ELTÉRŐ TANÍTÁSI STRATÉGIÁK ÖSSZEHASONLÍTÓ ELEMZÉSE HA USER ZOLTÁN
A z o k t a t ó c s o m a g o k h a t é k o n y s á g v i z s g á l a t a i s o r á n a t e l j e s í t m é n y e k és a b e á l l í t ó d á s o k v á l t o z á s á n a k me g f i g y e l é s é n k í v ü l má s j e l e n t ő s t é n y e z ő k is f i g y e l m e t é r d e m e l n e k . A z o k t a t ó c s o m a g o k r en d e l t e t é ssze r ű f e l h a s zn á l á s á b ó l f a k a d ó e l t é r ő t a n í t á s i s t r a t é g i á k o k o z t a v á l t o z á s o k az e l ő b b i e k e n t ú l m i n d e n b i z o n n y a l hat ás sa l v a n n a k a t a n í t á s i - t a n u l á s i i n t e r a k c i ó k r a , de k ü l ö n ö s k é p p e n a p e d a gó g u s t e v é ke n ys é g é r e. „ F o k o z a t o s a n c sö k ke n a pe d a g ó gu s t e v é k e n y s é - g én ek , m i n t a t u d ás f o r r á s á n a k a szerepe és h e l y e t a d e gy ú j s ze re p ne k, a m e l y - b e n eg y r e f o k o z o t t a b b a n h a n g s ú l y t k a p a t a n u l ó segítése a t u d á s megszerzé- sében és a m e g é r t é s é b e n " . ( A N D R I I S A K S S O N , 1981.) F e l v e t ő d i k a k é r d é s : az új szerep, a pe dag ógus t e vé k e n ys é g é b e n ez a v á l t o z á s m i l y e n p e d a g ó g i a i k o n z e k v e n c i á k k a l j á r .
A z m e g á l l a p í t h a t ó , h o g y a v á l t o z á s t az „ ú j m é d i a " , a k o r s z e r ű t a n e s z k ö - z ö k és a m ó d s z e r t a n i m e g ú j u l á s h o z t á k m e g n a p j a i n k b a n d ö n t ő ré s zb e n.
A z i l y e n v i z s g á l a t o k m e g k ö v e t e l i k a t a n í t á s i ó r á k „ m i k r o s t r u k t ú r á j á n a k "
f e l t á r á s á t , m e l y b ő l k i r a j z o l ó d h a t n a k a v á l t o z á s o k o z t a p e d a g ó g i a i k ö v e t k e z - m é n y e k k ö r v o n a l a i . A k u t a t á s so r á n a l k a l m a z o t t mó dsz er b i z t o s í t j a , a t a n á r i k é r d é se k és m a g y a r á z a t o k s t r u k t u r á l i s elemzését a b b ó l a s z e m p o n t b ó l is, m i l y e n h a t á s s a l v a n n a k a t a n u l ó k g o n d o l k o d á s á n a k fejlesztésére. „ A M a g y a r S z oc i a li st a M u n k á s p á r t 1972. j ú n i u s 5 -i h a t á r o z a t á b a n a d o t t i n s t r u k c i ó k t o v á b b e r ő s í t e t t é k a k u t a t á s n a k a z t a t ö r e k v é s é t , h o g y az o k t a t á s s t r u k t u r á - 1 is k é r d é se i t a g o n d o l k o d á s nevelés összefüggésében v i z s g á l j a . " ( D R . N A G Y S Á N D O R , 1977.) Ű g y t ű n i k a f el t ev és m ö g ö t t i z g a l ma s és cse ppet sem k ö n n y ű k u t a t á s i t é m a r e j l i k . A k u t a t ó m u n k a szervezésekor t ö b b i r á n y ú e g y ü t t m ű k ö - désre, a z o k k o o r d i n á l á s á r a v o l t szükség, í g y a f ejlesztésben T D K - i és s z a k - m ó d s z e r t a n i , a kí s é r l e t b en s z a k t a n á r i , a szá mí tó gépe s f e l d o l g o zá sb a n s z á m í - t á s t e c h n i k a i s z a k e m b e r e k s e g í t e t t ék a m u n k á t , m e l y e t e z ú t t a l m e g k ö s z ö n ö k .
A kutatás előkészítése
A „ P a p í r g y á r t á s " c í m ű o k t a t ó c s o m a g az á l t a l á n o s i s k o l a t e c h n i k a t a n - t á r g y 5. o s z t á l y t a n a n y a g á h o z k é s z ü l t . A z o k t a t ó c s o m a g fejlesztése 1 9 7 9 -b e n k e z d ő d ö t t . A z o k t a t ó c s o m a g „ b e m é r é s e " , k i p r ó b á l á s a 19 8 0 - ba n t ö r t é n t a f ő i s k o l a 2. sz. G y a k o r l ó Á l t a l á n o s I s k o l á j á b a n . A k o n t r o l l c s o p o r t o k a j á s z - á r o ks z á l l á s i K ö z t á r s a s á g t é r i Á l t a l á n o s I s k o l á b a n v o l t a k . A k i p r ó b á l á s b i z t a t ó e r e d m é n y e k e t h o z o t t . S z i g n i f i k á n s (p < 0,05) e lt ér é se ke t t a p a s z t a l t u n k a t a n u l ó k t a n t á r g y i t e l j e s í t m é n y é n e k a l a k u l á s á b a n a k í s é r l e t i c so p o rt j a v á r a .
571
A z a u d i o v i z u á l i s a n y a g o k t a n á r i k é r dé s e k r e és a t a n u l ó i v á l a s z o k a k t i v i t á s á r a g y a k o r o l t h a t á s á t ó ra i m e g f i g y e l é s e k k e l r e g i s z t r á l t u k . A k a p o t t e r e d m é n y e k ezen a t e r ü l e t e n is p o z i t í v h a t á s t j e l e z t e k . Te r mé s ze t es e n m e g j e l e n t e k az o k t a t ó c s o m a g p r o b l e m a t i k u s p o n t j a i i s : a m é d i á k h i á n y o s s á g a i ; esetleges s z a k m a i p r o b l é m á k ; a f e l h a s zn á l á s helyes m ó d s z e r é n e k me g v á l a s z t á s i nehé z- ségei. A szükséges és lehetséges v á l t o z t a t á s o k a t v é g r e h a j t o t t u k . E b b e n a k o r r i g á l t f o r m á b a n k e r ü l t az o k t a t ó c s o m a g 1981-ben O T T ) K - r a , a h o l n í v ó - d í j a t k a p o t t .
A kutatás célja, módszerei és szervezése
H a z á n k b a n h o z zá f é r h e t ő e n „ A f ő n e v e k v i l á g a " o k t a t ó c s o m a g h a t é k o n y - s á g á n a k v i z s g á l a t á r ó l k i a d o t t k u t a t á s i b esz á mo l ó l e l h e t ő fel ( O O K , 1978.).
í g y az o k t a t ó c s o m a g o k , t a n e s z k ö z r e n d s ze r e k h a t é k o n y s á g á n a k és a t a n í t á s i - t a n u l á s i i n t e r a k c i ó k o n k e r e s z t ü l a p e d a g ó g us t e vé k e n y s é g r e g y a k o r o l t h a t á - s á n ak v i z s g á l a t a i dős zer ű. I l y e n j e l l e g ű k u t a t ó m u n k a s o r á n e l k e r ü l h e t e t l e n a t a n í t á s i ó r a „ m i k r o s t r u k t ú r á j á n a k " f e l t á r á sa .
