Xeroces
22. noujoavzsq ioovq, die zer-
zer-sägten Baumstämme, die einzelnen Bohlen.
23 f. xöopup, wohlgefügt neben einander (iTte^q), so dafs sie einen fortlaufenden Boden bildeten. — Verb, xaxvnep&£ zov zovov. Vgl.
zu I 51 9. — avriq sits^svyvvov:
sie verbanden und verfestigten die Bohlen durch Querhölzer
(%vya,
II 96 8). Es war ein regelrechter Dielenboden.
•25. v/.rjv, 'Holzwerk, Bretter', nicht etwa 'Strauchwerk', wegen x6o/.ap d-svzsq, die zusammen einen zweiten, oberen Belag darstellten.
27. ipgaypiöv, 'Schutz-, Blend-wand'.
28. την θάλασσαν ύπερορώντα:
öfters so χαθοραν τι, despicere aliquid, 'von oben herab besehen' (II 138 8. VI 79 12): Solon Fr. 14 οσους θνητούς ήέλιος χαθορίί·
Verg. Aen. I 224 aetheve summo Despiciens mare oelivolum.
M a r s c h v o n S a r d i s n a c h A b y d o s . P y t h i o s ' B i t t e u n d S t r a f e . M a r s c h o r d n u n g (c. 37—43). _
37. χατεοχεναοτο: wirklich auf-gefahren und geschlagen wurden sie wohl erst nach des Königs An-kunft, der darum einen vollen Mo-nat anhielt (VIII 51 3).
2 ff. ο" τε χυτοί - διώρυξ, aus-führende Apposition zu τα περί τόνΆθων, wobei das Prädikat (πε-ποιημένη άγγέλ/.ετο) mit leichter Anakoluthie zu διώρυξ konstruiert ist. — χυτοί = χώματα (III 60 12). Oben c. 23 waren sie nicht erwähnt. — περί: eig. οι περί. S.
zu III 7 2. — πίμπληται, verschüt-tet würden durch die Sandmassen, welche die Flut (ρηχίη) anspülte.
Es fehlt wohl ιράμμου.
6. άμα τώ έαρι, des Jahres 480.
51
δίων δρμάτο ελών ές Άβυδον' δρμημένω δέ οι ο ήλιος έχλπτών την εκ τοΰ ουρανού έδρην αφανής ήν, ο'ντ' έπινεφέλων έόντων αίθρίης τε τά μάλιστα, αντί ήμερης τε νυξ έγένετο. ιδόντι δέ χαι μαθόντι τούτο τφ Ξέρξη 10 επιμελές έγένετο, και εϊρετο τους Μάγους το θέλει προφαίνειν το φάσμα. οϊ δέ έφραζον ώς "Ελλησι προδειχννει δ θεδς έχλειψιν των πολιών, λέγοντες ήλιυν είναι 'Ελλήνων προδέχτορα, σελήνην . δέ . σηρέων. ταύτα 'Die Schlacht von Salamis geschah
am 20. Sept. Nachdem Xerxes dann noch einige Tage in Attika verweilt hat (VIII 113), ist er nach 45 Tagen (VIII 115), also Mitte November, wieder in Asien. Nach Com. Nep.
Them. 5 dauerte seine Abwesenheit 7 Monate, eine Angabe die mit den einzelnen Daten bei Her. (nament-lich VIII 51) stimmt; es mufs mit-hin der Aufbruch von Sardis Mitte April stattgefunden haben'. Duncker IV 726. · . • . . · . . . .
8 ff. οέτε - τε wie c. 8α l,— έπι-νέφελα 'bewölkter Himmel', Ggstz.
αίθρια od. αίθρίη. Aristot. Probl.
XXV 18 δια τί της αιθρίας μάλλον ψύχος γίνεται ή έπινεφέλων όν-των; 21 δια τί τα έπινέφελα αλε-εινότερα των αίθριων; — Der temporale Genetiv αίθρίης auch Aristoph. Wölk. 371 und Aristot.
Meteor. I 10 αιθρίας τε xal νηνε-μίας. Vgl. Π. ε 523 νηνεμίης, β 397 παντοίων ανέμων. Thuir. III 23 άπηλιώτον ή βορέου. Aristot. a. 0.
ευδίας. — Nach astronomischer Be-rechnung (von Zech u. Hoffmann;
s. Busolt Gr. Gesch. II 135. 186) fanden in den Jahren 481 — 478 fünf Sonnenfinsternisse statt: die erste totale am 18. April 481, nur im indischen Ocean bis nahe der Ost-küsle Afrikas sichtbar; die zweite totale am 8. April 480, sichtbar von Neuseeland bis Südamerika; die dritte partiale am 2. Oktober 480 in Korinlh (und Sardis) sichtbar (IX 10); eine vierte ebenfalls
par-tiale am 27. Febr. 479, sichtbar in Sibirien und im nördlichen Eismeer;
die fünfte ringförmige am 16. Febr.
478, sichtbar in Sardis. Von diesen könnten hier nur die dritte u. fünfte in Betracht kommen. Es ist anzu-nehmen, dafs erst iin Laufe der Zeit die lokale Überlieferung das seltene und schreckhafte Ereignis mit dem Kriegszuge hat zusammenfallen las-sen, zumal man in Kleinasieri, seit der berühmten Finsternis des Thaies und ihren bekannten Folgen (I 74), abergläubischer Ausdeutung solcher Phänomene besonders geneigt sein mochte. Vgl. zu VI 98 3.
10. p.a&ovzi, nicht wesentlich von iSovzi verschieden, 'da er sah und wahrnahm'. So wird c. 46 4.
18S 12 p.a&<öv durch <ppaa&€tg vertreten. S. auch I 10 7. 68 5.
80 28. 191 19. III 14 12 u. 21. VI 13 1. VII 20S 10. VIII 38 2. 88 5.
97 1. 128 15. IX 19 11.
11. ¿TcipeVss iyevezo, curae esse coepit (I 89 1). — io, st. rl od.
ö ti (zu I 56 5). — lHXei
tiqo-ipalvsiv, quid signißcaret (II 13
1 8 ) . .
13 f. d oq, die Sonne. — rrpo-StxzioQ, Neubildung aus
npooei-xvveiv,
'Vorweiser',praemonstra-tor fiiturorum. Die Deutung ist jedenfalls nicht nach persischer An-schauung. Vgl. c. 54 6. Ein Hellene konnte sich dafür auf die Orakel am delphischen, klarischen, didymäischen, ptoischen u. a. A p o l l o n -temper berufen.
