• Nem Talált Eredményt

Omnis autem et animadversio et castigatio contumelia vacare debet neque ad eius, qui punitur aliquem aut verbis_castigat, sed

LIB. I. CAP. 25.

.69

Nec vero audiendi, qui graviter irascendum inimicis puta- 88 bunt idque magnanimi et fortis viri esse censebunt. Nihil enim laudabilius, nihil magno et praeclaro viro dignius placabilitate atque dementia. In liberis vero populis et in iuris aequabilitate exercenda etiam est facilitas et altitudo animi quae dicitur, ne, si irascamur aut intempestive accedentibus aut impudenter rogan-tibus, in morositatem inutilem et odiosam incidamus. Et tamen ita probanda est mansuetudo atque dementia, ut adbibeatm* rei publicae causa severitas, sine qua administrari civitas non potest.

Omnis autem et animadversio et castigatio contumelia vacare

natura-70

2 6 Atque etiam in rebus prosperis et ad voluntateni nostrani 90 fluentibus superbiain m a g n o opere, fastidium arrogantiamque fugiamus. N a m ut adversas res, sic secundas immoderate ferre levitatis est praeclaraque est aequabilitas in o m n i vita et i d e m semper vultus eademque Irons, ut de Socrate itemque de C. Lae-lio accepimus. P h i l i p p u m quidem Macedonum regem rebus ge-stis et gloria superatum a filio, facilitate et humanitate video su-periorem fuisse. Itaque alter semper magnus, alter saepe turpis-s i m u turpis-s , ut recte praecipere videantur qui m o n e n t , u t , quanto superiores s u m u s , tanto nos geramus submissius. Panaetius 4?, f 7 a > . "quidem , A f r i c a n u m ^ a u d i t o r e m et familiarem s u u m s o l i t u m ' ait

• ir^i. r L ¿ Í £e re , ut equos propter crebras contentiones proeliorum

ferocl-1 A t a te exsultantes domitoribus tradere soleant, ut iis facilioribus . ffg I . possint u t i , sic h o m i n e s secundis rebus effrenatos sibique

prae-.iidenles t a m q u a m in g y r u m rationis et dpctrinae duci oportere,_

7/-/i'itt^·· ut perspicerent r e r u m b u m á r i a r u m imbecilbtatem varietatemque

J * . .. J3 1 fortunae.' Atque etiam i n secundissimis rebus m a x i m e est

uten-" Y ^ ' y4. d u m Consilio a m i c o r u m iisque m a i o r etiam q u a m ante tribuenda / ' ' f¡r Y . -auctoritas. I i s d e m q u e t e m p o r i b u s cavendum est ne

assentatori-bus patefaciamus aures nec adiilari nos s i n a m u s , in q u o falli Yi /y¿i-¿v,¿Jacile est. Tales enim nos esse p u t a m u s , ut iure l a u d e m u r : ex quo nascuntur innumerabilia peccata, c u m homines inílati opi-nionibus turpiter irridentur et in maximis versantm· erroribus.

. .'• 92 Y s Sed haec quidem hactenus. Illud autem sic est i u d i c a n d u m ,

, . les esse dicunt, sed etiam utiliter a 2V'' Y. natura datas,

j·)· . ; 2 6 . 90. de Socrate: Tusc. Ill, 15, ,•· .-4Í J .31 Hic est iste vultus semper idem,

>..>---i»!,i quem dicitur Xanthippe praedicare j ' solita in viro suo fuisse Socrate, , ; eodem vultu semper se ridisse

ex-; r euntem illum domo et revertentem.

/.li It-L·) -¿i C. Laelius Sapiens, der Freund

·_ . J des jiingern Africanus, wird auch - 'Y/'-de amie. 2, 6 mit Sokrates

vergli-cben. Ueber seine Heiterkeit §.108;

•Y, ^ ' A'gl. z. in, 4, 17.

' s " 7 * V xrideo, d. i. constat, §. 3 quod ne-ìndni Graecorum video contigisse.