A k ut at óm un k a során az alábbi fő kérdésekre kerestük a választ:
I. Az oktatócsomag hogyan befolyásolja a tanítási-tanulási interakciókat;
11. H o g y a n a l a k u l n a k a t a n u l ó k t a n t á r g y i t e l j e s í t m é n y e i az o k t a t ó c s o m a g h a s z n á l a t á v a l ;
III. A t a n t á r g y i r á n t i é r z e l m i b e á l l í t ó d ás m e n n y i b e n b e f o l y á s o l j a a t a n u l ó i t e l j e s í t m é n y e k e t és az i n t e r a k c i ó k a t ;
IV. A tanítási-tanulási interakciók, a ta nt ár gyi teljesítmények és az oktató- csomag kölcsönhatása;
A z o k t a t ó c s o m a g h a t á s á t t ermészet es k ö r n y e z e t b e n v i z s g á l t u k . A kí sér- l e t k é t c so p or t o s v o l t . A k í s é r l e t i c s o p o r t o k és a k o n t r o l l c s o p o r t o k k i v á l a s z t á s a v él et l en sze rű en t ö r t é n t . F e l t é t e l v o l t , h o g y m i n d k é t c s o p o r t b a n u g y a n a z a pedagógus t a n í t s o n . E z a l a p v e t ő v o l t a b b ó l a s z e m p o n t b ó l , h o g y a pe da góg us ó r a i t e v é k e n y s é g é n e k a l a k u l á s a , v á l t o z á s a csak í gy v á l i k m e g f i g y e l h e t ő v é és é r t é k e l h e t ő vé . Szerencsés ez a b b ó l a s z e m p o n t b ó l is, h o g y a t a n u l ó k t a n t á r g y i t e l j e s í t m é n y é n e k a l a k u l á s á b a n a s z u b j e k t í v t é n y e z ő k szerepét s i k e r ü l m i n i - m á l i s r a c s ö k k e n t e n i . A k í s é r l e t i c s o p o r t b a n és a k o n t r o l l c s o p o r t b a n a t a n a - n y a g fel do lgo zá sa p á r h u z a m o s a n t ö r t é n i k . A m u n k á b a n r é s z t v e v ő s z a k t a n á r o - k a t előzetesen m e g k é r t ü k , h o g y a f e l d o l g o zá s r a k e r ü l ő t é m a ö t t a n í t á s i ó r á j á t t e r v e zz é k m eg . E z t í r á s b an r ö g z í t e t t é k , m e l y h e z a k o n t r o l l c s o p o r t o k n á l iga- z o d t a k . Csak ezek u t á n i s m e r k e d t e k m e g a f el h as zná l á sr a k e r ü l ő o k t a t ó c s o - m ag g a l. A k í sér l e t során a
független változó
az o k t a t ó c s o m a g v o l t .A f üggetlen
változók a k u t a t á s c é l j á n a k m eg f el elő en a t a n í t á s i - t a n u l á s i i n t e r a k c i ó k és a t a n u l ó k t a n t á r g y i t e l j e s í t m é n y e i v o l t a k . A k í s é r l e t b en r é sz t v e v ő t a n u l ó c s o - p o r t o k k i i n d u l á s i s z i n t j é n e k m e g á l l a p í t á s á h o z a g y a k o r l a t i f o g l a l k o zá s , k ö r - n y e z e t i s me r e t , m a t e m a t i k a és r aj z 4. o s z t á l y é v v é g i j e g y e i t h a s z n á l t u k f el.M e g v i z s g á l t u k a t a n t á r g y i r á n t i érze lmi b e á l l í t ó d á s t is, m e l y b e f o l y á s o l h a t j a a t a n u l ó i t e l j e s í t m é n y e k e t . A t a n u l ó k t a n t á r g y i t e l j e s í t m é n y é r ő l m ér őe s zk ö- z e i n k f e l h a s z n á l á s á v a l k a p t u n k vi ssza jelzé st, m e l y s t a t i s z t i k a i f e ld o l g o zá sra k e r ü l t .
A t a n í t á s i - t a n u l á s i i n t e r a k c i ó k v i z s g á l a t á h o z az ó r á k me gf ig ye lé s ére v o l t szükség. A z ó r á k r ó l h a n g f e l v é t e l e k et k é s z í t e t t ü n k . A me g f i g ye l é s s o r á n a k ö v e t k e z ő a l a p h i p o t é z i s t f o g a d t u k e l : „ A v e r b á l is m a g a t a r t á s m a g á b a n is k é p v i s e l h e t i a t a n u l ó k és a t a n á r k ö z ö t t i k ö l c s ö n h a t á s o k s a j á t o s s á g a i t , a m e n y - n y i b e n a n e m v e r b á l i s a k t u s o k h o z h a s o n l ó a k . "1 E z u t ó b b i t m e g v a l ó s u l t n a k t e k i n t e t t ü k . A k i é r t é ke l é s n é l a F L A N D E R S - f é l e2 k a t e g ó r i a - r e n d s z e r t és az u g y a n c s a k á l t a l a k i d o l g o z o t t „ d i r e k t " és „ i n d i r e k t " m a g a t a r t á s összehason- l í t á s á t a l k a l m a z t u k . A k a t e g ó r i a - r e n d s z e r t a k u t a t á s s a j á t o s s á g a i n a k m eg- felel ően t o v á b b b ő v í t e t t e m . A b ő v í t é s b e n t á m a s z k o d t a m N a g y F e r e n c i l y e n i r á n y ú k u t a t á s a i r a .3 E m u n k á t a k ö v e t k e z ő s z e m p o n t o k a l a p j á n v é g e z t ü k :
— V i z s g á l n i t u d j u k , h o g y m e n n y i t k é r d e z n e k és m a g y a r á z n a k a t a n á r o k az ó r á n , ezek m i l y e n h at ás sal v a n n a k a t a n u l ó k g o n d o l k o d á s i készségeire;
— az a u d i o v i z u á l i s i n f o r m á c i ó h o r d o z ó k h o g y a n b e f o l y á s o l j á k az e l ő b b fel- v e t e t t p r o b l é m á t ;
az a u d i o v i z u á l i s i n f o r m á c i ó h o r d o z ó k r e n d sz e r s z e ml é l e t ű f e l h a s z n ál á s a ( o k t a t ó c s o m a g ) , h o g y a n b e f o l y á s o l j a a t a n á r i m a g a t a r t á s t .
E z e k u t á n a k ö v e t k e z ő , m ó d o s í t o t t k a t e g ó r i a - r e n d s z e r r e l d o l g o z t u n k : 10. A t a n u l ó k érzéseinek e lf ogadása.
20. D i c s é r e t , b á t o r í t á s és fe szü ltsé gek f e lold ás a.
30. A t a n u l ó k e s z mé i n e k , g o n d o l a t a i n a k fe lhasználá sa.
40. A t a n á r kérdése a t a n u l ó k h o z , a g o n d o l k o d á s t a r t a l m á n a k ( t é n y e i n e k ) m e g á l l a p í t á sá r a .
41. A t a n á r kérdése a t a n u l ó k h o z a g o n d o l k o d á s t a r t a l m á n a k ( t é n y e i n e k ) m e g á l l a p í t á s á r a ( u t a l az A V i n f o r m á c i ó h o r d o z ó r a ) .
42. A t a n á r kérdése a t a n u l ó k h o z p r o b l é m a m e g o l d á s r a .
43. A t a n á r kérdése a t a n u l ó k h o z p r o b l é m a m e g o l d á s r a ( u t a l az A V i n f o r m á c i ó - h o r d o z ó r a ) .
44. A t a n á r kérdése a t a n u l ó k h o z a g o n d o l k o d á s p sz i c h o l ó g i ai é s / v a g y l o g i k a i m ű v e l e t é r e .
45. A t a n á r kérdése a t a n u l ó k h o z a g o n d o l k o d á s p s zi c h o l ó g i a i é s / v a g y l o g i k a i m ű v e l e t é r e ( u t a l az A V i n f o r m á c i ó h o r d o z ó r a ) .
46. E g y é b k é rd é se k.
50. A t a n á r e lőadása, m a g y a r á z a t a a t é n y m e g á l l a p í t á s s z i n t j é n .
51. A t a n á r előadá sa, m a g y a r á z a t a a t é n y m e g á l l a p í t á s s z i n t j é n ( u t a l az A V i n f o r m á c i ó h o r d o z ó r a ) .