4*
15 πυθόμενος δ Ξέρξης περιχαρής εών έποιέετο τήν ελα-3 8 σ/ν. ώς δ' εξήλαννε τήν στρατιήν, Πύθιος δ Λνδός
καταρρωδήσας το εκ του ουρανού φάσμα έπαερθείς τε τοίσι δωρήμασι, ελθών παρά Ξέρξην έλεγε τάδε. ,,ώ δέσποτα, χρηίσας αν τι α εν β ονλοίμην τνχεΐν, το σοι μεν 5 ελαφρδν τυγχάνει Ιόν υπουργήσαι, έμοί δέ μέγα
γενό-μενον.'1 Ξέρξης δε πάν μάλλον δοκέων μιν χρηίσειν ή τό έδεήθη, έφΐ] τε υπουργήσειν και δή άγορεύειν έκέ-λευε ότευ δέοιτο. ο δε έπείτε ταύτα ήκουσε, έλεγε θαρσήσας τάδε. ,,ώ δέσποτα, τυγχάνουσί μοι παίδες Ι ό ν -ιο τες πέντε, και σφεας καταλαμβάνει πάντας άμα αοι
στρατεύεοθαι επί τήν Ελλάδα, σύ δέ, ώ βασιλεύ, εμε ές τάδε ήλικίης ήκοντα οϊκτίρας των μοι παίδων ένα παράλυσον της ατρατηίης τον πρεσβύτατον, ένα αυτού τε έμεν και των χρημάτων ή μελεδωνός' τους δε τέα-15 σέρας άγεν άμα σεωυτφ, και πρήξας τα νοέεις νοστή-3 9 σειας οπίσω.''' κάρτα τε έθυμώθη δ Ξέρξιις και
άμείβετο τοΐσιδε. ,,ώ κακέ άνθρωπε, ου έτόλμησας, έμεύ στρατευομένου αυτού επί τήν 'Ελλάδα και άγοντος παιδας εμού ς και άδελφεούς και οίκηίονς και φίλους, 5 μνήσασθαι περί σέο παιδός, εών εμδς δούλος, τον
χρήν πανοικίη αυτή τή γνναικί οννέπεσθαι; εύ νυν τόδ1
έξεπίστασο, ώς έν τοισι ώσί των ανθρώπων οίκέει ο 38. δ. Erinnert an das Gebet des II. α 18 νμϊν μεν θεοί δοιεν — Theognis \Ζ ευχομένω μοι κλύθι, έκπέρσαι Πριάμοιο πάλιν και οι-κακας δ απο κήρας άλαλκε" Σοι καδ' ικέοθαι, Παΐδα δ' έμοί λνααί μεν τούτο, θεά, σμικρόν, έμοί δε τε φίλην.
μέγα. — γενόμενον, si contigerit. 39. 5. περί οέο παιδός 'über 7. τό: Η. schrieb wohl τό περ, einen Sohn von dir'. Um das Pro-quod re vera (III 68 6). Der Akku- nomen in Gegs. zu έμεύ recht stark sativ wie 4; aber gleich nachher zu betonen, hat es die ungewöhn-ότεν. r Vgl. zu c. 35 12. — τε - liehe Stellung erhalten, st. περί και δή, wie c. 6 10. IX 88 6. παιδός σέο, während σέο περί
12. War Pythios des Krösos παιδός mit Rücksicht auf μνήαα-Enkel (zu c. 27 1), so fiel sein Ge- σθαι zu vermeiden war.
burtsjahr bald nach 560 (vgl zu I 6. πανοικίη, adverbial (VIII106 29 7 mit I 34), und er war damals 12. IX 109 6), wie πανατρατιή gegen 80 Jahre alt. — μοι, wie (l 62\1), πανωλεθρίη, αύτοχειρίη c. 27 8. (1 140 10). Bei Thukydides" π a
-15 Vgl. die Bitte des Chryses νοικηαία, bei anderen πανοικεσία.
θυμός, ος χρηστά μεν άκουσας τέρψιος έμπιπλεί το σώμα, υπεναντία δέ τοντοισι άκουσας άνοιδέει. ότε μεν νυν χρηστά ποιήσας έτερα τοιαύτα έπηγγέλλεο, 10 ενεργεσίησι βασιλέα ου κανχήσεαι νπερβαλέαθαι' έπείτε δέ ες το άναιδέστερον έτράπεν, την μεν άξίην ου λάμ-ψεαι [ελάσσω δε της ¿^iV/ς]" σέ μεν γαρ και τους τέσ-σερας των παίδων ρύεται τά ξείνια" τον δε ενός, τον περιέχεαι μάλιστα, τή ψυχή ζημιώσεαι." ώς δε ταύτα 15 νπεκρίνατο, αντίκα έκέλενε τοϊσι προσετέτακτο ταύτα πρήσσειν, των Πυθίου παίδων εξενρόντας τον πρεσβν-τατον μέσον διαταμεΐν, διαταμόντας δέ τά ήμΐτομα δια-θεΐναι το μεν επί δεξιά της οδού το dJ έπ3 αριστερά,
και ταύτη διεξιέναι τον στρατόν. 20 Ποιησάντων δε τούτων τούτο, μετά ταύτα διεξήιε ¿ 4 0
στρατός, ήγέοντο δε πρώτοι μεν οι σκενοφόροι τε και τά υποζύγια, μετά δέ τούτους αύμμικτος στρατός παν-τοίων έθνέων άναμίξ, ου διακεκριμένοι' τη δε ύπερημί-σεες ήσαν, ένθαντα διελέλειπτο, και ου σννέμισγον ούτοι 5 βασιλέι. προηγενντο μεν δή ίππόται χίλιοι, έκ Περσέων πάντων άπολελεγμένοι· μετά δε αίχμοφόροι χίλιοι και
8. τοντοισι: III 80 19. VII 153 zusammengesetzt, und die Ange-22 der Genitiv. Vgl. zu c. 33 5. hörigen dieser Stämme marschier-9. άνοιδέει, sc. χόλψ. II. ι 646 ten bunt durch einander, nicht in άλλ.ά μοι οίδάνεται κραδίη χόλω. gesonderten Abteilungen. Aeschyl.
Vgl. zu 111 76 8. , Pers. 52 Βαβνλών.δ' ή πολύχρυσος 10. έτερα τοιαύτα, sc. χρηστά. πά μ μικτό ν όχλο ν πέμπει σύρ-.— έπηγχέλλεο: s. c. 27 3. δη ν. Der Ausdruck σύμμικτος
14. τά ξείνια: s. c. 27 2. στρατός παντοίων έθνέων kehrt 15. ζημιώσεαι, fut. pass. c. 55 6 wieder. Zu άναμίξ, ov 16. τοϊσι πρήσσειν: vgl. c. 36 διακεκριμένοι vgl. II 172 σοφίη -2. — Vgl. IV 84. ουκ άγνωμοούνη. — διελέλειπτο,
Μ. τούτων τούτο-ταύτα: vgl. impersonal; noch c. 41 14. Vgl.
zu VI 30 7. 1 160 7. VI 112 1. — διακεκριμένοι 2. ήγέοντο - πρώτοι, eine Art bei στρατός wie VIII 28 τον πε-Prolepsis st. διεξήιααν πρώτοι; ζ»ν πρλιορκέοντας,_ daher auch ähnlich c. 55 4. Für die anderen gleich υπερημίαεες ήσαν.
