Ioannis Severini Conspectus historiae Hungaricae

c J L J L

Á » - ' A Ky «I

%

O ut

¿ v y ^ r y - ^ - . - ¿ r

'twtájilcJUAyh faforwut AvvYMjú(AAytaAy ¿ f y A/ám frfae —

lerfùro /UcArtmfot/ri t^wCt-frva/ews. fwfo/ñrf^

/Ojbitiuj 'ft/j'Mnb 'PyyvrvüWia/, (/snwwnx- Mietet / 1 y Ó /Cv-rnAluya/. "t'oÚAc^ /oJUíos .

•fût-rt J 'f JT.

S. P, D . A Y C T O R .

ondum baa 'es ita occupaverat Hun- gáriám , qu multi, non folum in-

*is omnino laude (arum, prae cae-

paucos, ante ollumus, qui,

quae- liios . Au-

" fed d

l ->ati ten J • " : • ••••• •»•

renatas

Vetera compofuillènt te..^

f o , genres , facile repereris, lion patérentur manes : tarnen, v b

g'ilH Hungarorum Regis prouidentia, .s libera- liores efflorefcere coeperunt, multo majore nu- méro enati funt Annalium patriae hiltoriarutnque conditores, quam vt intra exiguos prnefationis Ii-

r

ites iis, plena quafi manu, obiicere pcfbmus, A a

P R A E F A T I Ô

qui nobis de focordia, in rerum patriae ftudio, exprobant. E x multis fuffecerit N I C O L A V M dunta- xat I S T V A N F F I V M , et Comitem P E T R V M DE R E V A

memoraflè, illum, dum fuperaret, Propalatinum Re- gni, hune Cuftodem' facrae Coronae Hungaricae. Quis eft rerum omnium ita inlcius, vt horum volumina, vel ignoret, vel non fufpiciat ?

Nec tarnen heic, feu culpam tempormn, feu indiligentiam litterarum, barbaris faeculis, cunftis fere Europae nationibus communem , inter noftroe quoque difRteri poiliimus. Sane quidem, fi qqem- admodum hi duumuiri, Thurociusque, cum majores, tum pofteri, res geftas patriae memoriae prodidif- feut : vti obtre&atioiie carere t fic Europeae cuili- bet genti facile anteferri poilèmus laude hiftoriarutn.

Quodfi, vt olim Thucidides, Poljbius, Caefar, Lu- canus, Salluftius, Herodianus, alii, dorai militiae- que clariffimi viri, hiftoriam foi temporis fuperio- risque fcriptam reiiquerunt, noftri quoque fibi vifa, adprimeque nota ad pofteritatem perfcribere voluif- fent : lane haberemus, quo prae caeteris gloriare- mur ; nec effet, cur reclufa nobis, auara documen«

torum fcrinia quereremur. Sed calamitas haec, omui quaerimonia acerbior, apud plerosoue omnes accidit, Vt equidem opinor, non vna eaque leuidenti de

» «aulia. Principes viri iufra ipam dignitatem, « curas

eüras negotiorum reipublicae gratia fufeeptorum , hoe genus lucubrationum collocabant : malebantque femper agere res omni encomio dignas, quam icribere. A- lii dum praeteritorum memoriam fanfte colerent : praefentium, vtpote quae vniuerfis obuia efifent, minorem, quam fera nunc defiderat pofteritas, ha- buere curam ; videnturque de f e , quam qui port fe vifturi eflent, magis folliciti. A t credibile etiara videtur , plerosque inuidiam, liuidam virtutis comi- tem , quam animo taciti praeceperant, a conatu

fcribendi, in limine extemplo auocalTe. Nec enim vnquam res hominom tam praeclare fuerant com- paratae • quin maleuoli, de lama exiftimationeque

bene meritorum ciuium detraherent. Xenophon So- craticus, et L. Annaeus Seneca, vt plurimum re- cenüone fuperfedeam, non minus acerbe, quam iu- fte, fuo iam tempore, de infami adeo maleuo- lentia conquefti funt; quos tarnen nunc, vbi vi- ventium atra bilis defaeuiit, laudibus ad coelum cuehimus. Scilicet ferebant iam olim indigne, et obtreftabant, alii, quod non foli eflent , quorum laus vnica foret non nihil andere, et nomina a- pud vulgum proliteri : alii, quod nihil ad memo- 1-iam inligne feu ingenio, feu inertia, feu qua de- nunn cuiique re impediti cönficere poterant. A t hie merito, cum Poeta exclamaueris : Qjiis furor, o dues, quae tanta licentia mentis!

A 3 Nec

V R A E F A T I O

Nec tarnen liaec omnis aetatis inuidia obfli- tit : quorainus velut in aliis gentibus, fie inter 110- ilros quocjue viri fcribendanjm rerum patriae glo- ria inclarefcerent, et hiiloriam pro virili illufira- rent. In his, ne prorlus cunftos filentio inuol- vam, poll Antoaium Bonfinium, et Petrum Ran- zanum, Italos, Io. T H V R O C I V S , FRANCISCVS K A Z I V S , M A T T H I A S B E L , S A M V E L T I M O N , l o s . INNOCENT.

DESERICIVS , et qui nunc diplomatibus inprimis, rem cum laude confrere adlaborant, G E O R G I V S P R A Y , et STEPHANVS K A P R J N A I , excellunt. Atque hi quidem viri, pro fua ampla et infigni erudi- tione, prolixius res Hungaricas perl'equi inllitue-

•rant : multo bradâtes i'uere Comes N A D A S D I , aut fi mauis, FRANCISCVS L A N C Z M A R , I O . N A D A N Y , L A D I S L . T H V R O C I V S , O . R I S T O P H O R V S P A R S C H I T I V S , S I G I S M V N D V S P O D L V S A N I , caeteri.

I Sat bene multos itaque Hnngaria noftra Scri- pfores tarn eos, qui vafia commentaria ediderant, quam qui prplixius ab aliis difta mitterent in compendium, habere videtuv, nec indigere omuino amplius noua hiftitriae epitome. Equidem duin Con- fpeftum huncce in vulgus e d o , malim timidus, quam imprtidens excufator optifculi mei haberi. Ne- mini vet de ingenii, vel de induftriae laude de- tiacluin velim ; vniuetfos colo, et opera eorum

me

t•

infc profecilTe fateor ; exiftimo attamen, me nihil in forum propulforum, quod non témpora nofira

expeterent, et ciuium, quos amor rerutn patriae inceflit, ftudium, Ignotum inter litteratos potell efle nemini, memoria noltra, pofiquam viri era- d i d , ex documentis veteribus, veritates hifioricas eruere, inueteratos autem errores configere occe- perunt, aliam prorfus facieni, ac patrum nofiro-

rum memoria fuit, hilloriatn induiflfe; vt pauci lint, quos públicormn iam no« pudeat poeniteat- que errorum, Proinde ad vtilitatem commnnem pertinere mihi vifurn eil ; fi in vfus et ftudiofae iuuentutis , et in tabula velut , ob negotiorum ma- gnitndinem, nollra confpiccre volcntium, hancce confcribevem noui operis epitomam, Secutus fum, ne qiiein lateat, Annales Do&iflimi V i r i ; et lau- de noítra majoris, G E O R G I I P R A Y , fi pauca, quae duce G E L A S I O DOBNERO Bohemicae hifioriae, noilro hoc tempore, erudito fcriptore, vel emendaueram, vel adieceram, exceperis : illudque tanto libentius

fe c i, quod mea quiJem feiitentia, nemo adhue

res Hungaricas majori adcuratione ediderit, et a nugis feparauerit. Tantum vero abelt hac breuita- te mea, laudato operi nocnerim : vt contra, quo illud, prae fua tnagnitudine, peruenire hucdum non poterat, aditum, exiguae molis opnfculo, vt e o , opera nollra noil indigent, parare intenderim.

A 4 Nam

PRAEFATIO VE TVS.

Nam qui fitiin in cognofcendis rebus Hungáriáé extinguere, et noftra fors prolixius expoiita intel- ligere cupir, fcriptorem hunc adeat, neceíTe eft.

Genus fcripturae forfitan erit, quod fuper haec vindicem magis, an excufem dubito. Equi- dem veterum diftione, quam ex ingenio efficta ' vri in praefens malueram , eminus confpe6\urus, quid plerique hoc de conatu tneo fint iudicattiri.

Antequam arguar, inutile et íupéruacaneum puto refponderi. Nunc id folummodo adfirmarim, me fermonis Latini caufia, quod ad dexteritatem in perfequenda veritate attinet, ne transuerfum qui- dem, vt aiunt, vnguem difcefliflb,

Quodfi iam L . B. haec tibi minus difplicue-

s rint, dabo ft D E V S O P T . M A X . ita iuflerit, ope- rám , quo altera quoqne Confpeftus * noftri Hun- garici Pars lucem adfpiciat publicam, qua olim

11 ibi poflem gratificari. Sin autem recepe- vis, re nauius liaec, et feliciori Minerua didu- fturum , equidem per!; bens cedam prouincia, her- bamque gratulabundus porrigam. Vale ! Dabam Schemnicii, vrbe Hungáriáé montana, Idibus A u - gufti, Anno O . R . M u C C L X V I I I .