52. A t a n á r előadása, m a g y a r á z a t a a p r o b l é m a m e g o l d á s s z i n t j é n .
53. A t a n á r előadása , m a g y a r á z a t a a p r o b l é m a m e g o l d á s s z i n t j é n ( u t a l az A V i n f o r m á c i ó h o r d o z ó r a ) .
54. A t a n á r előadása, m a g y a r á z a t a a p s z i c h o l ó g i a i é s / v a g y l o g i k a i m ű v e l e t i g o n d o l k o d á s s z i n t j é n .
55. A t a n á r előadá sa, m a g y a r á z a t a a p sz i c h o l ó g i a i é s / v a g y l o g i k a i m ű v e l e t i g o n d o l k o d á s s z i n t j é n . ( U t a l az A V i n f o r m á c i ó h o r d o z ó r a . )
573
60. U t a s í t á s o k a d á sa .
70. A t a n u l ó k m a g a t a r t á s á n a k b í r á l a t a és a t a n á r t e k i n t é l y é n e k m e g ó v á s a . 80. A t a n u l ó k k é r d é s r e a d o t t vá l a s za , m e l y n e k s t r u k t ú r á j á t a t a n á r a d j a m e g
és k o r l á t o z z a .
81. A t a n u l ó k k é r d é s r e a d o t t v á l a s z a, m e l y n e k s t r u k t ú r á j á t az A V i n f o r m á c i ó - h o r d o z ó h a t á r o z z a m e g ( k ö z v e t v e ) .
82. A t a n u l ó k k é r d é s r e a d o t t vá la s z a, a m e l y n e k s t r u k t ú r á j á t az A V i n f o r m á - c i ó h o r d o zó h a t á r o z z a m e g ( k ö z ve t l e n ) .
90. E g y é b t a n u l ó i beszéd ( t a n u l ó i k e zd e m én ye zé s ).
91. A t a n u l ó ö n á l l ó m u n k á j a , f e l a d a t l a p p a l , v a g y m u n k a d a r a b b a l . 99. Csend, z a v a r .
A t a n í t á s i ó r á k a t v i s s z a h a l l g a t v a 5 más od p er ce s i d ő k ö z ö n k é n t j e l ö l t e m az a k t u á l i s k a t e g ó r i á t , íg y e g y ó r á r ó l 540 a d a t o t j e g y e z t e m fel. A z a d a t f e l - v é t e l megkezdése e l ő t t m e g b i z o n y o s o d t a m a k a t e g ó r i á k k ö v e t k e z e t e s hasz- n á l a t á r ó l . E z t k i j e l ö l t ó r á k i s m é t e l t v i s s z a h a l l g a t á s á n a k ös sz eh as on lí tá sá val v é g e z t e m . A z ö s s ze h a s o n l í t á s o k n á l a S C O T T - f é l e i n d e x e t h a s z n á l t a m .4 Ö t i l y e n vi ss z a h a l l g a t á s u t á n k e z d t e m a t é n yl e g es a d a t f e l v é t e l h e z . A z i n d e x e k é r t é k e az i s m é t e l t v i ss z a h a l l g a t á s o k s o r r e n d j é b e n : 0, 54 3; 0, 6 2 1 ; 0,839 ; 0,834 ; 0,853. A S C O T T - f é l e i n d e x 0,82 f e l e t t i é r t é k e k o n z e k v e n s k a t e g ó r i a é r t e l m e - zést és h a s z n á l a t o t s e jt e t .5
A k u t a t á s s o r á n vi z sg á l t h i p o t é z i s e k :
1. A z o k t a t ó c s o m a g h a s zn á l a t a f o k o z z a az „ i n d i r e k t " t a n á r i h a t á st .
2. A z o k t a t ó c s o m a g h a s z n á l a t a s o r á n a t a n á r i ké r d ése k és m a g y a r á z a t o k j e le n t ő s eb b h a t á s s a l v a n n a k a t a n u l ó k g o n d o l k o d á s i készségeire, s e z t b e f o l y á s o l j a az A V i n f o r m á c i ó h o r d o z ó j e l e n l é t e.
3. A z A V i n f o r m á c i ó h o r d o z ó r a v a l ó u t a l á s ké r d é se kb e n és m a g y a r á z a t o k b a n e l ő f o r d u l ó g y a k o r i s á g a szoros e g y ü t t t a r t á s b a n v a n a t a n u l ó i v á l a s z o k b a n az A V i n f o r m á c i ó h o r d o z ó r a v a l ó ut a lá s sa l .
4. A t a n u l ó k k é r d é s e k r e a d o t t v á l a s z a i n a k s t r u k t ú r á j a és az „ i n d i r e k t " t a n á r i reagá lások k ö z ö t t i összefüggés a k í s é r l e t i c s o p o r t n á l n a g y o b b m é r t é k ű . 5. A t a n á r i ké r d é s e k s t r u k t ú r á j a ós a t a n u l ó i v á l a s z o k s t r u k t ú r á j a k ö z ö t t az A V i n f o r m á c i ó h o r d o z ó k t e k i n t e t é b e n a kí s é r l e t i c s o p o r t n á l az összefüggés n a g y o b b m é r t é k ű .
5. A kí sé rl e t i c s o p o r t és a k o n t r o l l cs o p o r t k ö z ö t t az „ i n d i r e k t " t a n á r i reagá- l á s o k g y a k o r i s á g á t v i z s g á l v a s z i g n i f i ká n s eltérés v a n . (p < 0,05)
7. A k ís é rl e ti c s o p o r t és a k o n t r o l l c s o p o r t k ö z ö t t a „ d i r e k t " t a n á r i reagá lá- s o k g y a k o r i s á g á b a n s z i g n i f i k á n s eltérés v a n (p < 0,05).
8. A k í sé r l e t i c s o p o r t és a k o n t r o l l c s o p o r t k ö z ö t t az a k t í v t a n u l ó i t e v é k e n y - ség v i s z o n y á b a n s z i g n i f i k á n s eltérés v a n (p < 0,05).
9. A k í sé r l e t i c s o p o r t és a k o n t r o l l c so p o r t k ö z ö t t a t a n á r i g o n d o l k o d t a t ó k é r d é - s e k és a t a n á r i g o n d o l k o d t a t ó m a g y a r á z a t o k t e k i n t e t é b e n s z i g n i f i k á n s eltérés v a n . (p < 0,05)
10. A t a n u l ó k t a n t á r g y i t e l j e s í t m é n y e i az o k t a t ó c s o m a g o t h a sz n á l ó cso po r- t o k n á l j o b b a k , a k ö z t ü k l é v ő k ü l ö n b s é g p < 0,05 s z i n t e n s z i g n i f i k á n s .
11. A t a n t á r g y i r á n t i é r z e l m i a t t i t ű d a t a n u l ó k t a n t á r g y i t e l j e s í t m é n y e i p ozi - t í v a n b e f o l y á s o l j a a g y e n g é b b képességű t a n u l ó k n á l , t a n u l ó c s o p o r t o k n á l . 12. A me g fe le lő a r á n y ú „ i n d i r e k t " t a n á r i h a t á s , a t a n u l ó k g o n d o l k o d á s i kész- ségének fejleszt ésére v a l ó t ö r e k v é s az A V a n y a g o k szerves beépítése az o k t a t á s i f o l y a m a t b a e r e d m é n y e z i az „ ú j m é d i a " , az o k t a t ó c s o m a g o p t i m á - lis h a t é k o n y s á g á t .
A k í sé r l e t v e z e t ő a m u n k á b a n r é s z t v e v ő p e d a g ó g u s o k a t részletesen t á j é - k o z t a t t a az o k t a t ó c s o m a g r ó l , b i z t o s í t o t t a az esetlegesen h i á n y z ó t e c h n i k a i e s z k ö z ö k e t . R e n d e l k e z é s ü k r e b o c s á t o t t a az o k t a t ó c s o m a g f e l h a s z n á l á s á n a k r ö v i d t a n m e n e t - j a v a s l a t á t . E g y é b d i d a k t i k a i ú t m u t a t á s t a k u t a t á s j e ll e g éb ő l f a k a d ó a n n e m a d t a m . A k í sé r l e t b e n h a s z n á l t o k t a t ó c s o m a g a t e c h n i k a t a n - t á r g y 5. o s z t á l y t a n a n y a g á n a k f el d o l go z á s áh oz k é s z ü l t , „ P a p í r g y á r t á s " cí m- m e l . A t é m a s zi n t e t elje s á t f e d é s b e n v a n az 5. o s zt á l y g y a k o r l a t i f o g l a l k o z á s t a n t á r g y t a n a n y a g á v a l . í g y a t a n m e n e t b e illesztés n e m j e l e n t e t t k ü l ö n ö s e b b p r o b l é m á t .
