Q
Uoniam Casula nostra P a llii potius , aut P luvialis, sacrae vestis, quam hodiernae Casulae, figuram praesefert, atque sacram hanc Vestem cum pallio S . Stephani Regis (quo Hungariae Reges inter Coronationis ritus utuntur) nonnulli Scriptores confedere; idcirco de Ve
teris Casulae forma quaedam isthuc congerenda duximus, quae ad Casulam nostram, ejusque mu
tatam aliquantum figuram, deinde applicabimus.
Casulae seu Planetae vocabulum ad indicandum amplum, ac solenne vestimenti genus, quinto, sextoque saltem post Christum saeculo in usu fuisse, ex Cassiano disc imus de habitu Monachi lib. I. cap. I. pag. 13. edit. Atrebati 1628. ubi -Planeticarum atque Birrorum pretia simul, am
bitionemque a monachis declinandam m onet;
& S. Isidorus in Regula monachorum Cap. 13.
Planeta monachos non uti testatur. Procopius quoque lib. 2. Vandal. Casulae meminit. Ess e vero rem eandem Casulam & Planetam memo
ratus Isidorus Hispalensis lib. 19. Origin. Cap. 24.
pag. 265. Edit. Paris. 1601. ita docuit ( , ,
Ca-sula est vestis cucullata, dicta per diminutio
nem a Case, quod totum hominem tegat, quasi minor Cala, unde & Cuculla, quasi mi
nor est Cella. Sic & Graeci Planetas dictas vo lu n t, quia oris errantibus evagantur.) Nam graecum Planetes, Erronem latine reddi
mus.
Originem vocabuli Casula, ejusque fo rm am Hrabanus Maurus lib. I. de Instit. Clericorum
Cap. 21. pag. 7. Tom. VI. operum, Edit. Colon.
exposuit ita , dum agit de vestibus sacerdotali
b u s: ,, Septimum sacerdotale indumentum est, quod Casulam Vocant; dicta est autem per di
minutionem a Casa, eo quod totum hominem tegat.) Casulae cum cappa, seu cuculla se
ptimo jam saeculo, ut sacri item vestimenti, me
minit Gregorius Turonensis in vitis Patrum , Cap. VIII. de sancto Nicetio Lugdunens. Episc.
§. V. pag. 188. Edit. Paris. cura Ruinarti. ita narrat de Nicetio: ,, Et quia novimus Priscum Episcopum huic Sancto semper fuisse adver
sum, Diacono cuidam hujus Casulam tribuit*
Erat autem valida, eo quod & ipse vir DEI robusto feilset corpore : Cappa autem
hu-jus indumenti ita dilatata erat, atque consu
ta, ut solent in illis candidis fieri, quae per Paschalia festa Sacerdotum humeris imponun
tur; ibatque Diaconus cum hoc vestimento discurrens, ac parvi pendens, de cujus usi
bus remansisset, hoc habens in lectulo, hoc utens in foro &c.
P orro FLACCO A LCUINo seu A LBINo teste, d e o f f i c i i s : C a s u l a s u p e r omnia vestimenta ponitur. Similia habet lv o CARNoTENsis , ser mone III. de Rebus Ecclesiasticis. Porro Casu
lam vestem cucullatam vocat Isidorus, & Gre
gorius Turon. (uti retulimus ) ipsa mque interdum Casulam, cucullam dici, Theodemarus Abbas, sae
culi IX. scriptor testatur. Cum enim totum homi
nem teg a t; caput quoque ea contegi necesse est. Itaque proprie videtur Cuculla, seu Cap
pa pars esse Casulae, aut ei adjecta lacinia, qua caput tegebatur. Si quis majoris notitiae de Ca
sula cupidus fuerit, consulere potest glossarium mediae & infimae latinitatis Caroli du Fresne Do
mini du Cange, pag. 969. & sequenti. Nobis pauca ad rem nostram propius facientia excer
pere placuit sequentia : ,, Cum vero
Scripto-rum plerique Casulam dictam a casa scribunt, quod totum hominem, ut Cala, tegat, respe
xerunt ad veterem Casularum formam, quae totum revera Sacerdotem a collo ad pedes ambibat, atque adeo brachia ipsa & manus tegebat; ita ut si iis ad sacra facienda , aut ad alios usus vellent uti, necessum haberent Casulam ad utrumque latus erigere, aut fi
bula cohibere, q u o d observare est ex loco Laudato R u p e r t i . Petrus Comest. in Hist. Scholast. Exod. cap. 63. de vestibus Pontifi
cum veteris legis scribens: modice stringeba
tur, & usque ad tibias dependebat ad decorem,
dum Sacerdos nihil operabatur, cum autem sacrificabat, ne impediret, pendentes summita
tes super laevum humerum reflectebat; unde
& forte Diaconus quandoque Casulam plica
tam eidem humero superponit. Quo spectant ista ex Bernardo M onacho in consuetud.