PRAE-

I

N O V A .

fi fffertur tibi, Leftor beneuole, altera Confpe- clus Hiftoriae Hungaricae editio, fl externan»

praetereas formam, fere nihil immutati; id quod non tam volúntate mea, atque amicorum fuafu fa- ctum eíTe noueris. Accefiit operamm feftinatio, quae me impediuit, quominus in prologo partis po~

fterioris olim difta, proemio prioris, vt oportuif- fet, infererem, et Chronologiam nonnihil emendarem.

Qued ad banc attinet, dncueram in Pannonia mea ijlullrata Himnos nonnifi faeculo quinto ineunte , A - vares vero anno ¿03. Húngaros 900. Pantioniarum potitos fuifle, fecus ac in Confpeftu h o c , alios ie- qnutus, pofueram , quae vtiquc immutari optauiflbm.

Iuit quidem duo priora púnela oppugnatum , Vir de pa- triae hilloria oprime meritus P . P R A Y Diílbrtatione X . i» l'uos Alíñales lcripta. Nequedum tarnen, de fen.

A 5 ten-

PRAE V A T I O

téntia, quam olitn animo conceperam, decedere 'ne- cefle putabam. Hujus vt rationes patefcant, facere non potui, q«in Scriptori Eruditiffimo, qnem e g o , vt faepe teftatus, maximi fació, hoc loco, ea, qua decet animi modeftia relpondeam.

Primum meum axioma hoc eft : Hunni, non anno 377. vt ex Marcellino Comité adferitur, fed Honorio atqu'e Arcadio ímperatoribus, circa 403.

annam Pannoniam funt potiti. Demonftraui id pri- mo, quod fcriptores illorum temporuin, nominatim Aminianus Marcellinus, tametfi res Hunnicas, eo- rumque cdm Remanís et Graecis proelía, fie fatis prolixe exponunt, et Pannoniarüm faepius memine- runt : nnsquam tamen has ab Hunnis, illa aetate, occupatas, rem proferto maximi momenti, prodi- derunt memoriae; cum tamen modus et ordo nar- rationis id non moneret folian, fed cogeret etiam.

Sed ollendi quoque fecundo anno 377, et feqq. Pan- noniam a Romanis Imperatoribus tentam, quando et vrbes nobiliffimas, in his Sirmium, caput vni- verfae prouinciae, vbi Gratianus Comitia celebrarat, et Theodofium in focietatem legerat imperii, poíli- debant; et ídem Gratianus auno 378. Valenti opem, adqerfum Gothos et Hunnos laturus , praemiflis terre- ftri itinere impedimentis, a Rhenó, ex hodierna Sueuia, cum expedita manu, fecundo Danubio, in

Thraciaul ( Moefiain ) deuenit •, et Aufonius fcribit 0- tam

ram Danubii tot millibus barbarorum praetexi, tiu- men vero hoc totum elTe fub ditione Romana, caet.

Excipit hie Doifift. P . P R A Y in memorata Dif- fertatione primo : Marcellinum , quem ego maxime çitabam, multa de in UilHia omifiiïb, cuiusmodi il-

iQd eft ¡qqod E n r o p , , et in hac Ulyricum, et in Illyrico Pannoniae, vt ex edoga Seueri San&i En- deleichi Rhetoris aeqiieui patet, epidemica lue, non minori, quam hoftium eflfe folet, ftrage, anno 376.

correpta, nec alia falutis via, quam crucis iignurn fuit. Si hoc , ar'guit porro, ut plura alia, tacuit Am- jnianus, potuit itidem Paunonias ab Hunnis occupatas pretnere, aut in ea opens parte, qua intercidit, vt certe aliqua eius interciderant, meminifl'e. Haftenus ille. A t non eft mirandum Marcellinum, deorum cul- tui maxime deditnm, epidetnicam Europae lnem fi- leutio involuiflh, quodfi Chriftianorum vocibus fere- batur, ei fjgno crucis medelatn adlatam fuiftb. Nee tamen contrariutn adferit , fient de Pannonia ab Hun-

n i s> tempore Valentis et Gratiani nondum occupata.

Neque etiam liquido confiât, num lues haec omnino tantopere vbiqu e locorum cumprimis in Pannonia, fae- vierit ; vt absque detrimento rerum memorabilium, fileri non potuiiTet. Ecloga laltem Endelechii Rheto- ris et Poetae Aquinatis, de mortibus bourn fcripta, non videtur id euincere pofle. 1). vero Ambrofius Paraenelin magis, aut potius Exegefin, quam hifto-

riara

P R A E F A T I O

riam fcribere habuit in animo; cuius praeterea verba, de fola Dalmatia, vide:'tur accipi debere, in quani, ea tempellate, au&ore Marcellino , Hunni triftem fe- cere exciirfionem. Profefto Ammianus ingenue : Veri- tatem, inquit, nanqaam fciens, aufus film corram- pere. Nolim hie Tillemonito, vt is Marcellino fe- cit , multa opponere. An interim in ea parte operis fui Ammianus, quae intercidit, Pannonias [occupatas ab Hunnis fcripferit, videtur adinodum improbabile;

cum in locis, quibus maxime potuit, adtulit penitus nihil.

A t q n i , opponitur fecundo, in ipfo Ammiano ali- quod occupatae ab Hunnis Pannoniae ve/ligium, tarn- ctii obfeurum id fit, reperituc. Ait enira : Dam agun- tar hace in externis ; nouos, maioresque folitis ca- fas ver fare gentes arñaas, rumores terribiles diffu- derunt •• per omne, quicquid ad Fontam a Marco- mannis praetenditur , et Qucidis, multitadinem bar- bararam abditaram nationum, vi Jabdita fedibus pulfam , circa flamen Iflram vagari, cum carita- tibus J'uis diseminantes, quos deinde in Romanum fo- lum translatos adieuerat, E x quibus, hac opinione , colligitur, colonos veteres citerioris Hungariae, Tran- filuaniae, caet. ab Hunnis fuifle pulfos, ab Romanis in Pannoniam receptos; et ab hoílibus, qui eosdem perfequebantur, ea occaiione, Pannonias, viris arina- tis exanuaitas, prout Marcelliuus Coimes docet, l'ub

pote-

poteflatem redaéhs; licet id Ammiatius, ficuti occu- pationem Cisdanubianae Hungáriáé premat. Si illa quidem, eo modo, íicut dicuntur, fefe haberent, c.i- derem vtiqne caufia. A t falua res eft. Namque pri- mo populi barbári, a Romanis fufcepti, neutiquam erant coloni Hodiernae Hungáriáé citerioris, Traníilua- niae, Valachiae, nedűm Moldauiae; vecum regionis, quam nune Poloniam adpellamus. Marcellinus etenim de Gotbis, in Moldauia, ab Hunnico exercitu viftis, locutus , arftoas, feu boreales hasce gentes noniinat;

qoum Valachia profefto, Tranfiluania, et Hungária eiterior, ű fitum regionis fpeftes, a Moldauia, non ad aquilonem, fed ad occafum porriguntur. Nationes prae- terea illae barbarae, quarum Scriptor meminit, a Mar- eomannis, et Quadis, ad pontúm praetendebantur. Cum vero Quados in Cis danubiana Hungaria, ad Granum inde a Moraua amne; Marcomannos autem, in Mo- rauia hodierna , eiusque extra limites, olim coluiíle , dubitari non poteft; confequitur Marcellini arftoas gen- tes, ad pontúm diffufas, non alias, quam Polonicas ellfc. '

Secundo populi, quos Ammianus dicit arttoos, a Romanis, non in Pannoniam , vt minus bene col- ligitnr; fed in Tbraciam, Moefiam dixeris, funt trans- vecti, quod nofter aperte prodidir. Qui proinde binc deduces Hunnos eotum Pannonias intralle, vei faltem citeriorem Hungáriám ocsupaiTe. Equidem iam olim

iadi-

p A E F A T 1 0

indicani, vel ipfum Attilam Jazyges , Sarmatas, et Gepidas, utrosque intra Granum et Tibifcum colen- t e s , Quados et Marcomannos adeo fedibus ibis band expuliile ; vt contra adfciuifle in focietatem bellorum.