A KUTATÁS EREDMÉNYEI
A s zá m í tó g é pe s fel dolgoz ás m eg fe le lő értelmezéséhez b i zo n y o s r ö v i d í t é - sek m a g y a r á z a t á t k e l l a d n i . E z e k a k ö v e t k e z ő k :
„ i n d i r e k t " (10, 20, 30, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46.) 1 N D 1 R H A N Y
T A N T E ( R ) V H A N Y =
„ d i r e k t " (50, 51, 52, 53, 54, 55, 60, 70.) t a n u l ó i t e v . (80, 81, 82, 90, 91.)
t a n á r i t e v . (10, 20, 30, 40, 41, . . . 55, 60, 70.)
K É R D É S MUTAT
- g o n d o l k o d t a t ó k é r d . (42, 43, 44, 45.)összes k ér dé s (41, 42, 43, 44, 45, 46.) ,T 7„ A V eszközre u t a l ó k é r d . (41, 43, 45.)
AVK MUTAT =
v /összes kérdés (41, 42, 43, 44, 45, 46.) M A G Y M U T A T = g °n d o l k o d t a t ó m a g y . (52, 53, 54, 55.)
összes m a g y a r á z a t (50, 51, 52, 53, 54, 55.) A V eszközre u t a l ó m a g y . (51, 53, 55.) A V M M U T A T =
összes m a g y a r á z a t (51, 52, 53, 54, 55.]
* u r r a XT m n < T i n rm A V eszközre u t a l ó t a n . valasz (81, 82.)
A V T A N T E V M U T = — — 7 i — - —
összes t a n u l ó i valasz (80, 81, 82.)
A V K É R D M U T A T = A V eszközr e u t a l ó g o n d , kér dés (43, 45.) összes A V kér dés (41, 43, 45.)
vr*T7 t ^ y s t i t ^ , , n m « m n e m A V eszközre u t a l ó g o n d . kérdés (42, 44.)
N A V K E R D M U T A T = - _6, , — ~
összes n e m A V eszköz kerde s (40, 42, 44, 46.) A V M A G Y M U T A T = A V eszközre u t a l ó g o n d . m a g y . (53, 55.)
összes A V m a g y a r á z a t (51, 53, 55.)
N A V M A G Y M U T A T = N e m A V r e u t a 1 0 g o n d o l k . m a g y a r á z a t (52, 54.
n e m A V re u t a l ó összes m a g y . (50, 52, 54.)
575
A K H I NÉGYZET próba
é r t e l me z é s e i :1 K H I = a t a n u l ó i v á l a s z o k s t r u k t ú r á j a és az „ i n d i r e k t " t a n á r i reagálás k a p c so l a t a .
2 K H I = a t a n á r t é n y r e v o n a t k o z ó k é rd é se i ne k s t r u k t ú r á j a és a t a n u l ó k v á l a s z a i n a k s t r u k t ú r á j a k ö z ö t t i k a p c s o l a t .
3 K H I = a t a n á r i p r o b l é m a m e g o l d á s r a v o n a t k o z ó ké r d é s e i n e k s t r u k t ú r á j a és a t a n u l ó k v á l a s z a i n a k s t r u k t ú r á j a k ö z ö t t i k a p c s o l a t .
4 K H I = a t a n á r p s z i c h o l ó g i a i é s / v a g y l o g i k a i m ű v e l e t r e v o n a t k o z ó k é r d é - seinek s t r u k t ú r á j a és a t a n u l ó k v á l a s z a i n a k s t r u k t ú r á j a k ö z ö t t i k a p c s o l a t .
5 K H I = a p o z i t í v „ i n d i r e k t " t a n á r i re ag ál ás ok és a t a n u l ó k g o n d o l a t a i n a k f el h asz ná l ás a a k í s é r l e t i c s o p o r t és a k o n t r o l l c s o p o r t v i s z o n y á b a n . 6 K H I = az A V es z kö zr e u t a l ó és az A V esz közre n e m u t a l ó ké rd és ek a
k í s é r l e t i c s o p o r t és a k o n t r o l l c s o p o r t v i s z o n y á b a n .
7 K H I = az A V e szk ö z re u t a l ó és az A V eszközre n e m u t a l ó m a g y a r á z a t o k a k ís é rl e t i c s o p o r t és a k o n t r o l l c s o p o r t v i s z o n y á b a n .
8 K H I = a t a n á r i b í r á l a t és u t a sí t á s a k í sé r l e t i c s o p o r t és a k o n t r o l l c s o p o r t v i s z o n y á b a n .
9 K H I = az A V e s z kö zr e u t a l ó és az A V eszközre n e m u t a l ó t a n u l ó i vá l a - szok a k í s é r l e t i c so p o r t és a k o n t r o l l c s o p o r t v i s zo n y á b a n .
10 K H I = a t a n u l ó i v á l a s z o k és az ö n á l l ó t a n u l ó i ke zde mén ye zés k í s é r l e t i c so p o r t és a k o n t r o l l c s o p o r t v i s z o n y á b a n .
12 K H I — az a k t í v t a n u l ó i t e v é k e n y s é g és a csend , z a v a r (99) a k í s é r l e t i c so po rt és a k o n t r o l l c s o p o r t v i s z o n y á b a n .
12 K H I = a n e m A V eszközre u t a l ó g o n d o l k o d t a t ó és n e m g o n d o l k o d t a t ó t a n á r i k é r d é s e k a kís érl eti c s o p o r t és a k o n t r o l l cs o p o r t v i s z o n y á - b a n .
13 K H I = az A V e s zk özr e u t a l ó g o n d o l k o d t a t ó és n e m g o n d o l k o d t a t ó t a n á r i k é r d é s e k a k í s é r l e t i cs o p o r t és a k o n t r o l l c so p o r t v i s z o n y á - b a n .
14 K H I = a g o n d o l k o d t a t ó és a n e m g o n d o l k o d t a t ó ké r d é se k a k í s é r l e t i cso- p o r t és a k o n t r o l l c so p o r t v i s z o n y á b a n .
15 K H I = a n e m A V eszközr e u t a l ó g o n d o l k o d t a t ó és n e m g o n d o l k o d t a t ó m a g y a r á z a t o k a kí s é r l e t i c s o p o r t és a k o n t r o l l cs o p o r t v i s z o n y á - b a n .
16 K H I — az A V eszköz r e u t a l ó g o n d o l k o d t a t ó és n e m g o n d o l k o d t a t ó t a n á r i m a g y a r á z a t o k a k í sé r le t i c s o p o r t és a k o n t r o l l cs o p o r t v i s z o n y á b a n . 17 K H I = a g o n d o l k o d t a t ó és n e m g o n d o l k o d t a t ó t a n á r i m a g y a r á z a t o k a
k í s é r l e t i c s o p o r t és a k o n t r o l l cs o p o rt v i s z o n y á b a n .
18 K H I = az „ i n d i r e k t " és „ d i r e k t " t a n á r i h a t á s a l a k u l á s a a kí s é r l e t i cso- p o r t és a k o n t r o l l cs o p o r t v i s z o n y á b a n .
19 K H I = az „ i n d i r e k t " t a n á r i h a t á s és a „ d i r e k t " t a n á r i reagálás (60, 70) a k í s é r l e t i c s o p o r t és a k o n t r o l l c s o p o r t v i s z o n y á b a n .