Subjekte ist dies διεξήιααν daraus 5. σννέμισγον βασιλέι: dafs zu entnehmen. hinter ihnen der König kam, ist
3 f. σύμμικτος und άναμίξ sind noch nicht gesagt. Eine Prolepsis nicht gleichbedeutend; das Heer war vergleichbar mit dem zu V 35 7 aus verschiedenen Volksstämmen besprochenen Falle.
54
ούτοι ίν. ΙΊερσέων άπολελεγμένοι, τάς λόγχας κάτω ες την γι ν τρέψαντες' μετά δε ΐροί Νησαϊοι καλεόμενοι 'ίπποι 10 δέκα κεκοσμημένοι ως κάλλιστα. Νησαϊοι δε καλέονται
'ίπποι επί τούδε' εστι πεδίον μέγα της Μηδικής τφ ον-νομα εστί Νήσαιον τους ών δή 'ίππους τους μεγάλους φέρει το πεδίον τούτο, οπιοθε δέ τούτων των δέκα 'ίππων άρμα Αιος ίρον επετέτακτο, το 'ίπποι μεν εϊλκον ?.ευ-15 κοι οκτώ, οπισθε δέ αυτού, ε'ίπετο πεζή ηνίοχος έχό-μενος τών χαλινών ουδείς γαρ δή επί τούτον - τον θρονον ανθρώπων επιβαίνει, τούτου δέ όπισθε αυτός
8. Die v o r dem Könige ziehende Garde hat die Speere gesenkt als Zeichen der Ehrfurcht (vgl. III
128 18).
9 ff.
IqoI,
des Mithra. — Νη-σαϊοι: so ist nach den Hss. und Steph. Byz. s. v., entsprechend dem Gebrauche der meisten Autoren, st.Niauioi hergestellt (vgl. Iii 106 8.
IX 20 5), obgleich auch diese Form nicht ohne Gewähr und vielleicht die an sich richtigere ist. Über die ursprüngliche Heimat und die Herkunft des Namens dieser bei den Abendländern vielberufenen Pferde-rasse waren schon die Alten im Un-klaren. Von einem in M e d i e n gelegenen Νήσαιον πεδίον weifs sonst niemand, aufser· dafs in der Dareios-inschrift zu Behistan eine medische Landschaft Nifäya vor-kommt (s. zu III 70 9); jedoch be-richten Strab. p. 525. Diod. XVII 110. Arrian. An. VII 13 dafs im süd-westlichen Medien, an den Strafsen von Behistan und Ispahan nach Hamadan (Agbatana), königliche Ge-stüte Ο.ειμών ίππόβοτος Strabon) viele Tausende der edelsten Pferde enthielten, eben dort wo noch heute auf den Hochebenen zwischen Kir-manschah und Ispahan grofse Her-den vollblütiger Tiere weiHer-den. Eine Landschaft Νηααία dagegen bildete nach Strab. p. 509. 511 einen Teil von Hyrkanien am Fl. Ochos, nach
Parthyene zu, zu, dem sie Plin. VI 113 (regio JSi.ii.aea Parthyenes na-bilis) rechnet und Wo Isidor. Char.
12 die Stadt Παρβαυνισα oder Ni-aaia ansetzt. Noch östlicher haftete der Name an den Hochthälern des Murghäb (Margos), dem im Vendid.
I 26 erwähnten 'Nigäya welches zwischen Möuru (Merw) und Bäksdi (Balkh) liegt'; während eine un-sichere · Notiz bei Hesych. ν. Νη-ααίας 'ίππους und Suid. 'ίππος νη-ααϊος jene Pferde in der zwischen Sogdiana und Baktriana gelegenen Landschaft Καταστιγώνα (οπερ'Ελ-λάδι γλώααη νήσος) heimisch wa-ren. Ritter Erdk. IX 364 findet sie in'der törkomannischen Zucht der A t a k , die noch heute durch ganz Persien wegen ihrer Gröfse, Aus-dauer und Schnelligkeit selbst vor der arabischen Rasse ausgezeichnet.
ist, und deren edle Zucht wohl zum Teil in einigen Stutereien der Perser - Monarchen in den medi-schen Hochebenen eingeführt wer-den konnte'.
14. Διός, des Auramazda. Xen.
Kyr. VIII 3 9 ff. in der Beschrei-bung eines Festaufzuges läfst dem ersten Wagen noch einen zweiten der Sonne (Mithra) und einen dritten dem Feuer heiligen folgen.
17. θρόνον =δίφρον, ungewöhn-lich. Vgl. όχημα ένθρόνιον Pollux X 52. ' .; r·.
55
Ξέρξης έπ άρματος 'ίππων Νησαίων παραβεβήχεε δέ οι ηνίοχος τφ οννομα ήν Πατιράμφης, Ότάνεω ανδρός Πέρσεω παις. έξήλασε μεν ούτω εκ Σαρδίων Ξέρ- 4 1 ξης, μετεχβαίνεσχε δέ, οχως μιν λόγος αίρέοι, εκ του άρματος ές άρμ άμαξα ν. αυτού δέ οπισθε αϊχμοφόροι Περσέων οι άριστοι τε χαι γενναιότατοι χίλιοι, χατά νόμον τάς λόγχας έχοντες, μετά δέ 'ίππος άλλη χιλίη δ εκ Περσέων άπολελεγμένη, μετά δέ την ίππο ν εκ των λοιπών Περσέων άπολελεγμένοι μύριοι, ούτος πεζός ήν' χαί τούτων χίλιοι μέν επί ,τοίσί δόρασι αντί των σαυ-ρωτήρων ροιάς είχον χρυσέας χαί πέριξ σννεχλήιρν τους άλλους, οι δέ εϊναχισχίλιοι εντός τούτων δέοντες άργυ- 10 ρέας ροιάς είχον' είχον δέ χρυσέας ροιάς χαί οι ές.τήν γήν τράποντες τάς λόγχας, χαί μήλα οι άγχιστα επό-μενοι Ξέρξη, τοίσι δέ μυρίοισι έπετέταχτο 'ίππος Περ-σέων μνρίη. μετά δέ την ϊππον διέλειπε χαι δυοστα-δίους, χαί' έπειτα ό λοιπός ομίλος ήιε άναμίξ. 15 . 'Εποιέετο δέ την όδόν εκ της Ανδίης ό στρατός 4 2
έπί τε ποταμόν Κάιχον χαί γήν την Μυσίην, από δέ Καίχου ορμώμενος, Κάνης όρος έχων έν αριστερή,
7. μύριοι, die s. g. αθάνατοι (c. 83).