Verum obiicitur tertio, ü Gratiamis cum má- ximo- vitae periculo Lentienles ( accolas Rheni ) re- frartarios petiit, vicitque : cur idem, cum expédition militum manu, nauibus aftdtim intlrurtus, per medios hoftes, fecundo Danubio laborantibus Romanis, fnceur- rere formidaret ? Quantopere haec cohaereant, videa- mus. Si qnod dicitur adfumamus oportebat certe aut Hun- nos Romanis, ab hodierna, vt praedixi Sueuia, in Bulga- riam defcendentibus, quo illic Gothos, Alanos & Hunnos opprimèrent fponte, vel metu, liberum per Pannoniam tranfitum permilillè; impedimenta etiam, teirefhi itinere, iampoft debellatos Lentienfes, a Gratiano praemiflà e- rant quod vtrumque ob feritatem gentis, et praedae cnpi- dinem, incredibile prorfus habetur : aut vero,Hunnos a- cie fuperatos; id quod proferto vix praeteriiflet Am- mianus, qui carptum ab Alanis, Hunnorum fociis, Gratiani aginen, vt primum in limites fi;os venerat, fat clare oftendit. Imperator praeterea cum Bonnoniam vrbem Pannoniae, tum Sirmium, vt iam dixi, caput prouinciae, nullo obfillente introiuit,

A t excipitur quarto, poterant Hunni pafeuis et dio contenti, Pannonias, maximam partetn , quin vr- bes fui iuris facerent, anno 377. vt Marcellinus co- mes

mes habét, occupare. Refpondeo. Quanta Comiti Marcellino hac in re tribuenda fit fides, exifiimo fatis

me in Pannónia mea deciarafle. V t vero Romani, Hunnis inimicillimi, vrbes et oppida Pannóniáé; hi contra vicos et agros poffiderent; profefto ab omni abhorret verifimilitudine. Oportuiflet enim Romanas ciuitates, quafi perpetua obfidione barbarae multitti- dinis claufas efl'e ; nec , vnde í'e, íiiaque pécora ale- rent, babuiflfe : aut certe, ni paci inferuiendum pu- tabant, perpetua geffifie bella , quae tamen nusquam legeris, debuilleque Temper boíles a muris remouere,

. Haec de Pannónia ab Hunnis anno 377. nondum occupata.- Quod ad Auares attinet^ hos itidern ante Phocae impérium, annum circiter 603. prouinciam bancce in luam redegiffe potefiatem voco in dubium;

licet id ipfum ad annum 568. pluriini viri dofti af- fignant, au&oritate nixi Pauli Diaconi, qui eo tem- pore Longobardos Pannoniam Auaribus ceflifle ait.

Equidem ad defendendum fententiam meam argtio pri-

m u m lullinum II. baud permifiilfe, vt prouinciam ft

luiliniano Lotigobardis, quod cx Procopio patet , conceflam , Añares fibi inimiciflimi' pofliderent, vi- cifle ea ex re proelio ; dein Sirmium, vrbem prin-

cipen! ab Romanis tentam, nec nifi multo poll, dolo malo, ititerceptam • turn imperii limitem gen- tem inter vtramque lllrum confiitututn, Auaresque i» fola Dacia egifib ; Prifcum denique Auarum du-

cein,

P R A E F A T 1 0

cem , cis Danubium, in hodierna Valachia , citew rioreque Hungária, ad internetionem perfequentem, nihil hoftilis ex Pantionia timuiflb; neque hunc eo

• ad falutem, quod fine dubio fecillet , (i rcgio íí- bi paruiíTet, fed ad Sarmaricas nationes confugif- f e ; id quod prolixe» in Pannónia mea diduxi et coufirmaui.

Peti his fe putauit Cl. P . P K A Y , tametfi in tDto fua forevcenfeat, e ö , qucd anno 568. occu- patam qnidem ab Auaribus Pannoniam , maximam tamen eorum partém , rrans Uhum in priftinis füis fedibus ( D a c i a ) reftitifle docuerit; occnpari enim potuiíTe, quin totam infederint : neceíTe quip- pe non elTe, vt victores, quas in ditionem re- digunt prouincias, aut, qui has ex pafto iuris fui faciunt, femper gentis fuae populo impleantj fatis elfe aliquos praefidii caufla ilihic relin- quere.

V t iftud qnidem , quod vltimo dicitur, non ambigo : ita Pannoniam ab Auaribus , ad annurtl 568. qnoquo modo infeűám, ob allata in médium argumenta, admittere nequeo. A t enimuero pro- priis hic ego petor telis, Principe enim loco obiicitur, quodli anno 569. belliim inter Roma-

nos et Auares, Pannoniae caufla , vt ego docui, exarűt, necefle e f l , adfirnure, prioré anno Aua- res regione potitos. A t equidem éxiflimaiim

haud

hand opus effe hac adfirmatione , quum cauíláe belli fads erat, fi hoftes prouinciam, vel leuibus excurfionibus, ficut olim Jazyges Sarmatae vexa- bant, vel certe prae fe ferebant, earn fub fuam

redigere velle poteftatem. Verum quaerit, vt opi- nionem fuam fiabiliat, meam contra enertat, V i r eruditus : An Romani bellum Auaribus obmoruri erant ? quod illi Pannoniam ab exceffu Longobar.

dorym occupare cogitarant , qui prius fatis forni- dolofe, aut, fi mauis , timide cum Auaribus figna contulere. Atqui idipfum ex Chronico Biclarienfi, Corippo et Euagrio fat clare demonfiratum eflè arbitior. Id vero cum additur ; Sirmium ferius ab Auaribns dolo ereptnm eíTe, id vnnm efïicir ; Pan- noniam qtiidem Añares, non item vrbes praefidio munitas in principio occupai]!?, exift'marim arbi- trario poni. Paulo ante dicebatur Hnnnos. peco- rum curae intentos, non vrbibus, fed aruis in- hiaiTe : hic contra Añares, qui tarnen aeque ac Hnnni, pafloritiam vitam vt Simocatta loquitur, agebant, folis fere vrbibus contentos voluiße. A t quill Sirmium, caput Pannoniae nonnifi anno 579.

per fraudem ceperunt, et Singidonem anno 5'12.

peruerterunt. Dubitari hic praeterea potefi, num Auares, in Pannonia, praeter Sirmium , vrbes ha- buerint , coluerintque Y Hunnos Attilanos vafiaflfe

U l ag t s , quam aediñcaíTe oppida, vix quisquam ne-

B gaue-

PRAEFAT10

gauerit, Nonne hi Acincum martiam, Bregetium, Bonnoniam, Sifciatn , Murliam, Sabariam, vrbesque alias ab Romanis conflitutas deleuerunt ? Françi proferto, Carolo M. Imperatore, folus Hringos in Pannonia deprehendernnt, quas Longobardi r-campos ( viua fepe et vallo munitos ) appellabant.

Porro verba, quae attuli , Targitii Auari , Sirmium, nomine Chagani, ab Iullino II. repe- tentis aduerfus me retorqnentur ; fiquidem vrbis tradendae Gepidarum, eorumque in Pannonia de- gentium euaflationem promififfe vidotur ; ex quo prono fere alueo fluere, Pannonias, iam ante an- num 574' ft"0 fcilicet baec legatio milTa erat, Anaros poflbditre. V t quid hac in re veri inlit, facilius intelligatur, iuuabit poftulata Targitii, A - uarum legati, verbis Menandri Protertoris propo- nere. Hie itaque : A Romanis, inquit, fibi tra- di Sirmium oppidum, tanquam quod ejjet fua priuata et domejlica pojj'ejfio ; et, quia ab ipj'o • Gepidarum res cjjent euerfae, neque quicquam , praeteritis an ni s, ex pccuniis, quits iuflinia»

nus Hunnis ( Auaribus ) quotannis pendebat, acceperant, omnes fimul perjblui, ita in po- Jlerum earum annuas collationes valere, et eaS

Romanos praeftare flngitabau Ne quid temere dixerim, fateor, nihil m e hie eorum , quae cauf- faui meam grauarent, videre; plurima contra , qua«

•am

earn aliénant. Abfit a m e , vt Gepidas in Pan- nónia fedes babuiffe earn infidas : has etenim eis olim, vt citeriorem Hungáriám, a Tibifco ad Gra- nnm praeteream, in Pannónia lnteramnana, Dacia- q«e Ripenfi liberaliter eonceiTeram. Quae igitur ex incerto auftore de conuerfione Carantanorum adferuntur, exceptis chronologicis fphalmatibus fa- cile concedo. Sed num ob Gepidas, in Pannó- nia , ab Auaris viftos Targitius Sirmium reddi fla- gitauerit, id eft, quod vehementer dubito.

Atqui id urget : inquies, Targitius, quia ab Chagano res Gepidarum ejj'ent cuerfr.e, et eo- rum quidem, qui in Pannónia habebant : cur enim Dacicorutn titulo Sirmium veluti domefticam pof- feffionem Chaganus Auarum repeteret ? ad quos ne- que iuris , ñeque viciniae titulo ea vrbs vnquam pertinuit ; bene autem ad illos Gepidas, qui in Pannónia e r a n t q u o d olim Gothis conjunfti , Syr- tnium , a collaplis Hunnorum rebus poflMere.

Quia rationes exiguntur , eas dicam breniter, quae eo tendent, út oftendam, Auares ob Gepidas in' Dacia, haud vero in Pannónia v i f t o s , Sirmium re- petiiiTe.