A t e l je s sz á mí t ó g ép e s f e l d o l g o z á s b a n i s k o l á n k é n t , k í sé r le t i c s o p o r t és k o n t r o l l c so p o r t b o n t á s b a n m i n d e n t a n í t á s i óra a k a t e g ó r i a r e n d s z e r s z e r i n t m á t r i x b a r e n d e z ve m e g t a l á l h a t ó . ( F ü g g e l é k 1/1.) I s k o l á n k é n t a kí s é r l e t i cso- p o r t és a k o n t r o l l c s o p o r t ó r á i összesítve i l l e t v e a k u t a t á s b a n r é s z t v e vő kísér- l e t i c s o p o r t o k és k o n t r o l l c s o p o r t o k (5 i s k o l a ) ó r á i n a k összesítője ( Fü g g e l é k
1/2.) is szerepel. A m á t r i x összesítők százalékos mego sz lá s a j ó elemzési lehe- t ős ég et b i z t o s í t . A t a n í t á s i ó r á k i s k o l á n k é n t i összesítésén t ú l ó r a t í p u s o n k é n t * is m e g t ö r t é n t az összesítés ( F ü g g e l é k 1/3.), m e l y t o v á b b i r észle tek t i s z t á z á s á t segíti elő. A m á t r i x o k é r t é k e i n e k f e l h a sz n á l á s á v a l k ü l ö n b ö z ő m u t a t ó k (lásd e l ő b b i e k b e n ) m e g á l l a p í t á s á r a v a n lehet őség, m e l y e k s o r b a n az ö sszes ítő kö n m e g t a l á l h a t ó k . L e h e t ő s é g v a n a k ö n n y e b b elemzés é r d e k é b e n k u t a t á s i cso- p o r t o n k é n t k ü l ö n b s é g m á t r i x o k képzésére is, m e l y e k j ó l é r z é k e l t e t i k az azonos és e l t é r ő p o n t o k a t . A m á r e m l í t e t t n é g y f ő k é r d é s k ö r b ő l a t o v á b b i a k b a n a t e r j e - d e l e mr e v a l ó t e k i n t e t t e l az első k é r d é s k ö r r e l f o g l a l k o z o m .
A tanítási-tanulási interakciók és az oktatócsomag
A k ö v e t k e z ő t e r ü l e t e k e t v i z s g á l t u k az a d a t o k i s m e r e t é b e n : a) az i n d i r e k t h a t ás a l a k u l á s ab) a t a n u l ó i t e v é k e n y s é g a l a k u l á s a
c) a t a n u l ó k t a n á r i k é r d é se k r e a d o t t v á l a s z a i n ak s t r u k t ú r á j a és az A V i n f o r - m á c i ó h o r d o z ó
d) a t a n u l ó k g o n d o l k o d á s i készségeinek fejlesztésére g y a k o r o l t t a n á r i h a t á s o k a l a k u l á s a
e) a t a n í t á s i - t a n u l á s i i n t e r a k c i ó k a l a k u l á s a egyes k a t e g ó r i á k v i s z o n y á b a n E z e k k ö z ü l t e k i n t s ü k á t az a, c, és e, t e r ü l e t e k részlet es k i f e j t é s é t , a) A z „ i n d i r e k t " h á n y a d o s ( I N D I R H A N Y ) i s k o l á n k é n t és összesen. (1. sz.
t á b l á z a t )
1. sz. táblázat
A z " „ i n d i r e k t " h á n y a d o s a l a k u l á s á t t e k i n t v e m e g á l l a p í t h a t ó , h o g y a kísér- l e t i c s o p o r t n á l so r r a m a g a s a b b é r t é k e k e t k a p t a m , m e l y t er mé sz e t ese n az össze- sí tésben is j e l e n t k e z i k . I g a z , a h á n y a d o s o k v i s z o n y l a g o s n a g ys á ga és az elté-
Az l-es típusú óra:
A 3-as típusú óra:
5-ös típusú óra:
577
ré sek sem t ú l m e g g y ő z ő e k . É r d e k e s m e g n é z n i , h o g y a n a l a k u l n a k e n n e k a h á n y a d o s n a k az é r t é k e i a r e g i s z t r á l t ó r a t í p u s o k n á l . (2. sz. t á b l á z a t )
2. sz. táblázat
A z a d a t o k b ó l í t é l v e ú g y t ű n i k , h o g y az e l t é r ő ó r a t í p u s o k n á l a h á n y a d o s é r t é k é n e k v á l t o z á s a á l l a n d ó .
c) A t a n u l ó i t e v é k e n y s é g b e n a t a n u l ó k t a n á r i kérd ésre a d o t t v á l a sz á n a k s t r u k t ú r á j á t v i z s g á l v a ( A V T A N M U T A T ) az A V i n f o r m á c i ó h o r d o z ó k szerepe a k ö v e t k e z ő k é p p e n a l a k u l t :
3. sz. táblázat
A z e l ő b b i m u t a t ó a l a k u l á s a ó r a t í p u s o n k é n t .
4. sz. táblázat
-
A t á b l á z a t b ó l k i t ű n i k , h o g y a m u t a t ó k t e k i n t e t é b e n a t a n u l ó i v á l a s z o k s t r u k t ú r á j á t i l l e t ő e n lényeges k ü l ö n b s é g e k v a n n a k , s ez az o k t a t ó c s o m a g hasz- n á l a t á v a l m a g y a r á z h a t ó .
I g a z o l j a ezt a 9 K H I = 278,255 , m e l y m e g l e p ő e n n a g y s z á m a s t a t i s z t i k a i a na l í zi sbe n . (5. sz. t á b l á z a t )
5. sz. táblázat
F o n t o s i t t m e g e m l í t e n i , h o g y a t a n u l ó i t e v é k e n y s é g b e n a t a n u l ó i v á l a - s zo k és az ö n á l l ó t a n u l ó i k e zd e mé n y e z é s ek k ö z ö t t i k a p c s o l a t p < 0 , 00 1 szin- t e n s z i g n i f i k á n s . (10 K H 1 = 51,336) A 6. sz. t á b l á z a t a l a p j á n v i z s g á l j u k m e g a k a p c s o l a t o t .
6. sz. táblázat
A z a d a t o k a t t o v á b b e le me z ve l á t j u k , h o g y a n e m vé l e t l e n sz e r ű k a p cs o - l a t b a n a k o n t r o l l c s o p o r t n á l a t a n u l ó i k e z d e m é n ye zé s e k a r á n y a h a s o n l ó m é r - t é k b e n n ő, m i n t a k í s é r l e t i c s o p o r t b a n a t a n u l ó i v á l a s z o k a r á n y a . A t a n u l ó k v e r b á l i s m e g n y i l a t k o z á s a i n a k a r á n y a v i s z o n t s t r a t é g i á t ó l f ü g g e t l e n ü l á l l a n - d ó n a k t ű n i k .