'1 - y, \ Tuse. IV, 22, 50 de L. Bruto for-v ; for-v ? -/ • e : ·'' tasse dubitarim, for-video enim

utrum-. "ì ' iue cominus ' ictu cecidisse con-' ,con-'trario.

1 ' perspicerent. Man beachte deu Wechsel der Modi.

91. assentatoribus. Das W o r t ' hat immer wie ,Schmeichler' einen tadelnden Sinn, z. II §. 63.

adulari steht bei Cic. nie passi-visch ; man hat darum auch hier aus dem Dativ assentatoribus eos als Subject zu ergänzen, s. z. II, 4, 14.

6, 21. ad fam. I, 7, 8 quod eo liben-tius ad te seribo, quia nascenti pro-pe nostrae laudi favisti, simulque quodvideo non novitatiesse invisum.

de div. I, 18, 42 nonne perspieuum est ex prima admiratione hominum, quod tonitrua iactusque fulminum timuissent, credidisse.

92. Illud autem: s. z. §. 70. In §.

71 ist die ßetheiligung am Staatsle-ben, wenn die Befähigung dazu vor-handen ist, als Pflicht hingestellt:

hier soll gezeigt werden, wie auch für die, welchen die adiumenta

re-LIB. I. CAP. 32 — 34.

71

m a x i m a s gerì res et m a x i m i a n i m i ab iis, qui res publicas regant, q u o d earum administratio latissime pateat ad p l u r i m o s q u e per-tineat, esse autem m a g n i animi et fuisse multos etiam in vita otiosa, qui aut investigarent aut conarentur m a g n a quaedam se-seque s u a r u m r e r u m finibus continerent aut interiectu inter phi-losophos et eos, qui rem publicam administrarent, delectarentur re sua familiari, n o n eam quidem o m n i ratione exaggerantes ne-que excludentes ab eius usu suos potiusne-que et amicis impertientes et rei publicae, si quando usus esset. Quae p r i m u m bene parta sit nullo neque turpi quaestu neque odioso, t u m q u a m p l u r i m i s , m o d o d i g n i s , se utilem praebeat, deinde augeatur ratione, dili- . gentia, parcimonia nec libidini potius luxuriaeque quam liberali-tati et beneficentiae pareat. Haec praescripta servantem licet magnifice, graviter animoseque vivere atque etiam simpliciter, fideliter, vere f h o m i n u m amice.

Sequitur ut de una reliqua parte honestatis dicendum sit, 2 7 i n qua verecundia et quasi quidam ornalus vitae, temperantia et 93 modestia omnisque sedatio perturbationum animi et rerum mo~

rum gerendarum fehlen, die Tu-gend einer hohen Gesinnung mög-lich ist, und darum wird nochmals auf die §.71 besprochene Frage zu-rückgegangen.

aut investigarent entspricht dem

•aut interieeti, dagegen bildet aut conarentur mit dem Vorhergehenden ein Glied.

primum — tum—deinde: die ge-wöhnliche Folge ist primum — deinde

— tum, von der äusserst selten ab-gewichen wird. Unger wollte darum deinde augeatur — parcimonia vor-anstellen.

magnifice, edel, erhaben, bezeich-net das Verhalten des magnanimus zu Andern und zu den äussern Din-gen; graviter, mit Würde, d. i. ohne Leidenschaften, anänose, muthig, tapfer.

vere hominum amice. So haben die besten Hdss.; aber unmöglich kann amice mit dem Genetiv ver-bunden werden, dessen Adjectivum nur erjt durch eine Uebertragung vom Substantivum her diesen Casus bei sich hat; finden sich doch kaum Adverbia wie eupide und appetenter

mit dem Genetiv. Die schlechtem Ildss. haben vitae h. am., eine un-glückliche Conjectur, die keinen verständigen Sinn giebt, und sich auch nicht durch Stellen wie Π, 3, 9 nulla pernicies maior hominum vi-tae potuit ajj'erri vertheidigen lässt.