Priinnm nouimus ex Menandro Targitinut pe- cunias ea de caulfe poftulaiTe, quod eas Romani,

a'»t, fi mauis Graeci , ex p a f t o , ob Cutriguros

e t Vtigoros ab Auaris deuiftos, promilerant fe fo- B 2

P R A E F A T I O

Iuturos. Sicut proinde, ob hos populos, iam olim, hand procul a Maeotide, rogatn Iufiiniani debella- tos, tributum exigebant : quin , amabo, pariter ob Gepidas in Dacia, proximiore iam tempore, ad incitas redactos, Sirmiuin gentis huius Regum fe- dern , fibi tradi poftularent. Facit ad confirmandum baec, quod ipie P R A Y U S nofler, DiiTertatione pri- ma §, i . memorat; ( Menander ) Targitauin Ana- rum legatum ad Iuftinianum Imperatorem venifle fcribit, vt Sirvtium iibi dedi peteret, cum ra- tionem poftulati his verbis reddidifl'e inducit : Ñe- que quicqaam praeteritis annis ex pecuniis, quas Jujiinus. I. Hunnis ( Auaribus ) quotannis pen- debat, acceperant. Vides hinc Auares Sirmiuin iam ab Iuftiniano flagitafle; adeoque non ita multo port Gepidas, in Dacia ope Longobardorum flratos.

Secundo Gepidae, fi qui reOftere, vel contra arma ferré auíi fuiflbnt, ab anno 553. ad an. 574.

ab Auaribus vexari non poterant, multo minus de- bellari, quin offenderentur Romani, quorum illi fub tutela eiant, foederatique. Quis enim ignorat, Ge- pidas Pannonicos ab Iuftino II. íi non fnbattos, cer- te ita beneuolentia delinitos fuifle, vt fe ei, Sir- miumque traderent; quo fa£to Imperatorem cogno- mentutn Gepidici confequutum legimus. Qua itaque fronte, ob horum res euerfas Auari Sirmium re- petere potuiflent.

Nec

Nee tertio verifimile cenfetur Gepidas a Lon- gobardis et Auaribus, proelio Dacico, anno 553.

infractos et ad internetionem , cáelos, fultinuiíTe A - uaribus, rerum geílarum magnitndine multo notifii-

m i s, caníTam belli, fuique interims praebere. De

bac clade ita Diaconus : Gepidarum , ait, genus it a diminutum eft, vt ex illo tarn tempore rltra non habuerint Regem, Jed vniuerfi, qui Juper.

'eJJ'e bello poterant, vsque hodie Hunnis ( Aua- ribus ) corum pátriám poflidentibus , duro im- perio fubieñi gemant. Dices, haec Diaconum de Ge- pidis Dacicis, baud vero de Pannonicis fcripfifíe. Ger- te qiiidem de Gepidarum genere; qui v n i , non ducbus, alteri in Dacia, alteri in Pannónia, Regibus parebant.

Pannoniéi adhaec, qui fub tutela Romanorum non erant, a Longobardis, hoftibus veteranis, ad annum vsque

5S8. fat male traftabantur. Et quis tandem . quaefo, Gepidas ab Auaribus in Pannónia oppreflbs memorauit vnquam ? Quocirca fi Targitius canflam repetendi Sirmii, et non potius dandi promifii tributi; quod ípfe Miniander innuere videtur , a rebus Gepidarum opera Principis fu i everfis petit : non tarn ad Panno- nios, quam ad Dacicos Gepidas, quorum Reges olim Sirmii habitabant; ob eamque rem Thtopha- ni et Cedreno Sirinienfes adpellati, relpexilfe , vti

¡am ex haftenus allatis liquet, vere creditur. A t repones : Auarem Sirmium veluti priuatam et do-

li 3 mefli-

P R A E F A T 1 0

mejlicam fuam poffejfumem fiagitaíTe ; temiif' fe itaque iam ante videtnr. Neutiquam; vertun quicquid vel Hunnorum, vel inprimis Gepidarutit vbiuis erat, fuum elfe interpretabatur , quaerebat fupef baec omni Audio materiam aliquam, et occaíionenl Romanas prouincias denuo aífligendi.

Supereil, vt ad extrema, quae opponi mihi vi«

deo, paucis relponfum dem : tametfi hic praeter negado- nem rationum, mearuin , nihil fere deprehendam:

Auares enim in Dacia maximas habuifle copias a' deo nunqiiam ibam infidas, vt contra in hac fe«

re fo!a regione eos ante Phocae impérium coluiflfe jdfirmarim femper, Qu od additur, Auares tirnuif' fe Turcorum , a quibus profugerant , impetum, ideoque praecipuas vires in Dacia colleítas tenuif f e , pro me fane miiitat, vtpote qui, hac in ref

iam olim qnaeritabain; Num Aliares, omni fata-"

gerint Audio, rerum Pannoniae, cum haec fibi a Lo'igobardis offerretur, Dacia vtpote contend; et pnuciores, quam vt plura tum quidem , fine di' fcrimine rerum fuarum, refifientibus Romanis, aiv derent occupare. Repeto proinde argumentado' nem meam duntaxat, cum ab Iftri limite Auarel inter atque Romanos conftituto, vt et SiniocattS ad annum qnoque S 9 9 t fcriptum reliquit; tum al>

Auarum ex Dacia, ¡n Dalinatas, h tud vero ei Pannónia, eriiptione petitam; item a Prifco, Duc«

Mauri- ,

Mauritii, Chaganum, in hodievna eiteriore Hunga- 1 ria, faepius virtum , occupare volente, ne tartam t quidem efle , nedum refutatam. Quis non videt r id oportuifle fieri, fi ante Phocam Imperatorera l Auaribus in Pannónia fedes decemere velimus ? No-

üm haec vrgere ampliut. Mihi quidem Auares circa ea tempóra, fi, quod optima aurtoritate ni- x u s , protuli, verum eft , pariim in Pannoniam iu- ris habuifle vidcntur.

Cur de caetero Vir Dortiflimus miretur, verba me Cedreni, queis, hie adferit : Initio Imperii Cue far is Heraclii Abares Európám vaftajje, in opinionis meae depromfifle aurtorainentutn, 11011 fa- tis perfpicio; cum Europa Cedreni vix ac ne vix quidem, vt ille vult, pro fola Illytici orientális prouincia accipi qucat; quando ipfe CI. P R A Y Ce- - drenum ad Mauritii tempóra, queis Auares Panno-

niam infeftare conabantur , refpexiflb credat. Miror ego magis , quod in fufpicionem adducatnr, ab anno

6 o3- plura verfus auftrum et occafum bella Alia- rum nos relata legere, quibus tandem Pannónia oc- enpata eft Confule enim minimum optimos Anna- les Prayanos ab an. 6 o. ad an, "78

Atque haec iam non vitiligandi, fed verita- tatis inueftigandae caíiffa breuiter dirta , non feret aegre Vir modeftiffimus, qui ipfi totus in eo eft, vt quoad eius fieri poteft, Hiftoria patriae, in lu-

ll 4 ce

PRAEFAT10 NOVA.

ce ponatur óptima, ab erroribus vindicetur. Quo id tanto fidentius fperem, efficit, quod iam de Pannónia anno duntaxat 900. ab Hungaris occupa- t a , amice conuenerimns.

De caeteio, fi per me fletiífet, vóta vt re- petam mea, conatus fuilfem libello huic meo, ficut aliunde, ita ex Analeftis Scepufii DoctifT. P.

Caroli IVagner, complura inferere. Sed mittd haec. Erit fors, cum modo neglefta repetierimus.

Id folum addo me Viri Cel. lo. Gottl. Boehmii, Confpeclui noíiro praemiflam Epiftolam omifilTe, ex hac folum ratione, ne fuffenus eíTe videar. V a l e , L . B. optime. Scribebam Schemnitii, die 15. Iu- ttii 1775-

I. N. D.

C O N S P E C T V S

HISTORIAE HVNGARICAE.

P R O O E M I V M .

ungaria eft omnis dîuifa in par-

^ tes quatuor, a fluininibus, quae eandem fecant, trahens adpellationem. Q,uae ad Danubium v- trinque pertinet, inferior, ad Tibifcî oras, iam hinc, iam illinc ptomiffa, fuperior nuncupari folet. * Iurisdidio- nes, nos Comitatus vocare folemus,

B S nu-

* Difnutat haec, Vt f o l e t , dôâe C l . 1 0 S . B E N C Z V R , mihi amiciflunus, in praefa- tione Compendii Hung. Geogr. Pofonii an.

1767. reculi.

S P R O o E M í v M .

numerát plus minus L I I I , ' praeter O mániám, et terras Iazygum. Regio er mnibus propemodum naturae bonis lo- cuplés. Auri caeterorumque métallo- runi, praeter ílannum, marmoris, frii' meuti, vini, leguminum, pabuli, falis, pecorum, ülueítriuin ferarum, pifeium, et quae non alia, affatim fuppeditat.