e.) A t a n í t á s i - t a n u l á s i i n t e r a k c i ó k a l a k u l á s a egyes k a t e g ó r i á k v i s z o n y á b a n a
„ c e l l á k " eltérése a l a p j á n . Céls zerű nek l á t s z i k i t t m e g v i z s g á l n i a t a n u l ó i v á l a - s z o k s t r u k t ú r á j á n a k és az „ i n d i r e k t " t a n á r i r e a g á l á s ok k a p c s o l a t á t . E z a 80, 81, 82 X 10, 20, 30 k a t e g ó r i á k á l t a l k i j e l ö l t „ c e l l a t ö m b " v i z s g á l a t á t (1 K H I ) j e l e n t i . E z a k ö v e t k e z ő k é p p e n a l a k u l t . (7. sz. t á b l á z a t )
7. sz. táblázat
1
A m á s i k p r o b l é m a : v a n - e és m i l y e n k a p c s o l a t a t a n á r i ké r d é se k s t r u k - t ú r á j a és a t a n u l ó i v á l a s z o k s t r u k t ú r á j a k ö z ö t t ? (2 K H I , 3 K H I , 4 K H I ) E z a 40, 4 1 X 8 0 , 81, 8 2 ; 42, 4 3 X 8 0 , 81, 8 2 ; 44, 4 5 X 8 0 , 81, 82 k a t e g ó r i á k á l t a l k i j e l ö l t „ c e l l a t ö m b " v i z s g á l a t á t j e l e n t e t t e . (8. sz. 9. sz. 10. sz. t á b l á z a t )
8. sz. táblázat
1
9. sz. táblázat
1
10. sz táblázat
0,7
M e g j e g yzé s a t á b l á z a t o k h o z : a K H I N É G Y Z E T é r t é k é n é l a g y a k o r i 0,000 a ke vés bejegyzés m i a t t e l ő f o r d u l ó n u l l a sor , v a g y n u l l a o szlo p m i a t t k ö v e t k e z i k be. T er mé sz e te se n az összesítéskor ez m á r n e m f o r d u l t elő. A 2 K H I , 3 K H I , 4 K H I é r t é k e i b ő l m e g á l l a p í t h a t ó , h o g y a v i z s g á l t „ c e l l a - t ö m b ö k - b e n " az a d a t o k k ö z ö t t i k a p c s o l a t — k ü l ö n ö s e n a k í s é r l e t i c s o p o r t n á l — n e m v é l e t l e n sz e r ű.
A z A Y eszközre v a l ó t a n á r i és t a n u l ó i u t a l á s g y a k o r i s á g a s z á z a l é k b a n i s k o l á n k é n t és összesen. (11. sz. t á b l á z a t )
11. sz. táblázat
A t a n u l ó i k e zd e mén y e z és a r á n y a s z á za l é k b a n k i f e j e z v e a k í sé r l e t i cso- p o r t n á l és a k o n t r o l l c s o p o r t n á l . (12. sz. t á b l á z a t )
12. sz. táblázat
581
A z „ i n d i r e k t " t a n á r i r ea gá lások (10, 20, 30) g y a k o r i s á g a s z á z a l é kb a n a k í s é r l e t i c s o p o r t n á l és a k o n t r o l l c s o p o r t n á l . (13. sz. t á b l á z a t )
13. sz. táblázat
N é z z ü k , h o g y a n a l a k u l a 12. sz. t á b l á z a t és a 13. sz. t á b l á z a t százalékos g y a k o r i s á g a i n a k és k ü l ö n b s é g e i n e k r a n g k o r r e l á c i ó s ( S p e a r m a n ) e g y ü t t h a t ó j a .
(14. sz. t á b l á z a t )
14. sz. táblázat
H a az rs é r t é k e k n e m is h o z t a k s z i g n i f i k á n s e g y ü t t - t a r t á s t , a k a p c s o l a t mégis v i s z o n y l a g o s a n s z o r o s n a k t e k i n t h e t ő .
A k í s é r l e t b e n r é s z t v e v ő ö t p e d a g ó g u s t e v é k e n y s é g é n e k k a t e g ó r i a r e n d - szer s z e r i n t i v á l t o zá s a az e l t é r ő t a n í t á s i s t r a t é g i á b ó l f a k a d ó a n kü l ö n b s é g - m á t r i x o n k é p e zh e t ő . E n n e k képzése: kí s é r l e t i c s o p o r t - k o n t r o l l c s o p o r t =
= eltérés. A z egyes c e l l á k e ltér ésén ek m e g á l l a p í t á s á n á l e l ő b b az egyes k a t e - g ó r i á k e l ő f o r d u l á s i g y a k o r i s á g á n a k me g f e l e l ő e n célszer ű a k a t e g ó r i á k a t leg- a l á b b h á r o m f r e k v e n c i a c s o p o r t b a s o r o l n i . í g y a 0 — 5 százalék g y a k o r i s á g k a t e g ó r i á k n á l a 10 f e l e t t i e lt ér é se ket r e g i s z t r á l t a m ; az 5 — 1 0 százalék g y a k o - ri ság k a t e g ó r i á k n á l a 20 f e l e t t i e l t é r é s e k e t r e g i s z t r á l t u k : a 10 százalék f e l e t t i g y a k o r i s á g k a t e g ó r i á k n á l a 40 f e l e t t i e l t é r é se ke t r e g i s z t r á l t a m . A v i z s g á l a t o t a k í s é r l e t i c s o p o r t o k és a k o n t r o l l c s o p o r t o k összesí tett m á t r i x a i n a k k ü l ö n b - ségét r e p r e z e n t á l ó m á t r i x o n v é g e zt e m el. A k ö v e t k e z ő h ö z j u t o t t a m ( k i r a - g a d v a a n a g y e l t é ré s e ke t 5 % f e l e t t ) :
3 0 - 3 0 ( 2 2 ) ; 3 0 - 5 2 ( 2 4 ) ; 4 0 - 8 0 ( - 2 1 ) ; 4 1 - 4 1 ( 2 5 ) ; 4 1 - 8 0 (2 8); 4 1 - 8 1 (34); 4 1 - 8 2 (2 5) ; 5 0 - 4 0 ( - 1 4 7 ) ; 5 0 - 5 0 ( - 5 3 6 ) ; 5 0 - 5 1 (45 ); 5 1 - 5 0 ( 2 1 ) ; 5 1 - 5 1 ( 5 7 6 ) ; 5 1 - 5 3 ( 4 0 ) ; 5 1 - 5 6 ( 2 5 ) ; 5 2 - 5 0 ( - 2 9 ) ; 5 2 - 5 2 ( - 1 33 ) ;
5 2 - 9 1 ( - 3 2 ) ; 5 3 - 5 1 ( 3 2 ) ; 5 3 - 5 3 ( 2 6 0 ) ; 5 5 - 5 1 (2 9 ); 5 5 - 5 5 (124); 6 5 - 5 0 ( - 3 0 ) ; 6 0 - 6 0 ( - 1 5 3 ) ; 6 0 - 7 0 ( - 3 2 ) ; 6 0 - 8 0 (3 1 ); 6 0 - 9 9 ( - 5 1 ) ; 7 0 - 7 0 ( - 7 5 ) ; 8 0 - 5 0 ( - 2 3 ) ; 8 0 - 8 0 ( - 6 6 ) ; 8 1 - 2 0 ( 4 0 ) ; 8 1 - 8 1 ( 6 8 ) ; 8 2 - 2 0 ( 2 7 ) ; 8 2 - 3 0 ( 2 2 ) ; 8 2 - 8 2 (58 ); 9 0 - 3 0 (2 3) ; 9 0 - 6 0 ( - 4 7 ) ; 9 0 - 9 0 ( - 8 2 ) ; 9 1 - 9 0 ( - 4 6 ) ; 9 1 - 9 1 ( - 2 2 3 ) ; 9 9 - 6 0 ( - 6 5 ) ; 9 9 - 9 9 ( - 2 2 8 ) ;
V é g ü l a kí s é r l e t i c s o p o r t n á l és a k o n t r o l l c s o p o r t n á l a k a t e g ó r i á k b e j e g yz é s i g y a k o r i s á g a s zá z a l é kba n és ezek kü l ö n b s é g e.
(15. sz. tábl.)
