutis novum Secretionis organon, cujus cum or*

ganismo omni nexus vitális multiplex graves p«- nit elïectus secundarios, qui primo quidam ad vegetationein ipsam referuntur, sed et pohun Vegetativum Systematis nervosi alterant, et imr- tationem funclionum durabilem inducere valent.

(30)

3 0

— Ita secretio plagac cxtcrnao aucta suppura, tiones internas progredi inhibet, Uli et in il a m- mationes organorum vitae vegelativae. Hoc ipsum provocatione Antitheseos polaris, atque diriva.

tione, transpositione ut ita dicam metastatica»

fieri in aperto est. Facile tarnen patet » ut s im i.

lis metastatis fiat, vesicans organon adfçctuin ne contingat,ei quidem prope, in tali tarnen ab«

setttia adplicandum (§. 8.), ut effectua solum antagonistic organon protopatlncum particeps reddatur.,— Ita llheumatismi diutini rubefacient tibus absque effectu tentatis vesicantibus persacpo

cedunt. Prouti enim crisis materialis cutis yesi«

cantibus provocatur, iisdem materialis crisis ad- fectionum internarum localium sistitiir, et haec secretio nova internarum vices agit.

Sed si ab hoc effectu vesicantium secundaria rescindamus etiam, quo tarn cutis quam organa interna a productis morbosis oh abnormem mix- tionem normali atrio non climinandis liberatujfr

— secretio cutis aucta resorbtionem organorum internorum auctam inducit. Processus hie ^csorb-

tionis alacrioris vividissimus in organis plagae vesicantibus. concitatae vicinis excitatur, sed et, in profundum protenditiir, quamvis intensitate

dewescat; quo modo producta morbosa inflam- mationis cum primis vegetativae chroniçae lym- phatica, aut lymphatico — puriformia discu*

tiimtnr.

Vf

' \

(31)

I

29.

Cum vesicantium eflcctus cxsiccationo solum plagae excoriátae finem sortiatur, ct cum sccre- tio iyinphatica praecipuam eorum a rubefaeien- tibus diversitatem sistat in morbis utplurimum vegetationis chronicis in usum trabuatur. — Piurimum autem proficua erunt:

a) Ubi secretio cutanea sive normális, sive abtiormis, sect habitualis redditá suppress» mix- tionem et functionem partis internae morbose altcrat.

b) Ubi labes organi interni auctam seere- tiouem superficialem, ut crisim materialcm poscit.

c) Ubi resorptio in organismï penetralibus sollicitanda est fine eo, ut stases et congeatio- ncs solvantur.

d) Ubi nervorum âctivitas incitanda, ai'it potius ea suppressa vinculis suis liberan.da est.

— Quantum ad mitigandas organorum ilitemo- rum inflamuiationes clironicas, cohibendas eorum suppuratioiies valeant, supra jam meminimus.

E x u l c e ran tia.

30.

Medium inter caustica et vesicantia locum tenent Exulccrantia sic dicta ab ell'cctu , quem

(32)

32 I cuti externae adplicita exerunt. Producunt en im

in ea validam inflammationem, quae in suppu- rationem specificam versa profundam cutis exul- cerationem suscitât. Effectu ergo topico multuin intenso, et eo insuper a praecedentibus diffe- rirnt, quod cffectum omnem tardiorcm quidcm sed durabiliorem in profundum magis, quam latum nitentem excitent. Potentissima idcirco pro vita imprimis vegetativa sistunt remedia, quihus valida, et perstans provocatur revulsio, qua qualitatc rubefacientia aeque ac vesicantia antecellunt, et ob quam frequentissime, et for- me unice in nsum trahuntur medicum. Lis itat is- simum hoc scopo Unquentum stibiatum est, ita tarnen, ut nisi cutis sensilior, tenera dolores fortiores, et alia mala nos extimcscere faciat;

phtysis autem cum primis pulmonalis, arthritis rétrograda, aut alia quaecunque mala revel loti- tia fortissima exposcant Cortex quoque Meze' rei aut recens aut siccus aceto prius emollitus»

vel unquentum Buphorbii sat saepe adlubcantur;

-r- e chirurgicis vero setaceum, 31.

In morbis itaque omnibus, in quibus re- vellentia mitiora provocando cffectui optato non sunt, ubi simul pcriphcricis nervorum fuiibus fortem stimulum addere, atque revulsionem va-

(33)

lidam faccrc ncccsse est, Exulcerantia oiimino iudicata crunt. — Sic in labe Rheumatica, <3 Aitluiticadiuttirna, quae null is aliis rorclJeniüma cedunt, in Tussi convulsiva, Nevrosibus fbru- niras :'Mania, Epilepsia, Spasmis optimo sacpe cum fructit adhibentur. -—Ita in Catarrho chro- ííico, Phtysi pulmonal! egregia sistunt remédia.