11 f. Nachträgliche Bemerkung zu c. 40 8. — τράποντες: oben
τρέ-•ψαντες. Vgl. zu c. 123 5. — μή-λα sc. χρνσεα. Athen, p. 514 έπί των οτυράχων (= σανρωτήρων) μήλα χρυσά έχοντες. Sie hiefsen davon μηλοφοροι. c ;
14. διελειπε, sc. ο στρατός. — χαί δύο, vei duo (II 44 17).
42. 3. Κάνης όρος: zum Genitiv vgl. Od. ν 408 παρ Κόρακος πέ-τρη, Kralin. Fr. II 136 Κισθήνης όρος, Thuk. IV 46 έν τφ όρει τής
1Ιατώνης (sonst το όρος η ίστιονη u. s. w.). Er bildet als Vgb. zu-sammen mit dem Vgb. Λεχτόν die änfserste Grenze des adramylleni-schen Mb. Der Name schwankte zwischen Κάνη, Κάναι, Αίγα (Strab.
18. παραβεβήκεε = ήν παρα-βάτης oder παρεοτήκεε. 11. λ 522
"Εκτορι παρβεβαιός. Vgl. zu I 181 10. Sonst unterscheidet man den παραβάτης vom ηνίοχος; Pollux I 141 έπιβεβήκασι δε του άρματείον δίφρου ηνίοχος και παραβάτης.
41.Γ;μεν: zu c. 6 22. ' ;
2. οκως μιν - λόγος αίρέοι'so oft es ihm gefiel' (I 132 18). .
3. άρμα ist ein rückwärts olfener Stuhlwagen zum Stehen und Käm-pfen, άμαξα ein Lastwagen, άρμά-μαξα ein unserer Kutsche entspre-chender bedeckter Beisewagen und in der Regel nur von Frauen be-nutzt. Auch Aeschyl. Pers. 1000 kommt Xerxes in σκηνοίς τρόχη-λάτοισιν an.·
4. κατά νόμον, näml. άνω; Ggs.
zu c. 40.9. .. . ·., :
δια τον Αταρνέος ες Καρήνην πάλιν· από δε ταύτης 5 δια Θήβης πεδίου επορεύετο, Αδραμύττειόν τε πάλιν
•/.αϊ Αντανδρον την Πελασγίδα παραμειβόμενος. την
"Ιδην δε λαβών ες άριατερήν χείρα ήιε ες την 'ίλιάδα γήν. και πρώτα μεν οι νπο τή "Ιδη νύκτα άναμείναντι βρονταί τε και πρηστήρες έπεοπίπτονοι και τινα αυ-4 3 ίου ταύτη συχνόν όμιλον διίφθειραν. άπικομένον δε τοΰ
στρατού επί ποταμόν Σκάμανδρον, ο ς πρώτος ποταμών, επείτε εκ Σαρδίων όρμηθέντες επεχείρησαν τή δδψ, επέλιπε το ρέεθρον ουδ' άπέχρησε τή στρατιή τε και δ τοιαι κτήνεσι πινόμενος, έπι τούτον δί τον ποταμόν ώς
άπίκετο Ξέρξης, ες το Πριάμου πέργαμον άνέβη ϊμε-ρον έχων θεήσασθαι' θεησάμενος δέ και πνθόμενος εκεί-ρ. 615), heute Kara-dagh; daran
ein gleichnamiges Städtchen (heute Adshanos).
5. Θήβης πεδίον, die noch heute reich gesegnete weite Küstenebene um die innere Buchtung des adra-myttenischen Golfes bis Antandros, nach der homerischen Θήβη (νπο-πλακίη) benannt, deren Spuren man gegen zwei Meilen binnenwärts am Fufse des Gebirges zeigte (Strab.
p. 612 ff.). Der Hauptort ist noch jetzt Edremit, das alte 'Ατραμντ-τειον (auch Αδραμύ'Ατραμντ-τειον,
'Αδρα-μνττιον). . 6. Άντανδρος: zu V 26 4. — την
Πελασγίδα, weil einst von Pelas-gern bewohnt (Konon 41. Mela 118).
Alkaeos dagegen bei Strab. p. 606 πρώτα μεν "Αντανδρος Λελέγων πόλις. Auch 'Ηδωνίδα δια το Θρά-κας Ήδωνονς δντας οίκήσαι, ή Κιμμερίδα Κιμμερίων ένοικονν-των εκατόν έτη (Aristot. bei Steph.
Β. s. ν.).
7. Bei Antandros bog das Heer vom Küstenwege rechts ab ins Bin-nenland, entlang dem Ostfufse des Gargaron, des höchstragenden und darum hier vorzugsweise Ide ge-nannten Teiles des die ganze Halb-insel bis zur Propontis füllenden
Gebirges (II. θ 47. ο 152. Strab.
ρ. 583). Dieselbe Strafse zogen später in entgegengesetzter Bich-tung die Zehntausend; Xen. Anab.
VII8 έντενθεν (von Όφρύνειο ν, vgl.
c. 43 12) έπορενοντο δια της Τρω-άδος και νπερβάντες την Ιδην εις
"Αντανδρον άφικνοννται πρώτον, είτα παρα θάλατταν πορενόμενοι της Μνσίας εις Θήβης πεδίον.
8. πρώτα: das zweite war der.
panische Schrecken (c. 43 10).
9 f. τινα - ανχνόν 'gar viel' (V 33 9). Die Stellung wie I 19 2.
IX 120 2. τι τοιόνδε, II 2 20 τινα τοιήνδε, III 139 9 τις τοιήδε. Pia-ton. Soph. ρ. 224 ε'ί τινι τοιώδε προσέοικεν.
43. 6. το Πριάμου πέργαμον, die einstige Akropolis von llion, die homerische Πέργαμος άκρη. Der Ausdruck giebt zu erkennen dafs H.
die alte Stätte Ilions nicht, für be-wohnt oder wieder angebaut hielt, und dafs er nicht, wie sein Zeit-genosse Hellanikos, das neue llion für die alte Stadt des Priamos an-sah.
7 f. έκείνων, d. i. των ¿κει γε-νομένων. — έκαστα, singillatim, 'umständlich' (V 13 13). — τή 'ίλι-άδι, der πολιούχω von llion, zu der
57
ν ων έκαστα τ ή 'Λθηναίη τη 'ίλιάδι εθυσε βούς χιλίας, χοάς δέ οι Μάγοι τοϊαι ήρωσι έχέαντο. ταύτα δέ ποιη-σαμένοισι νυκτός φόβος ες το στρατόπεδον ενέπεσε. άμα ίο ήμερη δέ έπορεύετο ενθεΰτεν, έν αριστερή μεν απεργών 'Ροίτιον πάλιν και Όφρΰνειον και Αάρδανον, ή περ
δή Αβόδφ όμουρος εστί, εν δεξιή δε Γέργιθας Τευ-κρούς.