Ibi valta planifies, hic perpetua iuga montium, illic rurlus laeta colliuin ma-' guicudo, et agrorum pratórumque va- rietas, lumina oculorum mira adficit vo- luptate. Fluuios et amues, hos rafi- bus, illos nauibus toleraudis pares, v- niuerfos pifeofos, complures repereris.

Montium notifiimi Tatra, Fratra, Matra, Szitna, et Silua Bacuntia; lacus Bala- ton et Peifo.

Quam late pateat Hungaria, quasue regiones attingat, fie àdparet, vt quilibet nullo cognouerit negotio, eam non pro- prie dici Pannoniam. Coinpleditur enim hodieque huius partéin duntaxat, caete- rum Daciae pariter ac Quadiae, confi- nes nobis olim prouiucias, et omuem Ia- zygum Sarmatiam. Pauuonia vero inde a Caetio monte per Styrios Carinthios- q u e , vitra Sauuin Humen pertinebat, in Superiorem, feuPrimam, et Inferiorem, vei Secundain Confularein diuifa. Illa, fi Philippum Cluuerium audias, complexa

conti-

continebat fuo partem Auftriae, Styriam,

• Carinthiam, Carnioliam, Croatiam s ' et ho- diernam Hungariam ad amuem Rabain; ad- pellabatur alioqui, ii non vniuerfa, fol- tein pars quaedam Valeria, a Diocletia- ni Caefaris filia : liaec caetera, quae trans

1 Danubium iacent, Slauoniam item et Bos- ' niam, in qua Sirmienlis, Budalia, et Aman- tina ditiones occurrunt. Speciatim Sauo Drauoque lluminibus conclufa Interamna- na, Sauienfis item, ac Riparienfis nomiua- batur. Caeterum Pannoniam Romani iam

confulibus tentarunt, ingreffus Iulius Cae- far, partem Auguftus, vniueriam deuicit Tiberius. Vandali poftea, G/othi, Hunni, Longobardi, Auares, Franci, Marahani partem regionis poifederunt, donicum ab

Huugaris, ex Aiiae iinibus egreflis, fub iugum, qui turn erant incolae, mittereu- tur. In Dacia a Tyra flumine ad Tibi- fciim extenfa, hae fere itidem, quas nunc

dixi, nationes olim regnabant, poft Ge- tas, Dacos , et Romanos. In lazygia, quae a Tibifco primum ad Morauam am- nem, dein ad Granuain duntaxat porri- gebatur, habebant Sarmatae, quos ho- die Slauos adpellamus, Henetarum po-'

ileri, cuin Ofis Gothinisque, Celtarum ftirpe generatis. A Granua fupra habi- tabant Quadi, quos poflxemum Moraui vel fedibus expulerunt, vel in ciues adoptaruut. Atque incolas quidem, a

Mora-

4

P R O O E M I V M.

Moraua ad Tibifcum, peculiari Com- mentatione expofui, * quos, ii cui vo- lupe fuerit, legat. Nec deerit foriitan, qui veteris Pannoniae et Daciae, quail-, turn hae quidem prouinciae ad nos per- ' tinent, hiftoriam fit elucubraturus. Haec dum aliis tradauda perinittiimis, equi- dem in praefens a Hunnica prima ori- gine ciiiium noftrórum res geftas ex- plicare inítitui, cum Hiftoriae Hunga- ricae confpedum, nec patriae veterum, feiforum me promere velle receperim.

A g e t itaque

* Prodiit Sopronii fub initium anni huius 1768. cum adiefta Epitome Schemnicii, Auguftoram gemino uduentu gloriofl, Rc- giis oblata manibus.

LI-

L I B E R I . D E H V N N I S

N

on tamen, etfi Hunnicas origines ex- plicare ordior , Scythicas inveftigare

conftitui ; ne in errorem incidam au- âorum opiuionibus multum difcrepantem.

Apud quosdam ambigitur , multos faifa tenet perfuafio, vniuerfa, quae de Scy- this veteribus fcriptores memoriae pro- dierunt, de Hunnis pariter intelligi debe- re. "Videas haec ab Hiftoricis varie difpu- tari, quae eo creuiiîe putantur, vt iam magnitudine fua laborent, et legentibus plus taedii, ac voluptatis praebitura vi- deantur. Et quanquam oportet rudern ve- tuftatem fc'ribendo fuperari : attamen, cum equidem vix quicquam hac in re fatis cer- tum affirmare aufim, nec dubia pro certis

poliere, hoc conatu in praefentiarum fu- perfedendum putaui, et non nifi de Hun- nis agendum. Atque ,in detegenda ho- rum quidem origine, noftra hac aetate,

Degtiinefius, Gallus, vir multae eruditio- nis, praecipuam quandam meruit laudem, quos,\ille quidem, ex campis Babyloniae in Tartariam Magnam exciuit, inter plu-

res

6

L I B E R I .

res affeclam nadus P. Prayum, Hungaram S . I. de patria praeclare, Ínter eruditos meritum. *

Nec eft, vt id quispiam dubitet, íuffira- gautibus domeílicis Annalibus. Apud Si- nanos audores , eorum iam anno M C C V I I . ante Chriftum natum mteriicitur mentio.

V t femper non bellicoíi m o d o , fed foe- cundi etiam habiti funt: fie creuere iam antiquitus cum virtute, tum numero ina- iorem in modum, vt muras Sinenfis, to- to celebratus orbe ad impediendum eorum incurfiones conílrui debuerit; de cuius ta- men initiis, magnitudine et ftradoribus non intereít noftra differere. Ambigi non poteft, vel refeduin , vel confummatum a Chihoamtio, Sinico Imperatore, a cuius iam morte, aufpiceDEO, Hunniacae gen- tis origines explicare conabimur.

SE-

* Vid. Annales veteres Hunnorum, Auavum et Hungarovuiii, Vindob. 1 7 6 ' . M . D E G V I G -

N E S Hiftoire Générale des Huns, des Turcs, des Mogols,*et des autres Tartarcs occiden- taux , avant, et depuis I. C . iusqu'a pre- fent - - ouvrage tiré des Livres Chinois, et des Manilfctits Orientaux, de la Tliblio- theque du Roi. Paris 1756. 1758.

S E C T I O I.

Be E u n n i s AJI at i eis.

P

oßquam Chihoamtius, cuius nunc me- mineram, viuere deiiit, iinperiumSi- narum, Hunnis vt vieinum, iic for- midabile, pluribus, prae vno reguare cu- pientibus, tanto foedius in partes trahe- batur, quo magis tyranni'inter fe time- bant, et alter alteram praeoccupare con-

nitebatur. Hoc adeo túrbido tempore, An.

facile accidere potuit, vtTeumanus impli-n. C citos tyrannide vexaret, et cum apud r"

Hunnos effet fama excellenti, Sinicis e- tiam Scriptoribus ante caeteros innotefee- vet. Nee nullam cauffam fubeffe videbant

tanti viri laudes praedicandi. V t enim verum geftarum gloria, lie imperii magni- tudme plerosque omnes antecedebat, quip- pe qui a flumme Irdifcho ad Amurem, et íontes Choangi rerum potiebatur; hodi-

erna Vtique Tartaria Magna. Filium ha- buit nomine Meteutn generofa indole, o- mnibus in primis earum, praeterquam vni ex pellicibus regiis, quae ex fe natum, i'egnare, prae illo .cupiebat. V t ad frau- dem acuta erat foemiaa, fuadet r< ' ad

I6 L I B . ' I . S E C T I O I .

Yuechienfes vt Tartaros, obfidis loco, quod petebatur, initteretur, interferens;

Fore tali modo conjiantem amicitiam, cum quibiu perpetua intercejfijj'et hoftilitas. V i x e o peruenerat Meteus , Teumanum rurfus f o l i c i t a r e : Barbaros Hunnico tiomini infeftifi fimos, dum al omnibus rebus imperatifiimi ejj'ent, repente hello adgrederetitr, facile pojj'e pads cogitatione Jecuros opprimi. I d e i u s m o d i e-

rat, vt cum indicia cauffa Tartaros pete- ret, Metea armis hoilium tollere nitere- tur. A t huic muliebre confilium, quod animum attenderat ad cauendum, celari non potuit. Itaque clam fefe a Tarta- ns fubduxit, et ad fuos delatus arma in Teumanum, non iam patrem, fediufidia- torem vitae fuae comparare adgreditur.

Nadus eft plerosque omnes (tarn inuifa eft cundis patricidii atrocitas) confilio- rum focios, deftiuationisque adiutores.

Ñeque vero folum, qui confcii erant, a- nimus vltione flagrabat, fed omnino mi- les ipfe iucoepta probare videbatur. Pa- tris itaque crudelitatem filius, perfidia de- fedionis vlcifcitur. Priusquam tamen ad manus veil tilín erat, fidem fuorum ex- pert urns , coniugein, qnatn quisque exi- mia caritate diligebat, neci pro fe trade- re iubet. Dirum exemplo facinus, nec tamen a populo nimis dedito recufabatur.