In Febri Intermittente novíssiiriis temporibus Cel. Pommer uhqucntuin Autenriethi bono cum effectu adhibuit ct licet hic actionem ejus omni- bus peispccüuh non habèamus, haec tamen alia, ac derivans esse vix poterit.

C a u t e r i a.

33.

Cautoria potentialia, vulgo Caustim, ma- tériau" organicao cui adplicantur, cohaesionem protinus tollunt, et ipsam toxi uram organicani déstruendo vitam omnein in, loco adpiicationis immediato sufferunt, nisimUltuih diluta in »sum trahantur, quo in casu rubefacientium more agtmt.

Inflammatio et exulceratio eis inducta vehemens est, qua virtute medium quodammodo inter ex- ulccrantia , et ferruin candens locum tenent. Ad- hibentur solum ad localem mali topici sanatio- nem, licet in aliis quoque morbis, scopo nempe dérivante univorsali, optirao cum fructu adbiberi possent.

3

(34)

3 4

Cauterium vivum, s. ferruip candens coni- bustione partis organicae, cui adplicatur mortem partialem inducit. Provocatur autem hac ratione in plaga vicina valida omnis processus Vitalis reactio dolore immani, humorúin adfluxu, et in- flammatione velicmenti in largissimam suppura- tionem versa manifesta. Vita omni ita incitata nervorum torpor, et paralyses tolluntur, nevral- giae et inflammationes pertinacissimae derivan- tur, humorum resorbtio multum inténditur. Ad- hibetur ferrum candcns tunc tantum, ubi mitiora nihil prosunt, ad morbos atroces ad cutim utplu- rimum derivandos. Ita in nevralgiis et spasmis ; si perstans nervorum concitatio, et nevralgiae deductio inténditur. — Ita in Coxalgia, inflam- matione columnae vertebraiis ferrum candcns re- medium sistitsaepissime unicum. — Ita ad sisten- das suppurationes internas cauterium ulceribus artificialibus quandoque etiam praeponendum est, si nimirum vehemens et perstans nervorum alteratio simul desideratur.

(35)

* " 1..

Non aetas, sed coguiltoiuim chuitas, t»c- dicum facit.

2.

Nec Medicus Chirurgia, ncc Chirurgus me- dicina carere possunt.

3.

Mater proli propriae ubera denegans suae et infantis saluti utplurimum male consulit

4.

Frequentia operationum in obstetrieia ctjni progrediente artis perfectione est in ratione in- versa.

5.

Acetas plumbi acidulus solutus Pharm. Aiistr.

non est Acetum Lithargyri.

6.

Substratum Febris intcrmittcntis system»

gangliosum est.

(36)

Non est syphilis ex Blenorrhoea.,

8. .

Cholera nop, sistit inorbum contagiosum.

r t / t"j4 i 1 I "i • i 9.

Ilerniae incarccratae remedium optimum est operatio Chirurgica.

.'i't «j.himi w«ll»iiiii.«i» )'f1 , kisi*î;

- ' 10. •" , , i A ,•„), Exstirpatio uteri e numero operationum Chi- riirgicarum excludenda.

Hivatkozások

KAPCSOLÓDÓ DOKUMENTUMOK

Korai költészetének harmóniát, idillt sugárzó versei (Hazai napló, Reggeltől estig, Csendes öröm, Tárogató, Ajnácskő, Falunk templomára stb.) a második születés

Ennek megkönnyítését pedig - a nem kifejezetten műszaki jellegű szakmák esetében is - az a rendszerszemlélettel alapozott általános technikai műveltség

„in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi” A nevelési értékek és a tudás szerepe a keresztény pedagógiában VI...

= (granulocyte/monocyte progenitor) granulocyta/monocyta elődsejt; HSC = haematopoeticus őssejt; LMPP = (lymphoid primed multipotent progenitor) lymphoid „primed” multipo-

Super 2° articulo dixit: Eo tempore, quo Regina mortuo Rege Ioanne Budae obvide- batur, ab exercitu Romanorum Regiae Maiestatis, ego in Transylvania eram, sed ex publica

Die !{-Faktoren sind im :\Iikroprozessor gespeichert und der Prozes- sor nimmt bei der Auswertung die nötigen !{-Korrekturen automatisch in Angriff. Dadurch hat man die

quo eis dinoscuntur proinde in sempiternum possidere, tenere, pariter et habere, harum nostrarum vigore et testimonio litterarum mediante, salvis juribus.aliorum. In cuius

linde fit, potuisse hanc potestatem (ecclesiasticam et civilem, coustitui iu diversis persoiiis et iu eadem, pro arbitrio homi- num, quia natura, vel ratio nihil in eo