'Escει δ' εγένετο εν Αβνδφ [μέση], ηθέλησε Ξέρξης ϊδέ- 4 4 σθαι πάντα τον στρατόν' και προεπεποίητο γαρ έπι κο-die troischen Frauen II. ξ 297 ff.
vergeblich flehen. Die Fortdauer dieses Kultus ist auch in Neu-Ilion bezeugt (Xen. Hell. I 1 4. Timaeos Fr. 66. Plut. mor. 557), wo denn auch Alexander d. Gr. der Göttin opferte (Arrian. An. I 11 7).
9. χοάς, Totenspenden. — "¡ρωσι, der troisch-hellenischen Zeit. Vgl.
übrigens zu c. 113 10.
10. φόβος: zu c. 10 ε 7.
11. απεργών, sonst von grenz-bildenden Flüssen, Meeren und Ge-birgen (I 72 9. 174 10. 204 2. II 99 22. IV 55 3), hier und c. 109 16.
112 5. VIII 35 3 von durchpassie-renden Personen, deren Marschlinie als eine Art Abgrenzung nach rechts und links vorgestellt wird.
12. Die drei Orte lagen am Hel-lespont.
13. όμονρος, nur 70 Stadien weit davon (Strab. p. 595). — Γέργιθες hiefs der Stamm; der danach be-nannte Hauptort aber mit schwan-kender Endung Γέρχις Γέρχιθος Γέργιθα, und dessen Einwohner Γεργίθιοι, Γεργϊται od. Γεργιθεΐς (Steph. Β.). Er lag an der Ostseite des Μάρχαιον όρος (Steph. Β.), nicht weit von Lampsakos. Xen.
Hell. III 1 15 erwähnt ihn als eine πόλις έχνρά; zu Strabons Zeit existierte diese nicht mehr, aber, der Name (Γεργίθιον) haftete noch an der Gegend. Die Gergithen lei-teten ihren Ursprung von den vor-dem in diesen Landschaften
sefs-haften Teukrern ab (V 122 9, vgl.
zu c. 20 12). Sie müssen sich einst an der ganzen Westküste bis Mile-tos ausgedehnt haben; denn auch am Fl. Ka'ikos und südlicher bei Kyme wiederholt sich der Name in mehreren Ortschaften (Strab. p. 589.
616); in Milet aber hiefs die ein-geborne unterworfene Bevölkerung regyt&sq (Athen, p. 524). Wegen des appositiven Tevxoovq vgl. zu I 72 8.
H e e r - u n d F l o t t e n s c h a u in A b y d o s (c. 44 f.). Des K ö n i g s G e s p r ä c h m i t A r t a b a n o s (c. 45—52). A n s p r a c h e an d i e P e r s e r u n d Ü b e r g a n g ü b e r d i e B r ü c k e n (c. 53—56).
44. 2. xal ycrp'und da' (1 23 17).
3. 'In der Nähe der Stelle von Abydos und überhaupt im ganzen Umfange der asiatischen Küsten-strecke, Sestos gegenüber,. ist kein einziger Hügel, der zum Überblick von Hellespont und Gestade gün-stiger gelegen wäre als der spitze, wie von Menschenhand geformte Hügel Mal-tepe ( Schatzhügel'), wie eine Krone auf das Vgb. Nagara gesetzt, das weiter denn alle übri-gen Vorgebirge der ganzen asiati-schen Küste in den Hellespont vor-greift, recht gemacht um dessen glänzenden Spiegel fast in seiner ganzen Länge zu beschauen. Offen-bar ist der Mal-tepe die von Hero-dot angedeutete Stelle.' v. Prokesch Erinner. III 19. 24 f. '
58
λώνοι επίτηδες αύτώ ταύτη προεξέδρη λίθου λευκού, εποίησαν δε Αβνδηνοί ϊντειλαμένου πρότερον βασιλίος, 5 ένθαύτα ώς ϊζετο, κατορών επί της ήιόνος έθηεϊτο και
τον πεζόν και τάς νέας, θηεΰμενος δέ ιμέρθη των νεών άμιλλαν γινομένην ίδέσίθαι. έπεί δέ έγένετό τε και ενι-κών Φοίνικες Σιδώνιοι, ήσθη τε τή αμίλλη και τή 4 5 ατρατιή. ώς δέ ώρα πάντα μεν τον Έλλήσπ οντον υπ ο
των νεών άποκεκρυμμένον, πάσας δέ τάς ακτάς και τά Αβυδηνών πεδία έπίπλεα ανθρώπων, ένθαντα ο Ξέρξης 4 6 εωντδν εμακάρισε, μετά δε τούτο έδάκρυσε. μαθών δέ
μιν Αρτόβανος [ό πάτρως], ος το πρώτον γνώμην άπε-δέξατο ελευθέρως ού συμβουλεύων Ξέρξη στρατεύεσθαι επί την 'Ελλάδα, ούτος ώνήρ φρασθείς Ξέρξην δακρύ-5 σαντα ε'ίρετο τάδε. ,,ώ βασιλεύ, ώς πολλόν αλλήλων κε-χωρισμένα έργάσάο νυν τε και ολίγω πρότερον. μακα-ρίσας γαρ σεωντον δακρύεις." ό δέ είπε ,,έσήλθε γάρ με λογισάμενον κατοικτΐραι ώς βραχύς ει.η υ πάς αν-θρώπινος βίος, εί τούιτων γε έόντων τοσούτων ουδείς 10 ές εκατοστό ν έτος περιέσται." ο δέ άμείβετο λέγων
,,έτερα τούτον παρά την ζόην πεπόνθαμεν οικτρότερα.
3. προεξέδρη, auch έξέδρη, sonst 45. 1. πάντα, abwärts von Aby-ein Anbau wie Aby-eine Loggia oder dos und den Brücken. — 'Ελλή-Balustrade, zu bequemem Sitz in σποντον, wie c. 36 7.
schattiger Kühle und freier Aus- 46. 1. μαθών: zu c. 37 10.
sieht, hier ein freistehendes hohes 2. το πρώτον, initio. S. c. 10.16.
Bauwerk, oben zur Fernsicht mit be- 3. ου συμβουλεύων . ., dissua-deckten Baikonen versehen. Strab. dens, giebt den Inhalt der γνώμη, ρ. 62δ νπέρκειται δε των Σάρ- wie c. 47 7 ουκ έών.
δεων ο Τμώλος εϋδαιμον όρος, 6. κεχωρισμένα 'verschiedenes' έν τή άκρωρεία σκοπην έχον, (I 172 5).