Der Sinn fordert generi hominum amice, der Allgemeinheit der Men-sehen Freund, und so würde wol zu schreiben sein, wenn picht die Aen-derung zu gewaltsam, und die Wort-stellung hominum gcnus bei Cicero stehend wäre, §. 70.

2 7 . 93. Der vierten Tugend, σωφροσύνη, ordneten die Stoiker nach Stob. ecl. eth. p. 106 unter:

ευταξία, χοαμιότης, αϊδημοαύνη, (γχράτεια. Panaetius und mit ihm Cicero haben diese Fintheilung bei-behalten, doch schickt dieser eine Besprechung des decorum im Allge-meinen voraus §. 93—100 (s. Einl.) und handelt dann von (γχράτεια, temperantia 100—125, von der αϊ-δημοαύνη , verecundia c. 35, von der χοσμιότης, pulcritudo c. 36 — 39, von der ευταξία, ordo rerum et opportunitas lemporum c. 40 f.

dus cernitur. H o c loco continctur id, quod dici Latine d e c o r u m potest: Graece enim TCQSTCOV dicitur. H u i u s vis ca est, u t ab h o -94 nesto n o n queat separari. N a m et quod decet h o n e s t u m est et

q u o d honestum est decet. Qualis autem differentia sit honesti et decori facilius intellegi quam explanari potest. Q u i d q u i d est enim quod deceat, id t u m apparet, cum antegressa est honestas. Ita-que n o n solum in hac parte honestatis, de qua h o c loco disse-r e n d u m est, sed etiam in tdisse-ribus supedisse-riodisse-ribus quid deceat appadisse-ret.

N a m et ratione uti atque oratione prudenter et agere q u o d agas ' considerate o m n i q u e in re quid sit veri videre et tueri decet,

contraque falli, errare, labi, decipi tarn dedecet q u a m delirare et mente esse c a p t u m , et iusta omnia decora s u n t , iniusta contra, ut turpia, sic indecora. Similis est ratio fortitudinis. Q u o d e n i m viriliter a n i m o q u e m a g n o fit, id d i g n u m viro et decorum videtur:

95 q u o d contra, id ut turpe sic indecorum. Q u a re pertinet q u i d e m ad o m n e m honestatem h o c , quod dico, decorum et ita pertinet, ut n o n recondita quadam ratione cernatur, sed sit in p r o m p t u . Est enim q u i d d a m , idque intellegitur in o m n i virtute, q u o d de-ceat: quod cogitatione magis a virtute potest q u a m re separari.

l i t venustas et pulcritudo corporis secerni n o n potest a valetu-d i n e , sic h o c , valetu-de quo l o q u i m u r , valetu-d e c o r u m , totum illuvaletu-d q u i valetu-d e m est cum virtute c o n f u s u m , sed mente et cogitatione distinguitur.

96 Est autem eius descriptio duplex. N a m et generale q u o d d a m decorum intellegimus, quod in omni honestate versatur, et aliud buie subiectum, quod pertinet ad singulas partes honestatis. At-que illud superius sic fere defìniri solet, , decorum id esse, quod

94. intellegi, gedacht werdeo, §.

126 difficilis ad eloquendum sed sa-tis erit intellegi. Brut. 6, 23 dicere bene nemo potest nisi qui prudenter intellegit. Eine Definition von dem decorum im Allgemeinen, d. h. der an der Tugend zur Erscheinung kommenden Massheit und Schön-heit, wird nicht gegeben. Alan muss sie sich aus den Worten quidquid id est quod deceat — honestas und. ita pertinet, ut non recondita quadam ratione cernatur, sed sit in promptu zusammenstellen.