Repente omnes ad caedetn coniugum, qua*

ad uecem deuouerant, difcurrere, fiieui- re

re haud aliter, quam fi inuoxiae extrema meruiíí'ent. Tali documento de volúnta- te ad fe coníluentium certior f a d u s , ar- matos íingulari arte inftituit, et multa ill re militari partim noua'adfert, partim me- liora facit. Ita exercitacis copiis , etfi vix uumerum decern millium explebant, patrem, ingencibus exercitibus munitum, adgreditur, et virium vita pariter, ac re-, gno fpoliat : in eo certe vituperandus, 209 quod aufpicia regni a parricidio coepit.

V t u t fortuna confiliis iniandis, vt piuri- mum obftat, hie nihilo fecius pari felici- tate duplices profligauit Tartaros , e t , cum amplius ter cen íes millia fub figna coegerat, auulfa ab Hunnico imperio re- cuperaturus, praepotentes idtemporisSi- nas bello petiit, et nonnullas omnino prouiucias pace íada recepit,

Sublatns rerutn fucceifibus titulum 201 Tanjoi primus vfurpauit, quafi coelo ge- nitum díceres. Recruduitinteruallo tempo- ns bellum Sinicum, ciuili diffenfione, et pri- mo velitationibus ducebatur, Hunnis maxi- me infelicibus. Huiuscemodi initio Kao.ius, Sinarum Imperator tan tum mouebatur, v t iufto proelio congredi percupeiet : ne quid attameti, inconfulto conlilio faceret, mifit callidiflimos ex fuis, ad explovandum aduerfariorum et numeruin, et conatum.

Hunni, id quod erat, arbitrad, fortifiimos C quos-

LO L T É . I . S E C T I O f .

cfuosque municionibus, vel fitu Licorum occultant , leui armatúra, ec viliiiimo- rum turba, totius exercitus fpeciemmen- tiri iulïa. Speculatores eo modo elufi, poftquam ad fuos reuerterunt, Imperátori fpem certain, nullo negotio opprimendi huías piiiciunt, orantque, ne occaüonem a fortuna datam , e manibus diinitteret.

Ad hoc conülium plerique omnes acceffe- runt, praeter Lieukimum ducem folertem, et Hunnicae coniuetudinis apprime gna- rum, quiiníidias, v t res ipfa erat, veri- t u s , longa oratione, ab incoepto dehor*

tatur. A t Kaotius veritatis impatiens, fi quando, tunc praelerciin vtilia fuadentem abduci iuifit in vincula, ipfeque, v t fi vi- doriae certus, dudare orditur. V i x ali- quot fladia progreífus incidit, citra opi- nionem, medios in hoites , circuinueni- t u r , fentit fe deceptum, et vbi fua con- filia damnat, aegre in arcem Tantumfu f

munitatn natura et arte, etfugit ; in q u a , fine dubio, maximis obfeffus operibus, captus in potefiatein veniífet, ni v x o r M e t e i , viro acrius ingeniuin n a d a , tein- peftiue coiidocefecifféc : Non pojfe bene peri am pl am rempublicam vnius imperio ; et ea r t Caefari elabendi fecifiet poteftatem. Sup- puduit faäi priuientia muliebri libertati re-

ftitutum, cum vniuerfo exercitu, quem - habebat maximum , decerne fta tu erat»

Verum falubrioris n u n c , ac ante patieii' tior

tior confilii, cum multi pacem bello an- teferri aequum cenferent, etil magna in hoc eius intercetferat cupiditas, 11011 mo-

do animum mutauit belli inferendi, ied etiam Lieukimum vinculis exemit, peri- culo fuo, vera in medium cöniuiuilie e- dodus: adulatores contra, exploratutn ante dimiflps abftrahi iuflit ad capitale lup- plicium. Adparuit eo virn maiorem iu- elle veritati, quam vt plane fupprimi pof- fet, nec euitare adulatores meritam per- niciem. Pax dehinc confeda, llabilis, dum imperararet Meteus, etfi graues lübinde intercefferant ümultates. M u l t i , hoc r e g e , populi, inprimis varii nominis Tar- tari, ab Humus fub iuguni lniiTi fuut: vt adeo rerum geftarum magnkudine, inter ter Tanjoos Metea fuperarit nemo; vt- pote cuius Imperium a Corea et Muro longo ad Aftracan Siberiainque pertineret.

Poll hunc regnauit Loachamus , non i regni modo amplitudine, fed paterna o- mnino gloria praeferocior, in litteris ad Sinarum Imperatorem , libi tunc vediga- . lern hunc vfurpabat honorem : Magnus

Hunnorum Tanjous , coelo terraque Jaius a fole et luna in IbUum eueiius s. p. q u e m ta-

men, quia fuperftitio gentis, non vjs ex- prefferat, apud fuos, nullatn habet inui- ' diam. Regem Tartarorum Yuechienlium

fuperatuin cepit , cuius cranio demuiu C 2 Huu-

I6 L I B . ' I . S E C T I O I .

Hunni in iblemnibus lacrificiis pro pocu- lo vtebautur, Siliarum regiones , quod imperio fuo non parerent, identidemper- populabatur.

158 Ex hoc natus , Kiuntcbingus cognomi- n e , mortuo fucceifit patri, qui principe Sinarum iibi defponfa , pacem initio cum vxoris gentilibus, line dolo malo coluit:

poflea vero , quam hi aduerfarii, ac focii ehe maluerunt, Huuni Pekinenfem pro- vinciám inteítis armis inuadunt, holies in- geuti clade ltertiunt, et populationem late proferunt; amittunt nihilo minus, quia diuerlis locis bellum gerebatur , Ortufo- rum regionem, a Sinis armis fubadam.

126 A morte Kiuntchingi lis de regno fra- trein inter et Hliurn defundi exoritur, qua Jchifieus, (hoc enim priori nomeu additum erat) fuperior eualit, et patruelem acie fradum ad Chinenfes, perpetuos Hunno- rum inimicos fuga fe recipere coegit;

vnde pluriina in Hunniám redundarun*

mala. Adeo enim fupplicem non prodi- derunt, vt contra fumma ope adiutum v rent, rati diflidio ciuili opportune frang1

poffe Hunnos. Quamuis vero principiű bellum duci maiore fua calamitate, quail) aduerlariorum 11011 ignorarent: tarnen vf' que 11011 delliterunt; quoad 11011 modo iniifa lion recuperarent, fed Huunis quo'

que

, que finítimas eriperent regiones. Ichi- j fieus videns opes fuas in dies fenefcere, , hoftium e contrario maiorem in modum augeri, ad paeem peteudam eo magis a- nimuin adpiicuit , quod ante quadra- . ginta fuorum millia feceflionem fecerant, , non ambigebat contrafe armalaturos.

Aegrequidem, impetrauit tarnen, quo 1 1 4 j fibi Ougoeius , proles f u a , furrogaretur.

Miifi ad hunc funt legati Sinarum Im- peratoris, denunciatiun : vti fe gentemque tniuerjam fidei ßm permitteret; alioquin fru- ftra eos in folitudine, quo fe olim recipere fo- liti fuijjent, fpem defixuros, fecuturum fe cum cnpiis, qua Uli perfeuerarent, nec ante de- ftiturum, quam imperium omne armis deuicijjet.

Id fortunae Hunnis erat, quodminae in- tra verba ccnftiterunt. Ceffatuin vtrinque ab armis, qraeter quam q u o d , iam h i , iam illi furtiuis expeditionibus terrebant.

Mature rebus humanis exemptus, re- 10?

liquit haeredem imperii adniodum puerum, ac ob earn rem Vhl-Tanjoum nuncupatum.

Multi impuberem fpreuerunt aetatem, et iutendebant omnino, feu vana ambitione, feu aere alieno, feu deifique praefidio hoftium corrupti, infidiis tollere. Sed hie quidem plerasque euitauit, et, quod in fe cudebatur malum, in muidos for- tunae fuae conuertit.

C 3 Ex-

40 L I B . I . S E ' C T I O II.

I 0 3 Extindus in ipfo aetatis flore regnufl

íratri Kiulicho reliquit, vix alio nomine >

atque praeda nonnulla ex Sinis relata, ad polleros memorabili.

l o o Hunc excepit mínimo natu frater Trie*

íihens, cum manu íortis, tum conñlii ple- nus» A b hoc tame 11 viro plerique Run- norum deícierunt, qui aequuleo impoíiti, legatum Sinanum fociumíacinorisedixere.