έξέδραν λευκού ' λίθου, Περσών 7 f. έοήλθε γάρ με'frei lieh, öber-έργον, αφ' ον κατοπτεΰεται τα kam es mich doch'. — Η. kon-κνκλω πεδία και μάλιστα τό Καν- struiert έοελθεΐν eben so oft mit στριανόν. dem Akkus, als mit dem Dativ; s.
6. τάς νέας, die man sich am zu III 42 17.
asiatischen Ufer aufgestellt denken 9. εί - γε, si quidem (V 7S 3).
soll; vgl. c. 55 12. — ουδείς: zu c. 9 10.
7. ένίκων 'Sieger waren'. 11. παρά'während'. — πεπόνθα-9. ατρατιύ] 'Flotte' (V 33 3. VI . μεν: das Perfekt, weil das mensch-97 3. 100 1. VII mensch-97 5. VIII 57 10. liehe Elend nicht minder als die 112 7).' Acschyl. Pers. mehrmals so kurze .Lebenszeit die zum dauern-ατράτενμα. Vgl. V 36 22. VI 43 5. den Schicksale gewordene Folge
59
εν γαρ ούτω βραχεί βίω ουδείς ούτω άνθρωπος έών ευδαίμων πεφυκε, ούτε τούτων ούτε των άλλων, τψ ου παραστήσεται πολλάκις και ονκί άπαξ τεθνάναι
βον-λεσθαι μάλλον ή ζώειν. αϊ τε γάρ σνμφοραί προσπί-πτονσαι και αί νονσοι σννταράσσονσι και βραχνν έόντα μακρόν δοκέειν είναι ποιενσι τον βίον. ούτω δ μεν θά-νατος μοχθηρής ¿ούσης της ζόης καταφυγή αίρετωτάτη τψ άνθρώπψ γέγονε' δ δε θεός γλυκύν γεύσας τον αιώ-να φθονερός εν αυτψ ευρίσκεται Ιών." •
15
jener göttlichen Eifersucht und Miß-gunst ist, welche gleich von An-beginn das Geschlecht mit. .einer Fülle von Leiden ausgestattet bat.
Vgl.' 19 γέγονε• ' • ' 12. Verb, ούτω ευδαίμων πέφνκε άνθρωπος έών··' trotz dieser Kürze des Lebens kann es doch niemand, gemäfs seiner menschlichen Natur, zu solchem Glücke bringen.' Zur Sperrung von ούτω vgl. II 54 8.
III 139 16. IX 45 19.
14. παραστήσεται 'beikommen wird'. — πολλάκις και ονκί απαξ:
vgl. zu III 25 6. · 17 ff. Wie die wehmutsvolle
kla-gende Stimmung, die sich in die-sem sententiösen Ergüsse darthut, dem ganzen heidnischen Altertum gemein ist (vgl. V 4) und das Haupt-motiv seiner tragischen Dichtungen liefert, so finden sich ähnliche Äuße-rungen bei hellenischen Autoren aller Zeiten. Von den älteren sind vergleichbar IL ω 524 ως γάρ έπε-κλώσαντο θεοί δειλοίσι βροτοΐσι Ζώειν άχννμένοις' αυτοί δέ τ άκηδέες εΐοίν. Theogn. 425 πάν-των μεν μή φνναι έπιγβονίοιαιν άριστον Μηδ' έσιδεϊν ανγάςρξέος ήελίον Φυντα δ' όπως ώκιατα πνλας 'Αίδαο περήααι. Chilons Spruch τον τετελεντηκότα μακά-ριζε. Bakchyl. Fr. 3 θνατοΐσι μή φνναι φέριατον μηδ αελίου προσ-ιδεΐν φέγγος" όλβιος δ ουδείς βροτών πάντα χρόνον. Soph.O. Κ.
1225 μή φνναι τον απαντα νικά
λόγον, το δ' έπεί φανή βήναι κεΐ-θεν όκεΐ-θεν περ ηκει πολν δεύτερον ως τάχιστα. Oed. Τ. 1186 ff. Ai.
125-Plat. Axiocb. 366 ff. Cic. Tusc.
I 48. S. zu I 31 17. — καταφυγή:
Aeschyl. Fr. 353 ώς ου. δικαίως θάνατον έγθονσιν βροτοί, Οαπερ μέγιστον ρνμα τών πολλών κακών.
Tragiker bei Plnt. mor. 106 μηδείς φοβείσθω θανατον απόλνσιν κα-κών.— γλνκνν αιώνα 'nachdem er die Süfse des Lebens hat kosten las-sen.' Die Gottheit, selber im Genüsse unendlicher Seligkeit, ist eifersüch-tig dafs der Mensch ihr darin nicht gleichkomme (vgl. c. 10 ε 8. Genes.
III 22), voll Mißgunst auf sein Glück (Od. ε 122 die klagende Kalypso ήγάασθε θεοί ρεΐα ζώοντες), ja, wie zum grausamen Holme, läßt sie ihn durch kurzen Genuß reinen Glückes das nachfolgende Leid um so bitterer empfinden (vgl. I 32 50).
Plut. mor. 1107, der die Stelle citiert, fügt geistvoll hinzu: τοις ενδοκι-μεϊν δοκονσι δέλεαρ; έστί λύπης το ηδύ γευομένοις ών ατερήσον-ται. — Artabanos, der mit solcher Mahnung an dieUnbeständigkeit des Menschenglückes (vgl. I 207) den König noch im letzten Augenblick von dem entscheidenden Schritte ab-zubringen versucht, führt in diesem Drama wie auch sonst (s. zu IV 83 4) . die Rolle des reflektierenden und
warnenden Chores. Nur darf man in seinen Worten nicht auch per-sische Ansicht finden wollen. Denn
47 Ξέρξης δέ άμείβετο λέγων ,,Αρτάβανε, βιοτής μέν νυν άνθρωπηίης πέρι, έούσης τοιαύτης οϊην περ συ διαιρέαι είναι, παυαώμεθα, μηδέ κακών μεμνώμεθα χρηστά έχοντες πρήγματα εν χεραί' φράαον δέ μοι τάδε" εΐ τοι ή οψις δ τον ενυπνίου μή εναργής ουτω εφάνη, είχες άν την
άρχαίην γνώμην, ουκ έών με στρατεύεσθαι επί την Ελλάδα, ή μετέστης άν; φέρε τουτό μοι άτρεκέως εί-πε." ο δέ άμείβετο λέγων ,,ώ βασιλιν, όψις μεν ή έπιφανεϊαα τοϋ ονείρου ώς βουλόμεθα αμφότεροι τε-10 λευτήαειε, εγώ δ' έτι και ές τάδε δείματος ειμί νπό-πλεος ονδ' εντός έμεωντοΰ, άλλα τε πολλά επιλεγόμε-νος και δη και ορών τοι δύο τά μέγιστα πάντων 4 8 έόντα πολεμιώτατα." Ξέρξης δέ προς ταντα άμείβετο
τοΐαιδε. „δαιμόνιε ανδρών, κοΐα ταντα λέγεις είναι δύο μοι πολεμιώτατα; κότερα τοι ο πεζός μεμπτός κατά πλήθος εστί και τό Έλληνικόν στράτευμα φαίνεται δ πολλαπλήαιον εσεσθαι τοϋ ημετέρου, ή τό ναντικόν τό
ήμέτερον λείψεσθαι τοϋ εκείνων, ή και σνναμφότερα ταντα; ει γάρ τοι ταύτη φαίνεται ενδεέστερα είναι τά ημέτερα πρήγματα, στρατού άν άλλου τις την ταχί-4 9 στην άγερσιν ποιέοιτο.ταχί-4; δ δ' άμείβετο λέγων ,,ώ
βα-σιλεν, ούτε ατρατόν τούτον, όστις γε σννεσιν έχει, eben derAvesta-glaube, der den Men- λεγόμενος 'erwägend'.