Cluniac. M SS. cap. 74. de Sacerdote sacra facturo : Sicque Casulam induit; quam etiam s o c i u s s t u d i o s e i n t e r b r a c h i a plicat, & amictum desuper aptat. Atque inde Casularum hodiernarum nata est forma, quod ultro qui
vis fatebitur, qui S. Gregorii Magni PP. ex
musivo expresiam, quae habetur post ejus vi
tam a Joanne Diacono exaratam, & Episco
pi alterius in Ecclesiae S. Germani Pratensis porticu, & similes quae visuntur Romae in ve
teribus Ecclesiis, attentius expenderit & con-sideraverit.)
Liceat jam isthaec de Casulae fo rm a, deque Cuculla seu Cucullo, dicta ad nostram Casulam applicare.
Itaque in Casula hac nostra collare illud K .
& ipsum vetusti operis, ad Cucullam pertinere arbitror, nam ejusdem duo extrema si sub men
tum revocentur, veteris in sacra veste Cucullae speciem circa caput lacinia illa form abit; V i
dimus porro eX Laudato du Fresne, Casulam integrum undiquaque: vestimenti genus fuisse, ita , ut Sacerdos sacra operaturus, cogeretur elevata., ac replicata anteriore vestis parte ma
nus exserere. Ea res cum perquam incommo
da, accideret, praecipue quando sine Diacono
rum obsequio Sacerdos sacra faceret : subinde Casulae utraque ex parte fo ramine aliquo pertu
sae, ac denique omnino disciss ae sunt. Haben
tur hodie vetustae Casulae, binis ad exserenda
brachia foraminibus pertusae ; donec ad com
modiorem formam, quali nunc utimur. Sacer
dotum Casulae sint reductae, scissa, utrimque fo
raminum loco Casulae inferiore parte, aliquoque relicto sinuamine, quod foraminum velut Ve
stigia indicaret. In celeberrimo Asceterio Mel
licensi inferioris Austriae, servatur Casula per
vetus, crucifixi Servatoris & variis Sanctorum iconibus, subtili telae coloribus impressis deco
rata : est illa undique clausa : nisi quod ex utro
que latere magnum pateat foramen, quod ex
serendis manibus facilem transitum praebet. At enim Casula haec nostra hodie non est undique integra, neque foraminibus pertusa , verum ut initio dicebam, Pluvialis, aut Pallii nostri spe
cie. Eam igitur suspicionem primum, & vero certam deinde opinionem con cep i: fuisse Ca
sulam hanc quoque olim undique integram, sed subinde disciss am,& partem quoque aliquam ab
latam esse, redactamque in hanc Pallii formam.
Sat manifesta hujus discissionis indicia praebent, illae mancae imagines, quae ad sinistrum latus pri
mi & alterius figurarum ordinis positae, in ter
tium excurrunt elementis A. & B D . in Schemate notata. Iconismus A. quadrangulo limbo cin
ctus.
ctus , aliqua sui portione ita inscriptus est : O SPES Certa salutis, ita suppleo ex Petro de Reva, figurarum isthic nulla discernitur: Reva
ju
s Crucifixi figuram adfuisse notat, ad cujus si
nistrum haec inscriptio OSPES C Iconismus BD . ovatae figurae limbo Christum stantem, aliam
que ad ejus pedes partem figurae continet, cum Epigraphe mutila R. A . ETOBVQPBRA hanc Epigraphen Petrus de Reva sic scribit. R. R.
E T . O. B. V T B R R .
Magis porro comprobat Casulae immutatum situm To ad finem longioris in media fere Casula inscriptionis relictum , cui olim juncta erant elementa E G IN A , ad initium ejusdem in
scriptionis nunc male constitutae, quae res plane arguit, totam Casulam ad pectus Sacerdotis o
lim connexam, contextamque, atque adeo for
ma vetustae Casulae undique clausam fuisse.
Illud quoque in Casula nostra servatum ani
madverto, quod ex Historia Episcoporum Antisiodorensium
colligit Eruditiss imus du Fresne in Glossario ad Scriptores mediae & infimae latinita
tis, ad vocem Casula : nempe casulis veteri
bus
bos formam Pallii Archi- Episcopalis attextam fuisse. Nam in venitu hoc nostro fascia verti, calis media V V . cum zona E E. similem omni
no figuram conficit.