Quod hic ea ex re in tetrum couiedus eft carcerem, Sinae ius gentium viola- t u m q u e f t i , Hunnis bellum indicunt. In- feliciter! vt conrtaret Numen conatus ÍMJ- probos odio deie/lari. Nain quamuis primo ímpetu Proregem Occidentis, cum arma-¡

ta manu obuiam fe profundentem obtriue-- r i n t , praedaque locupletati ouautes ad fuos regreffi: nihilomiuus tartien vfque eo adfli&i íunt portea, cum plures, ac aute,i in armis comparuerint, vt ex primo p r o e 4 l i o , vix quadringenti euaferint, fecundo,, quod odiduum perhibent durarte, i n q u o ! vltra ducenta Sinenüum armatorum erant • millia, cum Tanious vix dimidiam nuine-

ret partem, cum magna iadura, qua fa- mae, qua inilitis retugere debuerint. I11 tanto ímpetu curfuque rerum morte obiit 96 Tcietiheus, duobus reliáis ñliis , quo-

rum prior Orieutis erat Prorex, alter luin- mus militiae Praefe&us. P r a e h o c , ad fu- periorem, et patris arbitrium, et ius pri-

m o

I mogeniturae regni fafces deuoluebat. Sed quod et remotior eifet, et fama exierat, lethali morbo confiidari, proceres, ne

quid detriment! cundatione respublica pa- teretur , minori ius imperandi deferunt, eoufirmantque in eo honoris gradu. V i x dum pompa tantae follemnitatis deiiit, aduolat, quem mortuum exiltimarant, perculitque fuo adueptu principes , vt crederent ex fe poenas expetitum, et regnura fratris difcordiis, in partes tra- dum iri. Neutrum accidit. Gerinani nam- que , raro pofteritatis exemplo mutua contentióne alter alteri regnum obtrude- bant, donicum minor grandiorem natu, vel iugratiis cogeret rempublicam eapef- fere. Fadum in noftris eo magis prae- dicandum, quo faepius animaduerteris, meliori difciplina imbutos, modo v i , mo- do fraude ad imperia nifos.

Itnperauit ergo pro fratre Folokous, illo Onenti praeeffe iuffo. Nec huic, pro- ut ante eum aliis , cum Sinis (leerat ma- teria iimultatum, fed inprimis fpoliorum gratia. Haec, belli fane diffieillimi, fece- , re initium. Hunni cum intelligerent fibi

cum holte copiofifTnno ac folertiflimo rem effe, quod inopes ipfi reruni omnium, ac iinparati erant, in interiora regni fefe abdunt. Sinae fuapte cedentes, coados fugere rati; tanquam ad vidoriam confe- quuötur, nec ante fe in infidiofa itinera

C 4 de-

i6 L I B . ' I . S E C T I O I .

delatos fenferunt, ac vniuerii props de- Si lerentur, duce iutercepto. Dehme ad

pacem ftudia inclinabant vtrinque, inter quae Holokous occumbit, fratre, prae fi- l i o , fueceifore nominato , quia hie non prope puberem aetatem erat. Seditione tamen multum rempubUeam adtiigente,

antelatus eft patruo Hoyentius licuti aeta- t e , perinde natura leuis, ae parere, quam ir.iperare dignior. Auü itaque immaturo puero tradere imperium Hunni parum ab- luit, quin ad extrema perueiivent: fub iugum certe mii'fae gentes, partim in li- bertatem fefe adferebant.

6% Nihilo hoc felicior germanus erat Hin- lius. Tarnen venationis praetextu cum centum millibus Sinas adoriri ftatuerat, aftu magis , quam virtute fifus : at in ipfo conatu repentino morbo extin- guitur. Quo fadum, vt res Hunnorum ad interregnum veniret.

60 Citra opinionem tamen Prorex Occi- dentis Imperator dicitur Voyenkiu ius, ac- ceptior fuis futurus , ni reguaffet. Im-

perium adeptus pari faeuitia, paene ad- verfus omne genus hominum graifabatur;

fed iuprimis a quaeis fibi tendi lniidias fu- fpicatus erat. Non eft itaque mirandum, ii a quibus diligi oportebat, odio haberetur, daretque aemulis occaiionem imperii di- ftrahendi. In-

Interea dum Hohanfitts fidem implo- rat Sinarum a Tchiichio regnantur Hunni, qui remotis adueríariis, Oufiorum parte juris fui f a d a , cum paullo ante fe reges, imperii términos vix ac ne vix quidem tuerentur: ipfe non modo máximo animo hoftes a finibus arcebat, fed etiam ad oc- cidentem verfus, regnum tantopere pro- pagauit, vt fedem ad fontes Iaichi, in regno Aftracan conílituendo effet. Magni- tudinem quaefitae dominationis continua poffefíione firinaturus, bellumin Chinam Hohaníii ergo transferre meditatur; ve- rum in apparatu a Buchariae praefedo

vita exuitur. '

Succedit itaque Hohanfius Sinarum et 36 praeíidio, et beneuolentia, quam ille quo- quo modo penfaturus, nec icit modo cum his foedera, verum defponfa principe Im- peratoris, filio , firmat etiam. Hoc infe- l i x , quod imperium minus, ac volebat, haberet diutumum. Animam agens ex Principe coniuge natum, (plures euim, more gentis duxerat) impuberem adhuc, haeredem defignabat. A t illa, quod o- mmbus admirabile vifum, maritiun com- plexa fummis orare precibus: Filium vt ex /'ocia progenitum , quia maior ejfet aetate, re- gen dicent; h a e c r u r f u m : lllum iuberet im- perare, cui ius fortuna impertiuerat, et in quem pairis fuprema voluntas inclinar et, fore inter

C f Hun-

I6 L I B . ' I . S E C T I O I .

Hannos tarn fapientia, quam fide indutos, qui, dum Rex adoleuerit, cun'Üa prudentia Jua moderarentur.

Tandem poll tarn infigne, et imifita- ti exempli certamen modeitiae, fuffraga- tione cundorum ad maiorem annis, no- mine bo'chuloiiotium, regni poteilas trans- fertur, ea l e g e , quo, vbi hie decedent de vita, minor pleno imperet iure. Fadum id eil ante decennium, quam regnare coe- pit Teiemifius, p o i t e a Teiemo cheus, ac dein Natigtchiyajms, tranquillis Ilunnorum rebus.

12 Defcenderat horum poilreinus magna pompa in Chinam conueniendi imperáto- ri^ gratia, nec minore cum aniinorumte- ftificatione, turn muuerum inagnificentia excipiebatur. Non vrbs, fed regnumad euin vifendum videbatur concurrilie. Nec interim longo poll interuallo temporis, quamHunuus fe fuis reddit, Mamus qui- dam, homo inquies et ad crudelitatem natus, tyrannidem apud Sinas arripuit, opprelfa Hani, regnaute familia. Odio in Hunnos ante alios atrocior, iu quorum medio , quia nullum caulfam belli inferen- di reperiebat, fadionem clam parare in- greifus. vt inter fe ciues coinmitteret.

.0. LH fraudem, quae fnberat, fufpicati, i o poftquam Buchariae partis, quae libi in-

feiiíiíTiina femper erat, potiti funt, Vrchu- lio

lio jotio Imperatore renunciato , quod clam in fe parabatur , vi adperta auerruncare fufceperuut, translatis 111 Chinam armis , initio tarnen, quam confequentia euento- rum feliciores. Höfles enim cum tercen- tis millibus armatorum, diueriis in locis vires diftraduri, in Hunniáin introeunt, et maxima ex parte deuidam, in quinde- nas partiuntur dioecefes, totidemque vel filiis, vel nepotibus Hohanfii regundas tradunt; at ipfum Vtchulioiotium ita fran- gere nequiuerant, vt non in fines fuos frequenter excurreret, praedasque ageret opimas.

Quo minus attamen in morte eius, et *3 fciflione domeftica, et ira hollis regnum labefadaretur, Hienlium Imperatorem Hun- ni iubent, plurimum apud Sinas gratia va- lentem, quorum is poilea, fupra quam debebat, itudiofus fuit.

Poít hunc fenatus populiqüe Hunnici i S iuffu reguare inchoauerat Yuus, frater Hieulei, cui Mamus Sina, Tangum fibi in primis carum oppofuit, e t , quem obtru- debat, ilabiliri vt p o f f e t , maximis poft hominum meinoriam copiis Hunniae bel- lum intulit. Vtique infortunatiffime omni- Um! Nam cum alten regnum alienum quaerit, ipfe fuum amittit. Sinae quippe exfecrati fuperbam infolentiam Mami , quae vfu perpetuae crudelitatis intolera-

I6 L I B . ' I . S E C T I O I .

bilis fada erat, vita coiiceffa, i p o l i a n t , quam male tuebatur, diguitate. Suilule- re quidein tyrannum, at eaui'fas inteftino- rum malorum tollere noil poterant, iam h o c , iam illo ad fupremum regni houo- rem graifante. Ifto iam opportuno i i b i , v t putabat, tempore Y u u s omni fereba- tur cogitatione ad patriam liberandam; ne- que enim poterat pati, feditione maiorum vidam Hunniam, feruire barbaris, didi- t a n s : Sinas Mamum fe adiuuante opprejfifle;

redditam eo pro leneficiis gratiam , vt iam ae- quum videri oporteat, Sinas Hunttis tributes rurjus pendere. A c effecit omuino, v t hi duos iuter aemulos: quem ipfe vellet, Im- peratorem fequerentur; ad magnam oliin venturus famam, Hi dum externa adrni- niftrat bella, ad propulfanda fuis e linibus reuocatus, fortunae iuorum immortuus fuiffet.