95. pertinet quidem. Der Gegen-satz, den quidem ankündigt, liegtmit einer Anakoluthie der Rede in quod cogitatione magis cel.

quiddam ist mit Nachdruck gesagt:

etwas Bestimmtes; de fin. III, 7, 23 ut membra nobis ita data sunt, ut ad quamdam rationem vivendi data esse appareat. de orat. III, 10, 37 ergo haec et agenda sunt ab oratore et dicenda quodam modo,

confusus: II, 3, 10.

descriptio: s. z. §. 21.

96. in omni honestate, in dem Sitt-lichen im Allgemeinen; also nicht in jeder Art des Sittlichen, s. z. §. 41.

decorum id esse. Dieselbe Defi-nition passt nach c. 4 de fin. III c. 6 (vgl. Einl.) auf das honestum. Es ist also darin der Unterschied zwischen dem Sittlichen an sich und der ihm eigenthümlichen Erscheinuug, dem decorum, ausser Acht gelassen.

LIB. I. CAP. 32 — 34.

73

consentaneum sit h o m i n i s excellentiae in eo, in quo natura eius a reliquis animantibus differat.' Quae autem pars subiecta ge-neri est, earn sic definiunt, ut ,id decorum velint esse, q u o d ita naturae consentaneum sit, ut in eo moderatio et temperantia ap-pareat cum specie q u a d a m liberali.' Haec ita intellegi p o s s u m u s 2 8 existimare ex eo decoro, quod poetae sequuntur, de quo alio loco 97 plura dici solent. Scd turn servare illud poétas, quod deceat, d i c i m u s , c u m i d , quod quaque persona dignum est, et fit et dicitur, ut, si Aeacus aut Minos diceret:

Oderint, turn metuant, aut: *

Nat is sepulcro ipse est parens,

indecorum videretur, q u o d eos fuisse iustos accepimus: at Atreo dicente plausus excitantur: est enim digna persona oratio. Sed poetae quid quemque deceat ex persona iudicabunt. Nobis autem personam imposuit ipsa natura magna cum excellentia praestan-tiaque a n i m a n t i u m reliquarum. Quocirca poetae in m a g n a varie- 98 tate personarum etiam vitiosis quid conveniat et quid deceat vi-d e b u n t , nobis autem cum a natura constantiae, movi-derationis, temperantiae, verecundiae partes datae sint cumque eadem na-tura doceat n o n neglegere q u e m ad m o d u m nos adversus homi-nes geramus, efficitur ut et illud, quod ad o m n e m hohomi-nestatem pertinet, decorum q u a m late fusum sit appareat et h o c , q u o d spectator in u n o quoque genere virtutis. Ut enim pulcritudo

cor-definiunt, ut—velint: vgl. I, 3, 8.

2 8 . 97. atio Inco: in den Lehrbü-chern der Rhetorik und Dichtkunst.

So stellt Cic. or. 21, 71 für den Red-ner die Vorschrift auf: semperque in omni parte orationis, ut vitae, quid deceat est eonsiderandum, quod et in re de qua agitur positum est, et in personis et cor um, qui dicunt, et eorum, qui audiunt.

Oderint, turn met. Natis sepulcr.

cet. Beide Verse sind vermuthlich aus der Tragödie Atreus des Attius.

Ribbeck trag. Lat. frgm. 136 u. 139.

praestantiaanimantium, ein etwas harter Gebrauch des genetiv. obiec-tivus; vgl. §. 87 contentio honorum.

II, 17, 58 consulatus repulsa. "III, 27, 100 certamen virtutis. de fin.

V, 24, 71.

Quoeirea poetae. Der Gedanken-zusammenhang ist dieser: Was für Jeden das Geziemende ist, richtet sich nach seinem Charakter. Darum müssen die Dichter auch sehen, was für den Verbrecher sich geziemt.

Die Natur aber hat dein Menschen als Charakter gegeben, erstens über-haupt den Vorzug vor den Thierenj dann dieMässigung, Schamhaftigkeit u. s. w., daher leuchtet ein, wie weit sich das allgemeine und das specielle Geziemende erstreckt, d.h. es leuch-tet ein, dass nur das, was mit der honestas im Allgemeinen (das ist in omnem honestatem) und den Forde-rungen der Mässigung insbesondere übereinstimmt, für uns das Gezie-mende ist.