Materiam Casularum cum holofericos, au
roque, aut argento divites pannos, tum subti quo bis mentio fit Planetae de Cendalo. Cen
d a lu m
vero, feu cendatum sindonem nonnulli ibidem interpretantur , vel telam subsericam : sive ex graeco Σινδώ ν, sive ex Arabico Candal
(folium tenue) derivatum fit sindonis vocabu
lum. Ex ejuscemodi tenuissima sindone Casu
la haec nostra constat, figuris sacris eleganter adpictis, ut initio dixeramus.
ANIMADVERSIONES
INSCRIPTIONES ET FIGURAS
C
A S U L A E .
E multiplici hujus Casulae Epigraphe, variis
que Christi Servatoris, D E Ipare , Sancto
rum-rumque figuris, veterem illam. Vereque Catho
licam pietatem, & Regis pientissimi, & inclytae Nationis nostrae Hungaricae condiscimus, quae ita spem salutis omnem, gloriamque in Christo Domino repositam habuit, ut S. DEIparae, San
ctorumque imagines etiam in instrumento Sa
crificii Missae proprio, proponere, atque adeo insignem aliquem Virginis Beatiss imae atque San
ctorum cultum ac pia suffragia minime exclude
ret.
Quam cuperem, ut sacrum hoc Vestimen
tum inspicerent, ac citra obfirmati animi per
turbationem considerarent Hungariae nostrae protestantes illi, potissimum Reformatorum, uti se appellant, nonnulli, qui S.Stephanum Regem tali Religione fuisse jactant, qualem ipsi profi
tentur. Sed ex hoc sacro Vestimento, irrefra
gabili Religionis S. Stephani testimonio , alia condiscant, & ad veteris Ecclesiae sinum rever
tantur.
Orthographiae leges, quam infeliciter inter
dum a criticis constituantur pro singulis ferme saeculis. Vel hujus Casulae inscriptio monet, quod praesertim ad characterem formae majoris facit.
Sane isthic in eadem linea diphtongus ea- dem & A E , & A E , & E scribitur, nempe H EC --- MARIAE - - SITAE.
Porro literae duae M . atque E. modo ro
tunda, alias angulosa forma occurrunt. T o A.
tam sine quam cum lineola media transversa com
paret : litera G. plerumque inferiorem ductum quasi in spiram ad sui cavitatem dimidiam retor
quet. Duo puncta, notis numericis Romanis adjuncta,hic etiam sunt obvia: tria puncta magis usitata eo lo co , quo nos duo puncta aut ine
diam notam ponere sedemus. .
Leviora haec sunt; at illud minime praeter
eundum , inscriptiones omnes latino characte
re , ac idiomate conceptas, atque pro more, tum in Occidentali Ecclesia invalescente, ryth
micos Versus comparere: praeterea sanctos Mar
tyres exhiberi (praeter Judaeum Stephanum) la
tinae potiss imum Ecclesiae : Vincentium, Clemen
tem, Sixtum, Cornelium, Laurentium, e quibus tres Papae Romani, Diaconus unus: Graecae ve- ro Ecclesiae nonnisi pauci illi Martyres expressi sunt, quos complures Occidentales quoque Ro
manae
STILTINGUS S. J. Sacerdos in vita S. Stephani Regis: Act. Sanct. Die II. Se‑
ptembris. Item CAROLUS PETERFY Soc. J.
in Praefat. Ad Tom. I. Concil. Hungar. & pag. 5.
manae Communionis Ecclesiae colebant , Cosmas, Pantaleon, Georgius. A ccedit: Petri Aposto
li figuram tegumento capitis ornatam esse stria
to , ac velut radiato, reliquorum Apostolorum non item.
Denique annus Incarnationis, praeter Indi
ctionem, more Occidentalium rite consignatus es t : quae omnia latis ab se loquuntur: & Ste
phanum Regem Hungaricae Coronae, & Eccle
siae felix illud exordium , Sedi Romanae, non Constantinopolitanae Ecclesiae, in acceptis re
tulisse ; tametsi alia eam in rem minime desunt argumenta, qua per multa certaque s uppetere egregie adversus Schwarzium Hallensem dida
scalum ostendit:
Quod vero A. & Ω . Christo adscriptum sit , nihil sane probat pro orientalis Ecclesiae in Hun
gariam inducto ritu; nam hae duae graecae literae, Monogrammati Christi adstitutae, & in occi
dentalium Imperatorum numis, & in Christiano
rum sepulchralibus lapidibus in Italia, Gallia, Hispania passim occurrunt, atque in Constanti
ni