sehen zwischen die Einflüsse guter 12. όνο τά μέγιστα: I 98 δύο und böser Mächte stellt und ihn an- δε ο ϊ τελευταίοι, VII 129 πέντε leitet schden letzteren zu entziehen, των δοκίμων, 149 μετά δύο των läist eine so resignierte Lebensan- οφετέρων. Auch I 102 έχων δύο sieht nicht zu. — ¿ν αύτψ: vgl. ταύτα έθνεα.
zu c. 8 γ 3. 48. 2. δαιμόνιε ανδρών, wie IV 47. 2. διαιρέαι: zu c. 1 7 / 2. 126 3. — κοϊά ταύτα "λέγεις, mit 3 f. μεμνώμεθα, wie Od. ¿168; gewohnter Kürze sl, κοΐα εστί ταν-zu V 105 14. — χρηστά - χεραί, τα τά λέγεις. Über κοΐα st. τίνα quoniam nunc temporis ßorentibus s. zu I 80 18.
utimur rebus. 3. μεμπτός κατά πλήθος: vgl. I 7. μετέστης, sc. της γνώμης — 77 2 und zu c. 9 11. ' μετέγνως (c. 15 6), μετέθον την 7. πρήγματα — δύναμις, opes.
γνώμην (c. 18 16). την ταχίστην, adverbial.
8. δψις μέν: vgl. c. 36 19. 49. 2. Ei_g. στρατού τούτου (τό 10. τελευτήαειε, exitum habeat. πλήθος). Ahnlich c. 173 20 τάς 11. έντός έμεωυτού, apud nie, νέας. — τούτον, deiktisch. Vgl.
mentis compos (I 119 25). — έπι- c. 130 3.
μεμφοιτ' αν ούτε των νεών το πλήθος' ήν τε πλεν-νας συλλέξης, τά δυο τοι τά λέγω πολλφ έτι πολεμιώ-τερα γίνεται, τά <J« δύο ταύτα έατι γή τε και θάλασ- 5 σα. οντε γάρ τής θαλάσσης εστί λιμήν τοσούτος ουδα-μόθι, ώς εγώ εικάζω, όστις έγειρομένον χειμώνος δε-ξάμενός σεν τούτο το ναυτικόν φερέγγυος έσται διασώ-σαι τάς νέας. καίτοι ουχί ένα αυτόν δει είναι [τον λιμένα], « λ λ ά (πολλούς) παρά πάσαν την ήπειρον παρ' ήν 10 δή χομίζεαι. οϋχων δή έόντων τοι λιμένων υποδεξίων, μάθε ότι αί συμφοραί των ανθρώπων άρχουσι και ουχί ώνθρωποι των συμφορέων. χαί δή των δύο τοι του ετέ-ρου είρημένου τό έτερον έρχομαι ερέων. γή [de] πολεμίη τήδέ τοι χατίσταται' ει θέλει τοι μηδέν άντίξοον χα- 15 ταστήναι, τοσούτφ τοι γίνεται πολεμιωτέρη όσφ αν προβαίνης εκαστέρω, τό πρόσω αιεί χλεπτόμενος' ευ-πρηξίης δε ούχ έατι άνθρώποιαι ουδεμία πληθώρη.
χαί δή τοι, ώς ουδενός εναντιευμένου, λέγω την χώ-99 6. V 66 1. VI 109 20). — ει θέ-6. ούτε erhält seinen Gegensatz
erst Ζ. 14 und zwar, wegen der längeren Unterbrechung und der Re-sumption και — έρέων, in variierter Form.
8. φερέγγυος 'Gewähr bietend, im Stande (V 80 17). — Die Be-sorgnis ward zweimal gerechtfer-tigt (VII 188. VIII 12].
11. υποδεξίων = υποδέκεαθαι δυναμένων, capaciurn. Der Bildung des von Suidas und Pholios lex.
s. v. bezeugten Wortes (von υπο-δέξομαι od. υπάδεξις) ist vergleich-bar άαπάαιος έπόψιος θαυμάσιος, und viele Epitheta von Göttern wie ακέσιος καθάρσιος ρΰσιο^φυξιος.
Ebenso selten υπόδεξις = υποδοχή (II. ι 73. Hippokr.), wegen der laut-ähnlichen von δεικνύναι abgeleite-ten Wortformen. Vgl. c. 180 5.
12. I 32 πάν έατι άνθρωπος σύμφορη.
14 f. δέ, nach dem ankündigen-den έρχομαι έρέων, ist gegen ankündigen-den Gebrauch, der ein Asyndeton ver-langt (II 40 4 . III 6 3. 80 25. IV
λει-. zu c. 10 δ 7. Aeschyl. Pers. 792 αυτή γάρ η γή ξνμμαχος κείνοις πέλει. Πώς τοντ ελεξας, τίνι τρό-πω δέ συμμαχεί; Κτείνοναα Χιμώ τους υπερπόλλους άγαν. '
17 f. τό πρόσω αίεϊ κλεπτόμε-vo?'jeden Fortschritt erschleichend, dich immer weiter stehlend', die möglichen Gefahren und Schwierig-keiten hindurch. Schon mit diesem Zusätze macht es der bedächtige Redner fühlbar, wie unzuverlässig die eingangs gemachte Hypothesis ει - καταστήναι sei, noch bestimm-ter aber durch das parenthetische ευπρηξίης δε . . 'es giebt aber für Menschen kein völliges Glück'. Vgl.
c. 203 10 ff. εΰπρηξίης πληθώρη
= ευπρηξίη πληθυουαα. Vgl. zu II 173; 3. Bei den Ärzten hiefs πληθώρη der Zustand des Körpers οταν ομοτίμως αλλήλοις αυξηθώ-αιν οι χυμοί (Galen). Nach dieser vorsichtigen Restriktion greift Ar-tabanos in den Worten
19. και δή - λέγω 'ich sage also
20 ρην τιλεϋνα εν πλέον ι χρόνψ γινομένην λιμ'ον τέξεαθαι.