74

poris apta compositione m e m b r o r u m movet oculos et delectat h o c ipso, quod inter se omnes partes cum q u o d a m lepore consen-tiunt, sic h o c decorum, quod elucet in vita, movet a p p r o b a t i o n e m e o r u m , quibuscum vivitur, ordine et constantia et moderatione 99 dictorum o m n i u m atque factorum. Adhibenda est igitur quaedam reverentia adversus h o m i n e s et optimi cuiusque et r e l i q u o r u m . N a m neglegere quid de se quisque sentiat n o n solum arrogantis est, sed etiam o m n i n o dissoluti. E s t autem quod differat in ho-m i n u ho-m ratione habenda inter iustitiaho-m et verecundiaho-m. Iustitiae partes sunt n o n violare h o m i n e s , verecundiae n o n offendere: in quo maxime vis perspicitur decori. His igitur expositis quale sit id, q u o d decere dicimus, intellectum puto.

toq Officium a u t e m , q u o d ab eo ducitur, hanc p r i m u m habet A d a m , quae deducit ad convenientiam conservationemque naturae.

Q u a m si seguemur ducem, n u m q u a m aberrabimus s e q u e m u r q u e ' • et i d , quoll acutum et perspicax natura est, et id, q u o d ad

ho-m i n u ho-m consociationeho-m a c c o ho-m ho-m o d a t u ho-m , et i d , quod veheho-mens , atque forte. Sed m a x i m a vis decori in hac inest parte, de qua ' disputamus. Neque enim s o l u m corporis, qui ad n a t u r a m apti . s u n t , sed m u l t o etiam magis animi m o t u s probandi, qui item ad 101 n a t u r a m accommodati sunt. Duplex est enim vis a n i m o r u m

at-„ que naturae : u n a pars in appetitu posita est, quae est Graece,

•.'. · quae h o m i n e m h u e et illue r a p i t , altera in ratione, quae docet

«•a ·.·. -movet oculos, lenkt die Augen auf ..-·.-/• pich.

I . / 99. reverentia adversus homines . ", 'et optipzi. Der Wechsel zwischen

-präpositionetler Verbindung und dein

^ genet. obiect. bei demselben Sub-. · "stantivum ist bei CicSub-. seltener als

·'·"'-' bei spätem Schriftstellern, ad fam.

?.· '>- XI, 11 ei biduo ab Allobrogibus et i . totius Galliae legatos expecto.

" quid de sequisque: seisthiernicht

• i v · mit quisque zu verbinden, sondern . · '· auf arrogantis zu beziehen.

.,,.· 100. primum: dem entspricht Sed

\— quoniam c. 35; s. z. §. 93.

' habet viam, hat die Richtung, y ,_· Dje Metapher ist in deducit,

seque-• mur, aberrabimus u. s. w.

beibehal-" ten; or. 32, 114 quae res habet

du-i v . plicem docendi viam.

sequemurque et.id Cef.: Stoh. ecl.

eth.p.112 TqqßtauxpqoavvqqXSiov

·- y.t(pctXctiov tan To naqtytaSai rag

ορμάς ίύστα!) ίΐςχαϊθεωρεΐν avzi'.q nQoqyovptvxq, χαζά δε zbv δεύ-τερον λόγον τά ύπο ζάς άλλα ς άρε-ζα ς ενεχα ζού αδιατζζώζως εν ταΐς ορμαΐς άναβζρέψεβθαι. Πάΰας γαρ ζάς άρεζάς ζα παθών βλέπειν και ζά ύποτεταγμενα άλληλοις.

in hac inest parte, der constantia und temperaniia, Ιγχράζεια (s.§.93), aus der 2 Pflichten entspringen, 1) dass die Triebe ΛΌΠ der Vernunft be-herrscht werden, §. 101—104, 2) dass wir die Stellung, welche uns theils die Natur, theils eigne Wahl und Zufall auferlegt hat, ausfüllen,

§. 104—125.