K Ö V E T K E Z T E T É S E K
E r e d m é n y e i n k a l a p j á n — h a n e m is s z i g n i f i k á n s a k ü l ö n b s é g — m e g á l l a - p í t h a t ó , h o g y az „ i n d i r e k t " t a n á r i h a t á s a kí s é r l e t i c s o p o r t n á l s o r r a n a g y o b b m é r t é k ű ( I N D I R H Á N Y ) , m e l y p e d a g ó g i a i s z e m p o n t b ó l p o z i t í v e r e d m é n y n e k k ö n y v e l h e t ő el. M e g k e l l j e g y z e n i , h o g y az I N D I R H Á N Y é r t é k e i n e k a l a k u - lása e l g o n d o l k o d t a t ó a n a l a c s o n y a g y a k o r l a t i f o g l a l k o z á s ( t e c h n i k a ) t a n t á r g y esetében. E m e g á l l a p í t á s t h a z a i k u t a t á s s a l ( R É T H Y E N D R É N É , 1977.) v a l ó összevetésre a l a p o z z u k . I g a z , a v i z s g á l t t a n t á r g y az ú n . „ k é s z s é g " t á r g y a k közé s o r o l h a t ó , a h o l a ve z é r l ő, d i r e k t i r á n y í t á s n a g y o b b szerephez j u t e b b e n az é l e t k o r b a n . B e ke l l v i s z o n t l á t n i , h o g y a v i z s g á l t h á n y a d o s a l a cs o n y é r t é k e m e l l e t t a m i n i m á l i s v á l t o z á s o k jelentősége f e l e r ő sö d i k . Á f e n t i m e g á l l a p í t á s o k 583
ó r a t í p u s o k t ó l f ü g g e t l e n e k , í g y á l t a lá n os é r v é n n y e l b í r n a k a t e c h n i k a t a n - t á r g y t a n í t á s á r a . É r d e k e s a z o n b a n f i g y e l e m b e v e n n i , h o g y a v i s z o n y l a g os
„ d i r e k t " t a n á r i h a t á s m e l l e t t a t a n u l ó i t e v é k e n y s é g ( T A N T E / R / V H Á N Y ) a l a k u l á s a a m á r f e n t e m l í t e t t k u t a t á s s a l összevetve h a s o n l ó an e l t é r ő , csak má s i r á n y b a . A r á n y a i t t e k i n t v e az a k t í v t a n u l ó i t e v é k e n y s é g s o r r a m a g a s a b b , m i n t a t a n á r i t e v é k e n y sé g . A k í sé r l e t i c s o p o r t o k és a k o n t r o l l c s o p o r t o k k ö - z ö t t — e gy k i v é t e l t ő l e l t e k i n t v e — lényeges e lt é ré st n e m t a l á l u n k . Ó r a t í p u s o k t e k i n t e t é b e n lényeges e l t é r é s e k e t t a p a s z t a l u n k , m e l y v á r h a t ó és m a g y a r á z - h a t ó k ü l ö n b s é g . M e g á l l a p í t h a t ó , h o g y az o k t a t ó c s o m a g e z t a t e v é k e n y s é g e t a r á n y a i b a n összességében n e m m ó d o s í t j a . M e g j e g y z é s t é r d e m e l : a t a n u l ó i t e v é k e n ys é g b e n d ö n t ő n a g y s á g g a l b í r az ö n á l l ó t a n u l ó i m u n k a ; a magas a k t í v t a n u l ó i t e vé ke n y s é g g e l e g y ü t t a passzív t a n u l ó i t e v é k e n y s é g (99. k a t e g ó r i a ) is j e l en t ő s m é r t é k b e n v á l t o z i k (1 1 K H I ) . A t a n u l ó i t e v é k e n ys é g e n b e l ü l az A V i n f o r m á c i ó h o r d o z ó k r a v a l ó u t a l á s t e r ü l e t é n a kí s é rl e ti c s o p o r t b a n a m u t a t ó lényegesen n a g y o b b , a m i r é s z b e n az t j e l e n t i , h o g y f e l h a s z n á l t A V i n f o r m á c i ó - h o r d o z ó k a t v i s z o n y l a g j ó l s i k e r ü l t a k t i v i z á l n i , másrészt p e d i g a zt , h o g y e g yé b - k é n t kevés A V i n f o r m á c i ó h o r d o z ó j e l e n i k m e g a t a n í t á s i - t a n u l á s i f o l y a m a t - b a n , m e l y n e k jelen tősége m a m á r ne m k é r d ő j e l e z h e t ő m e g . A z ö n á l l ó t a n u l ó i k e zd e mé n y e z é s ek és a t a n u l ó i v á l a s z o k e l ő f o r d u l á s i g y a k o r i s á g á n a k ka p c so l a - t á n á l m e g á l l a p í t h a t ó , h o g y a t a n u l ó i m e g n y i l a t k o z á s o k „ m e n n y i s é g e " e l t é r ő h a t á s o k t ó l f ü g g e t l e n . H a t e h á t a n e m m e g f e l e l ő „ i n d i r e k t " h a t ás m i a t t a lehe- t ő s ég nincs m e g a t a n u l ó i t e v é k e n y s é g r e , a t a n u l ó ö n á l l ó a n k e zd e m é n y e z . A t a n u l ó i k e z d e m é n y e z é s ek és az i n d i r e k t t a n á r i reagálás g y a k o r i s á g á n a k szá- zalékos me go sz lá sá b ól k i t ű n i k (12., 13. sz. t á b l á z a t ) , h o g y m i n d k é t c s o p o r t n á l j e l e n t ő se n b e f o l y á s o l j a az i n d i r e k t t a n á r i reagálás a t a n u l ó i k e z d e m é n ye z é s t . A t a n á r a t a n u l ó g o n d o l k o d á s i készségeire g y a k o r o l t h a t á s a t e k i n t e t é b e n m e g á l l a p í t h a t j u k , h o g y a k í s é r l e t i c s o p o r t n á l — k ü l ö n ö s e n a m a g y a r á z a t o k t e r ü l e t é n — a f e j l e s z t ő h a t á s n a g y o b b m é r t é k ű . E z k i t ű n i k a 14 K H I és 17 K H I é r t é k e i b ő l is. E n n e k o k a i t v i z s g á l v a l á t j u k , h o g y n e m k ö z v e t l e n ü l az A V i n f o r - m á c i ó h o r d o z ó p u s z t a j e l e n l é t e , az a r r a v a l ó u t a l á s h a t á r o z z a m e g a k ér dé sek és m a g y a r á z a t o k i l y e n é r t e l m ű m i k r o s t r u k t ú r á j á t . „ M e g á l l a p í t h a t ó , h o g y az A V a n y a g o k a l k a l m a z á s a n e m n ö v e l i a u t o m a t i k u s a n az o k t a t á s h a t é k o n y s á g á t , v a l a m i n t a z t, h o g y az i n f o r m á c i ó h o r d o z ó s zám sze r ű n ö v e k e d é s é v e l n e m n ő egyenes a r á n y b a n az o k t a t á s h a t é k o n y s á g a . "6 A z A V i n f o r m á c i ó h o r d o z ó r a u t a l ó kérd ések és m a g y a r á z a t o k globális g y a k o r i s á g a s o k k a l d i n a m i k u s a b b a n v á l t o z i k , m i n t a g o n d o l k o d t a t ó ké rdé sek és m a g y a r á z a t o k g y a ko r i s á g a . M i n d - ez a r r a enged k ö v e t k e z t e t n i , h o g y a v á l t o z á s t , a p o z i t í v h a t á s t , az o k t a t ó c s o - m a g e g y n a g y o n f o n t o s „ j á r u l é k o s " t é n y e z ő j e , a m e g v á l t o z o t t s t r a t é g i a o k o z z a . A j á r u l é k o s .jelzőt a z é r t h a s z n á l j u k , m e r t ez e g y t a n e sz k ö zr e n d szer k é n ys z e r ű , de e s e t ü n k b e n n e m f e l t é t l e n ü l o p t i m á l i s k ö v e t k e z m é n y e . A z ó ra - t í p u s o n k é n t i e le mz ésné l az ú j i s m e r e t e t f e l d o l g o z ó ó r á n f o r d u l elő l e g n a g y o b b g y a k o r i s á g g a l a g o n d o l k o d t a t ó t a n á r i k é rd é s és m a g y a r á z a t , és a k é t c s o p o r t k ö z ö t t i k ü l ö n b s é g i t t a l e g n a g y o b b . É r d e k e s ez a zé rt , m e r t ezen az ó r á n j e l en - t ő s e n t ö b b A V t a n e s zk ö z f u n k c i o n á l t , i l l t v e k e r ü l t te r ve zés r e és szervezésre,
m i n t a 3-as és 5-ös t í p u s ú ó r á n . A t a n u l ó i k é r d é s e k s t r u k t ú r á j a és a v á l a s z o k s t r u k t ú r á j a k ö z ö t t igen n a g y v a l ó sz í n ű s é g i s z i n t e n v a n k a p c s o l a t , t e h á t a k é r d é s e k m i k r o s t r u k t ú r á j a m e g h a t á r o z z a a v á l a s z o k m i k r o s t r u k t ú r á j á t . A vi zs- g á l a t e s e t ü n k b e n az A V i n f o r m á c i ó h o r d o z ó r a v o n a t k o z i k , de j o g g a l f e l t é t e - l e z h e t j ü k , h o g y a g o n d o l k o d á s i készségek fejlesztése v o n a t k o z á s á b a n is i g a z o l á s t n y e r n e k . A k é rd é se k és m a g y a r á z a t o k e l ő f o r d u l á s i g y a k o r i s á g á n á l a k é r d é s e k elemzéséhez N a g y F e r e n c i l y e n i r á n y ú k u t a t á s a i ( P e d a g ó g i a i Szemle 1973.) összehasonlítási a l a p o t a d t a k . A k é r d é s e k g y a k o r i s á g á b a n e lt é- ré st t a p a s z t a l t a m . K ö z e l 7/5-szeres a k é r d é se k s z á m a a k í s é r l e t i c s o p o r t n á l , a m i a g o n d o l k o d t a t ó k é r d é se k b e n is j e l e n t k e z i k . A g o n d o l k o d t a t ó és n e m g o n - d o l k o d t a t ó k a t e g ó r i á k s ze r i n t az é r t é k e k í g y a l a k u l t a k :
16. sz. táblázat
A z elt érések p o z i t í v i r á n y ú a k , de n e m m e g n y u g t a t ó a k az a r á n y o k .