ανήρ δέ ούτω αν ε'ίη άριστος, εί βονλευόμενος μεν άρρωδέοι, πάν επιλεγόμενος πείαεαθαι χρήμα, εν δε τψ 5 0 έργω θραονς ε'ίη.". αμείβεται Ξέρξης τοισιδε.
,,Άρτά-βανε, οικότως μεν αν γε τούτων έκαστα διαιρέαι' άτάρ μήτε πάντα φοβέο μήτε πάν ομοίως επιλέγεο. εί γαρ δή βούλοιο έπι τψ αίε'ι προσφερομένψ πρήγμαιι τό 5 πάν ομοίως έπιλέγεσθαι, ποιήαειας άν ούδαμά ουδέν
'κρέοσον δέ πάντα θαρσέοντα ήμισυ των δεινών πάσχειν μάλλον ή πάν χρήμα προδειμαίνοντα μηδαμά μηδέν παθεϊν. εί δέ ερίζων προς • πάν τό λεγόμενον μη τό βέβαιον άποδέξης, σφάλλεαθαι οφείλεις έν αντοϊοι 10 ομοίως και ό υπεναντία τοντοιοι λέξας. τούτο μέν νυν
έπ 'ίσης έχει' είδέναι δέ άνθρωπον έόντα κώς χρή τό βέβαιον; δοκέω μέν ουδαμώς, τοιαι τοίνυν βουλομενοιαι
(vgl. V 54 6. VII 49 13), unter Er-neuerung der früheren Annahme (ώς ονδ. έναντ.), zu der noch un-erklärten Warnung γίνεται πολε-μιωτέρη zurück.
20. Bei χώρην vermifst man αυ-τόν. Je weiter das Heer zieht, um so gröfser wird die Entfernung von seinen Hilfsquellen und um so schwieriger die Verpflegung.
22. Sali. Cat. 1 nam et prius quam ineipias consulto et, ubi consulueris, mature facto opus est.
50. 3. πάν 'alles Mögliche', aber gleich unten und öfter (zu I 85 3) in demselben Sinne τό πάν. Vgl.
IV 154 πάν έπ αυτή μηχανωμένη und VII Π6 πάν μηχανώμενοι mit VI 88 τό πάν μηχανήαασθαι έπ' Αίγινήτησι. So steht πάν noch V 37 7. 62 12, πάντα VI 128 9.
VII 50 14, άπαντα V 96 5. Zu jenem'Wechsel vgl. auch I 1 προ-είχε άπαοι mit I 91 ένερ&ε έών τοΐσι άπαοι, VII 152 πάντα λόγον mit II 123 πάντα τον λόγον. Wie wenig der Autor auch auf diese Art von Konformität bedacht ist, zeigen
Fälle wie die zu I 21 7. 132 10.
Π 99 22. III 74 16. IV 68 4. VII 41 12 und zu V 12 11 berührten.
So wechselt unten 6 πάσχειν mit 8 παθείν, ohne fühlbaren schied. — ομοίως 'ohne Unter-schied' (II 39 16).
4. προσφερομένψ: vgl. II 173 4 τά προσφερόμενα.
6. ήμισυ 'eine Hälfte' (IV 72 9.
VII 119 14).
7. μάλλον erneuert und erhöht die Kraft des Komparativs, wie ί 31 17. VI 12 20. IX 7 18.
9. Vom Konjunktiv nach εί zu IV 172 14. — έν αυτοισι, beim έριζειν (zu c. 8 / 3).
10. ό — λέξας, qui dixerit. Die Participia des Aorist und Perfect vertreten regelmäfsig auch die des Perfect Futuri.
11. έπ' ίσης (sc. μοίρης) έχει 'hält sich die Wage (I 74 7), läuft
auf eins hinaus', nämlich das eine oder das andere behaupten, wenn doch keines das βέβαιον ist. — κώς χρή, an Wert = ov γ.ρή, non licet (c. 11 13). "
12. μέν: vgl. zu c, 24 1.
63
ποιέειν ώς το επίπαν φιλέει γίνεαθαι τά κερδεα) τοϊαι δε επιλεγομένοιαί τε πάντα και οκνέουαι ου μάλα έ>θέλει, όρας τά Περαέων πρήγματα ες ό δυναμιος προκεχώ- 15 ρηκε. εί τοίνυν εκείνοι οι προ έμεύ γενόμενοι βασιλέες γνώμησι έχρέωντο ομοίησι και σύ, η μή χρεώμενοι γνώμησι τοιαντησι άλλους συμβούλους είχον τοιούτους, ουκ άν κοτε είδες αυτά ες τούτο προελθόντα" νυν δέ κινδύνους αναρριπτέοντες ές τούτο σφέα προηγάγοντο. 20 μεγάλα γαρ ιιρήγματα μεγάλοισι κινδύνοιοι έθέλει κα- "ταιρέεοθαι. ημείς τοίνυν όμοιεύμενοι εκείνοιοι ώρην τε τυύ έτεος καλλίστην πορευύμεθα, και καταοτρεψάμενοι πάοαν την Ένρώπην νοατήοομεν οπίσω, ούτε λιμφ εντν-χόντες ονδαμόθι ούτε άλλο άχαρι ούδεν ιιαθόντες. 25 τούτο μεν γάρ αύτοι ττολλήν φορβήν. φερόμενοι πορευύ-μεθα, τούτο δέ, των άν κου έπιβέωμεν γήν και έθνος, τούτων, τον σϊτον εξομεν' επ' άροτήρας δε και ου νο-μάδας στρατευόμεθα άνδρας." λέγει Αρτάβανος μ ε τ ά 5 1 ταύτα ,)ώ βαοιλεύ, έπείτε άρρωδέειν ουδέν έας πρήγμα,
13. ποιεε; ν, 'handeln' (II 151 16).
— ώς το επίπαν in der Regel' (IV 68 4). ;
14. ου ¡χάλα, 'nicht eben, nicht sonderlich (I 93 1).
15. οράς: zu c. 10ε 1. — ές ο, quuusque (IV 57 3).
18. άλλους - τοιούτους, wie sonst έτερος τοιούτος (I 120 34).
20. άναρριπτέοντες, Metapher vom Würfelspiel. Bekker Anecd.
IS άναρρΐψαι κίνδννον, παρά το άναρρΐψαι κνβον, περί τών αφει-δώς εαυτούς εις κινδύνους άφι-έντων. Gefahrvolle Kämpfe (κίν-δυνοι) sind wie Würfelfall von un-sicherem Ausgange und Sache des Glückes; wer sie unternimmt, setzt auf sie sein Geschick, wie der Spie-ler auf die Würfel.
22. καταιρέεσθαι =