101*. animorum atque naturae ist als εν δια δνοΐν aufzufassen fiir naturae aniinorum, §. 14 nec vero il-la parva vis naturae rationisque. pro Quinct. 30, 91 nisi ut vestrae natu-rae bonitatique obsequamini.

altera, von den Stoikern, die hierin

LIB. I. CAP. 32 — 34.

75

et explanat quid faciendum fugiendumve sit. Ita fit ut ratio prae-sit, appetitus obtemperet. O m n i s autem actio vacare debet teme- 2 9 ritate et neglegentia nec vero agere q u i c q u a m , cuius n o n possit causam probabilem reddere. Haec est enim fere descriptio officii.

Efficiendum autem est ut appetitus rationi oboediant eamque 102 neque praecurrant nec propter pigritiam aut ignaviam deserant, sintque tranquilli atque o m n i a n i m i perturbatione careant : ex quo elucebit omnis constantia o m n i s q u e moderatio. N a m qui appe-titus longius evagantur et t a m q u a m exultantes sive cupiendo sive fugiendo n o n satis a ratione retinentur, ii sine dubio finem et m o · d u m transeunt. R e l i n q u u n t enim et abiciunt oboedientiam nec ra-tioni p a r e n t , cui sunt subiecti lege naturae: a quibus n o n m o d o animi perturbantur, sed etiam corpora. Licet ora ipsa cernere ira-t o r u m auira-t eorum, qui auira-t libidine aliqua auira-t meira-tu c o m m o ira-t i sunira-t aut voluptate n i m i a gestiunt: q u o r u m o m n i u m vultus,voces,motus stalusque m u t a n t u r . E x quibus illud intellegitur, ut ad officii for- 103 m a m revertamur,appetitus omnes contrahendos sedandosqueesse excitandamque animadversionem et diligentiam, ut ne quid temere ac fortuito, inconsiderate neglegenterque agamus. Neque e n i m ita generati a natura s u m u s , ut ad l u d u m et iocum facti esse vi-deamur, sed ad severitatem potius et ad quaedam stadia graviora atque maiora. L u d o autem et ioco uti ilio quidem licet, sed sicut s o m n o et quietibus ceteris turn, cum grafibus seriisque rebus satisfecerimus. I p s u m q u e genus iocandi n o n profusum nec im-m o d e s t u im-m , sed i n g e n u u im-m et facetuim-m esse debet. Ut eniim-m pueris n o n o m n e m ludendi licentiam damus, sèd earn, quae ab honesta-,tis actionibus n o n sit aliena, sic in ipso ioco aliquod probi

inge-bekanntlich Plato (rep. IV p. 430) folgen, ήγεμονιχόν, διανοητικό}', λογιστιχον, λογισμό; genannt.

2 9 . possit: ans dem Abstractuin actio ist is qui aget als Subject zu ergänzen, Tusc. IV, 35, 74 sie igi-tur adfecto haec qdhibenda curatio, ut ei itlud, quod cupiat, ostendat quam leve quam contemnendum sit.

Vgl. de off. I, 33, 121. 37, 134. II, 11, 39. 111,29, 107.

Haec est— descriptio: καθήκον (στιν δ πραχθεν ευλογον άπολο-γίαν έχει. Vgl. Elnl. u. ζ. §. 7.

102. praecurrant. Möglicher Wei-se 1st ein dem propterpigritiameat-sprechender Begriff ausgefallen, wie

propter temeritatem, was alte Her-ausgeber hinzugefügt haben. Die Ausdrücke praecurrant, deserunt, evagantur u. s. w. zeigen, dass die Triebe mit Rossen verglichen wer-den , die von der Vernunft als Wa-genlenker regiert werden, ein seit Plato (s. Phaedr. p. 246 B) den Phi-losophen sehr gebräuchliches Bild.

sed etiam corpora: ein Zeugma, denn perturbari kann nicht eigent-lich von den Körpern gesagt werden, vielmehr detorqueri.