„ A ké rd é sek n a g y s z á m a m i a t t a t a n ó r a f e l a p r ó z o t t , a t o m i s z t i k u s . . . . a p e d a - gógus kérdése s z á m u k a t és g o n d o l k o d t a t ó é r t é k ü k e t t e k i n t v e n e m b i z t o s í t j á k k í v á n a t o s m é r t é k b e n a t a n u l ó k g o n d o l k o d á s á n a k t e r v s z e r ű fe jle szt és ét a t a n ó r á n . "7
E z t o v á b b i g a z o l j a a t a n á r i k é r dé sek ( m a g y a r á z a t o k ) g o n d o l k o d á s t f e j - lesztő a l a k u l á s á n a k és a l a k í t h a t ó s á g á n a k p r o b l é m á j á t a k í s é r l e t i c s o p o r t és a k o n t r o l l c so p o r t v i s z o n y á b a n . A z e l t é r ő t a n í t á s i s t r a t é g i á k i n t e r a k c i ó - m á t r i x a í - n a k k ü l ö n b s é ge segí tségével lényegese n e l t é r ő c e l l á k a t f e d e z h e t ü n k fel. E z e k s ora az e r e d m é n y e k m e g á l l a p í t á s á n á l m e g t a l á l h a t ó . A l e g s z e m b e t ű n ő b b e l t é- rések :
— a t a n á r i m a g y a r á z a t o k t e r ü l e t é n j e l e n t ő s e b b e n , t ö b b s z ö r f o r d u l elő a k o n t r o l l c s o p o r t n á l a t é n y m e g á l l a p í t á s (50. k a t e g ó r i a ) , i g a z , az o k t a t ó - c s o ma g f e l h a s zn á l á s á n á l a k í s é r l e t i c s o p o r t n á l is ez a l e g g y a k o r i b b k a t e - g ó r i a (51. k a t e g ó r i a ) .
— a 60., 70. k a t e g ó r i á k lény egesen t ö b b s z ö r f o r d u l t a k elő
folyamatosan
a k o n t r o l l c s o p o r t n á l .— a k o n t r o l l c so po rt n ál , összességében s z ám s zer ű le g m a g a s a b b t a n u l ó i ke z- d emén ye zés elle nére a k í s é r l e t i c s o p o r t n á l g y a k o r i b b a
folyamatos
(hosz- s za b b i d e j ű ) t a n u l ó i k e zd e m é n y e z é s , m e l y va l ó s z í n ű l e g a l k o t ó b b , m i n t a g y a k o r i „ k ö z b e s z ó l á s " .585
— a c send, z a v a r u t á n lén yegesen t ö b b u t a s í t ás h a n g z i k el a k o n t r o l l c so p o r t - n á l ( m e g j e g y z é s : a csend, z a v a r g y a k o r i s á g a is m a g a s a b b ) .
— m e g á l l a p í t h a t ó , h o g y a k a t e g ó r i á k h a s z n á l a t a á l t a l á b a n ho ssza bb i d e j ű , f o l y a m a t o s , h i sz e n a b e j e g yz é s e k a m á t r i x o k f ő d i a g o n á l i sa i m e n t é n szó- r ó d n a k . E z b i z o n y o s m é r t é k i g sa b lo n os ó r a v e ze t é s t is s e j t e t n é h o l . T e r - mészetesen m e g k e l l j e g y e z n i , h o g y a b e j e g y z é s ek t e ljes rendeze t le nsége r e n d s z e r t e l e n ó r a f e l é p í t é s t , rossz m u n k a f e g y e l m e t s e j t e t n e .
ÖSSZEGZÉS
1. A z o k t a t ó c s o m a g b a n a k t i v i z á l t t a n e s z k ö z ö k csa k f e l t é t e l r e n d s z e r é t ké pe- z i k e g y o p t i m á l i s h a t á s n a k , s t r a t é g i á n a k , m e l y n e k k i d o l g o z á s a a p e d a g ó - g i a a k t u á l i s f e l a d a t a .
2. A z o k t a t ó c s o m a g o k e r e d m é n y e s i s k o l a a l k a l m a z á s á h o z a t e r v e z é s n é l cél- s z e r ű lenne f i g y e l e m b e v e n n i , h o g y e l t é r ő h a t á s t g y a k o r o l n a k a k ü l ö n b ö z ő képességű t a n u l ó k r a . T a l á n a k ü l ö n b ö z ő ké pe ss égs zi nte kh ez k ü l ö n b ö z ő o k t a t ó c s o m a g o k a t ( v a g y l e g a l á b b a v á l t o z t a t á s lehet őségét m e g t e r e m t v e ) le nn e szükséges f e j l e s z t e n i .
3. A t a n t á r g y ( t e c h n i k a ) t a n í t á s a k a p c s á n az i n d i r e k t t a n á r i h a t á s a l a c so n y é r t é k e m i n d e n k é p p e n e l g o n d o l k o d t a t ó . K i r a j z o l ó d i k ez az ú j i s m e r e t e t fel- d o l g o z ó ó r á n t ú l z o t t m é r t é k b e n m e g n ö v e k e d e t t t a n á r i m a g y a r á z a t o k b a n is.
4. A t a n u l ó k g o n d o l k o d á s i készségének f ejlesztésére g y a k o r o l t t a n á r i h a t ás az i n d i r e k t t a n á r i h a t á s növekedésé vel, n ö v e k s z i k , m e l y i n d o k o l t t á teszi e p r o b l é m a k ö r á t g o n d o l á s á t . K u t a t á s i e r e d m é n y e k r e t á m a s z k o d v a me g á l- l a p í t h a t ó , h o g y m e g f e l e l ő ter vez éss el, előkészít éssel és szervezéssel a k t i - v i z á l t o k t a t ó c s o m a g k ö z v e t v e p o z i t í v h a t á s sa l v a n a f e l v e t e t t p r o b l é m á r a . 5. A k u t a t á s s o r á n v i z s g á l t h i p o t é z i s e i m n a g y o b b részének i g a z o l ó d á s a az o k t a t ó c s o m a g o k t a n í t á s i - t a n u l á s i f o l y a m a t b a v a l ó f u n k c i o n á l á s á n a k h a t é - k o n y s á g á t t o v á b b e r ő s í t i k .
IRODA LOM JEGYZÉK
587
1/1. TÁBLÁZAT
I
1/2. TÁBLÁZAT
589
1/2. TÁBLÁZAT