46 Haeredem imperii filium dixit Punu- chum, fi q u a , ea vel maxime r e , infelix.

H o c enim Tanioo haud dubie ad vim res fpedare c o e p i t , et imperii Huniiici labare aignitas. Pens namque , Vtcholioiotio- rum progenies, feditiofum ac difcordio- fum vulgus ad fuas trähebat partes , et inquiete, dominandique libidiue eifecit, v t ea fere tempellate Hunni fub Taniois effe delinerent. Praeter i d , quod inteili- na mala in dies augebautur, infedorum

mul-

D E H V N N R S A S I A T I C I S . AI

multitudine, lue pecorum, ac hominum peile prope omnis exinaniebatur Hunnia, in quam infuper potior Aiiae pars coniu- rauerat. Tantis exagitatus cadann atibus Peus, origomalorum, quod praeterea in- iidiis petebatur, in Chinam ad falutem perfugic. Facilis itaque diuifui exftitit

Hunnia, cui ab eo tempore Septemtrio- 48 nalis partim, partim Meridionalis nomen • imponebatur, in qua pro vno duo regna- bant: illa Punuchum, haec Peum, Sina- rum clientelae obnoxium, fequebatur.

Nec potuit vnquam eo res peruenire am- plius, vtvniuerfa Hunnia f u b v n o T a n j o o effet. Septemtrionales a plerisque omni- bus, fed cumpriinis, qui ab eis feceflio- nemfecerant, popularibus, extrema pafli, pars ad Europam propius accefferunt.

A t ne hic quidein tranquillis elfe licuit. 93 Nec Iaichi fluminis obiedus, prohibere

potuit, quin Sinae veteres in eos exer- cerent inimicitias. Iguri ciuile obmouent bellum, fuperueniunt Tartari T o p a i , im- 134 plicitos domeftica calamitate, facile pro-

iligant , reliquos ad Volgam reiiciunt.

Quae tarnen res e o s , non tarn fregit, 318 quam erexit. Patria extorres terram, quae

eos aleret, armis quaerendam decreuerunt.

Adoriuntur proinde maximo animo, Y- entcaiorum leu Alanorum in Sarmatia A- fiatica, (regno Aftracan) gentem popu- ftm, caefo rege fubiugant, domicilia a-

pud

2 2 L I B . I . S E ' C T I O I I .

pud vidos collocant. Atqui hinc demum, m Europam inconditis agininibus tranliue- runt, vt adeo labi per errorem ueceife fit, qui vel originem Hunnis recentiorem tribuunt, vel eos nonnill a palude Maeo- tide arceffunt ; cjuo nomine mirari conue- nit multos, qui Hungarica componebant teinpora.

S E C T I O II.

Be Hunnis Europaeis.

uo potiffunüm tempore in Europani traiecerint Hunni, 11011 exigua lis eft inter Scriptores Hiftoriaruin. Proxime eft ad omnein verinmilitudinem, anno poft reparatam falutein humanam, feptuagefi- mo quarto fupra tercenteliinum, dum Va- lens Romanis iinperaret, rege Balamlere Tanaim fuperaffe. Primi commentores du- biae relationis vel boue oeftro percito, vel cerua duce paludeinMaeotida traieciffe prodiderunt tanta fiducia, vt ii hunc qui- dein Sinum ponti Euxini, et inaris Mediter- ranei perpetuo gelu duratum euiciffent o- mnino. V t hoc quidem tranfeamus in nar- rando, Hunni in citeriores oras Tanais delari, ingentein populorum inultitudinem mira celeritate fubegerunt, Polis, qui an- te vidi erant, et huc refugerant, Alanis,

vt rüdes olim ad refiftendum fuerint, diu- tius eaeteris , obnitentibus. Verum ho-

ruin

Q

mm dein quoque parce alio propulía, par-

te in focietatèm armorum adfcita, Oftrogo- 376 t h o s , a Tibifco ad Boryfthenem colentes, cum ferro inuadere ftatuunt. Ermatiaricus>

rex qui fuerat Gothorum, defperatis ré- bus, videns rerum fuccelfu tumentem fe- rocemque holtern contra fe tendere, v o - luntaria occubuit morte, ciuis inale con-

• • 1 • • • fcii, quain régis de república bene- menti potius muñere fundus. Ita redore denu- datum populum difficile non erat Balaïu- beri fubiicere praeter, qui ad Viigotho- rum focietatem, in Moeiiam , demigra- rant, timoré perterriti. *

Prolata bienuiuin a Tanai a d l û r u m et 377 Tibifcum ditione, feu v i , feu indulgentia

Gratimi ac Valentvihni Caefanim , Hunni laetam folo Pannoniam obtinent. Nonduin , heic ftabiliuere fedes, iam a Vfigotbis in auxilium aduerfus Orientis Imperatorem arceffebantur, quo bello ipfe occidit V a - lens. Gratianus, quo iain fere impune graffantem

lioftium multitudinem disiice- ret, arceffit ex Hifpaniis T h e o d o f i u m , 379- ducem rerum geftarum faina inclutum. Tra- dit tanto viro fummam belli, e t , quod fponte faduru3 erat, rnonet, reipublicae

fa-

* Mulris haec perfequuntur M A R C E L L I N V S L 3 . I O R N A N D E S in reb. Geticis c. 24.

S Ó Z O M E N V S Hift. Eccl. L . 7 . c. 27. P . D E - S E R I C I V S Comment. Tora. III. P. 1. c. 5 .

I6 L I B . ' I . S E C T I O I .

fatageret. Is non minus fua j, ac Im«

peratoris volúntate eo rem perduxit, vt, polito odio, in amicitiam vtrinque venire- tur; nec tarnen alias, cjuam vt Hunnis praedae et tumultuum auidis, nec vbi po- pulo Romano damna facerent, deeem et nouem auri librae muneri darentur. *

Obtinet vulgaris opinio, figna fuiffe collata cum Macrino et Detrico, praetori- bus Romanis, ad Potentianam primum,tum in agro Kesmarkieníi (fors Kicenli ad Po- lonium) neutramque aciem ex certamine, fine iadura, abiiffe, ad extremum viciffe Hunnos. ** Sed ad finnandam commemo- rationis liuius fidem, praeter remo tarn ab antiquitate credulitatem, vix quicquam 383 attuleris. Certius elf Valentinianum iu-

liiorem perfuafiffe Hunnis , fraterno v t bello praeponerent , quod Gratianus contra Maximum, tyrannidem adiedan- i tem, in Gallia orfus erat, et huic cum Alanis inferuirent. Nec illi quidem dilfen- ; fere ; quos tarnen , cognita fratris ne- ce , Galliae iamiam adpropinquantes, ; 384 per Alamanniam domos redire iufTit,

praetexens, iuimicitias padionibus fopitas.

Scriptum reliquerunt nonnulli ea occaüo- ne

* Vid. Ü R O S 1 V M L 7. c 34. F A V L . D 1 A - C O N . Hift. L 1 1 . A D O b l . in Ghron. ad an.

079 Z O N A R A M A n n a l . T o m . I I . L . 1 3 . § . 1 7 . j

**' T H V R O C Z I V S Part I.e. u . B O N F Í N I V S D e c . I. L . 3 .

ne Himnos in D. Vrfulam cum XIM. vir- ginibus apud Mbguntinos íaeuitiam ' ex- ercuiffe, in Bafilica demum fepultas, quod tamen hodie perplurimi dubitant.

Commodum auro locupletati reuerte- renoftri. Gothi enim rege Winifhario

(permiffum namque erat proprios habere, Hunnis obnoxios) dum fortunam, quain Antas vfi funt, inconfultius fequuntur, ab Hunnorum defcifcunt imperio.

De quorum defe&ione cum delatuin 38 f fuiffet, Balamber magnis itineribus, cum multitudine fuorum, in rebelles properat, V t erat plenus animi et yi&oriarum : vin- citur tamen, primo atque altero conçurfu, tertio demum, interemto manu fuá Wini- thario, ita vniuerfosperculit; vt fe in obfe- quio manfuros facrameuto religionis ob- ttringerent. Accepta fides, et, quia rex de- nuberet in domum regis Gothorum (caefi e- nim neptem Waladamarcam fibi matrimo- nio adiunxerat) affinitatis vinculo firmatur, vtriusque populi laetitia ac emolumento. *

A t non diu fupererat Balamber, parutn- que vfura tantae rei perfrui potuit, poll cuius obitum fuinma imperii ad Char atona 387 defertur. Huius illuftriifimum fa&um eft 388

Ma-

* I O R N A N D E S de rebus Get. c.ag. A M M I A - N V S L . 3 I . S I G E B E R T V S in Chron. ad 386. f.