103. officiiformam, den Begriff der- Pflicht, §. 14 formam et tam-quam fadem honesti vides.

quietibus: s. z. §. 78.

76

104 nii lumen eluceat. Duplex o m n i n o est iocandi genus, u n u m illi-berale, petulans, flagitiosum, obscoenum, alteruin elegans, urba-n u m , iurba-ngeurba-niosum, facetum. Q u o geurba-nere urba-n o urba-n m o d o Plautus urba-noster et Atticorum antiqua comoedia, sed etiam p h i l o s o p h o r u m Socra-ticorum libri referti sunt, multaque m u l t o r u m facete dieta, ut ea, quae a sene Catone collecta sunt, quae vocamus ànotpQ-typuiu.

Facilis igitur est distinctio ingenui et illiberalis ioci. Alter est, si tempore fit, ut sit remissio a n i m o h o m i n e d i g n u s , alter ne libero q u i d e m , si rerum turpitudini adhibetur v e r b o r u m ob-scoenitas. L u d e n d i etiam est quidam m o d u s retinendus, u t ne n i m i s omnia p r o f u n d a m u s elatique voluptate in aliquam turpitu-dinem delabamur. Suppeditant àutem et campus noster et studia g o venandi honesta exempla ludendi.

^ Sed pert.net ad omnemofficiiquaestionem semper in p r o m p

-104. Atticorum antiqua comoe-dia: sie war im Unterschiede von der mittleren u. neueren Komödie durch-weg politisch. Ihre Hauptvertreter sind Aristophanes, Eupolis, Kratinus.

Socraticorum tibri: Brut. 85,292 ego ironiam illam, quam in Soerate dieunt fuisse, qua ille in Piatonis et Xenophontis et Aeschinis libris uti-tur, faeetam et intellegentem iudieo.

Auf sie und Catos anoipttiypictTct will Cic. hier besonders aufmerksam machen. Plautus und die attische Komödie erwähnt er nur beiläufig, ohne damit in Abrede stellen zu wol-len, dass sich bei ihnen auch der ob-scöne Witz finde.

anoipd-fypiara. Diese bestanden, wie aus de or. II, 67, 271 hervor-geht; in einerSammlung schlagender und witziger Ausdrücke von Frühe-ren und Zeitgenossen. Dass Cato seine seine eigenen Witze darin auf-genommen habe, ist doch nicht glaublich.

ut sit remissio animo: so hatUn-ger nach den besten Hdss., die ut si (andere sit) remisso (andere remis-sio) animo haben, in den Text ge-setzt. Der Zusatz giebt eine Erläu-terung zu tempore, homine dignus geben die Hdss., und es liesse sich

dies in dein Sinne ,der Würde des Menschen angemessen', wie dignus hominis praestantia §. 106, wol sa-gen , wenn nicht der Gesa-gensatz ne libero quidem eatschicden darauf hinwiese, dass vor homine ein Ad-jectiv von der Bcdeutnng ,vornehm oder gebildet', vielleicht amplus od.

ingenuus ausgefallen ist. Derselbe Gegensatz de or. II, 62, 252, — ali-ter enim minime est liberale, ali-tertium (iris depravatio non digna nobis, quarta obscoenitas non solum non foro digna sed vix convivio

libe-rorum.

rerum turpitudini cet. : de or. II, 58, 236 Haec enim ridentur vel sola vel maxime, quae notant et desi-gnant turpitudin cm. aliquam n on tur-piter, d.i. sine verborum obscoeuitate.

ib. 59, 242 praestet idem ingenui-tatem et ruborem suum verborum turpitudine et rerum obscoenitate vi-tanda. .

ut ne nimis omnia profundamus, dass wir nicht Alles ohne Mass und Wahl aussprechen. Das Masslose liegt schon in dem Begriffe von pro-fundere, nimis ist daher pleonastish.

campus, nämlich Martius, wo die Römer ihre Leibesübungen vornah-men, wie die Griechen im Gymna-sium.

LIB. I. CAP. 32 — 34.

77

tu habere quantum natura h o m i n i s pecudibus reliquisque beluis antecedat. Illae nihil sentiunt nisi voluptatem ad eamque feruntur o m n i i m p e t u , hominis autem mens discendo alitur et cogitando, semper aliquid aut anquirit aut agit videndique et audiendi delec-tatione ducitur. Q u i n etiam, si quis est paullo ad voluptates p r o p e n s i o r , m o d o ne sit ex p e c u d u m genere — sunt enim qui-dam homines n o n re, sed n o m i n e — , sed si quis est paullo erec-tior, quamvis voluptate capiatur, occultât et dissimulât appetitum "

voluptatis propter verecundiam. Ex "quo intellegitur corporis 106 voluptatem n o n satis esse dignam h o m i n i s praestantia eamque contemni et reici oportere: sin sit quispiam qui aliquid tribuat voluptati, diligènter ei tenendum esse eius fruendae m o d u m . Ita-que victus cultusIta-que corporis ad valetudinem referatur et ad

vi-res, n o n ad voluptatem. Atque etiam, si considerare volumus ' quae sit in natura h o m i n i s excellentia et dignitas, intellegemus, quam sit turpe diffluere luxuria et delicate ac molliter vivere quam-que honestum parce continenter, severe sobrie.

Intellegendum etiam est duabus quasi nos a natura indutos 107 esse personis, q u a r u m u n a c o m m u n i s est ex eo, quod omnes participes sumus rationis praestantiaeque eius, qua antecellimus bestiis, a qua o m n e honestum decorumque trahitur et ex qua ratio inveniendi officii exquiritur, altera autem, quae proprie sin -gulis est tributa. Ut enim in corporibus magnae dissimilitudines sunt — alios videmus velocitate ad cursum, alios viribus ad luc-t a n d u m valere, iluc-temque in formis aliis digniluc-taluc-tem inesse, aliis venustatem — sic in animis existant maiores etiam varietates.

3 0 . 105. sed si quis est paullo Atque etiam. Oben ist die Ver-erectior. Mit sed wird die Paren- werflichkeit der sinnlichen Vergnü-these unterbrochen und zum Hanpt- guugenausdemVorzugedermensch-satze zurückgekehrt, dessen Gedan- lichen Natur vor den Tbieren gefol-ke in andererForm wiederholt wird. gert, hier wird dasselbe aus der Er-Vgl. III, 26, 97. II, 21, 73. Ebenso habcnheit und Würde der mensch-sind oft at und igitur gebraucht, §. liehen Natur an sich bewiesen.

121, ergo §.134. 'fuse. III, 8,16 veri 106. ex co, quod, deingeinäss, dass.

etiam simile illud est, qui sit tempe- — Die Anerkennung, welche Cicero rans , §.18 qui sit Jrugi igitur hier dein Witze zu Tlieil werden vel si mavis moderatus et tempei'ans lässt, stimmt zwar sehr wol mit sei-eet. erectus, nach Höherem stre- nein eigenen Charakter, da er sich bend, wie animus celsus et erectus ; bekanntlich durch Witz auszeichne-meist steht es im Sinne von alacer, te, aber wenig mit den Grundsätzen freudig, muthig. der Stoiker überein. Stob. p. 222

. TO eis ST(xovtiitaHi'.T qiciBXov ¿irai 106. ad valetudinem referatur, q>a<Jiv (oi ühoiy.oi), oiâévu yìiQ richte sich nach dem, was die Ge- (XtiOsQov xcel OTIOVSHÌOV

SÌQIO-sundheit nöthig macht. vtveodai.